Rola i obowiązki pilota wycieczek w świetle prawodawstwa polskiego - ebook

Wstęp

Obowiązki pilotów wycieczek i innych pracowników turystyki, a także regulacje dotyczące samej branży turystycznej są regulowane szeregiem ustaw i rozporządzeń należących do prawa cywilnego, administracyjnego, finansowego, pracy oraz karnego, a także normy prawa międzynarodowego. Zbiór tychże przepisów tworzy ogół prawnych regulacji, które mają wpływ na stosunki społeczne pojawiające się podczas podróży. Wiele z tych przepisów powstało w celu zapewnienia bezpieczeństwa turystom, zarówno podczas wyjazdów zbiorowych, zorganizowanych, jak i podczas uprawiania tzw. turystyki indywidualnej. Wszystkie te normy tworzą prawo turystyczne, które ze względu na swoją specyfikę stanowi kompleksową dyscyplinę prawniczą, która jest wyodrębniona ze względów praktycznych, dydaktycznych i naukowych. Ponadto dyscyplina ta, pozostaje w ścisłym związku z prawem przewozowym, z którym w wielu miejscach się pokrywają. Pomimo tego, że znaczenie różnych form turystyki wciąż rośnie zarówno w sposobach spędzania wolnego czasu jak i generowania PKB, to przepisy turystyczne pozostają nadal szerzej nieznane.

Przepisy turystyczne stanowiące przez lata gwarancję zapewnienia bezpieczeństwa i prawidłowej organizacji wyjazdów wypoczynkowych i rekreacyjnych. Przez lata również, branża turystyczna, dysponując i opierając się na ściśle określonych przepisach była w stanie samodzielnie kontrolować jakość oferowanych i świadczonych usług. Wprowadzenie w 1997 roku ustawy o usługach turystycznych doprowadziło do doprecyzowania zakresu obowiązków poszczególnych przedstawicieli branży, a także sprecyzowało reguły przystąpienia do części zawodów turystycznych. W czasie funkcjonowania ustawy, zarówno branża turystyczna jak i organ odpowiedzialny za wydawanie uprawnień miały możliwość przeprowadzania kontroli świadczonych usług i wyciągania na jej podstawie odpowiednich wniosków, prowadzących niejednokrotnie do samooczyszczenia branży.

Obowiązująca od stycznia 2014 roku ustawa wprowadzająca deregulację zawodów turystycznych doprowadziła do wstrząsu w branży, w której główna ustawa regulująca uległa w czasie swojego obowiązywania niemal 30 zmianom. Ustawa deregulacyjna zniosła niemal wszystkie wymagania stawiane kandydatom do zawodu pilota wycieczek i przewodnika turystycznego, umożliwiając wykonywanie zawodu każdej zainteresowanej tym faktem osobie. Dokonane wbrew zdaniu branży otwarcie zawodu przyczyniło się do znaczącego pogorszenia warunków pracy oraz płacy, a także spadku jakości świadczonych usług. Dopuszczenie do świadczenia usługi przez osoby nieprzygotowane, a tym samym pozbawione odpowiednich kompetencji, przyniosło liczne zgłoszenia o nieudzieleniu pomocy czy też niezapewnieniu bezpieczeństwa przez przedstawiciela organizatora turystyki, korzystającym z usługi turystom. Równie liczne zgłoszenia zaczęły dotyczyć nieprzygotowania pilotów do przeprowadzania turystów przez przejścia graniczne oraz nieznajomości przez nich procedur granicznych i celnych. Jest to sytuacja, z którą branża turystyczna musi zmagać się od ponad dekady.

W tak nieprzychylnych od strony administracyjnoprawnej warunkach, przychodzi pracować osobom, które odpowiadają za bezpieczeństwo podróżnych i weryfikację jakości świadczonych usług. Odpowiadający za te zadania pilot wycieczek pomimo wejścia w życie ustawy deregulacyjnej, jest związany przepisami określonymi w ustawie o usługach turystycznych, a także wymaganiami pozaustawowymi, określonymi przez samą branżę, co oznacza, że na osobie świadczącej usługę pilotażu ciąży szereg obowiązków, z których tylko niewielka ilość została skodyfikowana w ustawie.

Do tej pory, liczne zmiany pojawiające się w ustawie i często zmieniające się rozporządzenia skutecznie utrudniały dokonanie analizy praw i obowiązków, a także samych przepisów dotyczących pracy pilotów wycieczek. Niniejsza praca, ma na celu przynajmniej częściowe wypełnienie tej luki, poprzez przedstawienie zarówno wynikających z ustawy jak i zapotrzebowania samej branży obowiązków spoczywających na pilocie wycieczek, a także przedstawienie przysługujących mu praw i ciążącej na nim odpowiedzialności cywilnej, karnej i zawodowej.

Praca została podzielona na cztery rozdziały. W pierwszym rozdziale przedstawione zostały definicje turystyki obowiązujące w prawie międzynarodowym, a także w polskim ustawodawstwie i zestawienie ich z definicjami przyjętymi przez samą branżę turystyczną. Następnie w tym rozdziale przedstawiona została pokrótce historia rozwoju turystyki od czasów najdawniejszych do współczesności. Na zakończenie tego rozdziału przywołane zostały najważniejsze ustawy odnoszące się bezpośrednio do branży turystycznej.

W następnym rozdziale przedstawieni zostali przedstawiciele poszczególnych gałęzi turystyki, z którymi najczęściej można się spotkać podczas organizacji lub uczestnictwa w imprezie turystycznej. W dalszej części rozdziału przedstawione opisane zostały dwie grupy zawodowe, które są najmocniej nastawione na kontakt z klientem, i od których to, w największej mierze należy powodzenie imprezy turystycznej, czyli przewodnikowi turystycznemu i pilotowi wycieczek.

Trzeci rozdział został w całości poświęcony przedstawicielom pilotów wycieczek. Po przedstawieniu wymagań, które przez lata były stawiane kandydatom do wykonywania zawodu pilota, przedstawione zostały obowiązki pilota, które zostały skodyfikowane w przepisach prawa. W dalszej kolejności przedstawione zostały obowiązki, które na pilota nałożyła sama branża wskutek swojego rozwoju i rozwoju oczekiwań klientów i współpracowników. W tym rozdziale poruszona została również kwestia odpowiedzialności zawodowej, karnej i cywilnej spoczywającej na pilocie wycieczek.

W ostatnim rozdziale poruszona została kwestia deregulacji zawodu, sposobu jej przeprowadzenia i zmian, które wprowadziła ona do ustawy i tym samym do funkcjonowania branży turystycznej. Następnie przedstawione zostało stanowisko branży wobec wprowadzonych zmian i dostrzegane przez branże zagrożenia, które zostały przez ustawodawcę zignorowane. Na koniec rozdziału przywołana została kwestia ponownej certyfikacji terenowych pracowników oraz związane z nią problemy.

Pomimo gruntownego przebadania istniejącego materiału, niemożliwym jest przyjrzenie się wszystkim aspektom działalności pilotów wycieczek i pozostałych pracowników branży turystycznej, zwłaszcza w sytuacji ciągle pojawiających się w przepisach zmian.Rozdział I Turystyka

Czym jest turystyka? To pozornie proste pytanie potrafi nastręczyć wielu trudności. Większość osób od razu skojarzy ten termin z podróżowaniem, wypoczynkiem i zwiedzaniem. Jest to jak najbardziej poprawne skojarzenie. Jednakże samo niedoprecyzowane skojarzenie to zbyt mało dla zaspokojenia potrzeby przyjrzenia się branży turystycznej i dotyczących jej regulacji.

1.1 Definicje turystyki przyjęte w Polsce

Zdefiniowanie czegoś tak nieprecyzyjnego jak turystyka jest zadaniem niezwykle trudnym. Po raz pierwszy spróbowano zdefiniować turystę w 1945 roku. Podjęła się tego Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjmując, że turystą jest „osoba podróżująca poza granicę kraju na co najmniej dwadzieścia cztery godziny i nie więcej niż sześć miesięcy”. Już na wstępie widać słabość tej definicji, która wykluczyła osoby podróżujące po kraju. Cztery lata wcześniej jednak szwajcarski badacz Walter Hunziker zaproponował brzmienie pierwszej definicji turystyki, według której turystyka to „suma zjawisk i zależności wynikających z podróży i pobytu nierezydentów, o ile nie prowadzą one do stałego pobytu i nie są związane z jakąkolwiek działalnością zarobkową”. Takie brzmienie pomimo swojej pozornej prostoty zdaje się w pełni oddawać istotę turystyki odnosząc się zarówno do samej idei podróży, jak i następującego po niej pobytu w miejscu docelowym.

Po upływie trzydziestu jeden lat, swoją wersję definicji wypracowało Angielskie Towarzystwo Turystyczne, która to definicja na długie lata zaczęła być wiążąca dla całej branży turystycznej. Zgodnie z jej brzmieniem „turystyka to tymczasowe, krótkotrwałe przemieszczanie się ludzi do miejsc docelowych poza miejscami, w których normalnie mieszkają i pracują, oraz czynności wykonywane podczas pobytu w każdym miejscu docelowym. Obejmuje ona przemieszczanie się dla zaspokojenia różnorakich celów”. W tym wypadku definicja zaczyna się już wewnętrznie komplikować, jednak obejmuje swoim brzmieniem podróż również w celach zarobkowych, co wykluczała wersja z 1941 roku.

Powyższa definicja była wiążąca do roku 1993, kiedy to Światowa Organizacja Turystyczna narzuciła nową wersję definicji wiążąc nią wszystkie światowe organizacje turystyczne.

Dla potrzeb całej branży turystycznej przyjęta została definicja stworzona w 1993 roku przez Światową Organizację Turystyki, mówiąca że „turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem”. Definicja ta nie jest jednak najlepsza. Z jednej strony co prawda określa, że jej przedmiotem są czynności osób, które podróżują i przebywają w dowolnych celach poza miejscem swojego codziennego otoczenia w okresie nie dłuższym niż rok, z drugiej jednak generuje dodatkowe wątpliwości. Zgodnie z tą definicją każda czynność podejmowana przez osobę w trakcie podróży nosi znamiona turystyki, co już samo w sobie budzi pewne wątpliwości. Drugą wątpliwość budzi określenie codziennego otoczenia. Czy jako codzienne otoczenie powinniśmy rozumieć zamieszkiwaną dzielnicę, miasto, czy też województwo? O tym już twórcy definicji nas nie informują. Ponadto wątpliwość budzi określenie czasowe, ograniczone tutaj do jednego roku. Dlaczego akurat do roku? Tego również twórcy definicji także nie precyzują.

Dużo precyzyjniejsza wydaje się definicja socjologiczna według której turystyka to „wszystkie zjawiska czasowej i dobrowolnej podroży, które są związane ze zmianami w środowisku i rytmie życia, podczas których dochodzi do poznania i osobistych kontaktów z naturalnymi, kulturowymi i społecznymi walorami odwiedzanego obszaru”. W tym wypadku w przeciwieństwie do definicji branżowej pojawiają się odniesienia do zmian w trybie życia i środowisku, w którym jednostka przebywa. Ponadto w definicji socjologicznej zostaje zaakcentowana potrzeba kontaktów z kulturą i społecznością odwiedzanych terenów, co zostało pominięte w pierwszej z przywołanych definicji. Dodatkowo, dla badań socjologicznych zostało pominięte ograniczenie czasowe, na które z kolei kładzie nacisk definicja przyjęta przez branżę turystyczną.

Jeszcze inaczej brzmi definicja turystyki, która została przyjęta dla celów badawczych przez Główny Urząd Statystyczny. Warto nadmienić, że definicja którą posługuje się GUS została zaczerpnięta z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i przyjęła następujące brzmienie: „turystyka to czynności odwiedzających, którzy podejmują podróż do głównego miejsca docelowego położonego poza ich zwykłym otoczeniem, na okres krótszy niż rok, w dowolnym głównym celu, w tym w celu służbowym, wypoczynkowym lub innym celu osobistym, innym niż zatrudnienie przez podmiot miejscowy dla odwiedzanego miejsca”. Jak możemy zauważyć definicja wykorzystywana przez GUS jest w wielu miejscach jednobrzmiąca z definicją branżową. Również jest tutaj wymieniony niesprecyzowany ogół __ czynności oraz ograniczenie czasowe do jednego roku, także pojawia się niedookreślone zwykłe __ otoczenie. Różnicą jest jednak wskazanie, że podróż dotyczy dowolnego celu, w tym również służbowego, z zastrzeżeniem wyjazdu w celu podjęcia pracy przez podmiot istniejący w miejscu docelowym podróży. Możemy tu dostrzec widoczną różnicę pomiędzy niniejszą definicją a definicją socjologiczną. W tym wypadku wersja socjologiczna zakłada potrzebę wejście w kontakt z lokalną kulturą i społeczeństwem, na co nie zwraca uwagi ani ta definicja, ani definicja branżowa.

Od kilkunastu lat w Polsce dąży się do wykorzystywania definicji stworzonej przez guru polskiej turystyki — Zygmunta Kruczka. Zgodnie ze stworzoną przez niego i wprowadzoną do użycia w 2006 roku definicją „turystyka to ogół zjawisk związanych z przyrodą i pobytem osób przebywających czasowo i dobrowolnie poza swoim codziennym środowiskiem życia, a także wielorakie skutki wynikające z interakcji zachodzących między organizatorami a usługodawcami turystycznymi, społecznościami terenów odwiedzanych oraz samymi podróżnymi, o ile głównym celem ich wyjazdu nie jest działalność zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości”. Spośród przytoczonych powyżej definicji, zaproponowana przez Kruczka wydaje się najpełniejsza. Co prawda dalej nie otrzymujemy wyjaśnienia codziennego __ środowiska, ale uwzględnia zarówno ograniczenie czasowe, do którego nawiązania pojawiły się również w dwóch poprzednich wariantach, a po raz pierwszy pojawiło się nawiązanie do potencjalnych interakcji mogących zachodzić pomiędzy organizatorem wyjazdu a pracującymi dla niego usługodawcami, co możemy rozumieć jako firmy przewozowe, hotelarzy, agentów turystycznych, pilotów, przewodników czy animatorów. Spośród obowiązujących w Polsce definicji próbujących sprecyzować termin turystyki, właśnie definicja Kruczka wydaje się najpełniejsza.

Z kolei zgodnie z klasyfikacją NACE Revision 2 z 2008 roku turystyka obejmuje swoim zakresem takie obszary jak zakwaterowanie, działalność usługową związaną z wyżywieniem, działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostałą działalność usługową w zakresie rezerwacji i działalności z nią związanych działalność twórczą związaną z kulturą i rozrywką, działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostałą działalność związaną z kulturą, a także działalność sportową, rozrywkową i rekreacyjną. Nie jest to co prawda definicja turystyki jako takiej, jednak skatalogowanie klasyfikacji pozwala nam zrozumieć co w ramach prawa europejskiego jest jako turystyka rozumiane. W zestawieniu z przytoczonymi powyżej definicjami, katalog zawarty w klasyfikacji znacząco rozszerza zawarte w nich rozumienie. Zgodnie z przytoczoną klasyfikacją wchodzące w skład turystyki zakwaterowanie to nic innego jak wszelkiego rodzaju obiekty noclegowe czy popularne ostatnim czasie usługi wynajmu krótkoterminowego. Pewien problem interpretacyjny mogą stanowić włączone w zakres turystki formy działalności rozrywkowej czy też działalności bibliotek i archiwów. Niemniej dla dalszych rozważań najważniejszy jest punkt mówiący o działalności organizatorów turystyki.

Niniejsze zestawienie byłoby niepełne bez przytoczenia definicji turystyki obowiązującej w polskim prawodawstwie. W tym miejscu powstaje jednak pewien problem, gdyż polski ustawodawca nie zdecydował się na podjęcie trudu i zdefiniowanie samego zjawiska jakim jest turystyka. Definicjami, które są wykorzystywane w polskim prawodawstwie są zawarte w głównej i zarazem najważniejszej dla polskiej turystyki ustawie o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych z 2017 roku, definicje imprezy turystycznej i usługi turystycznej. Definicje te zawarte w artykule 4 przywołanej ustawy, kolejno w ustępach 1 i 2 przedstawiają usługę turystyczną jako: „przewóz pasażerów; zakwaterowanie w celach innych niż pobytowe, które nie jest nieodłącznym elementem przewozu pasażerów; wynajem pojazdów samochodowych lub innych pojazdów silnikowych; inną usługę świadczoną podróżnym”; natomiast pod pojęciem imprezy turystycznej przyjęto „połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji”. Oznacza to, że pomimo braku zdefiniowania w polskim prawie turystyki jako takiej, została w nim bezpośrednio zdefiniowana impreza turystyczna, pod którą to kryje się każdy wyjazd — nie tylko turystyczny — składający się przynajmniej z dwóch usług turystycznych. Brzmi to może niezbyt logicznie, jednak upraszczając, oznacza to, że zakupiony od dowolnego agenta lub organizatora wyjazd łączący w sobie przejazd z posiłkiem, lub przejazd z wstępem do dowolnego obiektu jest już imprezą turystyczną.

Ze względu na brak prawnej definicji turystyki, na potrzeby dalszych rozważań, turystyka będzie definiowana według słów Zygmunta Kruczka, natomiast skupiać się będę na usłudze __ i imprezie __ turystycznej.

1.2. Początki turystyki

Znając definicję turystyki, dla uzyskania pełnego obrazu całego zagadnienia należy zwrócić uwagę na jej rozwój i rolę jaką odgrywała przez wieki.

Zjawisko zapowiadające współczesną turystykę powstało wtedy, gdy pewna klasa społeczna uzyskała środki ekonomiczne umożliwiające podróże, zwalniające z konieczności bezustannej pracy i zapewniające tym samym konieczny czas wolny. W starożytności na podróżowanie poza obszar zamieszkania, jeśli nie dotyczyło celów handlowych lub militarnych, pozwolić mogli sobie głównie zamożni mieszkańcy miast. To właśnie klasa wyższa, patrycjat, mógł sobie pozwolić na wyprawy w odległe części świata, dla zobaczenia innych kultur i poznania nowych języków. Można pokusić się o stwierdzenie, że prym w tego rodzaju podróżach wiedli bogaci mieszańcy rzymskich miast, zwłaszcza okresu późnej Republiki i Cesarstwa, udający się do nadmorskich kurortów lub posiadłości zakładanych w nowo podbitych częściach Imperium. Te podróże niejednokrotnie nie ograniczały się tylko do zmiany otoczenia i wypoczynku, ale to właśnie ich odbywaniu zawdzięczamy najdokładniejsze opisy współczesnego świata. Poznawanie świata wynikające z obserwacji i wewnętrznej potrzeby ich zapisywania przyczyniło się do rozbudowywania i pogłębiania wiedzy o otaczającym świecie, co się z tym wiąże, z rozbudzaniem ciekawości jego poznawania i prowokowaniem do podejmowania kolejnych wypraw. Prace Herodota, Strabona czy Pliniusza zawierają opisy krajów, które odwiedzili i zaobserwowanych przez nich zjawisk, a także dokładne informacje dotyczące trudów podróżowania i niebezpieczeństw związanych z odbywaną trasą.

Rozwój ruchu turystycznego przyniosło średniowiecze. Dzięki wzmocnieniu się wielkich religii jak chrześcijaństwo i islam, rozwinął się ruch pielgrzymkowy, który wpłynął z kolei na rozwój miejsc turystycznych przyciągających zarówno prawdziwych pielgrzymów chcących doświadczyć mocy wyznawanej wiary, jak też osoby postronne zaciekawione tym, co wiernych w dane miejsce przyciąga. Obok pielgrzymek na rozwój turystyki wpłynął również rozwój szlaków handlowych, który wymuszał rozbudowę dróg oraz sieci karczem czy też w kulturze islamu — karawanserajów. Znaczący przepływ kupców i pielgrzymów wpływał na rozwój miast, które dzięki rozbudowie zaczynały przyciągać jeszcze większe rzesze ludzi. Rozwój miast i państw połączony ze znaczącym przepływem ludności generował rozwój wypraw dyplomatycznych, dzięki którym nie tylko nawiązywano nowe kontakty, ale również odkrywano nowe szlaki, czy też poznawano i rozpropagowywano nieznane dotąd nazwy krain geograficznych, czego przykładem może być list Fillipa Buonaccorsiego do papieża Innocentego VIII, w którym po raz pierwszy mieszkańcom Europy Zachodniej przekazano nazwę Bałkanów.

W okresie nowożytnym nastała moda na podróże nazywane _Grand Tour_, które dały początek dzisiejszym imprezom turystycznym. Były to wojaże podejmowane główne przez zamożnych mieszkańców Europy Zachodniej i Północnej, w ramach których odwiedzano tereny dzisiejszych Niemiec, Belgii, Holandii, Francji, Szwajcarii, Włoch, Austrii i Czech. Najczęściej była to podróż edukacyjna, która miała się wiązać nie tylko z krótkotrwałym zamieszkiwaniem w najpopularniejszych lub najważniejszych miastach i poznawaniem tamtejszego życia kulturalnego, ale również z odwiedzaniem lokalnych uniwersytetów i uczestniczeniem w odbywających się tam wykładach. W tym samym czasie dla potrzeb prowadzenia wypraw po terenie Imperium Osmańskiego, w ośrodkach zlokalizowanych w Petersburgu, Berlinie, Wiedniu i Paryżu, szkolono tak zwanych „dragomanów”, czyli mężczyzn bezbłędnie znających topografię, kulturę, zwyczaje i historię ziem wchodzących w skład Imperium, a także biegle posługujących się językami, którymi posługują się mieszkańcy ziem składowych państwa tureckiego. Znaczący rozwój turystyki nastąpił wraz z rozwojem kolejnictwa i pojawieniem się okrętów parowych w połowie XIX wieku, co znacząco ułatwiło i uprzyjemniło podróżowanie, a także przybliżyło je mniej zamożnym mieszkańcom miast. Rozwój technologiczny wpłynął na rozwój turystyki masowej, który z niewielkimi przerwami trwa do dnia dzisiejszego.

W czasie, w którym ruch turystyczny w Europie przybierał wspomniane wcześniej formy, na terenie Rzeczypospolitej Polskiej ruch turystyczny przybrał odmienną formę. Wyraźny podział stanowy pozwalał na rekreacyjne wyprawy jedynie przedstawicielom stanu szlacheckiego, wiążąc pozostałych przedstawicieli społeczeństwa ściśle z zamieszkiwaną ziemią, niejednokrotnie ograniczoną do terenu jednej wioski. Poza nimi istniały w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jeszcze liczne grupy, których nie można było umieścić w żadnym z istniejących stanów społecznych. Ludzie ci, zbiorczo określani „ludźmi gościńca” w kronikach i księgach sądowych przedstawiani byli według łacińskiej terminologii jako vagantes, vagabundae, rustici vagi, licentiosi lub też w języku polskim jako luźni, swawolni, wagabundzi, hultaje, włóczędzy, czy też wagusy. Nie można ich było przyporządkować do żadnego ze stanów społecznych, jednak wędrując i żyjąc „na gościńcu”, dzięki umiejętnościom mogli utrzymać się z prac podejmowanych zarówno przy polu jak i w miejskich warsztatach, bądź też jako oryle lub furmani.

Poza problemami związanymi ze swobodą przemieszczania, zarezerwowaną jak już wiadomo jedynie dla ludzi luźnych i szlachty, zasadniczym problemem był stan dróg. Jak pisał Roman Kaczmarek, drogi tamtych czasów nie były tak prosto wytyczone jak obecnie, a wiły się łagodną serpentyną omijając wszystkie większe wzniesienia czy miejsca bardziej piaszczyste lub błotniste. Nie były też obramowane po brzegach rowami, a koleiny i wyboje, które powstawały na skutek częstego użytkowania nie były zasypywane przez całe dziesięciolecia. Gościńce mające większe znaczenie gospodarcze były dość szerokie, ale równie rzadko poprawiane. Zgodnie z opisami, główny trakt łączący Kraków z Gdańskiem w latach osiemdziesiątych XVIII wieku wyglądał następująco: „droga dla częstych korzeni i wybojów, zakrętów, błota, uprzykrzona”. Podróżni zarówno korzystający z najważniejszych szlaków handlowych jak też dróg o lokalnym charakterze musieli niejednokrotnie brnąć w piasku, a podczas roztopów lub w porze jesiennych czy wiosennych deszczy omijać główne trakty półdróżkami lub ścieżkami, biegnącymi w pewnej odległości od gościńca brnąc przy tym po kolana w błocie lub przylepiającej się do obuwia glinie.

1.3 Polskie akty prawne regulujące kwestie turystyczne

Pomimo braku zdefiniowania przez polskie prawo zjawiska turystyki, polski ustawodawca wytworzył szereg aktów prawnych mających uregulować kwestie związane z turystyką. Na stronach tej pracy skupię się przede wszystkim na przepisach dotyczących pilotów wycieczek, pojawiających się głównie w trzech obowiązujących aktualnie aktach prawnych: ustawie o_ _imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych __ z 2017 roku, ustawie o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych z 1997 roku, a także ustawie o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów z 2013 roku. Dla potrzeb pracy będą również kilkukrotnie przywoływane wcześniejsze wersje powyższych aktów prawnych.

Nie są to co prawda wszystkie akty prawne regulujące działalność turystyczną w Polsce. Dla lepszego zrozumienia regulacji prawnych turystyki należy pokrótce omówić i zaprezentować obowiązujące w Polsce akty prawne.

1.3.1 Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych

Ustawa ta, uchwalona 24 listopada 2017 roku jest głównym aktem prawnym dotyczącym polskiej turystyki. Jak można przeczytać w uzasadnieniu projektu ustawy, wprowadzano ją ze względu na dynamiczne zmiany zachodzące na rynku turystycznym, za którymi przepisy zarówno polskie jak i unijne przestały nadążać, pozostawiając wiele aspektów poza regulacjami prawnymi. Według ustawodawcy miało to wywoływać niepewność na rynku usług turystycznych.

W ustawie podjęto się regulacji funkcjonowania organizatorów i agentów turystycznych, opracowano procedury funkcjonowania w przypadku niewypłacalności organizatorów, a także przedstawiono zasady prowadzenia rejestru organizatorów turystyki. Ponadto tą ustawą powołano do istnienia Turystyczny Fundusz Gwarancyjny. Dwa rozdziały ustawy zostały poświęcone obowiązkom informacyjnym wobec podróżnych oraz realizacji umowy o udział w imprezie turystycznej. Dodatkowo w treści ustawy zawarto również rozdział poświęcony przepisom karnym i karom pieniężnym przewidzianym dla organizatorów turystyki.

1.3.2 Ustawa o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych

Druga z ustaw, została ogłoszona 29 października 1997 roku, wprowadzając ważniejsze dla niniejszej pracy regulacje, dotyczące pracy pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.

W swoim pierwotnym brzmieniu ustawa ta regulowała działalność organizatorów turystyki i agentów turystycznych, co po dekadzie zostało przejęte przez treść ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych oraz określała zakres ochrony klientów względem zapisów, które mogą być zawarte w umowie jak też przez bezpośrednią odpowiedzialność organizatora turystyki w trakcie przygotowania i realizacji wyjazdu. W dalszej części ustawa reguluje jakie kryteria powinien spełniać kandydat do zawodów pilota wycieczek i przewodnika turystycznego, co dziś zdaje się być martwym przepisem, a także określa jego prawa i obowiązki w czasie realizowania umowy zawartej z organizatorem. Ostatnia część ustawy dotyczy kategoryzacji i reguł prowadzenia obiektów noclegowych.

1.3.3 Ustawa o timeshare

Ten akt prawny pojawił się w Polsce 16 września 2011 roku będąc odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie branży turystycznej, przede wszystkim dla organizatorów turystyki. Samo określenie timeshare oznacza prawo do korzystania z nieruchomości (ale też innych rzeczy) w określonych, regularnych odstępach czasu. Wielu organizatorów turystyki korzystając z tego rozwiązania najmowało ośrodki wypoczynkowe nie tylko w Polsce, ale również poza granicami (często w Albanii i Bułgarii), gdzie wysyłało swoich pracowników, by przez cały sezon turystyczny móc oferować klientom _własny_ hotel z polską obsługą.

1.3.4 Pozostałe akty prawne

Wymienione powyżej ustawy odnoszą się wyłącznie do spraw związanych z turystyką. Poza wymienionymi pewne odniesienia wpływające na funkcjonowanie turystyki i związanych z nią podmiotów pojawiają się między innymi w takich ustawach jak Prawo __ lotnicze, Prawo __ przewozowe, Kodeks __ morski, __ czy powszechnie obowiązujące Kodeks __ karny i Kodeks __ cywilny.

Należy tutaj zwrócić uwagę na liczne zmiany, które pojawiały się w wymienionych ustawach od chwili ich uchwalenia do dnia dzisiejszego. Sama ustawa o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych od chwili jej ogłoszenia do dziś przeszła trzydzieści jeden zmian, a także ośmiokrotnie ogłaszano jej tekst jednolity w ciągu trzech dekad obowiązywania. Ponadto wiele zmian wpływających na funkcjonowanie pracowników turystyki nie zostaje ujętych bezpośrednio w przedmiotowych ustawach, ale pojawia się jako elementy dodatkowe w tekstach opracowywanych z zupełnie innych powodów, co nie tylko sprawia wrażenie niedbalstwa naszego ustawodawcy, ale także generuje chaos prawny niejednokrotnie utrudniający prowadzenie działalności turystycznej.

Na kolejnych stronach przedstawieni zostaną poszczególni przedstawiciele branży turystycznej, natomiast największe zainteresowanie skupi się na często najbardziej niedocenianym pracowniku tejże branży, na którym z kolei spoczywa największa odpowiedzialność za przeprowadzenie wyjazdu, bezpieczeństwo i zadowolenie klientów — na pilocie wycieczek.W. Theobald, _Global Tourism_, Oxford 1998, s. 6.

W. Hunziker, K. Krapf, _Grundriss Der Allgemeinen Fremdenverkehrslehre_, Zurich 1942, s. 7.

A. Beaver, _A Dictionary of Travel and Tourism Terminology_, Wallingford 2002, s. 313.

W. W. Gaworecki, _Turystyka_, Warszawa 2010, s. 20.

_Kompendium wiedzy o turystyce_, red. G. Gołembski, Warszawa 2002, s. 22.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Radu (UE) nr 692/2011 z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie europejskiej statystyki w dziedzinie turystyki i uchylające dyrektywę Rady 95/57/WE, Dz. Urz. UE L 192 z dnia 22 lipca 2011, s. 17.

_Kompendium pilota wycieczek_, red. Z. Kruczek, Kraków 2006, s. 9.

Nomenclature statistique des Activites economiques dans la Communaute Europeenne to klasyfikacja, której cztery pierwsze poziomy są wspólne dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, natomiast piąty poziom klasyfikacji jest zróżnicowany w poszczególnych krajach dla lepszego dostosowania do lokalnych warunków. Obecnie obowiązująca klasyfikacja opisana jako NACE Revision 2 obowiązuje od 1 stycznia 2008 roku.

Rozporządzenie komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu.

Ustawa z dnia 13 października 2023 o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, Dz. U. z 2023 roku, poz 2211.

Z. Kulczycki, _Zarys historii turystyki w Polsce_, Warszawa 1970, s. 17.

L. Casson, _Travel in the Ancient World_, Baltimore 1994, s. 32.

L. Friedländer, _Darstellungen aus der Sittengeschichte Roms_, Leipzig 1881, s. 338.

R. Deschaux, _Un poete bourguignon du XVe siecle, Michault Taillevent: edition et etude_, Paris 1975, s. 31—32.

Ł. Nowok, _Tomisław I Trimirović — w dziejach i narodowej legendzie Chorwatów_, Kraków 2019, s. 18.

L. K. Singh, _Fundamental of Tourism and Travel_, Delhi 2008, s. 189.

B. Lewis. _From Babel to Dragomans: Interpreting the Middle East_, New York 2004, s. 50.

Ibidem, s. 211.

J. Kitowicz, _Opis obyczajów za panowania Augusta III_, Wrocław 1970, s. 227.

B. Ulanowski, _Księgi sądowe wiejskie_, t. I, Kraków 1921, s. 406.

B. Baranowski, _Ludzie gościńca w XVII i XVIII wieku_, Poznań 2021, s. 5—7.

R. Kaczmarek, _Zgierz z okolicą pod koniec XVIII wieku. Opis topograficzny parafii_ _Czasopismo Geograficzne_, R. XI, 1937, s. 5—6.

R. Kaczmarek, _Materiały do dziejów parafii Kazimierz nad Nerem_, Łódź 1938, s 15.

Ustawa z dnia 21 września 2023 roku o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów i przewodników turystycznych, Dz. U. z 2023 roku, poz. 1944.

Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku, o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, Dz. U. z 2013 roku, poz. 829.

_Uzasadnienie projektu ustawy VIII.1784_, https://sip.lex.pl/#/act-project/102514370?unitId=justification — dostęp na dzień14 lipca 2024.

Ustawa z dnia 27 października 2011 roku, o timeshare, Dz. U. z 2011 roku, poz. 230.1370.

_Uzasadnienie projektu ustawy VI.4439_, https://sip.lex.pl/#/act-project/101605336?unitId=justification — dostęp na dzień 14 lipca 2024.

Ustawa z dnia 3 października 2023, prawo __ lotnicze, Dz. U. z 2023 roku, poz.2110 t.j.

Ustawa z dnia 3 stycznia 2020, prawo __ przewozowe, Dz. U. z 2020 roku, poz. 8 t.j.

Ustawa z dnia 10 lipca 2023, kodeks __ morski, Dz. U. z 2023 roku, poz. 1309 t.j.

Ustawa z dnia 4 stycznia 2024, kodeks __ karny, Dz. U. z 2024 roku, poz. 17 t.j.

Ustawa z dnia 14 sierpnia 2023, kodeks __ cywilny, Dz. U. z 2023 roku, poz. 1610 t.j.Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, Dz. U. z 1997 roku, poz. 884.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 1999 roku, sygn. SA/Sz 623/98.

J. Gospodarek, _Prawo turystyczne_, Warszawa 2001, s. 21.

Załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r., Dz. U. z 2010 roku, nr 82, poz 537.

Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 7 listopada 2016 roku, Dz. U. z 2016 roku, poz. 1876.

J. B. Bączek, _Animacja czasu wolnego w turystyce. Praktyczny podręcznik dla animatora_, Warszawa 2009, s. 15.

J. Pięta, _Pedagogika czasu wolnego_, Warszawa 2014, s. 79—84; D. Jakubikova, _Marketing v cestovnim ruchu_, Praha 2012, s. 50—55.

R. Szafranowicz-Małozięć, _Miejsce rezydentów w systemie obsługi turystyki wyjazdowej_ _Problematyka deregulacji zawodu pilota wycieczek i przewodnika turystycznego. Materiały z VIII Forum Pilotażu_ _i Przewodnictwa_, Kraków 2013, s. 45.

Obwieszczenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 25 stycznia 2018 roku, Dz. U. z 2018 roku, poz. 227.

_Polskie strefy i schabowy_, https://podroze.onet.pl/aktualnosci/polskie-strefy-i-schabowy-w-kurortach-to-przeszlosc-disco-polo-wciaz-gra/yp0m6z8 — dostęp na dzień 21 lutego 2025.

R. Szafranowicz-Małozięć, _Kompendium Rezydenta Biura Podróży_, Warszawa 2012, s. 18—20.

K. L. Pond, _The Professional Guide: Dynamics of Tour Guiding_, New York 1993, s. 25.

N. B. Salazar, _Tourism and glocalization: „Local” tour guiding_ _Annals of Tourism Research_, nr 32 (3)/2005, s. 640.

_First travel guide,_ https://edition.cnn.com/travel/article/british-museum-world-first-travel-guide/index.html — dostęp na dzień 22 lutego 2025.

M. E. Berry, _Japan in Print Information and Nation in the Early Modern Period_, Berkeley 2006, s. 185—190.

Rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 13 listopada 2021, Dz. U. z 2021 roku, poz. 2285.

J. Gospodarek, _Prawo turystyczne_, Warszawa 2001, s. 21.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, Dz. U. z 1997 roku, nr 133, poz. 884.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, Dz. U. z 2014 roku, poz. 196 t.j.

Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, Dz. U. z 2013 roku, poz. 829.

Rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 13 listopada 2021, Dz. U. z 2021 roku, poz. 2285.

_Kompendium pilota wycieczek_, red. Z. Kruczek, Kraków 2005, s. 30.

_Pilot wycieczek_, https://mfiles.pl/pl/index.php/Cechy_pilota_wycieczek — dostęp na dzień 22 lutego 2025.Rozdział III Regulacje zawodu pilota wycieczek

Po przedstawieniu różnic pomiędzy pilotami i przewodnikami wycieczek, należy zwrócić uwagę na wymagania, które były pierwotnie stawiane kandydatom do zawodu pilota wycieczek, a także obowiązkom spoczywającym na pilocie a wynikającym z ustawodawstwa oraz często umownych regulacji stworzonych przez zwyczaje panujące w samej branży. Również w tym rozdziale przedstawiona zostanie kwestia odpowiedzialności spoczywającej na postaci pilota wycieczek.

3.1. Warunki przystąpienia do zawodu pilota wycieczekRozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 marca 1999 roku w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek, Dz. U. z 1999 roku, nr 31, poz. 301.

E. Szłapa, _Podstawy pracy pilota_, Warszawa 2016, s. 14.

J. Gospodarek, s. 85.

E. Szłapa, s. 16.

Ustawa z 6 września 2001 roku o transporcie drogowym, Dz. U. z 2024 roku, poz. 1539 t.j.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2021 roku, sygn. II GSK 855/18.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, kodeks cywilny, Dz. U. z 2024 roku, poz. 1061 t.j.

J. Gospodarek, s. 87.

E. Szłapa, s. 14.

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 grudnia 2016 roku, sygn. III Ca 1557/16.

_Pilot też może być obarczony odpowiedzialnością za nieudane_ wakacje, https://wiadomosciturystyczne.pl/artykuly/artykul/296,,,0,pilot_tez_moze_byc_obarczony_odpowiedzialnoscia_za_nieudane_wakacje.html — dostęp na dzień 25 lutego 2025Z. Białek, _Podstawy reformy regulacji zawodów regulowanych w Polsce_ _Deregulacja zawodów_ _w Polsce_, red. M. Wenclik, Łomża 2015, s. 8.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz. U. z roku 1997, nr 78, poz. 483.

Z. Białek, s. 11.

M. Mazuryk, _Prace legislacyjne nad ustawami deregulacyjnymi. Zagadnienia wybrane_ _Deregulacja zawodów w Polsce_, red. M. Wenclik, Łomża 2015, s. 22.

Z. Białek, s. 14.

_Lista osób zgłoszonych do udziału w wysłuchaniu publicznym,_ https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/agent.xsp?symbol=LISTA_ZGLOSZ&NrKadencji=7&NrDru-ku=806 — dostęp na dzień 15 marca 2025.

M. Mazuryk, s. 25.

Interpelacja nr 2084 do ministra sportu i turystyki w sprawie planowanej deregulacji zawodu przewodnika turystycznego, https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=3CC619E0 — dostęp na dzień 16 marca 2025.

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości — z upoważnienia ministra — na interpelację nr 2084 w sprawie planowanej deregulacji zawodu przewodnika turystycznego, https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=716F4ADE — dostęp na dzień 16 marca 2025.

Odpowiedź ministra sportu i turystyki na interpelację nr 2048 w sprawie planowanej deregulacji zawodu przewodnika turystycznego, https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=355BA9DF — dostęp na dzień 16 marca 2025.

Interpelacja nr 3941 do ministra sprawiedliwości w sprawie projektu deregulacji zawodów przewodnika turystycznego i pilota wycieczek, https://sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=075098A8 — dostęp na dzień 17 marca 2025.

Odpowiedź podsekretarza stanu w ministerstwie sprawiedliwości — z upoważnienia ministra — na interpelację nr 3941 w sprawie projektu deregulacji zawodów przewodnika turystycznego i pilota wycieczek, https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=5E78DF55 — dostęp na dzień 17 marca 2025.

_Tygodnie dzielą nad od deregulacji?_, http://www.tur-info.pl/p/ak_id,34221,,deregulacja,ustawa,sejm,senat,egzamin,staz,przewodnik_turystyczny,pilot.html — dostęp na dzień 23 marca 2025.

Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku, o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, Dz. U. z 2013 roku, poz. 829.

M. Mazuryk, s. 23.

D. Pruchniewski, K. J. Świdzińska, _Deregulacja zawodu na przykładzie przewodnika turystycznego górskiego, przewodnika turystycznego miejskiego, przewodnika turystycznego terenowego i pilota wycieczek_ _Deregulacja zawodów w Polsce_, red. M. Wenclik, Łomża 2015, s. 192.

_Pilot i przewodnik bez uprawnień_, http://www.tur-info.pl/p/ak_id,44361,,uprawniena_pilota,przewodnika,piloci,przewodnicy_miejscy,miejskiego.html — dostęp na dzień 23 marca 2025.

J. Raciborski, _Usługi turystyczne. Przepisy i komentarz_, Warszawa 1999, s. 131.

P. Cybula, _Regulacja usług pilotów wycieczek w ustawie o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych — uwagi krytyczne_, _Prawne aspekty turystyki i rekreacji_ _w dobie pandemii — teoria i _praktyka, red. K. Płonka-Bielenin, D. Wolski, Katowice 2021, s. 35.

_Każdy może zostać pilotem?_, http://www.tur-info.pl/p/ak_id,37196,,deregulacja_zawodow,pilot_wycieczek,kurs_pilota_wycieczek,praca_w_turystyce.html — dostęp na dzień 23 marca 2025.

P. Szpindor_, Ocena skutków deregulacji zawodów pilota wycieczek i przewodnika turystycznego_ _Problematyka deregulacji zawodu pilota wycieczek i przewodnika turystycznego_, Kraków 2013, s. 50.

K. Jańczak, _Badanie ekonomicznych skutków deregulacji zawodów przewodnika turystycznego i pilota wycieczek w Polsce_, Łódź 2015, s. 26—27.

Z. Kruczek, B. Alejziak, L. Mazanek, _Rynek pracy przewodników turystycznych i pilotów wycieczek_ _w Polsce_ _Folia Turistica_, nr 54/2020, s. 9—44.

A. Bukowska, _Czynniki determinujące jakość pracy pilotów wycieczek,_ Kraków 2023, s. 58

_Stanowisko Krajowego Samorządu Przewodników PTTK w sprawie deregulacji zawodów przewodnika turystycznego i pilota wycieczek_, https://prawoturystyczne.com/2012/03/08/stanowisko-krajowego-samorzadu-pttk-w-sprwie-deregulacji-zawodow-przewodnika-turystycznego-i-pilota-wycieczek/ — dostęp na dzień 24 marca 2025.

_Kto zadba o kwalifikacje pilotów i przewodników?_, http://www.tur-info.pl/p//ak_id,34822,,deregulacja,pilot_wycieczek,przewodnik,wroclaw,dot,dolnoslaska_organizacja.html — dostęp na dzień 24 marca 2025.

A. Bukowska, _Czynniki determinujące jakość pracy pilotów wycieczek,_ Kraków 2023, s. 9

Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 roku o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, Dz. U. z 2013 roku, poz. 829.

_PIT będzie certyfikował nowych pilotów_, http://www.tur-info.pl/p/ak_id,34639,,pilot_wycieczek,certyfikacja,urzad_marszalkowski,polska_izba_turystyki,egzamin.html — dostęp na dzień 24 marca 2025.Ustawa z dnia 24 listopada 2017 roku, o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, Dz. U. z 2017 roku, poz. 2361.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku, o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych, Dz. U. z 2017 roku, poz. 1553 t.j.

Z. Kruczek, _Rola pilotów i przewodników w krajoznawczej edukacji społeczeństwa_ _Autokreacja poprzez Turystykę,_ red. M. Leniartek, Wrocław 2010, s. 30.

K. Podemski, _Polscy piloci i przewodnicy o sobie w dobie wejścia Polski do Unii Europejskiej_ _Pilotaż i przewodnictwo — nowe wyzwania_, red. Z. Kruczek, Kraków 2006, s. 25.

K. Jańczak, s. 29.