MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
W empik go
Samorządowa instytucja kultury. Instrukcja obsługi - ebook
Samorządowa instytucja kultury. Instrukcja obsługi - ebook
Kierowanie instytucją kultury wymaga umiejętności poruszania się w gąszczu przepisów, po bezdrożach luk prawnych i manowcach interpretacji. To powoduje, że praca dyrektora instytucji kultury przypomina pływanie w tzw. mętnej wodzie, a wchodzenie w spór z organizatorem to niemal proszenie się o kłopoty i „chodzenie po kruchym lodzie”. Poradnik pomaga w nawigowaniu w tym trudnym terenie i dostarcza argumentów w dyskusjach z urzędnikami samorządowymi.
| Kategoria: | Poradniki |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8414-134-2 |
| Rozmiar pliku: | 1,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Instrukcja obsługi. Edycja 2025
Przepisy regulujące działalność instytucji kultury są źródłem licznych sporów interpretacyjnych, zwłaszcza pomiędzy organizatorami a dyrektorami. Rozbieżne stanowiska dotyczą w szczególności uprawnień organizatora wobec instytucji i jej dyrektora.
W ostatnich kilku latach w sądach administracyjnych, a także powszechnych, zapadło kilka istotnych dla instytucji kultury wyroków potwierdzających ich autonomię i odrębność względem organizatora. Należą do nich m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 15 września 2020 r. (II SA/Rz 41/20), wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 25 marca 2021 r. (sygn. akt IV SA/Po 1643/20), czy wreszcie Wyrok NSA z 18 stycznia 2022 r. (III OSK 891/21). Przywołać warto również wyrok Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z 2 marca 2020 r. (IV P 74/19), który wprost wskazuje zakres uprawnień organizatora w stosunku do dyrektora instytucji kultury.
Świadomość tych znaczących rozstrzygnięć w środowisku kultury rośnie. Wyroki te są często cytowane w uzasadnieniach rozstrzygnięć nadzorczych wojewodów uchylających uchwały dotyczące nadania statutów instytucjom kultury, a także w specjalistycznych artykułach czy na szkoleniach. Niestety, nie zmienia to faktu, że w wielu samorządach nadal dochodzi do nadużyć organizatorów wobec instytucji i ich dyrektorów.
W wielu instytucjach kultury nadal obowiązują statuty zawierające przepisy rażąco niezgodne z prawem, które ograniczają ich autonomię. Problemem w tym kontekście jest także nieskuteczny i niejednolicie działający nadzór wojewodów nad samorządami. W niektórych województwach Wydziały Prawne i Nadzoru urzędów wojewódzkich bardzo restrykcyjnie kontrolują statuty nadawane instytucjom kultury przez samorządy. W innych natomiast można odnieść wrażenie, że nikt nie analizuje tego typu uchwał.
Niejednokrotnie wadliwe przepisy statutów są następnie przenoszone do umów określających warunki organizacyjno-finansowe działalności instytucji kultury oraz program jej działania. Przez wiele lat dystrybutorem niezgodnych z prawem i szkodliwych wzorów umów oraz statutów instytucji kultury było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które publikowało je na swojej stronie internetowej. Dokumenty te, wyrządzające przez lata niepowetowane szkody instytucjom kultury, zniknęły dopiero po mojej interwencji na blogu MenedżerKultury.pl.
Wszystko to powoduje, że praca dyrektora instytucji kultury nadal przypomina pływanie w tzw. mętnej wodzie, a wchodzenie w spór z organizatorem to niemal proszenie się o kłopoty i “chodzenie po kruchym lodzie”.
Jak kruchy jest ten lód przekonują się dyrektorzy, którzy zostali odwołani w sposób niezgodny z prawem, do czego zwłaszcza po ubiegłorocznych wyborach samorządowych dochodzi dość często. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, że wielu samorządowców zakłada, że “opłaca się” bezprawnie wyrzucić dyrektora z pracy i po czasie zapłacić mu trzykrotność pensji (z budżetu instytucji), bo nie ma żadnej sankcji w stosunku do organizatorów, którzy w sposób świadomy łamią prawo. Nie zdarzyło się bowiem dotychczas, aby jakiemukolwiek organizatorowi instytucji kultury w Polsce postawiono zarzut nadużycia władzy określonego w art. 231 Kodeksu karnego: “Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Być może wkrótce to się zmieni, zwłaszcza, że orzecznictwo sądowe pozostawia coraz mniej wątpliwości co do procedury odwołania dyrektora instytucji kultury. Wymienić w tym kontekście należy przede wszystkim wyrok NSA z 8 marca 2023 r. (II OSK 2492/21) dotyczący odwołania dyrektora jednej z państwowych instytucji kultury przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wyrok ten potwierdził nie tylko, że ocena czy w konkretnym przypadku przesłanki do odwołania dyrektora zostały spełnione, nie może mieć charakteru dowolnego i arbitralnego, ale wskazał wprost, że organizator powinien wyjaśnić, które z nich w konkretnych okolicznościach podlegały zastosowaniu, a swoje działanie właściwie udokumentować celem umożliwienia jego ewentualnej weryfikacji przez sąd administracyjny.
Powyższe obserwacje po raz kolejny potwierdzają, że kierowanie instytucją kultury w Polsce wymaga umiejętności poruszania się w gąszczu przepisów, po bezdrożach luk prawnych i manowcach interpretacji. Mam nadzieję, że kolejna, piąta wersja poradnika „Samorządowa instytucja kultury. Instrukcji obsługi” pomoże w nawigowaniu w tym trudnym terenie, a przede wszystkim doposaży dyrektorów w argumenty w dyskusjach z urzędnikami samorządowymi i pomoże ograniczać liczbę kryzysów w relacjach z organizatorami.
Przypomnę, że pierwsze wydanie książki ukazało się w 2017 r. Drugie, znacznie poszerzone oraz zaktualizowane w związku z nowelizacją Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, trafiło do czytelników na początku 2020 r. Kolejne duże aktualizacje zostały dokonane w 2021 i 2022 r.
Począwszy od pierwszego wydania „Instrukcja” stała się niezbędnikiem wykorzystywanym w codziennej pracy przez liczną grupę dyrektorów samorządowych instytucji kultury, a także pracowników wydziałów kultury w urzędach administracji samorządowej. Najnowsze wydanie „Instrukcji” zostało wzbogacone o tematy, których zabrakło w poprzednich wydaniach, a także poprawione i zaktualizowane o najnowsze orzeczenia i rozstrzygnięcia.
Analogicznie jak poprzednie wydania, niniejsza publikacja dokonuje przeglądu kluczowych orzeczeń z ostatnich lat i odpowiada na bardzo konkretne i bardzo praktyczne pytania dotyczące prowadzenia działalności kulturalnej w formie instytucji kultury. Omawia rzeczywiste przypadki i z tego powodu niemal każdy fragment książki odwołuje się do aktu prawnego, orzeczenia sądu, rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody lub innego wiarygodnego źródła.
Pomimo staranności z jaką została przygotowana ta publikacja zastrzec należy, że zawarte w niej treści należy traktować jako zbiór niewiążących opinii, które mogą być pomocne w pracy dyrektorów instytucji kultury. Nie należy traktować ich jako oficjalnej interpretacji przepisów prawa regulujących działalność kulturalną. Należy również liczyć się z tym, że w polskich sądach zapadają również wyroki rozbieżne, a nawet sprzeczne z dominującą linią orzeczniczą prezentowaną w tej publikacji. W tym kontekście posługując się “Instrukcją” warto pamiętać że, co do zasady w Polsce nie mają mocy precedensów. Konstytucja RP zawiera bowiem zamknięty katalog źródeł prawa, który nie zawiera precedensu. Nawet jeżeli konkretny sąd orzeknie w określony sposób, nie oznacza to co do zasady związania tym rozstrzygnięciem innego sądu.
Mam nadzieję, że kolejne wydanie “Instrukcji” będzie wartościowym narzędziem wspierającym dyrektorów instytucji kultury w codziennej pracy, zwłaszcza tych, którzy objęli stanowiska w ostatnich kilku latach. Przede wszystkim jednak liczę na to, że przyczyni się do budowania bardziej transparentnych i zgodnych z prawem relacji pomiędzy instytucjami a organizatorami instytucji kultury w Polsce.
Publikacja powstała bez udziału środków publicznych. Została napisana i zredagowana bez wsparcia sztucznej inteligencji.
Paweł Kamiński
Wrocław, luty 2025 r.P. Kamiński, _Prawnicze “fejki” na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego,_ https://xn--menederkultury-fdd.pl/prawnicze-fejki-na-stronie-ministerstwa-kultury-i-dziedzictwa-narodowego/
P. Kamiński, _Zwalnianie dyrektorów instytucji kultury w sposób uznaniowy to nadużycie władzy_, https://xn--menederkultury-fdd.pl/zwalnianie-dyrektorow-instytucji-kultury-w-sposob-uznaniowy-to-naduzycie-wladzy/
Zobacz: P. Pałka, _Piotr Pałka: Nie zapominajmy, że nie ma systemu precedensowego_, rp.pl, 2023 https://pro.rp.pl/sady-i-prokuratura/art38392061-piotr-palka-nie-zapominajmy-ze-nie-ma-systemu-precedensowegoTworzenie instytucji kultury
Kto może utworzyć instytucję kultury?
O ile działalność kulturalną może prowadzić praktycznie każdy tj. osoba prawna, osoba fizyczna oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (art. 3 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), to tworzenie instytucji kultury jest zastrzeżone tylko dla niektórych podmiotów.
Zgodnie z art. 8 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej państwowe instytucje kultury, nie będące przedmiotem tej publikacji, mogą tworzyć ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych.
Tworzenie samorządowych instytucji kultury jest kompetencją jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 9 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.
Podmioty tworzące instytucje kultury, zarówno państwowe jak samorządowe, nazywane są przez ustawodawcę organizatorami (art. 10 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).
Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 2). Nie oznacza to jednak, że w każdej gminie musi istnieć np. dom lub ośrodek kultury. W Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie istnieje zapis, który zmuszał by samorządy do tworzenia takiej instytucji. Jednocześnie art. 19 Ustawy o bibliotekach wprost narzuca samorządom obowiązek prowadzenia na swoim obszarze działania co najmniej jednej biblioteki publicznej, wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych. W związku z tym, niektóre samorządy nie tworzą innych instytucji kultury niż biblioteki uznając, że prowadząc bibliotekę realizują obowiązek określony w art. 9 ust. 3. Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
_Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. 2020 poz. 194)_
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19911140493
Jakim dokumentem należy utworzyć instytucję kultury?
Aby powołać do życia instytucję kultury organizator musi wydać akt o utworzeniu instytucji kultury. W przypadku samorządowych instytucji kultury jest to uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, tj. rady gminy, rady miejskiej, rady powiatu lub sejmiku województwa.
Jak wskazuje art. 11 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej uchwała o utworzeniu instytucji kultury musi określać jej przedmiot działania, nazwę i siedzibę, a także to, czy dana instytucja kultury jest instytucją artystyczną w rozumieniu przepisów Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Instytucjami artystycznymi są według ustawy instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, w szczególności: teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca oraz zespoły chóralne.
Zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej akt o utworzeniu instytucji wraz ze statutem jest podstawą działania instytucji kultury.
Rejestr instytucji kultury
Zgodnie z art. 14 ust. 1. Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora. Instytucja kultury podlega wpisowi do rejestru z urzędu.
Ustawa określa zakres danych, które są gromadzone w rejestrze. Są to następujące dane:
1) oznaczenia instytucji kultury, w szczególności podmiotu, z którym organizator wspólnie prowadzi instytucję kultury, oraz imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
2) organizacji instytucji kultury, w szczególności:
a) imię i nazwisko dyrektora instytucji kultury i jego zastępców albo oznaczenie osoby fizycznej, której powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, albo której powierzono zarządzanie instytucją kultury,
b) imiona i nazwiska pełnomocników instytucji kultury uprawnionych do dokonywania czynności prawnych w imieniu instytucji oraz zakres ich upoważnień,
c) imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
3) dotyczące mienia instytucji kultury, w szczególności imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
4) połączenia, podziału i likwidacji instytucji kultury, w szczególności imię i nazwisko likwidatora oraz imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu.
Sposób prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury, w tym zakres danych zamieszczanych w rejestrze, tryb dokonywania wpisów, zmian i wykreśleń wpisów oraz wzór księgi rejestrowej określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury.
Akta rejestrowe nie mogą być wynoszone poza miejsce ich przechowywania. Rejestr, informację o rejestrze oraz sposobie udostępniania danych w nim zawartych zamieszcza się w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie organizatora. Dane zawarte w rejestrze udostępnia się przez otwarty dostęp do zawartości rejestru lub wydanie odpisu z rejestru albo księgi rejestrowej. Udostępnianie danych zawartych w rejestrze w formie odpisu jest bezpłatne i odbywa się przez stronę Biuletynu Informacji Publicznej organizatora.
Każdy ma prawo przeglądać w godzinach urzędowych akta rejestrowe oraz księgi rejestrowe instytucji kultury. Organizator prowadzący rejestr instytucji kultury ma obowiązek wydać urzędowo poświadczony odpis każdemu, kto zwróci się z wnioskiem o jego wydanie.
Odpis z rejestru instytucji kultury może być pełny lub skrócony. Odpis pełny zawiera treść wszystkich wpisów dokonanych w księdze rejestrowej. Odpis skrócony zawiera treść aktualnych wpisów dokonanych w rejestrze. Odpisy muszą być opatrzone datą, pieczęcią urzędową oraz podpisem osoby, która je sporządziła, z podaniem jej imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego. Odpis przesyła się wnioskodawcy w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku, na adres wskazany we wniosku, przesyłką poleconą lub przekazuje się osobiście wnioskodawcy albo osobie przez niego upoważnionej, za pisemnym potwierdzeniem odbioru. Odpis może być przesłany również w postaci dokumentu elektronicznego.
_Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury (Dz. U. 2012 poz. 189)_
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120000189
Jakie są obowiązki organizatora wobec tworzonej instytucji kultury?
Zgodnie z art. 12 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej organizator zapewnia instytucji kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona.
Jeżeli tworzona instytucja ma mieć status biblioteki lub jedną z form działalności będzie działalność biblioteki publicznej lista obowiązków organizatora wobec instytucji jest bardziej szczegółowa. Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy o bibliotekach organizator ma obowiązek zapewnić bibliotece w szczególności lokal oraz środki na: wyposażenie, prowadzenie działalności bibliotecznej, zwłaszcza zakup materiałów bibliotecznych oraz doskonalenie zawodowe pracowników.
Jeszcze inaczej obowiązki organizatorów definiuje Ustawa o muzeach. Zgodnie z art. 4 organizatorzy muzeów są zobowiązani zapewnić im: środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum, bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom oraz nadzór nad muzeum.
Przepisy regulujące działalność instytucji kultury są źródłem licznych sporów interpretacyjnych, zwłaszcza pomiędzy organizatorami a dyrektorami. Rozbieżne stanowiska dotyczą w szczególności uprawnień organizatora wobec instytucji i jej dyrektora.
W ostatnich kilku latach w sądach administracyjnych, a także powszechnych, zapadło kilka istotnych dla instytucji kultury wyroków potwierdzających ich autonomię i odrębność względem organizatora. Należą do nich m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 15 września 2020 r. (II SA/Rz 41/20), wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 25 marca 2021 r. (sygn. akt IV SA/Po 1643/20), czy wreszcie Wyrok NSA z 18 stycznia 2022 r. (III OSK 891/21). Przywołać warto również wyrok Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z 2 marca 2020 r. (IV P 74/19), który wprost wskazuje zakres uprawnień organizatora w stosunku do dyrektora instytucji kultury.
Świadomość tych znaczących rozstrzygnięć w środowisku kultury rośnie. Wyroki te są często cytowane w uzasadnieniach rozstrzygnięć nadzorczych wojewodów uchylających uchwały dotyczące nadania statutów instytucjom kultury, a także w specjalistycznych artykułach czy na szkoleniach. Niestety, nie zmienia to faktu, że w wielu samorządach nadal dochodzi do nadużyć organizatorów wobec instytucji i ich dyrektorów.
W wielu instytucjach kultury nadal obowiązują statuty zawierające przepisy rażąco niezgodne z prawem, które ograniczają ich autonomię. Problemem w tym kontekście jest także nieskuteczny i niejednolicie działający nadzór wojewodów nad samorządami. W niektórych województwach Wydziały Prawne i Nadzoru urzędów wojewódzkich bardzo restrykcyjnie kontrolują statuty nadawane instytucjom kultury przez samorządy. W innych natomiast można odnieść wrażenie, że nikt nie analizuje tego typu uchwał.
Niejednokrotnie wadliwe przepisy statutów są następnie przenoszone do umów określających warunki organizacyjno-finansowe działalności instytucji kultury oraz program jej działania. Przez wiele lat dystrybutorem niezgodnych z prawem i szkodliwych wzorów umów oraz statutów instytucji kultury było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które publikowało je na swojej stronie internetowej. Dokumenty te, wyrządzające przez lata niepowetowane szkody instytucjom kultury, zniknęły dopiero po mojej interwencji na blogu MenedżerKultury.pl.
Wszystko to powoduje, że praca dyrektora instytucji kultury nadal przypomina pływanie w tzw. mętnej wodzie, a wchodzenie w spór z organizatorem to niemal proszenie się o kłopoty i “chodzenie po kruchym lodzie”.
Jak kruchy jest ten lód przekonują się dyrektorzy, którzy zostali odwołani w sposób niezgodny z prawem, do czego zwłaszcza po ubiegłorocznych wyborach samorządowych dochodzi dość często. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, że wielu samorządowców zakłada, że “opłaca się” bezprawnie wyrzucić dyrektora z pracy i po czasie zapłacić mu trzykrotność pensji (z budżetu instytucji), bo nie ma żadnej sankcji w stosunku do organizatorów, którzy w sposób świadomy łamią prawo. Nie zdarzyło się bowiem dotychczas, aby jakiemukolwiek organizatorowi instytucji kultury w Polsce postawiono zarzut nadużycia władzy określonego w art. 231 Kodeksu karnego: “Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Być może wkrótce to się zmieni, zwłaszcza, że orzecznictwo sądowe pozostawia coraz mniej wątpliwości co do procedury odwołania dyrektora instytucji kultury. Wymienić w tym kontekście należy przede wszystkim wyrok NSA z 8 marca 2023 r. (II OSK 2492/21) dotyczący odwołania dyrektora jednej z państwowych instytucji kultury przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wyrok ten potwierdził nie tylko, że ocena czy w konkretnym przypadku przesłanki do odwołania dyrektora zostały spełnione, nie może mieć charakteru dowolnego i arbitralnego, ale wskazał wprost, że organizator powinien wyjaśnić, które z nich w konkretnych okolicznościach podlegały zastosowaniu, a swoje działanie właściwie udokumentować celem umożliwienia jego ewentualnej weryfikacji przez sąd administracyjny.
Powyższe obserwacje po raz kolejny potwierdzają, że kierowanie instytucją kultury w Polsce wymaga umiejętności poruszania się w gąszczu przepisów, po bezdrożach luk prawnych i manowcach interpretacji. Mam nadzieję, że kolejna, piąta wersja poradnika „Samorządowa instytucja kultury. Instrukcji obsługi” pomoże w nawigowaniu w tym trudnym terenie, a przede wszystkim doposaży dyrektorów w argumenty w dyskusjach z urzędnikami samorządowymi i pomoże ograniczać liczbę kryzysów w relacjach z organizatorami.
Przypomnę, że pierwsze wydanie książki ukazało się w 2017 r. Drugie, znacznie poszerzone oraz zaktualizowane w związku z nowelizacją Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, trafiło do czytelników na początku 2020 r. Kolejne duże aktualizacje zostały dokonane w 2021 i 2022 r.
Począwszy od pierwszego wydania „Instrukcja” stała się niezbędnikiem wykorzystywanym w codziennej pracy przez liczną grupę dyrektorów samorządowych instytucji kultury, a także pracowników wydziałów kultury w urzędach administracji samorządowej. Najnowsze wydanie „Instrukcji” zostało wzbogacone o tematy, których zabrakło w poprzednich wydaniach, a także poprawione i zaktualizowane o najnowsze orzeczenia i rozstrzygnięcia.
Analogicznie jak poprzednie wydania, niniejsza publikacja dokonuje przeglądu kluczowych orzeczeń z ostatnich lat i odpowiada na bardzo konkretne i bardzo praktyczne pytania dotyczące prowadzenia działalności kulturalnej w formie instytucji kultury. Omawia rzeczywiste przypadki i z tego powodu niemal każdy fragment książki odwołuje się do aktu prawnego, orzeczenia sądu, rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody lub innego wiarygodnego źródła.
Pomimo staranności z jaką została przygotowana ta publikacja zastrzec należy, że zawarte w niej treści należy traktować jako zbiór niewiążących opinii, które mogą być pomocne w pracy dyrektorów instytucji kultury. Nie należy traktować ich jako oficjalnej interpretacji przepisów prawa regulujących działalność kulturalną. Należy również liczyć się z tym, że w polskich sądach zapadają również wyroki rozbieżne, a nawet sprzeczne z dominującą linią orzeczniczą prezentowaną w tej publikacji. W tym kontekście posługując się “Instrukcją” warto pamiętać że, co do zasady w Polsce nie mają mocy precedensów. Konstytucja RP zawiera bowiem zamknięty katalog źródeł prawa, który nie zawiera precedensu. Nawet jeżeli konkretny sąd orzeknie w określony sposób, nie oznacza to co do zasady związania tym rozstrzygnięciem innego sądu.
Mam nadzieję, że kolejne wydanie “Instrukcji” będzie wartościowym narzędziem wspierającym dyrektorów instytucji kultury w codziennej pracy, zwłaszcza tych, którzy objęli stanowiska w ostatnich kilku latach. Przede wszystkim jednak liczę na to, że przyczyni się do budowania bardziej transparentnych i zgodnych z prawem relacji pomiędzy instytucjami a organizatorami instytucji kultury w Polsce.
Publikacja powstała bez udziału środków publicznych. Została napisana i zredagowana bez wsparcia sztucznej inteligencji.
Paweł Kamiński
Wrocław, luty 2025 r.P. Kamiński, _Prawnicze “fejki” na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego,_ https://xn--menederkultury-fdd.pl/prawnicze-fejki-na-stronie-ministerstwa-kultury-i-dziedzictwa-narodowego/
P. Kamiński, _Zwalnianie dyrektorów instytucji kultury w sposób uznaniowy to nadużycie władzy_, https://xn--menederkultury-fdd.pl/zwalnianie-dyrektorow-instytucji-kultury-w-sposob-uznaniowy-to-naduzycie-wladzy/
Zobacz: P. Pałka, _Piotr Pałka: Nie zapominajmy, że nie ma systemu precedensowego_, rp.pl, 2023 https://pro.rp.pl/sady-i-prokuratura/art38392061-piotr-palka-nie-zapominajmy-ze-nie-ma-systemu-precedensowegoTworzenie instytucji kultury
Kto może utworzyć instytucję kultury?
O ile działalność kulturalną może prowadzić praktycznie każdy tj. osoba prawna, osoba fizyczna oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (art. 3 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), to tworzenie instytucji kultury jest zastrzeżone tylko dla niektórych podmiotów.
Zgodnie z art. 8 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej państwowe instytucje kultury, nie będące przedmiotem tej publikacji, mogą tworzyć ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych.
Tworzenie samorządowych instytucji kultury jest kompetencją jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 9 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.
Podmioty tworzące instytucje kultury, zarówno państwowe jak samorządowe, nazywane są przez ustawodawcę organizatorami (art. 10 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).
Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 2). Nie oznacza to jednak, że w każdej gminie musi istnieć np. dom lub ośrodek kultury. W Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie istnieje zapis, który zmuszał by samorządy do tworzenia takiej instytucji. Jednocześnie art. 19 Ustawy o bibliotekach wprost narzuca samorządom obowiązek prowadzenia na swoim obszarze działania co najmniej jednej biblioteki publicznej, wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych. W związku z tym, niektóre samorządy nie tworzą innych instytucji kultury niż biblioteki uznając, że prowadząc bibliotekę realizują obowiązek określony w art. 9 ust. 3. Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
_Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. 2020 poz. 194)_
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19911140493
Jakim dokumentem należy utworzyć instytucję kultury?
Aby powołać do życia instytucję kultury organizator musi wydać akt o utworzeniu instytucji kultury. W przypadku samorządowych instytucji kultury jest to uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, tj. rady gminy, rady miejskiej, rady powiatu lub sejmiku województwa.
Jak wskazuje art. 11 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej uchwała o utworzeniu instytucji kultury musi określać jej przedmiot działania, nazwę i siedzibę, a także to, czy dana instytucja kultury jest instytucją artystyczną w rozumieniu przepisów Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Instytucjami artystycznymi są według ustawy instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, w szczególności: teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca oraz zespoły chóralne.
Zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej akt o utworzeniu instytucji wraz ze statutem jest podstawą działania instytucji kultury.
Rejestr instytucji kultury
Zgodnie z art. 14 ust. 1. Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora. Instytucja kultury podlega wpisowi do rejestru z urzędu.
Ustawa określa zakres danych, które są gromadzone w rejestrze. Są to następujące dane:
1) oznaczenia instytucji kultury, w szczególności podmiotu, z którym organizator wspólnie prowadzi instytucję kultury, oraz imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
2) organizacji instytucji kultury, w szczególności:
a) imię i nazwisko dyrektora instytucji kultury i jego zastępców albo oznaczenie osoby fizycznej, której powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, albo której powierzono zarządzanie instytucją kultury,
b) imiona i nazwiska pełnomocników instytucji kultury uprawnionych do dokonywania czynności prawnych w imieniu instytucji oraz zakres ich upoważnień,
c) imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
3) dotyczące mienia instytucji kultury, w szczególności imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu;
4) połączenia, podziału i likwidacji instytucji kultury, w szczególności imię i nazwisko likwidatora oraz imię i nazwisko pełnomocnika organizatora dokonującego wpisu.
Sposób prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury, w tym zakres danych zamieszczanych w rejestrze, tryb dokonywania wpisów, zmian i wykreśleń wpisów oraz wzór księgi rejestrowej określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury.
Akta rejestrowe nie mogą być wynoszone poza miejsce ich przechowywania. Rejestr, informację o rejestrze oraz sposobie udostępniania danych w nim zawartych zamieszcza się w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie organizatora. Dane zawarte w rejestrze udostępnia się przez otwarty dostęp do zawartości rejestru lub wydanie odpisu z rejestru albo księgi rejestrowej. Udostępnianie danych zawartych w rejestrze w formie odpisu jest bezpłatne i odbywa się przez stronę Biuletynu Informacji Publicznej organizatora.
Każdy ma prawo przeglądać w godzinach urzędowych akta rejestrowe oraz księgi rejestrowe instytucji kultury. Organizator prowadzący rejestr instytucji kultury ma obowiązek wydać urzędowo poświadczony odpis każdemu, kto zwróci się z wnioskiem o jego wydanie.
Odpis z rejestru instytucji kultury może być pełny lub skrócony. Odpis pełny zawiera treść wszystkich wpisów dokonanych w księdze rejestrowej. Odpis skrócony zawiera treść aktualnych wpisów dokonanych w rejestrze. Odpisy muszą być opatrzone datą, pieczęcią urzędową oraz podpisem osoby, która je sporządziła, z podaniem jej imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego. Odpis przesyła się wnioskodawcy w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku, na adres wskazany we wniosku, przesyłką poleconą lub przekazuje się osobiście wnioskodawcy albo osobie przez niego upoważnionej, za pisemnym potwierdzeniem odbioru. Odpis może być przesłany również w postaci dokumentu elektronicznego.
_Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia i udostępniania rejestru instytucji kultury (Dz. U. 2012 poz. 189)_
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120000189
Jakie są obowiązki organizatora wobec tworzonej instytucji kultury?
Zgodnie z art. 12 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej organizator zapewnia instytucji kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona.
Jeżeli tworzona instytucja ma mieć status biblioteki lub jedną z form działalności będzie działalność biblioteki publicznej lista obowiązków organizatora wobec instytucji jest bardziej szczegółowa. Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy o bibliotekach organizator ma obowiązek zapewnić bibliotece w szczególności lokal oraz środki na: wyposażenie, prowadzenie działalności bibliotecznej, zwłaszcza zakup materiałów bibliotecznych oraz doskonalenie zawodowe pracowników.
Jeszcze inaczej obowiązki organizatorów definiuje Ustawa o muzeach. Zgodnie z art. 4 organizatorzy muzeów są zobowiązani zapewnić im: środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum, bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom oraz nadzór nad muzeum.
więcej..
