MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
Sensomotoryczna Terapia Widzenia w praktyce - ebook
Sensomotoryczna Terapia Widzenia w praktyce - ebook
Oddajemy do rąk czytelników wyjątkową książkę, która jest dotychczasowym podsumowaniem autorskiej terapii widzenia opracowanej przez dr Agnieszkę Rosę. Sensomotoryczna Terapia Widzenia to koncepcja diagnostyczna oraz pracy terapeutycznej z dzieckiem, u którego nieprawidłowa integracja wielozmysłowa przeplata się z zaburzeniami widzenia oraz trudnościami percepcyjnymi. Koncepcja Sensomotorycznej Terapii Widzenia to holistyczne podejście do zagadnień widzenia, oparte na doniesieniach naukowych wraz z praktycznymi wskazówkami, jak zastosować najnowszą wiedzę w codziennej pracy diagnostyczno-terapeutycznej różnych specjalistów. STW jest podejściem unikatowym zarówno w skali polskiej, jak i światowej. Publikacja z pewnością zainteresuje lekarzy – neurologów, okulistów, pediatrów, genetyków, psychologów i pedagogów, ortoptystów i optometrystów, fizjoterapeutów oraz terapeutów integracji sensorycznej.
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-24346-3 |
| Rozmiar pliku: | 19 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
OD AUTORKI
Drogi Czytelniku.
Sensomotoryczna Terapia Widzenia została stworzona z potrzeby serca, bazuje na własnych doświadczeniach i trudnościach w nauce, jakie mi towarzyszyły na wczesnym etapie edukacji, jak również w późniejszej praktyce zawodowej w pracy z dziećmi. Przez lata obserwując dzieci na różnych etapach rozwojowych, zauważyłam, że nie istnieje jeden model uczenia się. W szczególności kiedy dotyczy to dzieci, u których można zaobserwować nieharmonijny, nietypowy rozwój oraz nieprawidłową integrację sensomotoryczną. Większość z nich ma poważny problem z umiejętnościami bazowymi oraz organizacją złożonych komunikatów poznawczo-sensorycznych. Sensomotoryczna Terapia Widzenia opiera się na naturalnej potrzebie dziecka, by odkrywać, wspiera kreatywność, uczy przez zabawę. Rozumiejąc zaburzenia wzrokowe u dzieci oraz ich konsekwencje, jak również mózgową organizację uczenia się, pragnęłam stworzyć dla nich taką formę wsparcia, dzięki której razem z dzieckiem odkryjesz jego mocne strony, a nauka umiejętności wzrokowo-poznawczych oraz sensomotorycznych będzie czystą przyjemnością.
Sensomotoryczna Terapia Widzenia dojrzewała i zmieniała się wraz ze mną przez ostatnie 10 lat. Teraz jestem już gotowa, aby oddać w Twoje ręce pierwszą część opowieści, obejmującą zbiór zabaw i wskazówek terapeutycznych, które możesz wykorzystać w trakcie własnej pracy z dzieckiem.
W zabawach towarzyszyć Wam będą zabawne stworki, zwierzęta i piękne kolory – wszystko po to, abyście dali się porwać wyobraźni i stali się superbohaterami.
Agnieszka Rosa1
WSTĘP
Przedstawiony zbiór przykładowych zabaw wraz z komentarzami i wskazówkami dla terapeutów stanowi wstęp do koncepcji Sensomotorycznej Terapii Widzenia (STW™). Książka zawiera niezbędną wiedzę o powiązaniach wzroku z innymi układami sensorycznymi, pozwalającą zrozumieć oraz stosować koncepcję STW™, zabawy wspierające rozwój umiejętności bazowych, takich jak: ciało względem podłogi, kierunkowość i rytmy, funkcje wzrokowe oraz wzrokowo-motoryczne, umiejętności kodowania i dekodowania oraz rozwijające pamięć. STW™ może być wykorzystywana z powodzeniem jako baza umożliwiająca rozwój niezbędnych umiejętności potrzebnych do nauki, w tym nauki czytania orazpisania, a dodatkowo jako narzędzie wspomagające oddziaływanie w trakcie terapii pedagogicznej, terapii integracji sensorycznej oraz wielu innych. Podczas uczenia funkcji wzrokowych wykorzystujemy ruch, balans ciałem, dźwięk, dotyk, tym samym ucząc dziecko w sposób zintegrowany oraz polisensoryczny. Dzięki temu ułatwiamy mu zapamiętywanie, integrowanie informacji, a tym samym proces uczenia się.
Pamiętaj, że zarówno karty ćwiczeń, jak i sama książka są tylko uzupełnieniem wiedzy i doświadczeń zdobytych na szkoleniu. Pomoce pozwalają uporządkować zdobyte umiejętności diagnostyczne oraz terapeutyczne, karty oraz opis zabaw w prosty sposób umożliwiają kontynuowanie terapii w warunkach domowych, dzięki czemu stanowią doskonałą pomoc dla rodziców. Wystarczy, aby specjalista ułożył plan terapii oraz zaznaczył zabawy, które w najbliższym czasie może realizować rodzic z dzieckiem w domu. W przygotowaniu jest druga część opowieści o Sensomotorycznej Terapii Widzenia jako koncepcji pracy z małym dzieckiem (STWbaby™).
Czym jest Sensomotoryczna Terapia Widzenia?
Sensomotoryczna Terapia Widzenia to koncepcja diagnostyczna oraz pracy terapeutycznej z dzieckiem, u którego nieprawidłowa integracja wielozmysłowa przeplata się z zaburzeniami widzenia oraz trudnościami percepcyjnymi.
W swoich założeniach uwzględnia neurofizjologiczne podstawy rozwoju dziecka, etapy rozwoju poznawczego, integrując je z funkcjami wzrokowymi. Jak wiemy, wzrok dziecka nie rozwija się w izolacji od pozostałych układów sensorycznych, jest silną determinantą nabywania umiejętności poznawczych oraz sensomotorycznych. Ta korelacja może stanowić siłę napędową i regulującą rozwój dziecka lub w przypadku zaburzeń widzenia może wpływać destabilizująco na pracę innych systemów zmysłowych. Pozwala również rozumieć wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi układami, funkcjami oraz parametrami, dzięki czemu możemy świadomie oddziaływać na dziecko. W rozwoju każdego człowieka niezbędna jest harmonia, swoisty balans pomiędzy pobudzeniem a hamowaniem.
Zmysły, parametry wzrokowe, oddziałując na siebie, mogą wywoływać lub nasilać objawy, które ogólnie są kojarzone z zaburzeniami integracji sensorycznej, takie jak zwiększony poziom pobudzenia, trudności w koncentracji, problemy z planowaniem motorycznym, uczeniem się. Zaburzenia widzenia, poza specyficznymi objawami zazwyczaj kojarzonymi z dysfunkcjami układu wzrokowego (bóle oczu, głowy, rozmazanie obrazu, podwójne widzenie, zmęczenie oczu) mogą wywoływać objawy niespecyficzne, które są wypadkową wzajemnych powiązań sensorycznych. Należą do nich objawy wynikające z zaburzeń przedsionkowych, posturalnych czy związanych z percepcją przestrzeni oraz sferą emocjonalną dziecka.
Oczywiście nie wszystko można i powinno się tłumaczyć zaburzeniami widzenia czy nieprawidłową integracją wzrokowo-sensomotoryczną. Nie jest to droga słuszna, gdyż większość wspomnianych trudności spotykanych u dzieci ma złożoną etiologię, dlatego tak ważna jest diagnostyka różnicująca, aby nie podążać drogą na skróty.
Istotne jest, aby działania terapeutyczne były właściwie zaadresowane do dziecka i jego problemów – należy uwzględnić nie tylko jego trudności edukacyjne i funkcjonalne, ale również poziom dojrzałości emocjonalnej, samoocenę, kreatywność oraz zasoby samego dziecka i gotowość jego rodziny na kolejne wyzwania.
Piśmiennictwo:
1. Redakcja naukowa, Gavin Reid, Janice Wearmouth, Dysleksja. Teoria i praktyka, Gdańskie, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008
2
ROZWÓJ WIDZENIA U DZIECI W ASPEKCIE INTEGRACJI
SENSOMOTORYCZNEJ
Środowisko naturalne zapewnia jednoczesną stymulację dla wszystkich zmysłów, a integracja informacji z różnych systemów sensorycznych jest podstawową cechą percepcji
i poznania. Sposób integrowania bodźców sensorycznych od dawna jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, z których każda stawia inne pytania i poszukuje odpowiedzi, stosując odmienną metodologię. W ostatnich latach coraz więcej badaczy sugeruje, że rozwój wczesnej integracji sensorycznej jest znacznie bardziej plastyczny, niż wcześniej sądzono, a także zależy od doświadczeń oraz zróżnicowanych czynników zarówno w okresie prenatalnym, jak i zaraz po nim.
Na podstawie badań neurofizjologicznych uzyskano informację, że nasz mózg jest zdolny, już we wczesnym etapie rozwoju, do integracji bodźców uzyskanych z różnych systemów sensorycznych. Przez wiele lat sądzono, że niemowlęta uczą się stopniowo koordynować
i integrować informacje uzyskane przez oddzielne systemy sensoryczne1-3. Zintegrowany pogląd na organizację zmysłów zakłada, że istnienie różnych form stymulacji sensorycznej jest ważną podstawą dla percepcji jednostkowych wydarzeń, zatem wszystkie zmysły należy traktować jako systemy percepcyjne, które wzajemnie na siebie oddziałują i współpracują ze sobą4-6. Inaczej mówiąc, rozwój wzrokowo- sensomotoryczny wymaga dojrzewania procesów percepcyjnych, a te z kolei, opierają się na integracji wielozmysłowej odbieranych bodźców z różnych kanałów sensorycznych.
Takie podejście podkreśla, jak ważne jest jednoczesne stymulowanie oraz integrowanie informacji z różnych systemów sensorycznych. Oczywiście, można zauważyć, że układ wzrokowy rozwija się niezależnie, posiada dobrze funkcjonujący narząd odbierający wrażenia wzrokowe, własną drogę oraz reprezentację w mózgu. Jednak proces widzenia, a dokładniej rozumienia tego, co widzimy, jest zdecydowanie bardziej złożony. Zaczniemy zatem od początku, czyli od fizjologii widzenia.
Fizjologia widzenia
Jak to się dzieje, że widzimy, obserwujemy otaczający nas świat, możemy dostrzegać barwy, kształty, analizować kierunek ruchu? Wszystko zaczyna się od światła, które wpada przez źrenicę do wnętrza oka, przechodząc przez ośrodki optyczne, w tym rogówkę oraz soczewkę. Załamują one światło, które dzięki odruchowi fiksacyjnemu zostaje zogniskowane na siatkówce, a dokładniej w dołeczku środkowym, w którym znajduje się największe natężenie komórek wzrokowych. Siatkówka składa się z warstwowo ułożonych komórek, które dzięki swej budowie pozwalają światłu przechodzić bez zniekształceń do receptorów, czyli pręcików i czopków. Receptory te mają odmienną budowę, a tym samym pełnią inną funkcję w procesie widzenia. Różnią się również sposobem połączenia z mózgiem, każdy czopek znajdujący się w centralnej części siatkówki (dołeczku) ma bezpośrednie połączenie z mózgiem, natomiast w przypadku pręcików niejednokrotnie dziesiątki, a nawet setki receptorów ma przypisane takie połączenie.
Światło, które dostaje się na siatkówkę, zamienione zostaje przez komórki wzrokowe na impuls elektryczny, który przekazywany jest nerwem wzrokowym do pierwotnej kory wzrokowej, gdzie następuje odbiór bodźców wzrokowych, a następnie poddawane są one analizie i interpretacji. Neuronalne połączenie pomiędzy komórkami siatkówki a płatem potylicznym nazywamy drogą wzrokową.
Wychodzące z siatkówki włókna nerwu wzrokowego po dotarciu do skrzyżowania wzrokowego częściowo krzyżują się, w taki sposób, że włókna z nosowych części siatkówki obu oczu łączą się z nieskrzyżowanymi włóknami z części skroniowej siatkówki przeciwnych nerwów wzrokowych (tworząc dwa pasma wzrokowe). Dzięki takiemu rozwiązaniu bodźce wzrokowe z prawych części pola widzenia odbierane są przez lewą półkulę mózgu, a z lewego pola widzenia – przez prawą. Po częściowym rozgałęzieniu się włókien nerwu wzrokowego pasmem wzrokowym impulsy biegną do struktury znajdującej się we wzgórzu, zwanej ciałem kolankowatym bocznym. Następnie większość włókien wzrokowych biegnie przez torebkę wewnętrzną i wieniec promienisty do pierwszorzędnej kory wzrokowej. Część pozostałych włókien pasm wzrokowych kieruje się do śródmózgowia, inne do podwzgórza7-9. Analizując drogę wzrokową od siatkówkowych komórek wzrokowych do kory wzrokowej, można zauważyć dużą niewspółmierność wielkości dołeczka środkowego oraz plamki
w stosunku do reprezentacji receptorów wzrokowych w różnych obszarach mózgu. Pokazuje to rozległość oddziaływania, złożoność w procesach integracji bodźców wzrokowych z innymi systemami sensomotorycznymi oraz poznawczymi.
Rycina 2.1. Schemat neuronalnej organizacji drogi wzrokowej
Piśmiennictwo:
1. Birch HG, Lefford A. Intersensory development in children. Monogr Soc Res Child 1963; 28: 3–48.
2. Friedes D. Human information processing and sensory modality: Cross-modal functions, information complexity, memory, and deficit. Psychol Bull 1974; 81: 284–310.
3. Piaget J. TheOrigins of Intelligence in Children. International Universities Press, New York 1952.
4. Gibson JJ. The Senses Considered as Perceptual Systems. Houghton Mifflin, Boston 1966.
5. Gibson JJ. The Ecological Approach to Visual Perception. Houghton Mifflin, Boston 1979.
6. Gibson EJ. Principles of perceptual learning and development. Oxford University Press, New York 1969.
7. American Academy of Ophthalmology. Okulistyka dziecięca i zez. Basic and Clinical Science Course, Edra Urban&Partner, Wrocław 2021.
8. Heermann S. Neuroanatomy of the Visual Pathway. Klin Monbl Augenheilkd 2017; 234 (11): 1327–1333.
9. Vanderah TW, Gould DJ, Nolte J. Mózg człowieka. Anatomia czynnościowa, wyd. II, t. 2. Urban & Partner, Wrocław 2021.
Rozwój organizacji wzrokowo-sensorycznej w okresie
prenatalnym i niemowlęcym¹
Środowisko prenatalne dostarcza płodowi różnorodnych informacji sensorycznych: dotykowych, przedsionkowych, biochemicznych, jak również słuchowych2-6. Dziecko odbiera te stymulacje przez własne zmysły, ale również angażuje się w spontaniczną aktywność ruchową, zapewniając sobie aktywizację układu przedsionkowo-proprioceptywnego⁷. Pomimo wszystko w trakcie rozwoju prenatalnego dopływ bodźców sensorycznych jest ograniczony oraz regulowany w sprzężeniu zwrotnym zarówno przez organizm matki, jak
i dziecka. Równowagę biosensoryczną w znaczący sposób mogą zakłócić m. in. przedwczesny poród, przyjmowane przez matkę w trakcie ciąży substancje psychoaktywne, silny, przewlekły stres, niektóre choroby ogólne matki. Niemowlęta urodzone na tygodnie lub nawet miesiące przed terminem otrzymują znacząco zmienioną, pod względem ilości, rodzaju i czasu, stymulację sensoryczną w porównaniu z niemowlętami urodzonymi o czasie8-10. Jak pokazuje doświadczenie terapeutów, wczesna interwencja diagnostyczna oraz terapeutyczna znacząco poprawia rozwój psychomotoryczny wcześniaków oraz dzieci z grupy ryzyka¹¹.
Pierwsze miesiące życia niemowląt stanowią krytyczny okres rozwoju najważniejszych funkcji wzrokowych, w tym ostrości wzroku, akomodacji oraz widzenia obuocznego. Jest to czas, w którym zachodzą ważne procesy integracji sensorycznej, w tym budowanie doświadczeń sensomotorycznych oraz poznawczych na bazie informacji wzrokowych.
Rozwój kluczowych parametrów i umiejętności wzrokowo-sensomotorycznych:
0-1 m.ż.
• pojawia się czujność na niektóre bodźce wzrokowe przejawiająca się zatrzymaniem aktywności, zmianą oddechu oraz ustawieniem głowy,
• noworodek reaguje na bodźce w intensywnych kolorach, o dużym kontraście, głównie czarno-białym, na bodźce świetlne; niektóre noworodki mogą reagować na obiekty kolorowe, w szczególności na kolor żółty, pomarańczowy, zielony, czerwony; częściej patrzą na bodźce w ruchu, migoczące aniżeli statyczne,
• potrafi na krótko skupić wzrok na twarzy (głównie na jej częściach obwodowych), często wymaga odpowiedniego wsparcia posturalnego,
• traci zainteresowanie obiektem lub osobą, jeżeli znajdują się za daleko (wynika to z obniżonej dojrzałości siatkówki oraz stale rozwijającej się kory wzrokowej, czynniki te bezpośrednio wpływają na poziom ostrości wzroku oraz ograniczony zasięg widzenia dziecka w pierwszym miesiącu życia),
• występuje naprzemienna fiksacja, zważywszy na niską koordynację ustawienia oczu oraz brak widzenia obuocznego może występować zez;
• dziecko potrafi krótko wodzić wzrokiem za poruszającym się obiektem od linii środkowej na zewnątrz,
• potrafi przenieść spojrzenie z jednego obiektu na drugi w obrębie centralnego pola widzenia oraz w bliskiej odległości (ruchy sakkadowe),
• pojawiają się anielskie uśmiechy występujące bez kontekstu społecznego,
• dziecko unosi głowę i przekłada ją z jednej strony na drugą,
• reaguje na bodźce słuchowe, przez chwilę potrafi skupić uwagę na bodźcu słuchowym oraz odwrócić głowę w jego kierunku.
………………………………………………………………………….
Wskazówki diagnostyczne dla terapeutów:
• prześledź obecność powyższych umiejętności wzrokowo-sensomotorycznych u dziecka,
• podczas oceny umiejętności wzrokowych, w tym zdolności skupienia wzroku, prezentuj swoją twarz, jak również bodźce o wysokim kontraście z bliskiej odległości,
• przesuwaj bodźce spokojnie i powoli, daj dziecku czas na reakcję,
• obserwuj całe ciało dziecka podczas prób funkcjonalnych.
Drogi Czytelniku.
Sensomotoryczna Terapia Widzenia została stworzona z potrzeby serca, bazuje na własnych doświadczeniach i trudnościach w nauce, jakie mi towarzyszyły na wczesnym etapie edukacji, jak również w późniejszej praktyce zawodowej w pracy z dziećmi. Przez lata obserwując dzieci na różnych etapach rozwojowych, zauważyłam, że nie istnieje jeden model uczenia się. W szczególności kiedy dotyczy to dzieci, u których można zaobserwować nieharmonijny, nietypowy rozwój oraz nieprawidłową integrację sensomotoryczną. Większość z nich ma poważny problem z umiejętnościami bazowymi oraz organizacją złożonych komunikatów poznawczo-sensorycznych. Sensomotoryczna Terapia Widzenia opiera się na naturalnej potrzebie dziecka, by odkrywać, wspiera kreatywność, uczy przez zabawę. Rozumiejąc zaburzenia wzrokowe u dzieci oraz ich konsekwencje, jak również mózgową organizację uczenia się, pragnęłam stworzyć dla nich taką formę wsparcia, dzięki której razem z dzieckiem odkryjesz jego mocne strony, a nauka umiejętności wzrokowo-poznawczych oraz sensomotorycznych będzie czystą przyjemnością.
Sensomotoryczna Terapia Widzenia dojrzewała i zmieniała się wraz ze mną przez ostatnie 10 lat. Teraz jestem już gotowa, aby oddać w Twoje ręce pierwszą część opowieści, obejmującą zbiór zabaw i wskazówek terapeutycznych, które możesz wykorzystać w trakcie własnej pracy z dzieckiem.
W zabawach towarzyszyć Wam będą zabawne stworki, zwierzęta i piękne kolory – wszystko po to, abyście dali się porwać wyobraźni i stali się superbohaterami.
Agnieszka Rosa1
WSTĘP
Przedstawiony zbiór przykładowych zabaw wraz z komentarzami i wskazówkami dla terapeutów stanowi wstęp do koncepcji Sensomotorycznej Terapii Widzenia (STW™). Książka zawiera niezbędną wiedzę o powiązaniach wzroku z innymi układami sensorycznymi, pozwalającą zrozumieć oraz stosować koncepcję STW™, zabawy wspierające rozwój umiejętności bazowych, takich jak: ciało względem podłogi, kierunkowość i rytmy, funkcje wzrokowe oraz wzrokowo-motoryczne, umiejętności kodowania i dekodowania oraz rozwijające pamięć. STW™ może być wykorzystywana z powodzeniem jako baza umożliwiająca rozwój niezbędnych umiejętności potrzebnych do nauki, w tym nauki czytania orazpisania, a dodatkowo jako narzędzie wspomagające oddziaływanie w trakcie terapii pedagogicznej, terapii integracji sensorycznej oraz wielu innych. Podczas uczenia funkcji wzrokowych wykorzystujemy ruch, balans ciałem, dźwięk, dotyk, tym samym ucząc dziecko w sposób zintegrowany oraz polisensoryczny. Dzięki temu ułatwiamy mu zapamiętywanie, integrowanie informacji, a tym samym proces uczenia się.
Pamiętaj, że zarówno karty ćwiczeń, jak i sama książka są tylko uzupełnieniem wiedzy i doświadczeń zdobytych na szkoleniu. Pomoce pozwalają uporządkować zdobyte umiejętności diagnostyczne oraz terapeutyczne, karty oraz opis zabaw w prosty sposób umożliwiają kontynuowanie terapii w warunkach domowych, dzięki czemu stanowią doskonałą pomoc dla rodziców. Wystarczy, aby specjalista ułożył plan terapii oraz zaznaczył zabawy, które w najbliższym czasie może realizować rodzic z dzieckiem w domu. W przygotowaniu jest druga część opowieści o Sensomotorycznej Terapii Widzenia jako koncepcji pracy z małym dzieckiem (STWbaby™).
Czym jest Sensomotoryczna Terapia Widzenia?
Sensomotoryczna Terapia Widzenia to koncepcja diagnostyczna oraz pracy terapeutycznej z dzieckiem, u którego nieprawidłowa integracja wielozmysłowa przeplata się z zaburzeniami widzenia oraz trudnościami percepcyjnymi.
W swoich założeniach uwzględnia neurofizjologiczne podstawy rozwoju dziecka, etapy rozwoju poznawczego, integrując je z funkcjami wzrokowymi. Jak wiemy, wzrok dziecka nie rozwija się w izolacji od pozostałych układów sensorycznych, jest silną determinantą nabywania umiejętności poznawczych oraz sensomotorycznych. Ta korelacja może stanowić siłę napędową i regulującą rozwój dziecka lub w przypadku zaburzeń widzenia może wpływać destabilizująco na pracę innych systemów zmysłowych. Pozwala również rozumieć wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi układami, funkcjami oraz parametrami, dzięki czemu możemy świadomie oddziaływać na dziecko. W rozwoju każdego człowieka niezbędna jest harmonia, swoisty balans pomiędzy pobudzeniem a hamowaniem.
Zmysły, parametry wzrokowe, oddziałując na siebie, mogą wywoływać lub nasilać objawy, które ogólnie są kojarzone z zaburzeniami integracji sensorycznej, takie jak zwiększony poziom pobudzenia, trudności w koncentracji, problemy z planowaniem motorycznym, uczeniem się. Zaburzenia widzenia, poza specyficznymi objawami zazwyczaj kojarzonymi z dysfunkcjami układu wzrokowego (bóle oczu, głowy, rozmazanie obrazu, podwójne widzenie, zmęczenie oczu) mogą wywoływać objawy niespecyficzne, które są wypadkową wzajemnych powiązań sensorycznych. Należą do nich objawy wynikające z zaburzeń przedsionkowych, posturalnych czy związanych z percepcją przestrzeni oraz sferą emocjonalną dziecka.
Oczywiście nie wszystko można i powinno się tłumaczyć zaburzeniami widzenia czy nieprawidłową integracją wzrokowo-sensomotoryczną. Nie jest to droga słuszna, gdyż większość wspomnianych trudności spotykanych u dzieci ma złożoną etiologię, dlatego tak ważna jest diagnostyka różnicująca, aby nie podążać drogą na skróty.
Istotne jest, aby działania terapeutyczne były właściwie zaadresowane do dziecka i jego problemów – należy uwzględnić nie tylko jego trudności edukacyjne i funkcjonalne, ale również poziom dojrzałości emocjonalnej, samoocenę, kreatywność oraz zasoby samego dziecka i gotowość jego rodziny na kolejne wyzwania.
Piśmiennictwo:
1. Redakcja naukowa, Gavin Reid, Janice Wearmouth, Dysleksja. Teoria i praktyka, Gdańskie, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008
2
ROZWÓJ WIDZENIA U DZIECI W ASPEKCIE INTEGRACJI
SENSOMOTORYCZNEJ
Środowisko naturalne zapewnia jednoczesną stymulację dla wszystkich zmysłów, a integracja informacji z różnych systemów sensorycznych jest podstawową cechą percepcji
i poznania. Sposób integrowania bodźców sensorycznych od dawna jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, z których każda stawia inne pytania i poszukuje odpowiedzi, stosując odmienną metodologię. W ostatnich latach coraz więcej badaczy sugeruje, że rozwój wczesnej integracji sensorycznej jest znacznie bardziej plastyczny, niż wcześniej sądzono, a także zależy od doświadczeń oraz zróżnicowanych czynników zarówno w okresie prenatalnym, jak i zaraz po nim.
Na podstawie badań neurofizjologicznych uzyskano informację, że nasz mózg jest zdolny, już we wczesnym etapie rozwoju, do integracji bodźców uzyskanych z różnych systemów sensorycznych. Przez wiele lat sądzono, że niemowlęta uczą się stopniowo koordynować
i integrować informacje uzyskane przez oddzielne systemy sensoryczne1-3. Zintegrowany pogląd na organizację zmysłów zakłada, że istnienie różnych form stymulacji sensorycznej jest ważną podstawą dla percepcji jednostkowych wydarzeń, zatem wszystkie zmysły należy traktować jako systemy percepcyjne, które wzajemnie na siebie oddziałują i współpracują ze sobą4-6. Inaczej mówiąc, rozwój wzrokowo- sensomotoryczny wymaga dojrzewania procesów percepcyjnych, a te z kolei, opierają się na integracji wielozmysłowej odbieranych bodźców z różnych kanałów sensorycznych.
Takie podejście podkreśla, jak ważne jest jednoczesne stymulowanie oraz integrowanie informacji z różnych systemów sensorycznych. Oczywiście, można zauważyć, że układ wzrokowy rozwija się niezależnie, posiada dobrze funkcjonujący narząd odbierający wrażenia wzrokowe, własną drogę oraz reprezentację w mózgu. Jednak proces widzenia, a dokładniej rozumienia tego, co widzimy, jest zdecydowanie bardziej złożony. Zaczniemy zatem od początku, czyli od fizjologii widzenia.
Fizjologia widzenia
Jak to się dzieje, że widzimy, obserwujemy otaczający nas świat, możemy dostrzegać barwy, kształty, analizować kierunek ruchu? Wszystko zaczyna się od światła, które wpada przez źrenicę do wnętrza oka, przechodząc przez ośrodki optyczne, w tym rogówkę oraz soczewkę. Załamują one światło, które dzięki odruchowi fiksacyjnemu zostaje zogniskowane na siatkówce, a dokładniej w dołeczku środkowym, w którym znajduje się największe natężenie komórek wzrokowych. Siatkówka składa się z warstwowo ułożonych komórek, które dzięki swej budowie pozwalają światłu przechodzić bez zniekształceń do receptorów, czyli pręcików i czopków. Receptory te mają odmienną budowę, a tym samym pełnią inną funkcję w procesie widzenia. Różnią się również sposobem połączenia z mózgiem, każdy czopek znajdujący się w centralnej części siatkówki (dołeczku) ma bezpośrednie połączenie z mózgiem, natomiast w przypadku pręcików niejednokrotnie dziesiątki, a nawet setki receptorów ma przypisane takie połączenie.
Światło, które dostaje się na siatkówkę, zamienione zostaje przez komórki wzrokowe na impuls elektryczny, który przekazywany jest nerwem wzrokowym do pierwotnej kory wzrokowej, gdzie następuje odbiór bodźców wzrokowych, a następnie poddawane są one analizie i interpretacji. Neuronalne połączenie pomiędzy komórkami siatkówki a płatem potylicznym nazywamy drogą wzrokową.
Wychodzące z siatkówki włókna nerwu wzrokowego po dotarciu do skrzyżowania wzrokowego częściowo krzyżują się, w taki sposób, że włókna z nosowych części siatkówki obu oczu łączą się z nieskrzyżowanymi włóknami z części skroniowej siatkówki przeciwnych nerwów wzrokowych (tworząc dwa pasma wzrokowe). Dzięki takiemu rozwiązaniu bodźce wzrokowe z prawych części pola widzenia odbierane są przez lewą półkulę mózgu, a z lewego pola widzenia – przez prawą. Po częściowym rozgałęzieniu się włókien nerwu wzrokowego pasmem wzrokowym impulsy biegną do struktury znajdującej się we wzgórzu, zwanej ciałem kolankowatym bocznym. Następnie większość włókien wzrokowych biegnie przez torebkę wewnętrzną i wieniec promienisty do pierwszorzędnej kory wzrokowej. Część pozostałych włókien pasm wzrokowych kieruje się do śródmózgowia, inne do podwzgórza7-9. Analizując drogę wzrokową od siatkówkowych komórek wzrokowych do kory wzrokowej, można zauważyć dużą niewspółmierność wielkości dołeczka środkowego oraz plamki
w stosunku do reprezentacji receptorów wzrokowych w różnych obszarach mózgu. Pokazuje to rozległość oddziaływania, złożoność w procesach integracji bodźców wzrokowych z innymi systemami sensomotorycznymi oraz poznawczymi.
Rycina 2.1. Schemat neuronalnej organizacji drogi wzrokowej
Piśmiennictwo:
1. Birch HG, Lefford A. Intersensory development in children. Monogr Soc Res Child 1963; 28: 3–48.
2. Friedes D. Human information processing and sensory modality: Cross-modal functions, information complexity, memory, and deficit. Psychol Bull 1974; 81: 284–310.
3. Piaget J. TheOrigins of Intelligence in Children. International Universities Press, New York 1952.
4. Gibson JJ. The Senses Considered as Perceptual Systems. Houghton Mifflin, Boston 1966.
5. Gibson JJ. The Ecological Approach to Visual Perception. Houghton Mifflin, Boston 1979.
6. Gibson EJ. Principles of perceptual learning and development. Oxford University Press, New York 1969.
7. American Academy of Ophthalmology. Okulistyka dziecięca i zez. Basic and Clinical Science Course, Edra Urban&Partner, Wrocław 2021.
8. Heermann S. Neuroanatomy of the Visual Pathway. Klin Monbl Augenheilkd 2017; 234 (11): 1327–1333.
9. Vanderah TW, Gould DJ, Nolte J. Mózg człowieka. Anatomia czynnościowa, wyd. II, t. 2. Urban & Partner, Wrocław 2021.
Rozwój organizacji wzrokowo-sensorycznej w okresie
prenatalnym i niemowlęcym¹
Środowisko prenatalne dostarcza płodowi różnorodnych informacji sensorycznych: dotykowych, przedsionkowych, biochemicznych, jak również słuchowych2-6. Dziecko odbiera te stymulacje przez własne zmysły, ale również angażuje się w spontaniczną aktywność ruchową, zapewniając sobie aktywizację układu przedsionkowo-proprioceptywnego⁷. Pomimo wszystko w trakcie rozwoju prenatalnego dopływ bodźców sensorycznych jest ograniczony oraz regulowany w sprzężeniu zwrotnym zarówno przez organizm matki, jak
i dziecka. Równowagę biosensoryczną w znaczący sposób mogą zakłócić m. in. przedwczesny poród, przyjmowane przez matkę w trakcie ciąży substancje psychoaktywne, silny, przewlekły stres, niektóre choroby ogólne matki. Niemowlęta urodzone na tygodnie lub nawet miesiące przed terminem otrzymują znacząco zmienioną, pod względem ilości, rodzaju i czasu, stymulację sensoryczną w porównaniu z niemowlętami urodzonymi o czasie8-10. Jak pokazuje doświadczenie terapeutów, wczesna interwencja diagnostyczna oraz terapeutyczna znacząco poprawia rozwój psychomotoryczny wcześniaków oraz dzieci z grupy ryzyka¹¹.
Pierwsze miesiące życia niemowląt stanowią krytyczny okres rozwoju najważniejszych funkcji wzrokowych, w tym ostrości wzroku, akomodacji oraz widzenia obuocznego. Jest to czas, w którym zachodzą ważne procesy integracji sensorycznej, w tym budowanie doświadczeń sensomotorycznych oraz poznawczych na bazie informacji wzrokowych.
Rozwój kluczowych parametrów i umiejętności wzrokowo-sensomotorycznych:
0-1 m.ż.
• pojawia się czujność na niektóre bodźce wzrokowe przejawiająca się zatrzymaniem aktywności, zmianą oddechu oraz ustawieniem głowy,
• noworodek reaguje na bodźce w intensywnych kolorach, o dużym kontraście, głównie czarno-białym, na bodźce świetlne; niektóre noworodki mogą reagować na obiekty kolorowe, w szczególności na kolor żółty, pomarańczowy, zielony, czerwony; częściej patrzą na bodźce w ruchu, migoczące aniżeli statyczne,
• potrafi na krótko skupić wzrok na twarzy (głównie na jej częściach obwodowych), często wymaga odpowiedniego wsparcia posturalnego,
• traci zainteresowanie obiektem lub osobą, jeżeli znajdują się za daleko (wynika to z obniżonej dojrzałości siatkówki oraz stale rozwijającej się kory wzrokowej, czynniki te bezpośrednio wpływają na poziom ostrości wzroku oraz ograniczony zasięg widzenia dziecka w pierwszym miesiącu życia),
• występuje naprzemienna fiksacja, zważywszy na niską koordynację ustawienia oczu oraz brak widzenia obuocznego może występować zez;
• dziecko potrafi krótko wodzić wzrokiem za poruszającym się obiektem od linii środkowej na zewnątrz,
• potrafi przenieść spojrzenie z jednego obiektu na drugi w obrębie centralnego pola widzenia oraz w bliskiej odległości (ruchy sakkadowe),
• pojawiają się anielskie uśmiechy występujące bez kontekstu społecznego,
• dziecko unosi głowę i przekłada ją z jednej strony na drugą,
• reaguje na bodźce słuchowe, przez chwilę potrafi skupić uwagę na bodźcu słuchowym oraz odwrócić głowę w jego kierunku.
………………………………………………………………………….
Wskazówki diagnostyczne dla terapeutów:
• prześledź obecność powyższych umiejętności wzrokowo-sensomotorycznych u dziecka,
• podczas oceny umiejętności wzrokowych, w tym zdolności skupienia wzroku, prezentuj swoją twarz, jak również bodźce o wysokim kontraście z bliskiej odległości,
• przesuwaj bodźce spokojnie i powoli, daj dziecku czas na reakcję,
• obserwuj całe ciało dziecka podczas prób funkcjonalnych.
więcej..
