Rosyjska geopolityka a wojna informacyjna - ebook

ROZDZIAŁ 2 Rosyjskie „myślenie przestrzenią” – geneza i teraźniejszość

2.1. Odrodzenie geopolityki w Rosji

Analiza założeń i strategii rosyjskiej polityki zagranicznej (w tym założeń mocarstwowych) jest o tyle trudna dla ludzi Zachodu, że w naszym kręgu cywilizacyjnym słowo (mówione i pisane) ma inny wymiar niż na Wschodzie. Rosja jest tworem cywilizacyjnym ukształtowanym pod wpływem Bizancjum i panowania mongolskiego. W świecie aksjologicznego Wschodu słowa nie muszą bezpośrednio korespondować z rzeczywistością, nie są przypisane do niej na stałe. Co więcej, ich wymiar strategiczny to przede wszystkim maskowanie własnych celów i zamiarów. Służą zatem nie do opisu rzeczywistości i dostarczania wiarygodnej informacji, lecz przede wszystkim do dezinformacji. We wschodnim rozumieniu polityki istotne znacznie ma zatem wyłącznie rzeczywistość, a tutaj decyduje realna siła lub jej brak. Podpisane protokoły i wypowiedziane deklaracje są jedynie dodatkiem.

W związku z powyższym o wiele ważniejsza niż analiza oficjalnych dokumentów państwa rosyjskiego, przeznaczonych przede wszystkim dla pożądanego modelowania zagranicznej i wewnętrznej opinii publicznej, jest analiza prac i wypowiedzi tamtejszych ośrodków eksperckich, analityków, badaczy, teoretyków i praktyków polityki zagranicznej, geopolityki i bezpieczeństwa. Dla oceny głównych wektorów obecnej polityki rosyjskiej szczególnie cenne są wypowiedzi i prace z końca lat 80. i z lat 90. XX w., wskazujące na istotne czynniki mające znaczenie w kreowaniu rosyjskiej strategii do połowy obecnego wieku.

Trudno zgodzić się z tezą, często wygłaszaną na łamach krajowych publikacji poświęconych polityce rosyjskiej, iż po 1991 r. u naszego wschodniego sąsiada zapanowała „ideowa pustka” czy też „ideologiczna próżnia”. Uważna analiza rosyjskiego dyskursu polityczno-ideowego i strategii politycznych prowadzi do zgoła odmiennych wniosków. Na potrzeby kształtowanego odbioru i modelowania postaw pożądanych wśród politycznie aktywnej części społeczeństwa rosyjskie elity decyzyjne już od końca lat 80. XX w. rozpoczęły angażowanie w dyskurs polityczny klasycznych koncepcji geopolitycznych i całego instrumentarium pojęć i obrazów (kodów) geopolitycznych.

Za pomocą doktryn geopolitycznych przedstawiana jest ciągłość imperialna Rosji: od Rusi Kijowskiej (w której upatruje się kolebki „cywilizacji rosyjskiej”) przez Wielkie Księstwo Moskiewskie, Imperium Rosyjskie, ZSRS po Federację Rosyjską. Pozytywnymi postaciami stają się tacy władcy i przywódcy, jak: Iwan IV Groźny, Piotr I Wielki, Katarzyna II, Feliks Dzierżyński czy Józef Stalin. Głównym wrogiem jest „zgniły moralnie Zachód”, ze Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią na czele. Misja dziejowa Rosji to „misja eurazjatycka”, polityczne zjednoczenie zachodniej Europy i Rosji (Unii Europejskiej i Unii Eurazjatyckiej). Bez analizy genezy i rozwoju rosyjskiej myśli geopolitycznej trudno jest zrozumieć tradycję i współczesność rosyjskiego imperializmu i dążeń mocarstwowych.ROZDZIAŁ 3 Współczesny wymiar rosyjskiego myślenia geopolitycznego

3.1. Triada doktrynalna – eurazjanizm, okcydentalizm, izolacjonizm

Obok tradycji bizantyńskiej fundamentalnym nurtem intelektualnym współczesnej ideologii imperialnej, bazującym na doktrynach geopolitycznych, jest eurazjatyzm. Jego najważniejsi twórcy to: Piotr Sawicki (1895–1968), Mikołaj Trubieckoj (1890–1938), Piotr Suwczyński (1892–1985), Mikołaj Aleksiejew (1857–1918), Gienadij Wiernadski (1888–1973), Georgij Florowski (1893–1979) czy Lew Karsawin (1892–1952). Ponadto za najważniejszych prekursorów można uznać Mikołaja Danilewskiego (1822–1885) i Władimira Łamańskiego (1833–1914). Symboliczną datą narodzin tej ideologii jest rok 1921, kiedy to w Sofii ukazała się praca W walce za eurazjatyzm autorstwa Sawickiego, Suwczyńskiego, Florowskiego i Trubieckoja.

Eurazjanizm prezentuje spójną wizję rozwoju rosyjskiego ośrodka siły jako imperium eurazjatyckiego i filar jednej z dwóch podstawowych cywilizacji w dziejach: cywilizacji Lądu. Jego rozwój w klasycznej formie przerwało dojście do władzy bolszewików i walka z „białą” opozycją, prowadzona także poza granicami ZSRS. Odrodzenie myśli eurazjańskiej następowało powoli od końca lat 80. XX w., początkowo wśród zwolenników ideologii nacjonal-biolszewickiej (tzw. nacbole).

Rozwój neoeurazjanizmu możemy podzielić na trzy etapy. Pierwszy etap – od połowy lat 80. XX w. do 1993 r. – obejmuje odrodzenie ideologii, pierwsze publikacje i wreszcie pierwszą próbę wejścia do bieżącej polityki. Był to najpierw czas pojawienia się ideologii eurazjańskiej w luźnych grupkach konserwatystów rosyjskich oraz okres pierwszych publikacji w 1989 r. w czasopiśmie „Sowietskaja Literatura”. Wówczas neoeurazjaniści koncentrowali się przede wszystkim na analizie dorobku zachodnich tradycjonalistów (Guenona, Steuckersa, Evoli itd.), a także klasyków geopolityki (Mackindera, Mahana, Haushofera itd.). W latach 1991–1993 zwolennicy neoeurazjanizmu podjęli próbę (ostatecznie nieudaną) syntezy swojej ideologii ze środowiskami nacjonalistycznymi, tzw. opozycji czerwono-brunatnej.

Drugi etap, 1993–2000, był okresem tworzenia teoretycznych podstaw ruchu i udanego zbliżenia się w charakterze eksperckim do głównych środowisk politycznych. To wówczas pojawiają się takie prace Dugina jak Misteria Jewrazji czy Osnowy geopolitiki. To także czas wielu publikacji klasyków geopolityki. Dugin i jego zwolennicy doradzają deputowanym do Dumy Państwowej i jej przewodniczącemu, zaczynają być obecni w telewizji, radiu (m.in. 101 FM, „Wolna Rosja”), prasie i internecie (przede wszystkim strona stowarzyszenia i wydawnictwa Arctogeia: www.artco.ru). Jest również czas, kiedy najważniejsze ośrodki władzy przejmują elementy języka i metodologii geopolitycznej stworzonej w środowisku neoeurazjanistów. Wydaje się, że punktem zwrotnym była interwencja NATO w Jugosławii. Wówczas język i argumentacja geopolityczna na dobre zadomowiły się w środowisku analityków kremlowskich. Z klucza geopolitycznego komentowali oni takie wydarzenia jak tzw. Pętla Primakowa. Okres ten kończy poparcie Władimira Putina w wyborach prezydenckich.

Trzeci etap – od roku 2001 do dziś – jest próbą poszerzenia przez ruch neoeurazjański swojej oferty geopolitycznej zarówno w Rosji, jak i poza jej granicami. W założeniu Międzynarodowego Ruchu Eurazjańskiego (Международное Евразийское движение) brali udział nie tylko przedstawiciele aż 20 regionów Federacji Rosyjskiej, a także delegaci 22 państw. W skład władz ruchu weszli wysocy urzędnicy państwowi, m.in. Aleksander Sokołow (minister kultury Federacji Rosyjskiej), Wiktor Kałużny (wówczas rosyjski wiceminister spraw zagranicznych FR), Aleksiej Żafiarow (szef departamentu ds. partii i stowarzyszeń Ministerstwa Sprawiedliwości FR) czy Michaił Margiełow (szef komitetu Rady FR ds. międzynarodowych).

W każdym z okresów rozwoju ideologii neoeurazjańskiej mamy do czynienia z silnym rozwojem badań naukowych w zakresie geopolityki, które są w dużej mierze zbieżne z zakresem zainteresowań neoeurazjanistów i stanowią swoistą „naukową legitymizację” najważniejszych postulatów polityki międzynarodowej tego ruchu.