Rola Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Kwestie administracyjnoprawne - ebook

Wstęp

Kwestia ochrony zabytków pojawiła się na obszarze dzisiejszych ziem polskich jeszcze

w czasie zaborów. Pierwotnie na terenie Cesarstwa Niemieckiego powołano do istnienia pierwszy urząd konserwatorski w Europie. Ta inicjatywa została przyjęta również w innych krajach ówczesnej Europy tworząc szereg systemów ochrony zabytków i opieki nad nimi, by z czasem wypracować wspólne stanowiska odnośnie rekonstrukcji, restauracji czy opieki w czasie zagrożeń. W odrodzonej Rzeczpospolitej stanowisko konserwatora zabytków pojawiło się już w 1918 roku na mocy dekretu Rady Regencyjnej i od tamtej pory ze zmiennym zakresem uprawnień funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Jednak żeby zrozumieć czym jest opieka nad zabytkami i jakie organy za nią odpowiadają jesteśmy zobligowani do przyjrzenia się samej definicji słowa zabytek. Jej pochodzeniu i znaczeniu, a także porównania go z określeniami używanymi w innych państwach europejskich dla określenia obiektów dziedzictwa kulturowego i historycznego. Temu zagadnieniu został poświęcony pierwszy rozdział niniejszej pracy.

W rodziale drugim została zaprezentowana ewolucja polskiego ustawodawstwa dotyczącego ochrony i opieki nad zabytkami. Ewolucja zakresu uprawnień i organizacji aparatu ochrony zabytków została tutaj przedstawiona od czasu wydania przez Radę Regencyjną dekretu powołującego instytucję Generalnego Konserwatora Zabytków, przez zmiany okresu międzywojennego, ustawy wydane w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, ze szczególnym uwzględnieniem jak dotąd najlepszej ustawy z roku 1962, po obowiązującą dzisiaj ustawę z roku 2003. Dalej zaprezentowane zostały obowiązujące w Rzeczpospolitej formy ochrony zabytków do których należy wpis do gminnej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków, Lista Skarbów Dziedzictwa czy też nadanie statusu Pomnika Historii.

Kolejny rozdział został poświęcony organom ochrony zabytków, wraz z omówieniem zakresu ich kompetencji i podziałem na organy centralne i organy terenowe. Dla celów lepszego zrozumienia struktur organów ochrony zabytków zostały tutaj zaznaczone również zależności pomiędzy nimi. Tak też zapoznamy się z zakresem kompetencji w sprawach ochrony i opieki nad zabytkami przynależnymi Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, funkcjonującej u jego boku Rady Ochrony Zabytków, czy wypełniającego w jego imieniu obowiązki Generalnego Konserwatora Zabytków, a także peniącej rolę doradczą Głównej Komisji Konserwatorskiej.

Z kolei wśród organów terenowych przedstawiony został zakres kompetencji Wojewódzkiej Rady Ochrony Zabytków i samorządowych konserwatorów zabytków.

Rola Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków będąc na potrzeby pracy pominiętą w opisie organów terenowych, została dokładnie przedstawiona w rozdziale czwartym. Zostały w nim omówione zarówno wymogi stawiane przed kandydatami na Wojewódzkich Konserwatorów, sposób ich powolania na stanowisko, jak też przypisany im zakres obowiązków. Ponadto

w rozdziale zwrócono uwagę na podstawę prawną i sposób funkcjonowania Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, wraz z podziałem stanowisk i możliwością rozdziału kompetencji konserwatora i Urzędu pomiędzy wspierające go delegatury.

Ostatni rozdział zawiera przykłady funkcjonowania jednego z bardziej zróżnicowanych Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków w Polsce, czyli Urzędu w Katowicach. Została w nim przedstawiona struktura organizacyjna katowickiej placówki i jej delegatur, jako tych ośrodków, które ilością stanowisk i zakresem obowiązków wypełniając delegację ustawową wychodzą daleko poza regulamin organizacyjny ogłoszony przez Ministra. W tym też rozdziale zostały przedstawione najpowszechniejsze typy postępowań administracyjnych inicjowanych i prowadzonych przez Wojewódzkiego Konserwatora wraz w kilkoma przykładami pozwalającymi zrozumieć specyfikę funkcjonowania urzędów i konserwatorów.

Praca ma na celu wykazać złożoność i problematykę aparatu państwa odpowiedzialnego za ochronę i opiekę nad zabytkami, który to jest zmuszony funkcjonować w oparciu o nie tyle niedoskonały, ale pełen wad i ustawowych błędów stan prawny.

Niniejsza praca jest uzupełnieniem wydanej w 2023 roku pracy dotyczącej problemów interpretacyjnych i wykonawczych wynikających z obowiązującej ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami.

dr Łukasz NowokI. Ochrona zabytków

Przebywając w miastach mogących poszczycić się długą historią, niejednokrotnie można dostrzec wiszące na budynkach tabliczki opatrzone napisem _obiekt zabytkowy_ czy też w pierwotnej wersji _obiekt zabytkowy prawem chroniony_. Równie często, zwłaszcza w sezonie urlopowym media informują nas o dewastacji zabytku lub jego kradzieży. W tym miejscu wypada się jednak zastanowić czym w ogóle jest zabytek i czy istnieje jakiekolwiek prawo bądź instytucja, która ma na celu jego ochronę.

I.1 Znaczenie pojęcia zabytek

By w ogóle móc mówić o ochronie zabytków, naszym obowiązkiem jest zdefiniowanie czym tenże zabytek jest. Pierwszym i najczęstszym skojarzeniem z jakim mamy do czynienia jest wiekowy artefakt zamknięty w muzealnej gablocie. Oczywiście jest to skojarzenie ze wszech miar w znacznej części słuszne, jednak co dokładnie oznacza samo słowo i jak bardzo odbiega od określeń używanych w innych częściach Europy?

I.1.1. Zabyć i pomnieć

W języku polskim źródłosłów słowa _zabytek_ wywodzi się od słowa _zabyć_, które dosłownie oznacza _zapominać, puszczać w niepamięć_. Można to rozumieć na dwa sposoby. Pierwszy zakłada, że dzisiejszym zabytkiem jest coś o czym zapomniano lub powinno się zapomnieć. Przyjmując to założenie, powinniśmy się automatycznie zgodzić na porażkę przy odejmowaniu działań polegających na kultywowaniu pamięci i dbałości o pozostałości czasów minionych. Możemy również wychodząc od wspomnianego źródłosłowu przyjąć, że zabytek jest rzeczywiście przedmiotem zapomnianym, który następne pokolenia mają obowiązek przywrócić powszechnej pamięci. Taką tezę potwierdzałaby najpowszechniejsza kategoria spotykanych zabytków, czyli pomników. Dla tego określenia źródłosłów pochodzi od słowa _pomnieć_ co oznacza _zachować w pamięci, pamiętać_. Taka rozbieżność w rozumieniu źródłosłowu, gdzie wśród rzeczy _zapomnianych_ pojawia się kategoria _pamiętanych_ może świadczyć o drugim rozumieniu pojęcia zabytek, czyli rzeczy którą należy zachować przed zapomnieniem, a zapomnianą przywrócić zbiorowej pamięci. Warto również w tym miejscu zauważyć, że w języku polskim pojęcie pomnika pojawia się dużo wcześniej niż określenie zabytku.

Dla lepszego zrozumienia problemu jaki stanowi samo określenie _zabytku_ spójrzmy jak jest ta kategoria przedmiotów nazywana w innych językach europejskich. Tak na przykład w języku angielskim dosłowny odpowiednik określenia _zabytek_ nie istnieje, a w zamian używa się określeń _cultural propety_ lub _heritage_, co oznacza dosłownie _dobro kultury_ lub _dziedzictwo_. Z kolei w języku rosyjskim wykorzystuje się zwrot _культурные ценности_ oznaczający _wartości kulturowe_. Podobnie w języku czeskim czy chorwackim gdzie mamy kolejno _kulturní statek _i _kulturno dobro_ oznaczające _kulturowe gospodarstwo_ i _dobro kulturowe_. Dla odmiany, w powszechnie traktowanym za precyzyjny, języku niemieckim, spotykamy się z określeniem _Kulturdenkmal_ dosłownie oznaczającym _pomnik kultury_. Podobnie, bo jako _pomnik historii_ tłumaczy się francuskie określenie _monument historique_. Przywołane powyżej przykłady mogą nam nie tylko pomóc zrozumieć występujący w języku polskim dysonans między _zabyć_ a _pomnieć_, ale też same nakierowują nas na drugą koncepcję określenia _zabytek_. Ponadto dla drugiego z określeń, czyli pomnika, we wszystkich przywołanych powyżej językach mamy do czynienia z odniesieniem do wielkości lub pamięci, które na język polski tłumaczone są dosłownie jako _pomnik_. I tak w kolejności: _monument, памятник_, _pomnik, spomenik, Denkmal, monument._ Warto w tym miejscu przywołać również stworzoną przez Françoise Bugniona tezę mówiącą iż pomnik powinien działać mobilizując pamięć dla przywoływania przeszłości i w ten sposób pomagając zachować tożsamość wspólnoty etnicznej, kulturowej i politycznej. Niestety wbrew pierwotnemu przeznaczeniu, wiele obiektów, które miały wedle założenia być trwałym upamiętnieniem wydarzeń lub postaci w pierwszej kolejności staje się ofiarami czystek politycznych.

I.1.2 Definicja słownikowa

Po przyjrzeniu się określeniu _zabytek_ ze strony semantycznej, należy zwrócić uwagę w jaki sposób jest ono tłumaczone w _Słowniku Języka Polskiego_. Obecnie obowiązująca definicja głosi, że zabytek to _stara i cenna rzecz lub budowla o dużej wartości historycznej i naukowej_. Mogłoby się wydawać, że definicja w tym brzmieniu jest precyzyjna i wystarczająca. Jest to jednak błędne spostrzeżenie. Według literalnego tłumaczenia zabytkiem w myśl tej definicji jest przedmiot lub budowla, która spełnia jednocześnie kryteria: jest stara + jest cenna + posiada dużą wartość historyczną + posiada dużą wartość naukową. Oznacza to, że obiekt musi spełniać jednocześnie cztery kryteria. Stanowi to znaczący problem dla ogromnej ilości przedmiotów powszechnie uważanych za zabytki, które nie spełniają przedstawionych powyżej kryteriów. Dla przykładu mieszkalne zabudowania robotnicze, tzw. _familoki_ nie przedstawiają większej wartości naukowej, prezentując za to wielką wartość kulturową, jako obiekty występujące na ściśle określonym terenie oraz związane ze ściśle określoną grupą społeczną. W tym miejscu trzeba nadmienić, że nie każda grupa robotnicza miała prawo w _familokach_ mieszkać. Ponadto zgodnie z tą definicją wiele zabytków archeologicznych zostaje pozbawionych prawa do określania _zabytkiem_. Przykładem mogą być chociaż fragmenty naczyń glinianych, popularnie określane _skorupami_, które jako przedmioty samoistne stanowią niewielką wartość naukową, o historycznej już nie wspominając. Dopiero w większej ilości wydobytej z jednego stanowiska i uporządkowanej zaczynają spełniać wymienione w definicji wymogi. Innym problemem jest użyte w definicji określenie _dużej wartości_, którego nie da się sprecyzować. Jest to określenie zbyt oględne i pojemne, by mogło wyznaczać rzeczywistą wartość historyczną i naukową przedmiotu. Dla przykładu, dla historyka-numizmatyka średniowieczny denar piastowski będzie miał dużo większą wartość naukową i historyczną niż pochodzący z XIX wieku mundur żołnierza armii napoleońskiej, co czyni kryterium _dużej wartości_ niezwykle subiektywnym.

Dla porównania wypada przytoczyć tutaj wcześniejszą definicję zabytku, zawartą w _Słowniku Języka Polskiego_ z 1959 roku, pod redakcją Witolda Doroszewskiego. Według tej definicji zabytkiem może być określone _dzieło sztuki lub literatury (np. budowla, obraz, rzeźba, grafika, książka) mające wartość muzealną, historyczną, jako dokument przeszłości._ Ta definicja jak widać jest znacznie dokładniejsza od obecnej, a co ważne, nie wymaga od przedmiotu spełnienia wszystkich kryteriów jednocześnie, do czego odnosiłem się w poprzednim akapicie. Ponadto definicja nazywa wprost część kategorii do których należą przedmioty, które można uznać za obiekty zabytkowe.

Dodatkowo jako zabytki rozumie się również szeroko rozumiane _dobra kulturowe_, czyli dobra materialne stanowiące część dziedzictwa kulturowego określonej grupy lub społeczeństwa. Jest to niezwykle szeroka kategoria, w skład której wchodzą zarówno krajobrazy kulturowe, obiekty architektoniczne, stanowiska archeologiczne czy zbiory muzeów, bibliotek i archiwów. Trzeba tutaj nadmienić, że określenie _dobro kultury_ pierwszy raz zostało zaadaptowane w polskim prawodawstwie w rozumieniu zabytku na skutek przyjęcia w 1954 roku _konwencji haskiej o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego_. Ważnym aspektem tej konwencji był fakt wprowadzenia określenia _dobra kulturowego_ do prawnej terminologii międzynarodowej. Dziś każde państwo posługuje się własną definicją, chociaż niejednokrotnie zdarza się, że _dobro kulturowe_ zyskuje w danym państwie kilka definicji w zależności od gałęzi prawa, która w danym momencie zajmuje się tym zagadnieniem.

Przytoczone powyżej pojęcie zabytku i jego definicja słownika nie wyczerpują jednak tematu. Zajmując się ochroną i konserwacją zabytków, a co za tym idzie Urzędem Ochrony Zabytków i jego przedstawicielem w postaci Generalnego, Wojewódzkiego czy Powiatowego Konserwatora Zabytków, obracać będziemy się w sferze przepisów prawa, a to oznacza, że dla pełnego obrazu i zrozumienia pojęcia zabytku należy przywołać jeszcze jeden rodzaj definicji, a mianowicie definicję prawną zabytku.

I.1.3 Definicje legalne

Pierwsza definicja prawna zabytku pojawiła się w 1877 roku w tekście manifestu wydanego przez _Society for the Protection of Ancient Buildings_. Było to założone w 1877 roku w Londynie przez Williama Morrisa charytatywne stowarzyszenie, którego celem była ochrona zabytkowych budowli na terenie Imperium Brytyjskiego. W tym przypadku jednak termin _starożytny_ pojawiający się w nazwie Stowarzyszenia miał szerszy kontekst niż rozumiemy go dzisiaj. Założyciele Stowarzyszenia za _starożytne_ uważali wszystkie budowle powstałe przed panowaniem królowej Wiktorii. Stąd też celem Morrisa i założonej przez niego grupy było powstrzymanie _restauracji_ zabytkowych budynków przez wiktoriańskich budowniczych. Należy w tym miejscu nadmienić, że pod pojęciem _restauracji_ rozumiano wtedy jako przebudowę budynku do chwili przekształcenia jego bryły do stanu odpowiadającego wyidealizowanej wizji inwestora lub budowniczego, niejednokrotnie nie mającej niczego wspólnego z jego pierwotnym i oryginalnym wyglądem. Morris dążył do zastąpienia tego barbarzyńskiego procesu _renowacją_ polegającą na naprawie i ochronie budynku i jego detali jako _dziedzictwa kulturowego_. Idea ta szybko zyskała miano _konserwatywnej renowacji_ i błyskawicznie rozprzestrzeniła się poza Anglię zostając przyjętą w innych krajach europejskich przyczyniając się tym samym do zmiany podejścia do budynków uchodzących za zabytkowe oraz do ich renowacji. Stworzony przez Stowarzyszenie manifest stał się pierwszym dokumentem, który został zaakceptowany przez społeczność międzynarodową pozwalając wspólnie wypracować definicję _zabytku_ oraz _dziedzictwa kulturowego_. Należy w tym miejscu nadmienić, że Stowarzyszenie za zabytki uznało jedynie budowle, pomijając całkowicie obiekty ruchome. Wynikało to najprawdopodobniej z ówczesnych uwarunkowań kulturowych, zgodnie z którymi wiktoriańska arystokracja masowo skupowała, bądź zwoziła z dalekich podróży zabytki ruchome, czyli tzw. artefakty i przechowywała je w prywatnych kolekcjach, niejednokrotnie pomijając lub całkowicie zaniedbując kwestie renowacji. Zaadaptowanie tego dokumentu przez poszczególne kraje europejskie pozwoliło na zwrócenie powszechnej uwagi na los zabytków nieruchomych co poskutkowało uchwaleniem w 1931 roku tak zwanej _karty ateńskiej_, czyli dokumentu podsumowującego międzynarodową konferencję odbywającą się od 21 do 30 października 1931 roku w Atenach, a zwołanej przez _Międzynarodowe Biuro Muzeów_. Wspomniana konferencja i dokument są o tyle ważna dla dalszych rozważań, że po raz pierwszy zebrano w ich trakcie i przedstawiono problemy z jakimi mierzą się konserwatorzy zabytków z poszczególnych krajów Europy. Wtedy również wypracowano wspólne stanowisko środowiska konserwatorskiego, które stało się regułą obowiązującą dla wszystkich krajów, nie tylko europejskich. Skrótowo przedstawiając postanowienia zawarte w karcie, należy zwrócić uwagę iż kategorycznie nakazano zachowanie budynków w ich pierwotnym stanie, jedynie zabezpieczając przed dalszą degradacją, lub wykonując tylko niezbędne naprawy nie ingerujące w strukturę i walory architektoniczne budynku. Natomiast rekonstrukcje budynków pozostających w stanie ruin mogłyby być wykonane jedynie w przypadku posiadania dokładnych informacji i planów mówiących o pierwotnym wyglądzie obiektu. Oba te postanowienia w szerszej perspektywie mogłyby zaszkodzić istnieniu budynków zabytkowych, gdyby zaczęto się do nich stosować w ich literalnym brzmieniu. Warto również zwrócić uwagę, że karta jako pierwsza zwróciła uwagę na pomniki jako obiekty zabytkowe, a także kładła znaczący nacisk na oczyszczenie otoczenia zabytków z reklam, znaków, czy słupów energetycznych, tak by nic nie zakłócało odbioru zabytku.

Wybuch II Wojny Światowej uniemożliwił jednak przyjęcie postanowień karty przez wszystkie państwa, a także uniemożliwił przestrzeganie jej postanowień w krajach, w których została przyjęta. Działania walczących stron w latach 1939—1945 zmusiły świat do zweryfikowania postanowień karty, a także zwrócenia uwagi na bezwzględną potrzebę wprowadzenia reguł mających na celu powszechną ochronę dziedzictwa kulturowego oraz poprawne i ostatecznie zdefiniowanie tego czym jest zabytek. Z tego powodu zwołano w 1957 roku _I Międzynarodowy Kongres Architektów i Techników Zabytków_. Zwrócono wtedy uwagę na potrzebę skatalogowania obiektów zabytkowych na terenie każdego państwa. Co prawda funkcjonowały już krajowe ewidencje zabytków, jednak były niejednolite pod względem wymogów, a także nie zawsze prowadzone z należytą dokładnością. Zgodnie z tą myślą podjęto decyzję o potrzebie utworzenia centralnego rejestru zabytków funkcjonującego w każdym kraju, oraz czuwających nad nim ogólnopaństwowych instytucji konserwatorskich, nad którymi to czuwałaby międzynarodowa instytucja zajmująca się opieką nad zabytkami. Zauważono również potrzebę współpracy z obecnymi architektami nie tylko przy odnawianiu zabytków, ale też podczas tworzenia planów zagospodarowania przestrzeni, co miałoby doprowadzić do wyeksponowania zabytków w przestrzeni publicznej, tak by to przestrzeń miasta została do nich dopasowana, a nie by zabytek w tejże przestrzeni ginął. Na zakończenie I Kongresu podjęto decyzję o potrzebie wprowadzenia postanowień w życie i przed ich ostatecznym ogłoszeniem i spisaniem, zapoznania się z powojennymi warunkami w krajach Europy. Ostateczne prace nad stosownymi dokumentami miały powstać podczas II Kongresu zwołanego do Wenecji na rok 1964.

W czasie prowadzonych pod kierownictwem włoskiego architekta Pierro Gazzolo II kongresu stworzono dokument będący rozszerzeniem _karty ateńskiej_ i usystematyzowaniem postanowień paryskich, nazwany _Międzynarodową Kartą Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych_, który powszechnie jest nazywany _kartą wenecką_. Podczas obrad przyjęto dwie główne rezolucje wpływające na ochronę światowego dziedzictwa. Pierwszą z nich było utworzenie _Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i Miejsc Pamięci_, występującej powszechnie pod skrótem ICOMOS. Drugą z kolei było zatwierdzenie postanowień _karty weneckiej_. Podniesiono w jej treści kluczową rzecz zarówno dla naszych rozważań jak i ochrony zabytków, a mianowicie ustalono iż wszystkie pomniki i miejsca historyczne są wspólnym dziedzictwem całej ludzkości i jako takie powinny być szczególnie chronione przez całą ludzkość jako wyraz wspólnej odpowiedzialności dla przyszłych pokoleń. Dodatkowo dokument ten regulował kwestie konserwacji i renowacji zabytków nieruchomych oraz prowadzenia prac archeologicznych. Pomimo licznych wartościowych zapisów, zabrakło w niej dokładnego zdefiniowania pojęcia miejsca pamięci, które określono bardzo szeroko: _odosobnione dzieło architektoniczne, jak też zespoły miejskie i wiejskie oraz miejsca, będące świadectwem poszczególnych cywilizacji, ewolucji o doniosłym znaczeniu bądź wydarzenia historycznego. Rozciąga się ono nie tylko na wielkie dzieła, ale również na skromne obiekty, które z upływem czasu nabrały znaczenia kulturalnego_. Przy definiowaniu zabytku pominięto również zabytki ruchome, skupiając się jedynie na obiektach architektonicznych. Ostatnim problemem wygenerowanym przez kartę była jej konstrukcja. Podczas tłumaczenia i wprowadzania postanowień karty w poszczególnych krajach doszło do wielu nieporozumień co doprowadziło do różnic w jej stosowaniu. Co prawda dzisiaj _karta wenecka_ jest traktowana jako dokument historyczny, jednak wiele z jej wytycznych jest wciąż obowiązującymi i przytaczanymi w powstających dzisiaj dokumentach.

Trzy lata przed zwołaniem I Kongresu powstał jeszcze jeden dokument, o którego doniosłości może świadczyć sam fakt ratyfikowania go przez 133 kraje. Mowa tutaj o przywołanym już wcześniej dokumencie znanym jako _konwencja haska o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego_ zatwierdzonej i przyjętej w Hadze 14 maja 1954 roku. Dokument ten stał się obowiązującą częścią Międzynarodowego Prawa Humanitarnego dzięki działaniom Organizacji Narodów Zjednoczonych. Poza określeniem zasad i środków stosowanych do ochrony zabytków, w dokumencie zwrócono również uwagę na to, że szkody wyrządzane na dobrach kultury są szkodami wyrządzanymi na dziedzictwie kulturowym całej ludzkości. Dla dalszych rozważań niezwykle ważny jest fakt zdefiniowania w konwencji _dobra kulturowego_ oraz _zabytku _z rozróżnieniem na zabytki ruchome i nieruchome. W myśl tego dokumentu zabytek jest manifestacją i wyrazem dziedzictwa kulturowego grupy ludzi lub społeczeństwa. Jest wyrazem sposobu życia wypracowanego przez społeczność i przekazywanego z pokolenia na pokolenie, w tym zwyczajów, praktyk ludowych, miejsc, przedsięwzięć artystycznych i wartości.

I.1.4 Definicja krajowa

Na zakończenie części poświęconej definicjom, przywołać należy ostatnią z potrzebnych nam definicji, która nie wynika z prawa międzynarodowego, ale stworzona została na potrzeby polskiego systemu prawnego i zawarta w uchwalonej w 2003 roku ustawie _o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami_. Zawarte w niej zapisy są w tej kwestii o tyle interesujące, że rozróżniają zabytek i zabytek archeologiczny. Zgodnie z jej treścią zabytki to rzeczy ruchome lub nieruchomości, albo ich części czy też zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością będące zarazem świadectwem minionej epoki lub pojedynczego zdarzenia, które powinny zachowane ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Jak na pierwszy rzut oka widać, definicja prawna zabytku jest już dużo precyzyjniejsza od obowiązującej definicji słownikowej. Warto nadmienić, że ustawa definiuje również zabytek archeologiczny.

W tym wypadku z kolei definicja brzmi następująco: _zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem._ Kwestia definicji zawartych w obowiązującej obecnie ustawie jest znaczącym problemem zarówno dla osób zajmujących się tematyką ochrony zabytków, ale też dla osób postronnych. Sztuczne mnożenie definicji zabytku do ilości piętnastu — niejednokrotnie wykluczających się — definicji, jest nie tylko zaprzeczeniem reguł legislacyjnych głoszących o potrzebie tworzenia przepisów w sposób jak najbardziej zrozumiały, ale również doprowadzeniem do sytuacji, w której w myśl ustawy wiele obiektów będących zabytkami utraciło ustawowe prawo do nazywania się takowymi.Jak w przypadku dewastacji fasady kamienicy w Krakowie: https://krknews.pl/glupota-to-malo-powiedziane-bezmyslna-dewastacja-zabytku/ — dostęp na dzień 24 grudnia 2023

Czego przykładem może być najsłynniejsza kradzież ostatniego ćwierćwiecza: https://www.auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/skradziono-napis-arbeit-macht-frei-100-tys-zl-nagrody,1003.html — dostęp na dzień 24 grudnia 2024

_Zabyć,_ https://sjp.pwn.pl/doroszewski/zabyc;5523871.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

_Pomnieć,_ https://sjp.pwn.pl/doroszewski/pomniec;5476870.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

_Internationar Red Cross,_ https://www.icrc.org/fr/doc/resources/documents/misc/5x8f8n.htm — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

_Usuwanie z przestrzeni publicznej pomników,_ https://ipn.gov.pl/pl/upamietnianie/dekomunizacja/dekomunizacja-pomnikow/45390,Komunikat-w-sprawie-usuwania-z-przestrzeni-publicznej-pomnikow-propagujacych-kom.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023; https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/56,114944,22260695,w-usa-stracaja-pomniki-z-cokolow-ludzie-maja-dosc-symboli-dyskryminacji.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

_Zabytek,_ https://sjp.pwn.pl/slowniki/zabytek.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

Wielorodzinne budynki mieszkaniowe przeznaczone dla pracowników przemysłu ciężkiego budowane na przełomie XIX i XX wieku na terenach zajmowanych przez administrację niemiecką.

_Zabytek,_ https://sjp.pwn.pl/doroszewski/zabytek;5523872.html — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

Sullivan A. M., _Cultural heritage & new media: a future for the past_, _The John Marshall review of intellectual property law_, T. 15, Chicago 2016, s 605—606.

Богуславский М. М, _Культурные ценности в международном обороте: правовые аспекты,_ Норма 2012, s.12.

Stowarzyszenie Ochrony Budowli Starożytnych.

_Building conservation,_ https://www.buildingconservation.com/articles/time/time1.htm — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

_Protection of ancient buildings,_ https://spitalfieldslife.com/2011/06/01/philip-venning-the-society-for-the-protection-of-ancient-buildings/ — dostęp na dzień 29 stycznia 2023.

Hunt R., Suhr M., _Old House Handbook: A Practical Guide to Care and Repair_, Lincoln 2008, s 14.

_Conservative repair,_ https://www.buildingconservation.com/articles/conservative-repair/conservative-repair.htm — dostęp na dzień 31 stycznia 2023.

_The manifesto,_ https://web.archive.org/web/20100410014327/http://www.spab.org.uk/what-is-spab-/the-manifesto/ — dostęp na dzień 1 lutego 2023.

Dettloff P., _Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918—1930. Teoria i praktyka_, Kraków 2006, s. 400.

Dettloff P., _Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918—1930. Teoria i praktyka_, Kraków 2006, s. 400.

Dettloff P., _Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918—1930. Teoria i praktyka_, Kraków 2006, s. 400.

_Reconstruction,_ https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/research_resources/charters/charter02.html — dostęp na dzień 8 kwietnia 2023.

_The history of the Venice Charter_, ICOMOS 2004.

Erdem C., _The Venice Charter under Review_, Ankara 1977.

Amoroso G.G., _Trattato di scienza della conservazione dei monumenti_, Alinea 2002, s. 35.

_Reconstruction changing attitudes,_ https://en.unesco.org/courier/july-september-2017/reconstruction-changing-attitudes — dostęp na dzień 9 kwietnia 2023.

_Comprehensive report by the director-general on Unesco’s standard-setting instruments,_ https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000378425_eng/PDF/378425eng.pdf.multi.page=11 — dostęp na dzień 11 kwietnia 2023.

_Armed conflict and heritage,_ http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/armed-conflict-and-heritage/convention-and-protocols/1954-hague-convention/text/ — dostęp na dzień 9 kwietnia 2023.

_Convention for the protection cultural property,_ https://www.unesco.org/en/legal-affairs/convention-protection-cultural-property-event-armed-conflict-regulations-execution-convention — dostęp na dzień 13 kwietnia 2023.

_Convention for the protection of cultural property in the event of armed conflict with regulations for the execution of the convention,_ https://www.unesco.org/en/legal-affairs/convention-protection-cultural-property-event-armed-conflict-regulations-execution-convention#item-5 — dostęp na dzień 13 kwietnia 2023.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Szerzej o problemie w: Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 58—59.II Ochrona zabytków w Polsce

Znając definicję i etymologię określenia _zabytek_, należy przyjrzeć się formom jakie przybiera ochrona obiektów zabytkowych w Rzeczpospolitej, a także prześledzić jak ta ochrona kształtowała się w polskim prawodawstwie.

II.1 Podstawy prawne ochrony zabytków w Polsce

Od powrotu Rzeczpospolitej na mapy Europy za sprawą _Rady Regencyjnej_ 7 października 1918 roku do dnia dzisiejszego obowiązywały w kraju cztery dokumenty regulujące przepisy dotyczące ochrony zabytków oraz konstytuujące odpowiadające za to organy. W tej części jedynie z kronikarskiego obowiązku przywołane zostaną trzy pierwsze dokumenty, natomiast ostatni, jako nadal obowiązujący, będzie w interesującej nas części dokładniej omawiany w dalszych rozdziałach. Nie były to jednak pierwsze dokumenty traktujące o ochronie zabytków obowiązujące na ziemiach polskich. Pierwszą poświęconą temu zagadnieniu była ustawa wprowadzona w Królestwie Prus w 1843 roku, na mocy której powołano pierwszy w Europie Urząd Konserwatorski, a także dokonano pierwszego spisu zabytków na terenie Królestwa Prus, w tym również ziem wcielonych. Trzynaście lat później, pierwszych konserwatorów zabytków powołano na terenie Cesarstwa Austro-Węgierskiego, którzy dokonali spisu zabytków na polecenie wiedeńskiej _Komisji Centralnej._ Poskutkowało to powołaniem w 1873 roku _Komisji Historii Sztuki_ z siedzibą w Krakowie, której powierzono prace naukowo badawcze na terenie Galicji. Ostatnim urzędem mającym skatalogować i zadbać o ostan zabytków na terenach pod zaborami było utworzone w 1909 roku w Warszawie _Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości_.

II.1.1 Dekret Rady Regencyjnej z 1918 roku

Po powrocie Rzeczpospolitej na mapy, w ramach ujednolicania systemu prawnego na terenie państwa, już 31 października 1918 roku Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ogłosiła _Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami i dziełami sztuki_, którego realizację powierzono _Ministerstwu wyznań religijnych i oświecenia publicznego_. Ciekawe wydaje się, ze _dekret_ już we wstępie gwarantował pełną opiekę prawą wszystkim obiektom wpisanym do inwentarza zabytków, natomiast sam inwentarz powstał wskutek przejęcia spisów wykonanych przez zaborców. Należy też nadmienić, że Rada Regencyjna zagwarantowała opiekę również zabytkom, które w wyniku niekorzystnego splotu dziejów znalazły się poza granicami Królestwa. Z ramienia _Ministerstwa_ wykonawcami postanowień dekretu zostali _konserwatorzy zabytków sztuki i kultury_. Rzeczeni konserwatorzy nie byli jednak przypisani do określonego terytorium, a mogli prowadzić swoje działania na terenie całego kraju.

II.1.2 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 1928 roku

Dokumentem, który po dekadzie obowiązywania zastąpił _dekret_ stało się _Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o opiece nad zabytkami_ z dnia 6 marca 1928 roku. Pewną nowością była próba stworzenia w rozporządzeniu pierwszej polskiej prawnej definicji zabytku, która przyjęła brzmienie: _zabytkiem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest każdy przedmiot tak nieruchomy, jak ruchomy, charakterystyczny da pewnej epoki, posiadający wartość artystyczną, kulturalną, historyczną, archeologiczną lub paleontologiczną stwierdzoną orzeczeniem władzy państwowej, i zasługujący wskutek tego na zachowanie._ Kolejnym novum wprowadzonym przez _rozporządzenie_ stał się przepis zezwalający władzom państwowym na umieszczanie na obiektach uznanych za zabytki wyraźnych oznaczeń — w tym momencie były to zielone prostokątne tabliczki z napisem _obiekt zabytkowy_. Z kolei w przypadku władz konserwatorskich dokonano rozróżnienia na władze konserwatorskie I i II instancji. Tutaj jako władze niższego szczebla uznano Wojewódzkich Konserwatorów zabytków — od tej chwili również związanych z obszarem swojego urzędowania, natomiast władzą wyższego szczebla stał się Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pewną pozostałością po_ dekrecie_ pozostał brak ograniczenia ilości województw przypadających na jednego konserwatora, co oznacza, że w praktyce konserwator operujący na terytorium całego kraju do roku 1928, po wejściu w życie _rozporządzenia_ mógł dalej prowadzić działania na obszarze całego kraju po wcześniejszym uzyskaniu zgody właściwych organów. __ Zastosowano również dość ciekawe rozwiązanie mające dotyczyć obiektów sakralnych. Otóż w ich przypadku miała decydować mieszana komisja świecko-duchowna składająca się z przedstawicieli wyznaczonych przez lokalnego biskupa oraz Ministra. Konserwatorzy zaczęli również podlegać Ministrowi Spraw Wewnętrznych, ale jedynie w zakresie uzyskanych uprawnień zezwalających na wstrzymywanie działań budowlanych i nakładanie kar administracyjnych.

II.1.3 Ustawa o ochronie dóbr kultury z 1962 roku

Na kolejny dokument regulujący kwestię opieki nad zabytkami musiano czekać do 15 lutego 1962 roku, kiedy sejm Rzeczpospolitej Ludowej uchwalił u_stawę o ochronie dóbr kultury i muzeach_. Z rzeczonej ustawy szybko usunięto jednak część poświęconą muzeom, których funkcjonowanie podporządkowano innym przepisom. Również i w tej ustawie podjęto próbę zdefiniowania tego czym jest zabytek. W przypadku tego dokumentu określenia _dobro kultur _i _zabytek_ zaczęto stosować wymiennie tworząc definicję następującej treści: _każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną._Gosztyla M., Pasztor P., _Konserwacja i ochrona zabytków architektury_, Rzeszów 2013, s. 45.

Szymgin B., _Vademecuum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury_, Warszawa 2015, s. 11.

_Orędzie Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego_, Dz.Praw Kr. Pol.1918.12.23 z dnia 21 października 1918.

_Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury,_ Dz.Praw. P. Pol.1918.16.36 z dnia 8 listopada 1918

Dokładne postanowienia i regulacje wynikające z _dekretu_ zostały opisane w: Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 29—34

_O opiece nad zabytkami_, Dz. U.1928.29.265 z dnia 14 marca 1928

Dokładne postanowienia i regulacje wynikające z _rozporządzenia_ zostały opisane w: Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 35—43.

_Ochrona dóbr kultury_, Dz. U,1999.98.1150 t.j. z dnia 10 grudnia 1999

Dokładne postanowienia i regulacje wynikające z _ustawy_ zostały opisane w: Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 44—55.

_Zamki na nowo,_ https://www.bryla.pl/bryla/1,85301,13729550,_Zamki_na_nowo___Moda-_na__od_budowe_starych_ruin__WYWIAD_.html — dostęp na dzień 13 maja 2023.

Jako krajobraz kulturowy rozumie się przestrzeń historyczną, która została ukształtowana w wyniku działalności człowieka i zawiera w sobie zarówno wytwory cywilizacji jak i elementy przyrodnicze.

Symbol _błękitnej tarczy_ czy też _haskiej koperty,_ został zatwierdzony w czasie konwencji haskiej w 1954 roku jako znak wyróżniający zabytki wymagające opieki nie tylko w czasie konfliktu zbrojnego. Autorem symbolu był ówczesny Generalny Konserwator Zabytków Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, profesor Jan Zachwatowicz.

Umowa, która zobowiązała sygnatariuszy do identyfikacji, ochrony i konserwacji dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Na jej podstawie dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze o wyjątkowej wartości może otrzymać międzynarodowy status ochrony przez wpisanie na _Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO_._Powołanie Państwowej Służby Ochrony Zabytków i określenie jej struktury_, M.P.1990.35.285 z dnia 22 września 1990.

Lipiec 2024.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 90, u.1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022

_Kodeks Postępowania Cywilnego_, art. 55—60, Dz. U.2023.1550 t.j. z dnia 8 sierpnia 2023; _Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 95, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 10, u.2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 14a, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 13, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 15, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 24a, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury_, Dz. U.2015.1275 z dnia 1 września 2015.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 36, u. 1a, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 37, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 52 i art. 56, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 53, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2023—2026_, M.P.2023.1470 z dnia 18 grudnia 2023.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 82—88, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 97, u. 1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 97, u. 3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 97, u. 2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 97, u. 5, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, §2, u. 1—2, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, §2, u. 3, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, §3, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, §5, u. 1—2, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Nadanie regulaminu Radzie Ochrony Zabytków_, §4, u. 1—2, Dz.Urz.Mkul.2004.2.4 z dnia 29 lutego 2004.

_Sposób tworzenia Urzędu Generalnego Konserwatora Zabytków_, Dz. U.1998.166.1206 z dnia 31 grudnia 1998.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 90, u. 1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Płaszowska R., _Organizacja organów ochrony zabytków_, https://sip.lex.pl/#/publication/151289235/plaszowska-renata-organizacja-organow-ochrony-zabytkow?cm=URELATIONS — dostęp na dzień 19 lipca 2024

_Podział czynności pomiędzy ministra, sekretarza stanu i podsekretarzy stanu w Ministerstwie Kultury_, Dz.Urz.Mkul.2001.18.63 z dnia 21 grudnia 2001,

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 90, u. 2, p. 1—7b, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 90, u. 2, p. 8—14, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 98, u. 1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022; _Powołanie Głównej Komisji Konserwatorskiej, określenie zakresu jej zadań i trybu działania_, §1, u. 2, Dz.Urz.MKul.2002.4.58 z dnia 30 sierpnia 2002.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 98, u. 2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Powołanie Głównej Komisji Konserwatorskiej, określenie zakresu jej zadań i trybu działania_, §3, Dz.Urz.MKul.2002.4.58 z dnia 30 sierpnia 2002.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 98, u. 3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Nadanie regulaminu Głównej Komisji Konserwatorskiej_, §2, Dz.Urz.MKul.2004.2.3 z dnia 29 lutego 2004.

_Powołanie Głównej Komisji Konserwatorskiej, określenie zakresu jej zadań i trybu działania_, §5, Dz.Urz.MKul.2002.4.58 z dnia 30 sierpnia 2002

_Nadanie regulaminu Głównej Komisji Konserwatorskiej_, §5—6, Dz.Urz.MKul.2004.2.3 z dnia 29 lutego 2004.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 99, u. 1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 99, u. 2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 96, u. 2—2b, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 83.Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 80.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 1, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 1a, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 81.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 4, p. 2—3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 4, p. 5—6, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 91, u. 4, p. 7—9, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022; Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 81.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 93—94.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 25—37i, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 25, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 94.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 27, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 28, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 98—99.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 92, p.1—2, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 92, p.3, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

Nowok Ł., _Problemy interpretacyjne i wykonawcze wynikające z ustawy o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r.,_ Kraków 2023, s. 81.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 92, p.5—6, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, art. 92, p.7, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Organizacja wojewódzkich urzędów ochrony zabytków_, Dz. U.2004.75.706 z dnia 23 kwietnia 2004.

_Organizacja wojewódzkich urzędów ochrony zabytków_, §2, Dz. U.2004.75.706 z dnia 23 kwietnia 2004.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §7, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024._Organizacja wojewódzkich urzędów ochrony zabytków_, Dz. U.2004.75.706 z dnia 23 kwietnia 2004.

_Statut Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §2, p. 2, Zarządzenie nr 216/23 z dnia 27 czerwca 2023.

_Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku_, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html — dostęp na dzień 24 lipca 2024

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §2, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami_, Dz. U.2022.840 t.j. z dnia 19 kwietnia 2022.

_Organizacja wojewódzkich urzędów ochrony zabytków_, Dz. U.2004.75.706 z dnia 23 kwietnia 2004.

_Wojewoda i administracja rządowa w województwie_, Dz. U.2023.190 t.j. z dnia 27 stycznia 2023.

_Służba cywilna_, Dz. U.2024.409 t.j. z dnia 19 marca 2024

_Finanse publiczne_, Dz. U.2023.1270 t.j. z dnia 4 lipca 2023

_Zasady zarządzania mieniem państwowym_, Dz. U.2024.125 t.j. z dnia 1 lutego 2024

_Kodeks postępowania administracyjnego_, Dz. U.2024.572 t.j. z dnia 15 kwietnia 2024

_Dostępność cyfrowa stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych_, Dz. U.2023.1440 t.j. z dnia 27 lipca 2023

_Zapewnianie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami_, Dz. U.2022.2240 t.j. z dnia 3 listopada 2022

_Ochrona danych osobowych_, Dz. U.2019.1781 t.j. z dnia 19 września 2019

_Ochrona informacji niejawnych_, Dz. U.2024.632 t.j. z dnia 25 kwietnia 2024

_Dostęp do informacji publicznej_, Dz. U.2022.902 t.j. z dnia 27 kwietnia 2022

_Otwarte dane i ponowne wykorzystanie informacji sektora publicznego_, Dz. U.2023.1524 t.j. z dnia 4 sierpnia 2023

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §4, p.4, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Statut Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §5, p. 1, Zarządzenie nr 216/23 z dnia 27 czerwca 2023.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §6, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §8, p.1, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §8, p.2, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §8, p.3, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §10, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach_, §11, p.4, zarządzenie nr 199/24 z dnia 10 czerwca 2024.

_Porozumienie zawarte przez Wojewodę Śląskiego z Gminą Ruda Śląska w sprawie powierzenia przez Wojewodę Śląskiego Gminie Ruda Śląska prowadzenia niektórych zadań z zakresu sprawowanej ochrony zabytków_, Śląsk.2004.83.2400 z dnia 30 sierpnia 2004 roku.

_Prowadzenie prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytów a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków_, Dz. U.2021.81 t.j. z dnia 14 stycznia 2021 roku.

_Kodeks postępowania administracyjnego_, art. 104 i 108, Dz. U.2024.572 t.j. z dnia 15 kwietnia 2024 roku.

_Pozwolenie nr K/1280/2019 na prowadzenie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków_, L.Dz.2932, Kancelaria MZGK Mysłowice

_Decyzja w sprawie wpisania obiektu do rejestru zabytków „A”_, K-RD-KL/4160/6847/121/07, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków