Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach - ebook

Pozycja wypełnia w kompetentny i zarazem przystępny sposób widoczną lukę. Jej niewątpliwą zaletą jest zwięzłość w prezentacji podstawowych pojęć z tego zakresu oraz sam układ pracy składającej się z pytań oraz odpowiedzi na nie. Z drugiej zaś strony książka zawiera rozległy wybór dokumentów Kościoła katolickiego na temat sekt i alternatywnych ruchów religijnych oraz innych zagrożeń duchowych, co pozwoli Czytelnikowi wybrane kwestie samodzielnie pogłębić w kontekście oficjalnego nauczania Kościoła.

ks. prof. dr hab. Jan Perszon, Zakład Teologii Fundamentalnej i Religiologii, Wydział Teologiczny UMK w Toruniu

Jest to publikacja bardzo potrzebna, bo trudno znaleźć dostępną w języku polskim książkę, która stanowiłaby przejrzyste, przystępne a zarazem profesjonalne i kompetentne kompendium wiedzy na temat sekt oraz nowych ruchów religijnych. Tymczasem praca ta spełnia wszystkie te kryteria. To świetnie pomyślany i napisany poradnik. Jest praktyczny i „przyjazny dla czytelnika”, o czym decyduje przyjęta przez autora konwencja. Autor słusznie wybrał formę krótkich, konkretnych i jasnych odpowiedzi na najważniejsze pytania, które postawić mogą osoby w różny sposób stykające się z działalnością tego typu ruchów. O profesjonalizmie autora najlepiej świadczy fakt, że sprawnie i kompetentnie posługuje się informacjami na temat ruchów religijnych, których dostarczają tak różne dyscypliny jak: psychologia, socjologia, prawo, filozofia czy teologia. Poradnik stanowi znakomite źródło informacji dla wszystkich poszukujących wiedzy o doktrynach oraz zasadach funkcjonowania sekt i nowych ruchów religijnych a także o ich oddziaływaniu na jednostki i społeczeństwo. (…) Napisany został w przemyślany, ciekawy i przystępny sposób.

prof. dr hab. Robert T. Ptaszek, Katedra Teorii Religii

i Alternatywnych Ruchów Religijnych, Wydział Filozofii, KUL

Autor to niewątpliwie znawca w obszarze sekt i nowych ruchów religijnych. Zawarł w swoim Poradniku cały przekrój zagadnień związanych z tą tematyką, począwszy od kwestii terminologicznych, poprzez mechanizmy działania grup destrukcyjnych, aż po skutki przynależności do nich. Książka ma zarówno wartość poznawczą, jak i profilaktyczno-doradczą. Finalnie wskazuje bowiem na możliwości rozwiązania problemów powstałych w wyniku zetknięcia z sektą. Wybrane dokumenty Kościoła katolickiego współtworzą z Poradnikiem kompendium wiedzy i rozwiązań wyczerpujące złożoność podjętej tematyki.

dr Katarzyna Biegańska, Zakład Psychologii Społecznej, Pracy

i Doradztwa Zawodowego, Instytut Psychologii, Uniwersytet ŁódzkiPrzedmowa

Współczesny świat – zwłaszcza zaś dawna cywilizacja chrześcijańska, czyli tzw. Zachód – od II połowy XIX wieku odznacza się coraz większą „otwartością”. Coraz łatwiejsze podróżowanie, masowe migracje ludności, bardzo intensywne kontakty kulturowe i błyskawiczna (przez media elektroniczne) wymiana informacji powodują, że niemal cała ludzkość stanowi – jak nigdy wcześniej – jeden organizm. Izolacja polityczna, ekonomiczna, religijna czy kulturowa jakiejś społeczności staje się praktycznie niemożliwa. Przyczynia się to do niewątpliwego rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego wielu dotąd zapóźnionych regionów globu.

Wzajemne więzi mieszkańców odległych od siebie krajów wzmacniają poczucie wspólnoty i w pewnym sensie przyczyniają się do technologicznej unifikacji całej rodziny ludzkiej. Nie sposób jednak przeoczyć faktu, że nie wszystkie relacje i rodzaje komunikacji służą prawdziwemu rozwojowi społeczeństwa i człowieka. Kraje kultury islamskiej – zwłaszcza w ostatnich kilkudziesięciu latach – coraz częściej znajdują się pod wpływem religijnego fanatyzmu, z zasady przeciwnego jakiejkolwiek wolności w dziedzinie religii. Zachód, pielęgnujący jako dziedzictwo oświecenia ideały wolności religijnej, coraz bardziej zatraca swą – wyrastającą z chrześcijaństwa – tożsamość religijną i kulturową. Kraje i społeczeństwa dotąd chrześcijańskie z otwartymi ramionami witają emisariuszy religii i kultów pozaeuropejskich. Ich adherentami stają się nie tylko ludzie religijnie obojętni, ale także wielu (przynajmniej nominalnych) chrześcijan. W podobnej sytuacji znalazło się, po odzyskaniu wolności, społeczeństwo polskie. Otwarcie granic i masowe wyjazdy Polaków za granicę powodują, że jednorodne dotąd religijnie społeczeństwo (ponad 90% deklaruje przynależność do Kościoła katolickiego) stało się obiektem mniej lub bardziej zakamuflowanych działań misyjnych innych religii. Niektóre z nich respektują system wartości, odziedziczony po tysiącletniej kulturze chrześcijańskiej. Inne stanowią nie tylko religijną alternatywę dla kulturotwórczej roli chrześcijaństwa, ale także realne zagrożenie dla konkretnych rodzin i osób.

Świadomość tych zagrożeń jest wśród polskich katolików zbyt mała. Niewielkie jest też zainteresowanie problemem sekt i alternatywnych ruchów religijnych ze strony władz publicznych. Dobrze więc się stało, że oprócz wielu tłumaczeń autorów zagranicznych, które ukazują się na polskim rynku wydawniczym, pojawia się – w formie słownikowej – kompendium aktualnej wiedzy o konkretnych kultach i nowych ruchach religijnych.

Pozycja – opracowana przez badacza tych zagadnień Ireneusza Kamińskiego – wypełnia w kompetentny i zarazem przystępny sposób widoczną lukę. Jej niewątpliwą zaletą jest zwięzłość w prezentacji podstawowych pojęć z tego zakresu oraz sam układ pracy składającej się z 365 pytań oraz odpowiedzi na nie.

Z drugiej zaś strony książka zawiera rozległy wybór dokumentów Kościoła katolickiego na temat sekt i alternatywnych ruchów religijnych oraz innych zagrożeń duchowych, co pozwoli czytelnikowi wybrane kwestie samodzielnie pogłębić w kontekście oficjalnego nauczania Kościoła.

Gratulując Autorowi tak znaczącego dokonania, z pełnym przekonaniem rekomenduję drogim czytelnikom książkę Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach. Praktyczny poradnik na temat sekt, alternatywnych ruchów religijnych i parareligijnych.

ks. prof. dr hab. Jan Perszon

Zakład Teologii Fundamentalnej i Religiologii

Wydział Teologiczny UMK w ToruniuWprowadzenie. Polskojęzyczne poradniki na temat sekt i nrr

Do dziś czytelnik polski nie otrzymał zwięzłego, syntetycznego i podręcznego poradnika z zakresu ogólnej wiedzy na temat sekt zwanych nowymi ruchami religijnymi (nrr) lub alternatywnymi ruchami religijnymi (arr) i parareligijnymi, który zredagowano by w formie odpowiedzi na konkretne pytania, rodzące się w kontekście tego zjawiska.

W języku polskim wydano do tej pory kilka cennych i interesujących wprowadzeń lub pozycji zbliżonych do nich zakresowo, jeśli chodzi o sekty i arr. Prekursorska pozycja Piotra T. Nowakowskiego jeszcze z 1999 r. posiada charakter nie tyle poradnika (niewielka objętość ok. 100 stron A-5), co wprowadzenia w tematykę¹, podobnie jak książka Mariusza Gajewskiego i Ewy Kosińskiej z 2000 r., która jest dziełem napisanym z punktu widzenia psychologii i pedagogiki, a publikacja ma charakter wyłącznie profilaktyczny². Kieszonkowa książeczka (9×12 cm i tylko 70 stron) Pawła Szuppe z 2007 r. – podobnie jak i broszura M. Gajewskiego z 2001 r. – choć stanowią ciekawe pozycje, jeśli chodzi o zamieszczone tam rysunki schematów i graficzną prezentację zagadnienia, to są one bardzo niewielkich rozmiarów objętościowych i treściowych³. Wspomniana broszura M. Gajewskiego z 2001 r. jest poza tym skierowana do młodzieży i liczy tylko 28 stron formatu A-6 (10×15 cm)⁴. Adresatami kolejnego wartościowego miniporadnika Anny Łobaczewskiej i pozostałych autorów z 2000 r. są zaś głównie rodzice i wychowawcy⁵. Omówiono w nim następujące kwestie: (1) jak budować dobre relacje w rodzinie – aspekt profilaktyki, (2) wyjaśnienie, co to jest sekta, (3) jak należy przygotować powrót dziecka z sekty, (4) rady dla rodziców, jak należy rozmawiać z dzieckiem uwikłanym w sektę, (5) świadectwa.

W Polsce ukazały się również dwie inne książki o aspiracjach wprowadzenia w zagadnienie, które posiadały taki sam tytuł ABC o sektach. Pierwsza – także prekursorska praca – pod red. M. Gajewskiego pochodzi jeszcze z 1999 r., wydana została w Krakowie⁶, zaś druga wydrukowana w 2000 r. w Gdańsku jest autorstwa bp. Z. Pawłowicza⁷. W pierwszej treść ułożono według następującego schematu: (1) przyczyny wstępowania, (2) życie wewnątrz sekty, (3) werbunek, (4) manipulacja w sektach, (5) kwestie prawne, (6) okultyzm, (7) krótkie zaprezentowanie kilku wybranych grup działających w Polsce: Rodzina Miłości, Misja Czaitanii, muniści, Niebo, scjentolodzy, satanizm, mormoni, Hare Kryszna, Medytacja Transcendentalna. Pozycja ta doczekała się drugiego, uzupełnionego (o aspekty prawne, kwestię New Age i bibliografię) i poprawionego wydania w 2004 r.⁸.

Pozycja Z. Pawłowicza liczy tylko 136 stron i to małego formatu B-6 (16×12 cm) – prezentuje na początku krótko Kościół katolicki, a następnie opisuje „świat sekt” według podziału: (1) sekty destrukcyjne, (2) sekty posługujące się Biblią, (3) nowe ruchy religijne o wymiarze religioznawczym, (4) ruchy parareligijne, (5) związki światopoglądowe, a na koniec porusza pewne kwestie ogólne. Pozycja jest w zasadzie krótką prezentacją kilkudziesięciu grup religijnych, działających w Polsce (m.in.: muniści, Hare Kryszna, Rodzina Miłości, satanizm, Niebo, raelianie, świadkowie Jehowy, epifaniści, Kościół Nowoapostolski, ruchy badackie, Stolica Apostolska w Jezusie Chrystusie, mormoni, Brahma Kumaris, Misja Czaitanii, Zachodni Zakon Sufi, różokrzyżowcy, magia i spirytyzm, masoneria, wolnomyśliciele) i jest jakby wyciągiem czy skrótem obszerniejszego dzieła tego autora poświęconego sektom⁹.

Ciekawą propozycją jest książka Aleksandra Posackiego Sekty – zagrożenia i wyzwania¹⁰, licząca 59 stron formatu 11×18 cm, w której autor zawarł 34 pytania i odpowiedzi na nie, dlatego forma tej książki jest najbardziej zbliżona do naszej publikacji. A. Posacki koncentruje się na światopoglądowo-duchowych aspektach sekt. Także w tym samym roku ukazała się książeczka w postaci internetowej (pdf) Pawła Królaka Sekty – co warto wiedzieć. Poradnik dla młodzieży i rodziców¹¹ (32 strony i 50 tys. znaków). Jej udoskonalona mutacja, także w internetowej wersji z 2006 r., posiada tytuł Sekty – co warto wiedzieć?¹² i liczy 48 stron z 53 tys. znaków. Te pozycje były poprzedzone pierwszą próbą konstruowania poradnika – przez tego autora – jaką było wydanie papierowe: P. Królak, Sekty. Inwazja manipulacji z 2003 r.¹³. Książka liczyła 50 stron formatu A-5. Zwracając uwagę na publikacje internetowe, warto wspomnieć o poradniku Pawła Maleńczuka: Poradnik o działalności sekt i kultów¹⁴, który jest bardzo zwięzły i liczy tylko ok. 20 tys. znaków. Jego poradnik składa się z kilkunastu krótkich modułów: (1) charakterystyka ogólna, (2) podział sekt, (3) sekta a Kościół, (4) przyczyny powstawania sekt w Polsce, (5) przyczyny wstępowania do sekt, (6) metody werbowania, (7) techniki wpływu, (8) skutki przynależności do sekt, (9) skutki pobytu w sekcie, (10) rozpoznanie wpływu sekty, (11) przeciwdziałanie, (12) rozpoznanie niebezpiecznych grup.

Do poradników należy także zaliczyć niewielkie dzieło Andrzeja Korczaka z 2008 r. pt. Sekty i nowe ruchy religijne¹⁵, gdzie autor bardzo skrótowo porusza następujące tematy: (1) co to jest sekta?, (2) przyczyny powstania sekty, (3) doktryna i metody działania sekt i nrr, (4) powody wstępowania, (5) werbowanie, (6) pozytywne i negatywne następstwa przynależności, (7) ochrona przed negatywnymi skutkami działania sekt i nrr. Liczy ono sobie ok. 100 stron małego formatu A-6 (10×14 cm).

Wszystkie omówione pozycje nie są jednak obszernymi dziełami, a także nie są zbyt uniwersalne.

Jeśli chodzi o obszerne dzieło S. Hassana przetłumaczone na język polski z podtytułem Poradnik dla rodzin i przyjaciół członków destrukcyjnych kultów¹⁶, jest ono dostosowane do czytelnika amerykańskiego i stanowi program czy też metodologię postępowania w celu uwolnienia swoich bliskich spod psychomanipulacyjnego wpływu sekty. Jego celem nie jest zatem dostarczenie ogólnej wiedzy o sektach i psychomanipulacji, lecz wskazanie pewnego algorytmu (sposobu postępowania) w zakresie uwalniania ludzi spod wpływu sekt, umieszczonego w kontekście społeczeństwa amerykańskiego.

Brakuje więc polskojęzycznego, w miarę obszernego, popularnego i uniwersalnego poradnika, prezentującego podstawową wiedzę – z zakresu tematyki sekt i nowych ruchów religijnych – skierowanego do wszystkich grup wiekowych i zawodowych, napisanego z uwzględnieniem wielu dziedzin nauki: nie tylko psychologii, ale także filozofii, teologii, socjologii, prawa itd. (interdyscyplinarnego), gdzie łatwo i szybko można odnaleźć odpowiedź na konkretne, „życiowe” pytanie. Tę lukę stara się wypełnić niniejszy poradnik.

Dużą zaletą i atrakcją jest zastosowana tu forma prezentacji informacji – jasno ujmująca niezwykle skomplikowany fenomen sekt i nrr. Posłużono się tutaj metodą pytań (typowych i statystycznie najczęściej stawianych w związku z tymi zagadnieniami) oraz syntetycznych, acz wyczerpujących odpowiedzi na nie. Żaden z dotychczasowych poradników na ten temat nie miał takiej praktycznej postaci.

Poradnik prezentuje także pewien odcień alternatywności – na niektóre problemy daje w kilku miejscach pluralistyczne (po części zróżnicowane) odpowiedzi, które częściowo się uzupełniają, a czasami reprezentują odmienne punkty widzenia – pozostawiając ostateczną decyzję czytelnikowi. Po części wynika to z braku jasnych naukowych rozstrzygnięć w wielu konkretnych zagadnieniach i kwestiach. Prezentowana wiedza stara się odwoływać do najnowszych ustaleń w tym zakresie.

Większość odpowiedzi na pytania ma charakter syntetyczny i konkretny – odpowiedzi te są stosunkowo krótkie, aby nie komplikować problemu, tylko w niektórych z nich autor postanowił zawrzeć nieco więcej informacji – uznał bowiem, że wymaga tego dobro czytelników i ich bliskich.

Celem takich rozwiązań jest jak najlepsze dostosowanie się do praktycznych potrzeb i oczekiwań czytelników, wśród których największą grupę zapewne stanowić będą osoby poszkodowane przez sekty i nrr, a także zatroskani o nich bliscy, ale również osoby usiłujące udzielać pomocy wszystkim „dotkniętym problemem sekt”.

Poradnik ma więc jak najbardziej charakter użytkowy i praktyczny, a posiada ambicję stania się popularnym.

Zawartość publikacji podzielona jest przejrzyście na pięć zasadniczych części:

1. Zagadnienia wstępne
2. Co to jest sekta?
3. Jak działa sekta?
4. Jak sekta szkodzi (lub nie szkodzi)?
5. Jak bronić się przed sektą?

W ramach tego podziału zastosowano bardziej szczegółowe wyróżnienia (zob. Spis tematów):

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

II. CO TO JEST SEKTA?

1. Terminologia – sekta czy nowy ruch religijny?

2. Definicja sekty

3. Sekta a inne typy organizacji religijnych

4. Podziały i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptów

5. Przesądy i mity na temat sekt – czyli fałszywe przekonania

III. JAK DZIAŁA SEKTA?

1. Powody powstawania, ekspansji i przynależności do sekt (etiologia sekt)

2. Psychologiczne mechanizmy wpływu sekt na jednostkę i grupę (psychologia sekty)

2.1. Psychomanipulacja w sektach (wpływ społeczny)

2.2. Techniki, środki i metody manipulacji w sektach

2.3. Etapy pobytu w sekcie

3. Wybrane modele funkcjonowania sekt i psychomanipulacji

IV. JAK SEKTA SZKODZI (LUB NIE SZKODZI)?

1. Sfery destrukcji sekt – skutki patologicznego oddziaływania

2. Przykłady konkretnych grup religijnych

3. Oszacowanie poziomu destrukcyjności sekty

4. Sekty nie szkodzą… czy lobby prosektowe?, czyli spór na temat terapeutycznego wpływu sekt

V. JAK BRONIĆ SIĘ PRZED SEKTĄ?

1. Możliwości przeciwdziałania patologiom w sektach

1.1. Profilaktyka

1.2. Terapia

2. Testy wykrywające zagrożenia ze strony sekt

3. Zasady postępowania z członkami sekt

4. Organizacje udzielające pomocy osobom poszkodowanym przez sekty (ofiarom sekt) – społeczne ruchy samoobrony

Całość składa się z mniejszych jednostek: poszczególnych konkretnych pytań i odpowiedzi na nie. Odpowiedzi te starano się zredagować w sposób niezmiernie syntetyczny, dający jednak solidną podstawę do dalszych dociekań, a na końcu każdego pytania umieszczono punkt: „Zachęcamy do przeczytania”, czyli odesłanie do innej literatury, która znacznie szerzej prezentuje odpowiedź na postawione pytanie niż to uczyniono w zakresie niniejszego poradnika.

Na koniec dodano adresy internetowych stron, które zawierają informacje na interesujące nas tu tematy.

Publikacja składa się z 365 pytań i odpowiedzi na nie. Ireneusz Kamiński jest samodzielnym autorem ponad 92% z nich (336 pytań i odpowiedzi). Czternaście (3,8%) opracowała Agnieszka Koprianiuk, trzynaście (3,6%) wspomniana autorka wspólnie z Ireneuszem Kamińskim, a dwa zredagowane zostały przez Joannę Kulwicką-Kamińską. Tym osobom chciałbym podziękować za wkład pracy w poradnik.

Książkę dedykuję Joannie, Dominikowi oraz Jerzemu i Teresie.

Ireneusz Kamiński

czerwiec 20112. Definicja sekty

35. Jakie są najbardziej popularne definicje sekt?

Wszystkie definicje sekty można zaliczyć do trzech grup:

1. definicje świeckie,

2. definicje chrześcijańskie,

3. definicje uniwersalne.

Definicje świeckie oznaczają wszystko to, co jest związane z nabożeństwem, rytuałem, uczuciem, liturgią i postawą człowieka. Definicje te sprowadzają wszystkie ruchy religijne do miana sekty. Definicje chrześcijańskie uznają za sektę taką grupę, która oddzieliła się od historycznego, biblijnego, ortodoksyjnego chrześcijaństwa. Obejmuje tylko te grupy, które są sektami odchrześcijańskimi. Definicje uniwersalne zaś określają sektą te grupy, które posiadają autorytarne kierownictwo, z całym nauczaniem i przewodnictwem pochodzącym od osoby czy osób na szczycie hierarchii.

Możemy wymienić kilka grup definicji sekt, które odnajdujemy na terenie socjologii:

– klasyczne,

– techniczne – mówią o sposobie powstawania sekty,

– funkcjonalne – opisują sposób ich działania,

– korelacyjne – odnoszące rzeczywistość sekty do znanych powszechnie grup społecznych,

– wynikowe – akcentują skutki działalności sekty,

– opisowe – wykazują cały szereg cech, które świadczą o tym, że dana grupa rzeczywiście jest sektą. (Zob. też pytanie 48. Jakie są znaki rozpoznawcze sekt?).

Zachęcamy do przeczytania:

Groenveld J., Identyfikacja sekty (CULT), Sekty, Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach w Polsce, Kraków 1996, nr 1;

Gajewski M., Spór o sektę, „Sekty i Fakty” 2001, nr 10;

Gajewski M., Nowe Ruchy Religijne i sekty. Między zbawieniem a destrukcją..., Kraków 2002.

36. Co to jest sekta (destrukcyjna grupa kultowa)?

Sekta to grupa, w której wyznawany jest kult (niekoniecznie religijny) np. kult energii, kult jednostki, skupiona wokół jednego przywódcy. Grupa ta uważa, że posiada monopol na prawdę. Członkowie podczas rekrutacji nowych wyznawców lub działalności handlowej zatajają bardzo ważne informacje o swojej organizacji (jej najważniejsze cele i właściwą doktrynę), posługując się oszustwem i stosując techniki manipulacyjne. Wpływ takiej grupy na zdrowie psychiczne, fizyczne i duchowe jej członków oraz trwałość ich rodzin najczęściej okazuje się destrukcyjny. (AK)

Zachęcamy do przeczytania:

Sikorski D., Bukalski S., Sekty. Destrukcyjne grupy kultowe, Lublin 2004;

Gajewski M., Kosińska E., Sekty – religijny supermarket. Krótki poradnik psychologiczny. Kraków 2000;

Szostak, M. Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Kraków 2001.

37. Jaka jest definicja sekty destrukcyjnej (według S. Hassana)?

Sekta to grupa, której oddziaływania można uznać za destrukcyjne. Za sektę destrukcyjną – według innego jego określenia – uznaje się organizację, „która dla osiągnięcia własnych celów posługuje się oszustwem, bez względu na to, czy jest oficjalnie uznawana za religijną lub świecką”. Odwołuje się tutaj do kryterium manipulacji, które jest wystarczające dla uznania danej grupy jako destrukcyjnej sekty.

Definiuje więc on destrukcyjną sektę jako: (1) organizację totalitarną (autorytarną) o (2) strukturze piramidalnej, (3) sprawującą całkowitą kontrolę nad człowiekiem lub grupą ludzi, (4) używającą technik manipulacji: (a) oszustwa w rekrutacji nowych członków (pozbawiając jednostkę prawa do podjęcia w pełni świadomej decyzji opartej na pełnej informacji) i (b) kontroli umysłu, uzależniając członków i wymuszając posłuszeństwo doktrynie i przywództwu sekty. Podaje dodatkowo, że destrukcyjna sekta to każda grupa, spełniającą pewne kryteria: (1) naruszająca podstawowe prawa członków, (2) czyniąca niewłaściwy użytek z technik kontroli umysłu, (3) wywierająca szkodliwy wpływ na ich psychikę, (4) stwarzająca zagrożenie dla wolności wyboru i swobód jednostki.

Hassan definiuje sektę jako destrukcyjną, jeśli stosuje ona następujące elementy: (1) podstęp, (2) techniki kontroli świadomości, (3) ogranicza wolność jednostki – pozbawia ją własnej woli i uzależnia od przywódcy (autorytarna władza). Podstęp – sekty, werbując członków, uciekają się często do podstępu. Rekrutujący na początku nie mówią całej prawdy, ani tego, w co wierzy sekta. Dopiero potem adept dowiaduje się, jakie naprawdę są oczekiwania wobec niego. Rekrutujący stosują wobec nowicjusza techniki kontroli umysłu, które kiedyś zastosowano wobec nich. Kontrola świadomości – techniki kontroli umysłu stosowane w sektach służą ostatecznie temu, by uzależnić członków i utrzymać ich w posłuszeństwie. Autorytarna władza – sekta jest autorytarną grupą, na czele której stoi osoba lub osoby sprawujące całkowitą kontrolę nad resztą jej członków. Przywódcy sekt często utrzymują, iż ich władza pochodzi od Boga, czyli „nie z tego świata” i to zapewnia im wpływ na wyznawców. Władza w grupie nie jest niczym złym, jeśli jednak przywódca wykorzystuje ją, aby oszukiwać jej członków, tępić wszelkie przejawy indywidualności i wolnej woli, wtedy grupa staje się destrukcyjną sektą.

Zdaniem więc tego autora na definicję sekty destrukcyjnej składają się trzy główne elementy:

• struktura totalitarna (autorytarna),

• posługiwanie się technikami manipulacji psychologicznej,

• działanie grupy może wywołać rzeczywiste szkody.

Nie wszystkie organizacje, które da się zdefiniować jako „sekty” ze względu na niekonwencjonalny system przekonań czy formy praktyk, muszą mieć destrukcyjny charakter. Tym, co wyróżnia tego typu sekty spośród innych grup społecznych, jest fakt, że decyzja o p r z y n a l e ż n o ś c i d o n i c h n i e j e s t p r z e j a w e m w o l n e j w o l i c z ł o w i e k a, a w y n i k i e m n a c i s k ó w w y w i e r a n y c h p r z e z s e k t ę i s t o s o w a n y c h p r z e z n i ą m e t o d p e r s w a z j i. Ludzie sami nie wstępują do destrukcyjnych sekt, lecz są do nich werbowani przez doskonale w tym celu wyszkolonych jej adeptów.

Zachęcamy do przeczytania:

Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, Łódź 1997, s. 65;

Hassan S., Jak uwolnić się od manipulacji psychicznej w sektach? Poradnik dla rodzin i przyjaciół członków destrukcyjnych kultów, Łódź 2001, s. 25-27.

38. Jaka jest definicja sekty destrukcyjnej (według D. Kuncewicza)?

Sekta jest destrukcyjna, jeśli spełnia trzy podstawowe kryteria:

– posiada c h a r a k t e r k u l t y c z n y – niekoniecznie w sensie religijnym, np. kult jednostki, kult energii, kult sukcesu lub jakiekolwiek inne oddawanie kultu komuś lub czemuś,

– posługuje się oszustwem i wykorzystuje metody psychomanipulacji, np. adepci grupy podczas pozyskiwania nowych członków oszukują lub zatajają istotne informacje o swojej organizacji, o jej prawdziwych celach, prawdziwej doktrynie i posługują się technikami psychomanipulacyjnymi,

– w y w i e r a n i e k o r z y s t n y w p ł y w n a z d r o w i e p s y c h i c z n e członków grupy i ich relacje z rodziną, czyli wraz z przynależnością do grupy obserwuje się u jej adeptów niekorzystne zmiany w: (1) zdrowiu psychicznym, np. zahamowanie rozwoju, magiczne myślenie, regresja do prymitywnych zachowań, (2) relacjach z najbliższą rodziną i w relacjach społecznych, np. utrata więzi emocjonalnych z rodzicami, porzucenie pracy).

Zachęcamy do przeczytania:

Kuncewicz D., Przyczyny przynależności do grup kultowych, Lublin 1999, s. 11.

39. Jakie dziedziny nauki próbują definiować pojęcie „sekty”?

Kilka dziedzin nauki próbuje formułować definicje sekty:

– teologia i religioznawstwo – dominują tu definicje opisowe – podające cały szereg cech, które mają świadczyć, że dana grupa jest sektą, a także definicje funkcjonalne – opisujące sposoby działania sekt, a główne cechy sekt można przedstawić w kontekście: (1) Kościoła – odcięcie się i zerwanie z dotychczasowym głównym wyznaniem religijnym, (2) Pisma Św. – przyjęcie pozabiblijnych źródeł prawdy lub powiązanie z Biblią innych „świętych ksiąg” lub „nowych objawień”, (3) eschatologicznym – jedyna prawda i zbawienie jest tylko w danej sekcie, (4) dialogu religijnego – całkowite odrzucenie dialogu i jednoczesne propagowanie synkretyzmu,

– socjologia – tu także dominują definicje opisowe, które na pierwszy plan wysuwają problem oddzielania się od jakiegoś oficjalnego Kościoła bądź trwania w opozycji wobec pozostałych grup społecznych, stąd niezależność od środowiska zewnętrznego, niezależność i nonkonformizm, odrębność światopoglądowa, ideologiczna i społeczna, dobrowolne uczestnictwo z wyboru, autorytaryzm i fanatyzm członków, silne wewnątrzorganizacyjne zespolenie, autorytarne, czyli charyzmatyczne przywództwo,

– psychologia – jej definicje wskazują głównie i pierwszoplanowo na czynnik manipulacji, zarówno w procesie werbowania do sekty, jak i podczas trwania w sekcie, a także na zagrożenie różnych sfer życia człowieka (psychiczno-duchowa, społeczna, fizyczna), a więc patologii, które dotknąć mogą przede wszystkim sferę osobowościową członków sekt,

– prawo – występują tu definicje klasyczne, jak i opisowe, które zwracają uwagę na występowanie sekt przeciwko prawom człowieka i swobodom obywatela oraz na godzenie w ludzką godność i porządek w aspekcie społecznym i polityczno-prawnym,

– językoznawstwo – powinno koncentrować się na manipulacji w sferze językowej (językomanipulacje), co wykorzystywane jest przez grupy noszące znamiona sekty. (JKK)

Zachęcamy do przeczytania:

Kulwicka-Kamińska J., „Pojęcie sekty – rozważania terminologiczne”, Człowiek w sieci zniewolonych dróg – II Konferencja naukowa, red. M. Jędrzejko, Pułtusk-Warszawa 2007, s. 192-200.

40. Jaka jest językoznawcza (etymologiczna) definicja sekty?

Znaczenie terminu sekta część osób wywodzi od łacińskiego czasownika sectare, secare – odcinać, odrąbywać, oddzielać, obcinać (sekator). Mimo że wielu autorów tę etymologie uznaje za nieścisłą, jest ona powszechnie stosowana w odniesieniu do grup czy wspólnot religijnych, które przez doktrynę i praktykę życiową tworzą dysydencką oddzieloną mniejszość w stosunku do pewnej wielkiej, centralnej wspólnoty kościelnej. Sekta więc to grupa czy wspólnota, która oddzieliła się od większej, centralnej wspólnoty.

Druga etymologia wywodzi termin sekta od innego łacińskiego słowa, mianowicie czasownika sequor, sequi – iść (greckie hairesis), podążać za kimś, postępować za, naśladować, czyli sekta to droga, którą się podąża, sposób postępowania.

Etymologia ta dobrze oddaje charakterystyczną dla grup określanych tym terminem specyfikę przywództwa i ideologii w całości nakierowanych na osobę przywódcy, tzw. guru.

Sekta wywodzi się wreszcie także od łac. secta – sposób życia, stronnictwo.

Zachęcamy do przeczytania:

Pawłowicz Z., Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 2003;

Pytlak M., Rozpoznać sektę, Radom 2005;

Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.

41. Jaka jest socjologiczna definicja sekty?

Sekta to społeczna grupa wyznaniowa o małej liczbie członków, powstała przez wyodrębnienie z macierzystego kościoła (lub\i) jako efekt protestu religijnego wobec istniejącej już doktryny i kultu, ewentualnie organizacji. Główne cechy sekt to: (1) silna izolacja od środowiska zewnętrznego i od reszty społeczeństwa (brak zainteresowania zmianami zewnętrznej rzeczywistości), (2) własna hierarchia wartości i zespół norm zachowania się (odrębność aksjologiczno-światopoglądowa i normatywna), (3) silnie akcentowana rola przywódcy (autorytarne przywództwo), (4) fanatyzm członków oraz (5) silny konformizm członków i (6) radykalnie sprawowana kontrola społeczna.

Zachęcamy do przeczytania:

Nowakowski P. T., Sekty. Co każdy powinien wiedzieć, Tychy 1999;

„Sekta” Słownik socjologiczny, red. K. Olechnicki, P. Załęcki, Toruń 1997.

42. Jaka jest religioznawcza definicja sekty?

Sekta to grupa czy ruch religijny, wyodrębniony z jakiejś religii lub związek wyznaniowy, który oderwał się od któregoś z kościołów czy wspólnot religijnych i przyjął własne zasady doktrynalne, kultyczne oraz struktury organizacyjne. Posiada własny, indywidualny światopogląd, wywiedziony z nauk jakiejś wielkiej religii światowej, lecz nie tożsamy z nimi.

Sekta to grupa, w której zachodzi jednocześnie wysoki poziom totalności (kontroli życia członków) i psychomanipulacji.

Zachęcamy do przeczytania:

Pawłowicz Z., Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 2003;

Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie, Raport Watykański (1986), Watykański Sekretariat Jedności Chrześcijan, Sekretariat dla Niechrześcijan, Sekretariat dla Niewierzących, Papieska Rada do spraw Kultury, L’Osservatore Romano 1986.

43. Jaka jest teologiczna definicja sekty?

Sekty w znaczeniu teologicznym, które wyrosły na bazie chrześcijaństwa, to grupy religijne, cechujące się: (1) brakiem oficjalnego uczestnictwa w dialogu ekumenicznym, (2) dodatkowym objawieniem stojącym ponad Biblią, lub innymi pismami, w których świetle interpretuje się Biblię, (3) redukowaniem powszechnej woli zbawienia tylko do członków danej sekty, (4) brakiem ciągłości w ich historii, od czasów Chrystusa i apostołów – twierdzą, iż prawda była obecna za czasów apostolskich, potem wygasła, a pojawiła się ponownie w chwili narodzin czy powstania ich grupy; historia sekty jest więc bardzo krótka, sektę stworzył człowiek, a nie Jezus czy apostołowie, (5) brakiem wiary w Trójcę Świętą i Jezusa jako Zbawiciela.

Można do tych punktów dodać jeszcze jedną cechę sekciarską, a mianowicie: (6) silną orientację eschatologiczną sekty, czyli nastawienie na bliski koniec świata.

Zachęcamy do przeczytania:

Valentin F., „Sekten”, Lexikon der Sekten, Sondergruppen ubd Waltanschauungen, Freiburg-Basel-Wiedeń 1991, s. 925-95;

Ferdek B., Próba określenia sekty, Effatha 1992, nr 5 (17), s. 15-17.

44. Jaka jest psychologiczna definicja sekty?

Sekta to grupa psychomanipulacyjna – (1) o charakterze totalitarnym, (2) naruszająca podstawowe prawa człowieka lub zasady współżycia społecznego, (3) która poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych, (4) wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne (5) powoduje uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy, (6) a jej wpływ na jednostkę, rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny, co jest jej istotną i zauważalną cechą.

Zachęcamy do przeczytania:

Rowiński G., W niewoli sekt. Podręcznik dla dowódców, Warszawa 2001;

Pytlak M., Rozpoznać sektę, Radom 2005;

Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.

45. Jaka jest prawnicza definicja sekty?

Psychomanipulacyjna grupa kryminogenna (sekta kryminogenna) jest to zespół ludzi (1) powiązanych ze sobą wspólnym, z reguły uformowanym przez nich samych światopoglądem oraz (2) stałymi bądź okresowymi formami kultowymi lub pseudokultowymi i organizacyjnymi, zaś (3) cele działania tego zespołu, bądź formy realizacji wynikające z ich światopoglądu zachowań kultowych lub pseudokultowych, nie są uznane przez państwo oraz (4) są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego (dobrymi obyczajami), zwłaszcza w postaci psychicznego manipulowania młodymi ludźmi, z reguły wbrew woli ich rodzin i opiekunów.

Zauważa się, że definicje urzędowe skupiają się głównie na kwestii destrukcji człowieka i społeczeństwa, a definicja doktrynalna eksponuje element braku aprobaty państwa dla celów sekty lub form ich realizacji oraz podkreśla sprzeczność tych celów i form ich realizacji z prawem lub zasadami współżycia społecznego.

Zachęcamy do przeczytania:

Hanausek T., Opinia wydana na zlecenie Sejmowej Podkomisji ds. grup psychomanipulacyjnych, Kraków 1999, s. 1-2;

Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 1998;

Chrzczonowicz P., „Karnoprawna ochrona wolności sumienia i wyznania w prawie polskim. Problematyka sekt”, Społeczeństwo inwigilowane w państwie prawa, red. P. Chrzczonowicz, V. Kwiatkowska-Darul, Toruń 2003;

Kamiński I., „Status sekt i nowych ruchów religijnych w polskim systemie prawnym”, Abc o sektach, red. M. Gajewski, Kraków-Tychy 2004, s. 127-130.

46. Jakie są urzędowe definicje sekty?

Chodzi tu o definicje formułowane przez różne organy administracji państwowej.

Raport polskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2000 r. podaje, że sekta to grupa ludzi: (1) która posiada silnie rozwinięte struktury władzy, (2) charakteryzująca się znaczną rozbieżnością deklarowanych celów od celów realizowanych, (3) ukrywająca normy, regulujące w sposób istotny życie uczestników grupy, (4) która narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, (5) wpływająca na swoich członków, sympatyków i społeczeństwo w sposób destrukcyjny.

Nadzwyczajna Podkomisja ds. Grup Psychomanipulacyjnych Komisji Rodziny Sejmu zaproponowała inne, choć zbliżone ujęcie definicji sekty (grupy psychomanipulacyjnej) – według niej to zbiór ludzi (1) o charakterze totalitarnym, (2) naruszający podstawowe prawa człowieka lub zasady współżycia społecznego, (3) który poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych, (4) wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne (5) powoduje uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy, (6) a jej wpływ na jednostkę, rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny, co jest jej istotną i zauważalną cechą.

Francuski rządowy raport z lutego 2000 r. Międzyministerialnej Misji do Walki z Sektami (MILS) podaje następującą definicję sekty: „Stowarzyszenie posiadające strukturę totalitarną, które może, ale nie musi głosić poglądy religijne i której działania godzą w ludzką godność i prawa oraz porządek społeczny”.

Zachęcamy do przeczytania:

Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce, Międzyresortowy Zespół do Spraw Nowych Ruchów Religijnych, red. K. Wiktor, G. Mikrut, Warszawa 2000; Mather G. A., Nichols L. A., Słownik sekt, nowych ruchów religijnych i okultyzmu, Warszawa 2006, s. 569-612.

47. Czy należy poszukiwać nowych definicji sekty?

Pojęcie „sekta” wydaje się więc dla wielu nazwą niedefiniowalną. Spowodowane jest to między innymi tym, że sekta może być traktowana jako: (1) grupa subkulturowa, (2) grupa mniejszościowa, (3) instytucja, (4) wspólnota, (5) grupa celowa, powołana do realizowania wytyczonych doktrynalnie zadań. Sektę można definiować zupełnie odmiennie na różnych płaszczyznach i znaczeniach. Chodzi o odmienne definicje kształtowane na polu:

– językowym (językoznawczym),

– etymologicznym,

– socjologicznym,

– psychologicznym,

– psychiatrycznym,

– prawnym,

– historycznym,

– etnologicznym,

– antropologiczno-kulturowym,

– doktrynalnym (religioznawczym i teologicznym),

– profilaktycznym (prawno-politycznym i pastoralnym).

Zagadnienie sekt można więc rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Ta wielopłaszczyznowość refleksji jest „odbiciem” wielopłaszczyznowości tego zjawiska.

Po przeanalizowaniu wielu definicji sekt, dochodzimy do wniosku, że nie istnieje jedna, powszechnie akceptowalna i precyzyjna definicja tej formy zbiorowości. Niemożność stworzenia w pełni satysfakcjonującej wszystkich definicji sekty nie oznacza automatycznie, że należy rezygnować ze stosowania tego pojęcia.

Zachęcamy do przeczytania:

Guzik-Makaruk E. M., Sekty religijne w Polsce, Warszawa 2004;

Pytlak M., Rozpoznać sektę, Radom 2005;

Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.

48. Jakie są znaki rozpoznawcze sekt?

Raport Watykański z 1986 r. Sekty albo nowe ruchy religijne tak definiuje sektę: „grupa religijna posiadająca własny, indywidualny światopogląd, wywiedziony z nauk jakiejś wielkiej religii światowej, lecz nie tożsamy z nimi”.

Sekta to taka struktura, gdzie pojawia się element manipulacji i kłamstwa. W sektach istnieją dwie prawdy: dla tych na górze i tych na dole. Ci na dole nie wiedzą do końca, jakie są plany i zamierzenia przywódców, nie znają celu i losu pieniędzy, którymi posługuje się organizacja, np. pieniędzy wpłacanych lub zdobywanych przez nich na potrzeby sekty. Zasadnicze cechy sekt można sprowadzić do jednej: a mianowicie do budowania ostrej izolacji sekty wobec świata.

Podaje się również następujące cechy charakterystyczne dla sekt:

– izolacja od środowiska zewnętrznego;

– niezależność i nonkonformizm;

– odrębność światopoglądowa, ideologiczna, społeczna i aksjologiczna (własna hierarchia wartości, własny system norm moralnych i społecznych);

– autorytarne (charyzmatyczne) przywództwo;

– dobrowolne uczestnictwo z wyboru;

– autorytaryzm i fanatyzm członków;

– silne, wewnątrzorganizacyjne zespolenie;

– w trakcie rozwoju może przekształcić się w ustabilizowaną sektę, denominację lub kościół.

Alain Vivien – Przewodniczący Międzyresortowej Komisji do Walki z Sektami przy Premierze Francji – uważa, że sektą religijną jest grupa o charakterze totalitarnym, która działalnością – a nie ideologią – może występować przeciwko prawom człowieka i swobodom obywatelskim. Nie ma tu znaczenia, czy sekta głosi ateizm, czy jakąś doktrynę religijną, liczy się tylko jej praktyczne postępowanie.

Zachęcamy do przeczytania:

Zwoliński A., Anatomia sekty, Radom 2004;

Zwoliński A., Drogami sekt, Radom 2005;

Pyszka S., „Właściwości sekt i nowych ruchów religijnych”, Katolik wobec sekt, red. S. Pyszka, Kraków 1997.