Rys historyczny parafii pw. św. Mateusza w Ostrowie nad Gopłem - ebook

Parafia pw. św. Mateusza Ewangelisty w Ostrowie, gmina Kruszwica

Wieś Ostrowo wzmiankowana była w dokumentach już w 1299 r. jako własność arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba. W latach 1357—67 należała do Stanisława z Ostrowia, sędziego kujawskiego. Ceglany kościół wybudowany został w 1325 roku w stylu późnogotyckim z fundacji właścicieli Ostrowa. W XV wieku z powodu pożaru został on przebudowany.

W czasie potopu szwedzkiego budynek ponownie spłonął. Odbudowano go w latach 1720—1724 dzięki ówczesnemu właścicielowi dóbr chorążemu bydgoskiemu Józefowi Rudnickiemu. Nabrał on wówczas cech barokowych.

Kolejna restauracja miała miejsce w 1886 roku. Był to kościół z wyodrębnionym, kwadratowym, zamkniętym prezbiterium, nawą w kształcie prostokąta oraz kruchtą od strony zachodniej stanowiącą prawdopodobnie pozostałość po rozebranej wieży.

Parafia posiada w zbiorach księgi metrykalne spisane od 1805 r. Proboszczami w par. pw. św. Mateusza od 1945 r. byli: ks. Błażej Wolanin (1945—50 r.); ks. Czesław Majchrzak (1951—53); ks. Edmund Ruta (1954—62); ks. Władysław Kierzek (1962—72); ks. Tadeusz Zieliński (1972—1997); ks. Bogdan Trzaskawka od 1997 r. Parafia liczy około 700 wiernych. Święto parafialne przypada 21.IX, a codzienna adoracja 5.III. Wizyta kanonika odbyła się w 2003 r. Cmentarz n. Gopłem, założono w 1835 r.

Kościół pw. św. Mateusza Ewangelisty w Ostrowie nad Gopłem — współcześnie. Fot. B. Grabowski.
Cmentarz grzebalny w Ostrowie

Barokowe i regencyjne wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII i XIX wieku. W ołtarzu głównym mieści się figura Matki Boskiej. W pobliżu kościoła znajduje się zabytkowy cmentarz założony w 1835 roku. Spoczywają tutaj we wspólnym grobowcu dawni właściciele Ostrowa i Popowa: Kazimierz Trzciński (podpułkownik Wojska Polskiego, powstaniec wielkopolski, kawaler Virtuti Militari oraz Polonia Restituta, odznaczony: Krzyżem Walecznych, Krzyżem Wielkopolskim, Krzyżem Powstańczym oraz Krzyżem Niepodległości, ostatni właściciel Popowa), ksiądz Tadeusz Trzciński (profesor doktor teologii), Józef Trzciński (ziemianin), Jan Prandota Trzciński (porucznik rezerwy XV Pułku Ułanów Poznań, uczestnik kampanii wrześniowej, obrońca Warszawy w 1939 roku, więzień oflagu Waldenberg, kawaler krzyża Virtuti Militari, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, a także innymi odznaczeniami bojowymi, reprezentant kadry wioślarskiej). W grobowcu znajduje się również epitafium ku czci Juliusza Trzcińskiego (minister Dzielnicy Pruskiej, poseł na sejm konstytucyjny, prezes Związku Obrony Kresów Zachodnich, rozstrzelany w lasach gniewkowskich pod Inowrocławiem 13 października 1939 roku, ciała nie odnaleziono), spoczywa także Helena z Prądzyńskich.

Kościół pw. św. Mateusza Ewangelisty w Ostrowie nad Gopłem — kartka pocztowa z około 1945 r. Zbiory autora.Patron parafii ostrowskiej — Święty Mateusz Ewangelista

Ewangeliści Marek i Łukasz nazywają Mateusza najpierw „Lewi, syn Alfeusza” (Mk 2, 14; Łk 5, 27), dopiero później z innych miejscach wymieniane jest imię Mateusz. Prawdopodobnie Chrystus powołując Lewiego nadał mu imię Mateusz. Imię to nie należy do często spotykanych w Piśmie świętym. Pochodzi ono z hebrajskiego Mattaj lub Mattanja, co po polsku oznacza „dar Boga” (Teodor, Deusdedit, Bogdan).

Mateusz był Galilejczykiem. Jego pracą było pobieranie ceł i podatków w Kafarnaum, jednym z większych handlowych miasteczek nad jeziorem Genezaret. Pobierał tam opłaty za przejazdy przez jezioro i przewóz towarów.

W Palestynie pogardzano celnikami właśnie z tego powodu, że ściągali opłaty na rzecz Rzymian. Ich pracę rozumiano jako wysługiwanie się okupantom. Celnicy słynęli również z żądzy zysku, nieuczciwie czerpali korzyści z zajmowanego stanowiska. Uważano ich za grzeszników i pogan. Przebywający wśród celników stawał się nieczysty i musiał poddawać się przepisowym obmyciom. Z tego środowiska wywodził się Mateusz. Wydaje się, że był nawet kierownikiem i naczelnikiem celników w Galilei.

Święty Mateusz Ewangelista. Fot. http://agathos.art.pl
Chociaż celnicy tak często są w Ewangelii nazywani grzesznikami (Mt 9, 11; 11, 19; Mk 2, 15. 16; Łk 3, 12; 5, 29—30; 7, 34; 15, 12; 19, 2), to jednak Pan Jezus odnosił się do nich życzliwie: odwiedzał ich (Łk 19, 9—10; Mt 9, 10—11), nawet z nimi jadał (Łk 5, 29—33), jednego z nich uczynił bohaterem przypowieści (Łk 18, 9—14). Nie zachęcał jednak do łupienia innych. Jego delikatność i miłosierdzie raczej pobudzały celników do umiaru i nawrócenia (Łk 19, 8). Kiedy Żydzi postawili zarzut: „Dlaczego wasz Nauczyciel jada wspólnie z celnikami i grzesznikami?” — Chrystus wypowiedział znamienne słowa: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają… Bo nie przyszedłem powoływać sprawiedliwych, ale grzeszników”. Słowa te przekazał w swojej Ewangelii właśnie św. Mateusz (Mt 9, 12—13).

O młodzieńczym życiu Mateusza nie wiemy nic. Spotykamy się z nim po raz pierwszy dopiero w Kafarnaum, kiedy Chrystus zastał go w komorze celnej i powołał na swojego Apostoła. To wezwanie odbyło się po cudownym uzdrowieniu paralityka, którego spuszczono przez otwór zrobiony w suficie mieszkania (Mt 9, 1—8). O tym cudzie musiał dowiedzieć się i Mateusz, gdyż natychmiast rozniosły go setki ust. Być może Mateusz słuchał wcześniej mów pokutnych Jana Chrzciciela. Na wezwanie Chrystusa zostawił wszystko i poszedł za Nim. Nawrócony, zaprosił do swego domu Jezusa, Jego uczniów i swoich przyjaciół: celników i współpracowników. W czasie uczty faryzeusze zarzucili Chrystusowi, że nie przestrzega Prawa. Ten jednak wstawił się za swoimi współbiesiadnikami. Odtąd Mateusz pozostał już w gronie Dwunastu Apostołów.

O powołaniu Mateusza na Apostoła piszą w swoich Ewangeliach także św. Marek i św. Łukasz (Mk 2, 13—17; Łk 5, 27—32). Jest to jednak równocześnie pierwsza i ostatnia osobna wzmianka o nim w Piśmie świętym. Potem widzimy go jedynie w spisach ogólnych na liście Apostołów (Mt 10, 3; Mk 3, 18; Łk 6, 15; Dz 1, 13). W katalogach Apostołów figuruje on na miejscu siódmym lub ósmym.

Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Mateusz przez jakiś czas pozostał w Palestynie. Apostołował wśród nawróconych z judaizmu. Dla nich też przeznaczył napisaną przez siebie księgę Ewangelii. Napisał ją między 50 a 60 rokiem, najprawdopodobniej ok. 55 r. Starał się w niej wykazać, że to właśnie Chrystus jest wyczekiwanym od dawna Mesjaszem, że na Nim potwierdziły się proroctwa i zapowiedzi Starego Testamentu. Najstarsza tradycja kościelna za autora pierwszej Ewangelii zawsze uważała Mateusza. Twierdzą tak m.in. Papiasz, biskup Hierapolis, Klemens Aleksandryjski, Orygenes i Ireneusz. Pierwotnie Ewangelia według św. Mateusza była napisana w języku hebrajskim lub aramejskim; nie wiadomo, kto i kiedy przetłumaczył ją na język grecki. Nie zachowały się żadne ślady oryginału, tylko grecki przekład. Tłumacze pozostawili część słownictwa aramejskiego, chcąc zachować tzw. ipsissima verba Iesu — najbardziej własne słowa Jezusa.

Mateusz przekazał wiele szczegółów z życia i nauki Jezusa, których nie znajdziemy w innych Ewangeliach: np. rozbudowany tekst Kazania na Górze, przypowieść o kąkolu, o ukrytym skarbie, o drogocennej perle, o dziesięciu pannach. On jeden podał wydarzenie o pokłonie Magów i rzezi niewiniątek, o ucieczce do Egiptu, a także wizję sądu ostatecznego.

Mateusz udał się później między pogan. Ojcowie Kościoła nie są zgodni dokąd. Wyliczają Etiopię, Pont, Persję, Syrię i Macedonię. Najbardziej prawdopodobna jest jednak Etiopia. Relikwie Mateusza miały być przewiezione ze Wschodu do Paestum (Pasidonii) w Italii. Jego ciało przewieziono do Italii w X w. Znajduje się ono obecnie w Salerno w dolnym kościele, wspaniale ozdobionym marmurami i mozaikami. Miejsce to nie stało się jednak powszechnie znanym sanktuarium. Mateusz uznawany jest za męczennika.

Z apokryfów o Mateuszu dochowały się jedynie tzw. Ewangelia (inna, oczywiście) i Dzieje. Pierwszy utwór nieznanego autora pochodzi z VI w. i zdradza duże zapożyczenie w Protoewangelii Jakuba (aż 24 rozdziały są niemal identyczne). Pozostałe rozdziały tej Pseudo-ewangelii zawierają w sobie tak wiele cudowności i legend, że nie stanowią wiarygodnego źródła.

W ikonografii św. Mateusz przedstawiany był w postaci młodzieńca, później — zwłaszcza w sztuce bizantyjskiej — jako siwowłosy, stary mężczyzna. W sztuce zachodniej od czasów średniowiecza dominuje obraz silnie zbudowanego, brodatego mężczyzny w średnim wieku. Ubrany bywa w tradycyjną długą, białą suknię apostolską i w tunikę. Bywa także ukazywany w postawie siedzącej, kiedy pisze — przy nim stoi anioł, przekazujący natchnienie. Jego atrybutami są: księga i pióro, miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna.Ród Leszczyców z Ostrowa nad Gopłem

Jednym z największych rodów zamieszkujących okolice Kruszwicy są Leszczyce. Siedzibą tej znamienitej rodziny był Ostrów nad Gopłem. Leszczyce ostrowscy używali przydomka Kiwała, od przydomka Jana Kiwały z Ostrowa. Posiadali oni dobra w parafii Ostrowo, już od 1299 r. Były to w XIV i XV wieku wsie: Ostrowo, Popowo, Brześć, Pścino, Gocanowo (pow. radziejowski), Police, Choceń, Mirogniewice i Bogusławice, a także zaginione dziś Kokoszyce, Więckowice, Złotowo i tonie jeziora na Gople.

W XIV wieku pisał się z tego rodu Maciej sędzia brzeski, ojciec Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskiego i Stanisława Kiwały sędziego brzesko-kujawskiego. W XV wieku dobra były podzielone między członków rodu Leszczyców. W Gocanowie siedziało 4 braci stryjecznych (XV wiek)., a w części Ostrowa, Popowa, Wielkim Lubstowie i w Brześci dziedziczył podczaszy inowrocławski Mikołaj (1406—1409).