Równość płci w zatrudnieniu - ebook

W monografii omówiono problematykę równości płci w zatrudnieniu w prawie polskim, a także na tle międzynarodowego i europejskiego prawa pracy. Celem publikacji jest przedstawienie zagadnienia nierówności płci w zatrudnieniu i jego negatywnych skutków oraz wykazanie niedoskonałości polskiej regulacji prawnej w tym zakresie i problemów w praktyce jej stosowania.

Opracowanie zawiera analizę m.in. takich zagadnień jak:

• pojęcie i konstrukcja prawna równego traktowania oraz dyskryminacji ze względu na płeć w stosunkach pracy,
• naruszenia oraz przejawy nierównego traktowania i dyskryminacji na polskim rynku pracy,
• obowiązki pracodawcy w zakresie równości płci w stosunkach pracy oraz zakres jego odpowiedzialności z tytułu ich naruszenia,
• ochrona proceduralna i instytucjonalna przed nierównym traktowaniem i dyskryminowaniem.
• W pracy szczególną uwagę zwrócono na zmiany kodeksu pracy w zakresie prawa antydyskryminacyjnego, wprowadzone w celu dostosowania polskiego prawa do prawa unijnego. Omówiono m.in. nowe brzmienie art. 176 k.p., który przewiduje, że zakaz zatrudniania kobiet przy pracach uciążliwych, niebezpiecznych i szkodliwych dla ich zdrowia nie będzie już dotyczył co do zasady wszystkich pracownic, ale zostanie ograniczony tylko do kobiet będących w ciąży i karmiących dziecko piersią.
• 
  
• 
  
• Publikacja przeznaczona jest dla adwokatów, radców prawnych i sędziów. Zainteresuje również praktyków zajmujących się na co dzień interpretacją i stosowaniem przepisów prawa pracy: pracowników działów kadr oraz przedstawicieli związków zawodowych i organizacji pracodawców.

Wykaz skrótów 17
Wstęp 21
Rozdział 1 Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zatrudnieniu ze względu na płeć jako zjawiska społeczno-kulturowe 29 1.1. Istota oraz cechy charakterystyczne zjawiska nierównego traktowania i dyskryminacji ze względu na płeć we współczesnym świecie 29 1.2. Nierówne traktowanie i dyskryminacja a inne zjawiska patologiczne w środowisku pracy 39 1.3. Przyczyny nierównego traktowania i dyskryminacji w zatrudnieniu 43 1.4. Skutki nierównego traktowania i dyskryminacji w zatrudnieniu 49
Rozdział 2 Pojęcie i konstrukcja prawna nierównego traktowania oraz dyskryminacji w zatrudnieniu 56 2.1. Pojęcie dozwolonego różnicowania (dyferencjacji) w prawie pracy 56 2.2. Pojęcie nierównego traktowania oraz dyskryminacji w polskim prawie na tle prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej 62 2.3. Elementy składowe dyskryminacji w zatrudnieniu 72 2.3.1. Podmiot dyskryminacji 72 2.3.1.1. Podmioty dyskryminowane i podmioty dyskryminujące 72 2.3.1.2. Osoba fizyczna pozostająca w zatrudnieniu jako podmiot dyskryminowany 80 2.3.2. Kryteria niedozwolonego różnicowania (dyskryminacji) 83 2.3.3. Zakres przedmiotowy dyskryminacji. Substrat dyskryminacji 91 2.3.4. Kontratypy dyskryminacji - wyjątki od zakazu dyskryminacji 94 2.3.4.1. Uwagi wprowadzające 94 2.3.4.2. Niezatrudnianie pracownika, jeżeli jest to obiektywnie uzasadnione, tj. jeśli rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym 96 2.3.4.3. Wypowiedzenie warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi pracowników, bez powoływania się na inne przyczyny różnicowania zabronione prawem 100 2.3.4.4. Stosowanie środków różnicujących status prawny osoby zatrudnionej ze względu na ochronę rodzicielstwa 101 2.3.4.5. Kształtowanie warunków zatrudnienia z uwzględnieniem kryterium stażu pracy 102 2.3.4.6. Stosowanie działań wyrównawczych (działań wyrównujących szanse) wszystkich lub znacznej liczby osób danej płci (kobiet) 105
Rozdział 3 Prawnomiędzynarodowe podstawy równości płci w zatrudnieniu 108 3.1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka oraz Pakty Praw Człowieka 108 3.2. Konwencje i zalecenia MOP 114 3.3. Europejska Konwencja Praw Człowieka 122 3.4. Europejskie Karty Społeczne 131
Rozdział 4 Prawne podstawy równości płci w zatrudnieniu w Unii Europejskiej 139 4.1. Ogólna charakterystyka prawa i polityki równości płci Unii Europejskiej 139 4.2. Równość płci w zatrudnieniu w prawie pierwotnym Unii Europejskiej 144 4.2.1. Prawo traktatowe 144 4.2.2. Wspólnotowa Karta Społecznych Praw Podstawowych Pracowników oraz Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 151 4.3. Równość płci w zatrudnieniu w prawie wtórnym Unii Europejskiej 156 4.3.1. Ewolucja prawa antydyskryminacyjnego w UE 156 4.3.2. Dyrektywa 54/2006/WE 161 4.3.3. Dyrektywy 113/2004/WE oraz 391/1989/EWG 167 4.3.4. Rozporządzenia, rezolucje, decyzje i komunikaty 171
Rozdział 5 Prawna regulacja równości płci w zatrudnieniu w prawie krajowym 174 5.1. Równość płci w zatrudnieniu jako składnik funkcji ochronnej prawa pracy 174 5.2. Konstytucyjne podstawy równości płci w zatrudnieniu 178 5.2.1. Aksjologiczne uwarunkowania równości płci w zatrudnieniu w Konstytucji RP 178 5.2.2. Konstytucyjne podstawy ochrony praw jednostki w aspekcie równości płci w zatrudnieniu 183 5.2.3. Ochrona dóbr osobistych osób nierówno traktowanych i dyskryminowanych w Konstytucji RP 195 5.3. Zasada równego traktowania oraz zasada niedyskryminacji (ze względu na płeć) jako podstawowe zasady prawa pracy zawarte w art. 112 i 113 k.p. 202 5.4. Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z dnia 3 grudnia 2010 r. 211 5.5. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych 218
Rozdział 6 Ochrona pracujących kobiet a równość płci w zatrudnieniu 224 6.1. Równe szanse dla pracujących kobiet i mężczyzn 224 6.1.1. Polityka równości płci w zatrudnieniu 224 6.1.2. Działania na rzecz równych szans dla kobiet i mężczyzn 227 6.1.2.1. Stosowanie norm prawnych w dziedzinie równości płci w zatrudnieniu a równość materialna kobiet i mężczyzn 227 6.1.2.2. Akcje pozytywne oraz programy działania 229 6.1.2.3. Środki godzenia pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi i inne działania na rzecz równych szans dla kobiet 233 6.2. Ochrona pracy kobiet ze względu na pełnione funkcje rodzicielskie w aspekcie równości płci w zatrudnieniu 234 6.2.1. Zakres podmiotowy ochrony pracy kobiet 234 6.2.2. Ochrona życia i zdrowia kobiet przed zagrożeniami środowiska pracy w aspekcie równości płci w zatrudnieniu 240 6.2.3. Zakaz pracy kobiet w nocy 248 6.2.4. Ochrona trwałości zatrudnienia 250 6.2.5. Urlopy pracownicze i inne zwolnienia od pracy z tytułu rodzicielstwa 253
Rozdział 7 Płeć jako kryterium dyskryminacyjne oraz rodzaje dyskryminacji ze względu na płeć 261 7.1. Płeć jako jedno z zabronionych kryteriów różnicowania (dyskryminacji) określonych w kodeksie pracy na tle regulacji międzynarodowych i prawa Unii Europejskiej 261 7.2. Płeć jako podstawowe kryterium dyskryminacyjne w zatrudnieniu związane z cechami osobowymi pracownika 268 7.3. Dyskryminacja bezpośrednia ze względu na płeć 276 7.4. Dyskryminacja pośrednia ze względu na płeć 279 7.5. Molestowanie zwykłe jako przejaw dyskryminacji 288 7.5.1. Uwagi wprowadzające 288 7.5.2. Definicja prawna molestowania i jej elementy składowe w świetle art. 183a § 5 pkt 2 k.p. na tle prawa Unii Europejskiej 289 7.5.3. Zachowanie odnoszące się do płci 292 7.5.4. Zachowanie podjęte wbrew woli osoby molestowanej 294 7.5.5. Zachowanie, które wywołuje określony skutek 295 7.6. Molestowanie seksualne jako przejaw dyskryminacji 298 7.6.1. Uwagi ogólne 298 7.6.2. Definicja prawna molestowania seksualnego w zatrudnieniu w świetle art. 183a § 6 k.p. i jej elementy składowe 301 7.6.3. Zachowania o podłożu seksualnym lub odnoszące się do płci 307 7.6.4. Zachowania niepożądane przez pracownika 310 7.6.5. Molestowanie seksualne jako zachowanie, które zostało podjęte w określonym celu lub które wywołuje określone skutki 312 7.6.6. Prawna regulacja molestowania seksualnego w wybranych krajach wysoko rozwiniętych 318 7.7. Zmuszanie do zachowań dyskryminacyjnych 324 7.8. Działania odwetowe 325
Rozdział 8 Obowiązki pracodawcy i innych podmiotów dotyczące równości płci w zatrudnieniu oraz ich odpowiedzialność 330 8.1. Obowiązek pracodawcy przeciwdziałania dyskryminacji z art. 94 pkt 2b k.p. 330 8.1.1. Charakter prawny obowiązku 330 8.1.2. Treść i granice obowiązku 333 8.1.3. Obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji kobiet zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy 341 8.2. Inne obowiązki pracodawcy dotyczące równości płci w zatrudnieniu 344 8.2.1. Obowiązki ogólne pracodawcy jako wyznacznik obowiązku przeciwdziałania dyskryminacji 344 8.2.2. Obowiązek informowania pracowników 349 8.3. Równość płci w zatrudnieniu a zakres odpowiedzialności pracodawcy 353 8.4. Zakres odpowiedzialności innych podmiotów z tytułu naruszenia zasady równości płci w zatrudnieniu 360 8.4.1. Kształtowanie się odpowiedzialności w ramach pracy tymczasowej 360 8.4.2. Odpowiedzialność dyscyplinarna i porządkowa pracowników a zasada równości płci w zatrudnieniu 365 8.4.2.1. Odpowiedzialność porządkowa w zatrudnieniu pracowniczym w aspekcie równości płci w zatrudnieniu 365 8.4.2.2. Roszczenie o uchylenie kary porządkowej 366 8.4.2.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna w zatrudnieniu pracowniczym w kontekście równości płci 368
Rozdział 9 Przejawy nierównego traktowania i dyskryminacji ze względu na płeć w zatrudnieniu 373 9.1. Uwagi wprowadzające 373 9.2. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie dostępu do zatrudnienia i na etapie nawiązania stosunku pracy 376 9.3. Nierówne traktowanie i dyskryminacja na etapie rozwiązania stosunku pracy 383 9.4. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie przeniesień do innej pracy i pozostałych zmian treści stosunku pracy 393 9.5. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie warunków zatrudnienia związanych z podporządkowaniem i ocenianiem pracownika 396 9.6. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie wynagradzania pracowników i innych świadczeń związanych z pracą 401 9.6.1. Pojęcie wynagrodzenia w prawie polskim i unijnym 401 9.6.2. Jednakowa praca. Praca jednakowej wartości 404 9.6.3. Równe wynagrodzenia osób różnej płci za jednakową pracę 410 9.7. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie pozostałych warunków zatrudnienia 422 9.8. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie awansowania 426 9.9. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie szkolenia 429 9.10. Nierówne traktowanie i dyskryminacja ze względu na płeć w zakresie zbiorowego prawa pracy 431 9.10.1. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie przynależności do związków zawodowych i innych form przedstawicielstw pracowniczych 431 9.10.2. Nierówne traktowanie i dyskryminacja w zakresie negocjacji zbiorowych i tworzenia autonomicznych źródeł prawa pracy przez partnerów społecznych 436 9.10.3. Nierówne traktowanie i dyskryminacja a partycypacja pracownicza 448
Rozdział 10 Środki ochrony przed nierównym traktowaniem i dyskryminacją ze względu na płeć w zatrudnieniu na gruncie prawa pracy 452 10.1. Środki prawne indywidualnego prawa pracy 452 10.1.1. Uwagi wprowadzające 452 10.1.2. Odszkodowanie z art. 183d k.p. z tytułu dyskryminacji 454 10.1.2.1. Pojęcie i istota odszkodowania z art. 183d k.p. 454 10.1.2.2. Charakter prawny i funkcje odszkodowania z art. 183d k.p. 458 10.1.2.3. Wysokość odszkodowania z art. 183d k.p. 462 10.1.2.4. Odszkodowanie z art. 183d k.p. a inne roszczenia pracownicze na tle koncepcji równości płci w zatrudnieniu 464 10.1.3. Problem zbiegu roszczeń z tytułu dyskryminacji oraz roszczeń na podstawie kodeksu cywilnego 471 10.1.4. Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez dyskryminowanego pracownika na podstawie art. 551 § 1 k.p. 477 10.2. Środki prawne występujące w zbiorowym prawie pracy 484 10.2.1. Uwagi wprowadzające 484 10.2.2. Przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu i dyskryminacji jako przedmiot zadań związków zawodowych i organizacji pracodawców 486 10.2.3. Układy zbiorowe pracy i inne źródła prawa pracy jako instrumenty przeciwdziałające nierównemu traktowaniu oraz dyskryminacji 493 10.2.4. Spory zbiorowe pracy na tle nierównego traktowania i dyskryminacji 497 10.2.5. Partycypacja pracownicza w zarządzaniu zakładem pracy a ochrona równości płci w zatrudnieniu 499
Rozdział 11 Środki ochrony przed nierównym traktowaniem i dyskryminacją ze względu na płeć w zatrudnieniu na gruncie prawa cywilnego oraz karnego 502 11.1. Środki prawne przysługujące na podstawie prawa cywilnego 502 11.1.1. Uwagi wprowadzające 502 11.1.2. Dobra osobiste szczególnie narażone na naruszenie wskutek nierównego traktowania oraz dyskryminacji ze względu na płeć 504 11.1.3. Środki ochrony dóbr osobistych w prawie cywilnym 512 11.2. Środki prawne przysługujące na gruncie prawa karnego 524 11.2.1. Prawa nierówno traktowanego i dyskryminowanego pracownika jako przedmiot karnoprawnej ochrony 524 11.2.2. Wymuszenie seksualne (art. 199 k.k.) 533 11.2.3. Inne przestępstwa obejmujące swym zakresem elementy nierównego traktowania i dyskryminacji 537 11.2.3.1. Zmuszenie do określonego zachowania (art. 191 k.k.) 537 11.2.3.2. Znęcanie się nad osobą zatrudnioną (art. 207 § 1 k.k.) 539 11.2.3.3. Zniesławienie (art. 212 k.k.) oraz zniewaga (art. 216 k.k.) 543 11.2.3.4. Naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.) 547 11.2.3.5. Prezentowanie treści pornograficznych (art. 202 § 1 k.k.) 548 11.2.3.6. Stalking (art. 190a k.k.) 549 11.2.4. Prawnokarne dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych w postępowaniu karnym 552
Rozdział 12 Zagadnienia proceduralne oraz instytucjonalne formy ochrony przed nierównym traktowaniem i dyskryminacją w zatrudnieniu ze względu na płeć 558 12.1. Droga pozasądowa 558 12.2. Tryb dochodzenia roszczeń przed sądem pracy 561 12.2.1. Właściwość sądu. Wszczęcie postępowania 561 12.2.2. Przebieg postępowania sądowego. Postępowanie dowodowe 568 12.2.3. Ciężar dowodu w sprawach o dyskryminację 582 12.2.4. Orzeczenie sądu oraz ugoda 592 12.3. Rola pełnomocników oraz organizacji społecznych w procesie o dyskryminację 594 12.4. Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania oraz Rzecznik Praw Obywatelskich 597 12.5. Udział Państwowej Inspekcji Pracy w przeciwdziałaniu nierównemu traktowaniu i dyskryminacji 603 12.6. Rola związków zawodowych, organizacji pracodawców, stowarzyszeń i innych organizacji w zwalczaniu nierówności ze względu na płeć w zatrudnieniu 606
Rozdział 13 Pozaprawne środki przeciwdziałania nierównemu traktowaniu i dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na płeć 609 13.1. Zarządzanie i organizacja pracy a przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu i dyskryminacji 609 13.2. Profilaktyka i polityka antydyskryminacyjna 611 13.3. Zakładowe procedury przeciwdziałaniu dyskryminacji w miejscu pracy 617 13.4. Komisja ds. dyskryminacji. Rzecznik Praw Pracowniczych 621 13.5. Kodeksy etyki i inne dokumenty organizacji 623 13.6. Szkolenia i warsztaty 626
Rozdział 14 Rozważania końcowe. Podsumowanie i wnioski de lege ferenda 628
Orzecznictwo 659
Akty prawne 683
Inne źródła 693