Siła mediacji w konfliktach o dziecko - ebook

1. Wprowadzenie

1.1. Dlaczego taki temat

Konflikty rodziców o dziecko stanowią już olbrzymi problem społeczny a jego prawdziwe przyczyny są przekłamywane lub skrywane przed społeczeństwem.

Sądowy spór o dziecko „wygrywa” rozwodząca się kobieta z ok. 95% prawdopodobieństwem(1). Przy takiej tendencji od wielu lat i w zestawieniu z ogromną skalą rozwodów szacuje się, że w Polsce „wyprodukowano” od 1989 r. ponad 2 miliony dzieci wychowywanych bez ojców. W zdecydowanej większości takich sytuacji mają/miały miejsce konflikty pomiędzy rodzicami, w których angażowani są/byli dzieci.

Z kolei kilkunastoletnie funkcjonowanie mediacji rodzinnych, jako alternatywnej do sądowej metody rozstrzygania sporów o dziecko, pozwala już ocenić efekty, zalety i bariery jej funkcjonowania.

W świetle powyższego zasadne wydawało się uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jaka jest siła mediacji rodzinnych w rozwiązywaniu konfliktów o dziecko a rozstrzyganych przez sąd: o wykonywanie władzy rodzicielskiej, w tym pieczę nad dzieckiem, o miejsce stałego pobytu dziecka, o kontakty dziecka z rodzicem i o alimenty.

1.2. Kto skorzysta z tego poradnika

Niniejsza publikacja ma na celu szerokie upublicznienie skali i znaczenia problemu konfliktu rodziców o dziecko dla jednostki i rodziny a w konsekwencji dla społeczeństwa oraz podjęcie próby nakłonienia skonfliktowanych rodziców do łagodzenia konfliktów o dziecko przy pomocy mediacji, zamiast ich sądowej eskalacji.

Autor publikacji starał się wczuć w rolę dziecka zaangażowanego w konflikty pomiędzy rodzicami i dołożył starań, aby dochować proporcji w przedstawianiu rzeczywistych przyczyn konfliktów rodziców o dzieci. Skutkiem konfliktu rodziców o dzieci jest coraz więcej dzieci „bez” ojców. Dlatego autor postawił sobie także za cel zbadanie, jakim wyzwaniem dla mediacji rodzinnych jest ograniczenie liczby dzieci „bez” ojców, którym odebrano dzieci wbrew ich woli.

Zalety mediacji rodzinnych są szczególnie istotne na tle postępowania sądowego ponieważ procedury sądowe nie przewidują środków i metod rozładowywania konfliktów i napięć w rodzinie. Potwierdzają to badania naukowe wykonane także na użytek tej publikacji i przedstawione w rozdziale piątym. Znamienny jest głos jednego z ankietowanych ojców: „Praktyka wymiaru sprawiedliwości, to instytucja morderców w białych rękawiczkach, która doprowadza ojców do samounicestwienia, albo więzienia...”.

Wartość dodaną poradnika zwiększa ponad 810 stwierdzeń – nierzadko szokujących - opartych na faktach (cytatów), uzyskanych od ojców w trakcie badań naukowych przez autora niniejszej publikacji w zakresie związanym z zapobieganiem zjawisku dzieci „bez” ojców dzięki mediacjom rodzinnym.

Poradnik jest skierowany do tzw. słabszego rodzica, zaangażowanego już w ostry konflikt o dziecko, mającego świadomość trudności, a często beznadziejności sytuacji, w której taki rodzic, a przede wszystkim dziecko się znaleźli. Intencją autora książki było wsparcie takiego słabszego rodzica poprzez przekazanie wiedzy o wyniszczającym rodzinę angażowaniu osób trzecich w konflikt o dziecko, o unikaniu w szczególności sądów, i nakłonienie do korzystania z mediacji rodzinnych.

Książka kierowana jest także do tzw. silniejszego rodzica w konflikcie o dziecko, aby podzielić się praktycznymi spostrzeżeniami setek rodziców opisujących tragedie dzieci, że w konflikcie o dziecko nie ma wygranego rodzica a traci przede wszystkim dziecko.

Należy w tym miejscu nadmienić, że autor tej publikacji spotkał dziesiątki rodziców (w zdecydowanej większości ojców), którym kiedyś wydawało się, że ostry konflikt o dziecko ich nie spotka, pozbawiając codziennego przebywania z dzieckiem.

Autor ma nadzieję, że ta publikacja przyczyni się do kreatywnego i jak najmniej szkodliwego dla psychiki dziecka, wychodzenia z konfliktu rodziców o dziecko/dzieci.

Książka stanowi studium psychologiczno-prawne, w którym zawarta wiedza pochodzi z profesjonalnej literatury, głównie autorytetu w zakresie mediacji rodzinnych dr hab. Hanny Przybyły-Basisty, oraz doświadczenia i badań naukowych autora.

Pozostając w głębokim przekonaniu, że nikt nie zastąpi dziecku mamy i taty, albo taty i mamy, jak kto woli, a ono samo pragnie najmocniej w świecie kochających się i szanujących rodziców, życzę Czytelnikowi miłej lektury i poczucia, że warto było poświęcić czas na przeczytanie tej publikacji.

Robert Grzelakowski – w latach 2010 – 2011 odbył studia podyplomowe „Konflikty w rodzinie i mediacje rodzinne” w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej (badania naukowe przywołane w tej książce wykonywane były na potrzeby pracy podyplomowej) a w latach 2011 – 2015 studia doktoranckie na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego; posiada doświadczenie jako kurator społeczny oraz ławnik sądowy w sprawach rozwodowych; przez kilka lat pomagał społecznie skonfliktowanym rodzicom, koncentrując się na dobru dziecka; niezależnie od powyższego ta książka nie powstałaby, gdyby nie dane mu było doświadczać trudów ojcostwa dla dwóch córek.

1.3. Układ treści poradnika

Udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaka jest siła mediacji w rozwiązywaniu konfliktów o dziecko poprzedzone jest szczegółowym omówieniem problematyki konfliktów rodzinnych, poczynając od natury konfliktu jako takiego, poprzez rodzaje i przyczyny eskalacji konfliktów o dziecko, kończąc na prawnej ochronie dziecka w sytuacji konfliktu rodziców o dziecko.

Rozdział pierwszy to dedykowane do adresatów publikacji słowo wstępne autora o jego inspiracji dla powstania książki.

W rozdziale drugim Czytelnik uzyskuje wiedzę o konfliktach, taką jak:

- natura ludzkich konfliktów i czy można ich uniknąć;

- specyfika konfliktów w rodzinie;

- czy konflikty w rodzinie niszczą czy budują;

- rodzaje i złożoność przyczyn konfliktów o dziecko;

- prawna ochrona dziecka w sytuacji konfliktów o dziecko.

Rozdział trzeci zawiera podstawowe informacje o mediacji (np. umiejscowienie w prawie cywilnym, definicja i zasady mediacji, etapy działania mediatora) i rozbudowane informacje (np. czynniki determinujące zwrócenie się stron do mediacji, pokonywanie przez mediatora oporu stron w trakcie sesji mediacyjnych, wyrównywanie nierównowagi sił w trakcie mediacji, wskazania i przeciwwskazania udziału dzieci w mediacjach rodzinnych).

Po przedstawieniu wiedzy o konfliktach o dziecko w rozdziale drugim oraz o mediacjach rodzinnych w rozdziale trzecim, w rozdziale czwartym opisano siłę mediacji rodzinnych, w tym względem postępowania sądowego, oraz przeszkody w rozwoju mediacji rodzinnych.

Atrakcyjność poradnika zwiększa zawarte w rozdziale piątym badanie naukowe autora publikacji na temat znaczenia w praktyce mediacji rodzinnych dla zapobiegania zjawisku dzieci „bez” ojców, czyli których pozbawiono możliwości wychowywania swoich dzieci i/lub stałej bliskości z dzieckiem wbrew ich woli.

Wartość dodaną książki stanowią zawarte w rozdziale szóstym wnioski własne autora, w tym propozycje zmian legislacyjnych i systemowych.

Liczba stron tego poradnika jest efektem kompromisu wynikającego z dołożenia staranności w prezentacji tematu, zakładanej przydatności treści dla zróżnicowanych Czytelników i zakładanego ograniczonego ich czasu na czytanie książek.Bibliografia

1. Baum M., Uzyskanie prawa do sprawowania bezpośredniej pieczy nad dzieckiem przez rozwiedzionego ojca, Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Wandy Stojanowskiej, Warszawa 2000.

2. Beisert M., Rozwód. Proces radzenia sobie z kryzysem, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000.

3. Brzezińska A., Opinia na temat opieki naprzemiennej nad dziećmi wydana na prośbę Wielkopolskiego Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca, publikacja na stronie www.tato.com.pl, Poznań, 1994.

4. Ciepła H., Ignaczewski J., Skibińska-Adamowicz J., Komentarz do spraw rodzinnych, pod red. J. Ignaczewskiego, Warszawa 2012.

5. Czerederecka A., Manipulowanie dzieckiem przez rodziców rywalizujących o udział w opiece, publikacja na portalu dzieckokrzywdzone, 2008.

6. Deutsch M., Coleman P.T. (red), Rozwiązywanie konfliktów – teoria i praktyka, Kraków 2005.

7. Domański M., Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców w wyroku rozwodowym, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2014.

8. Dudziak U., Niezastąpiona rola, czasopismo Rodzina Radia Maryja, czerwiec 2006.

9. Fisher R., Ury W., Patton B., Dochodząc do tak: negocjowanie bez poddawania się, Warszawa: 2000.

10. Fundacja „Partners” Polska, Dziecko w rozwodzie. Poradnik dla osób pomagających dzieciom, Warszawa 2005.

11. Gdowska-Wilińska M., Kto ma dziecko ten ma rację, Wokanda nr 6, 29.04.1990, Warszawa.

12. Gójska A., Dzieci w mediacjach okołorozwodowych, w: Mediator, nr 30 (3/2004), wrzesień 2004.

13. Gójska A., Mediacja w sprawach rodzinnych, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 2011.

14. Haman W., Gut J., Docenić konflikt: od walki i manipulacji do współpracy., Warszawa: Kontrakt, 2001.

15. Holewińska-Łapińska E., Domański M., Słyk J., Orzecznictwo w sprawach o wykonywanie kontaktów z dziećmi, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2015.

16. Instytucje wymiaru sprawiedliwości. Komunikat z badań., CBOS, publikacja na stronie www.rpo.gov.pl, Warszawa, 2000.

17. Kressel K., The Process of Divorce, Jason Aronson Inc., 1997.

18. Kucharski R. Czy polskie sądy dyskryminują ojców ?, publikacja w internecie, 2003.

19. Kucharski R. Ojciec po rozwodzie, publikacja w internecie, 2010.

20. Makow H., Jak feminizm deprawuje ojcowską miłość do córek, publikacja na portalu www.rodzinakatolicka.pl, 2010.

21. Nordhelle G., Mediacja. Sztuka rozwiązywania konfliktów., Gdańsk 2010.

22. Przybyła-Basista H., Mediacje rodzinne w konflikcie rozwodowym. Gotowość i opór małżonków a efektywność procesu mediacji., Katowice 2006.

23. Przybyła-Basista H., Proces mediacji rodzinnych – od teorii do praktyki, Mediator nr 21, 2002, 5-23.

24. Risé C., Ojciec. Niezgoda na nieobecność, Kielce 2005.

25. Ryś M., Konflikty w rodzinie, Warszawa 1998.

26. Stojanowska W., Ochrona dziecka przed negatywnymi skutkami konfliktu między jego rodzicami, Warszawa 1997.

27. Stojanowska W., Władza rodzicielska pozamałżeńskiego i rozwiedzionego ojca. Studium socjologiczno-prawne, Warszawa 2000.

28. Stojanowska W., Kosek M., Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz, pod red. W. Stojanowskiej, Warszawa 2011.

29. Wallerstein J.S., Blakeslee S., Rozwód, a co z dziećmi?: jak uchronić własne dzieci przed negatywnymi skutkami rozwodu, Poznań 2005.

30. Zienkiewicz A., Studium mediacji: od teorii ku praktyce, Warszawa 2007.Przypisy

1. Por. W. Stojanowska, Władza rodzicielska pozamałżeńskiego i rozwiedzionego ojca. Studium socjologiczno-prawne, Warszawa 2000, s. 13.

2. A. Gójska, Mediacja w sprawach rodzinnych, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa 2011, s. 4.

3. W. Stojanowska, Władza rodzicielska..., op. cit., s. 172.

4. W. Stojanowska, Władza rodzicielska..., op. cit., s. 16.

5. Por. H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz do spraw rodzinnych, pod red. J. Ignaczewskiego, Warszawa 2012, s. 243.

6. Myślę, że trafnie wyraził się niejaki Jean Paul „Matki dają naszemu duchowi ciepło, a ojcowie – światło.”

7. A. Gójska, Dzieci w mediacjach okołorozwodowych, w: Mediator, nr 30 (3/2004), wrzesień 2004, s. 1.

8. M. Gdowska-Wilińska, Kto ma dziecko ten ma rację, Warszawa, Wokanda nr 6 z 29.04.1990; autor niniejszej publikacji miał niewątpliwą przyjemność osobiście poznać tę niezwykle ciepłą w rozmowie i kierującą się dobrem dziecka kobietę.

9. Teoretycznie w pewnym zakresie taka możliwość istnieje od 2009 r. na podstawie art. 113⁴ k.r.o.

10. W. Stojanowska, Władza rodzicielska…, op. cit., s. 198.

11. W. Stojanowska, Władza rodzicielska..., op. cit., s. 158.

12. Z badań własnych autora niniejszej publikacji na potrzeby rozprawy doktorskiej wynika, że problem utrudniania dziecku kontaktów z matką przez ojca dziecka dotyczy 6% przypadków.

13. A. Czerederecka, Manipulowanie dzieckiem przez rodziców rywalizujących o udział w opiece, publikacja na portalu dzieckokrzywdzone, 2008, s. 2.

14. Por. M. Domański, Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców w wyroku rozwodowym, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2014, s. 57, s. 76, s. 99.

15. W. Stojanowska, Władza rodzicielska…, op. cit., s. 186.

16. M. Baum, Uzyskanie prawa do sprawowania bezpośredniej pieczy nad dzieckiem przez rozwiedzionego ojca, Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Wandy Stojanowskiej, Warszawa 2000.

17. H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz..., op. cit., s. 178.

18. W. Stojanowska, Władza rodzicielska..., op. cit., s. 44.

19. W. Stojanowska, Władza rodzicielska..., op. cit., s. 34.

20. Zob. Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75.

21. Por. H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz..., op. cit., s. 54.

22. Autor tej publikacji pozwala sobie nie przychylać się do bezkrytycznego krytykowania klapsów i utożsamiania ich z biciem; zapewne większości rodziców tzw. wychowawczy klaps kojarzy się jedynie z karceniem (por. Biblia, Prz 13, 24 „Nie kocha syna, kto rózgi żałuje, kto kocha go – w porę go karci.”).

23. Ustawa z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1431).

24. W uchwale składu 7 sędziów z 8 marca 2006 r. (III CZP 98/05).

25. Uchwała składu 7 sędziów z 8 marca 2006 r. (III CZP 98/05).

26. „Jak można pomyśleć, że dziecku zaszkodzi naprzemienność a nie zaszkodzi odebranie rodzica. To trzeba naprawdę…to jest kosmos (…) tak może pomyśleć tylko psychopata!” – to znamienne stwierdzenie dr hab. psychologa Elżbiety Trzęsowskiej-Greszty, wyrażone podczas wystąpienia w Sejmie w dniu 11 kwietnia 2016 r.; autor niniejszej publikacji – zgodnie z licznymi głosami wielu ojców – podziela odmienny od prof. W. Stojanowskiej pogląd o opiece naprzemiennej; zazwyczaj za konfliktami o dziecko stoją pieniądze czyli alimenty a w sytuacji opieki naprzemiennej ten argument odpada.

27. W. Stojanowska, M. Kosek, Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza. Wykładnia. Komentarz, pod red. W. Stojanowskiej, Warszawa 2011, s. 275.

28. Por. H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz..., op. cit., s. 24.

29. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989, której stroną jest m.in. Rzeczpospolita Polska (Dz. U. 1991, Nr 120, poz. 526 i 527).

30. Konwencja opracowana w ramach Rady Europy i sporządzona w Strasburgu 15 maja 2003 r. została ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (Dz. U. 2009, Nr 68, poz. 576); wcześniej prezydent Lech Kaczyński odmawiając podpisania ustawy z dnia 23 października 2008 r. uzasadnił możliwym zagrożeniem dobru rodziny i prawu rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (sąd wykonujący orzeczenie sądu innego państwa, dotyczące kontaktu transgranicznego nie może dokonywać oceny orzeczenia zagranicznego co do istoty; państwo nie może związać sposobu stosowania Konwencji z obowiązującym w Polsce systemem wartości i tradycji związanych z wychowywaniem dziecka).

31. Brzmienie art. 113, które weszło w życie 13 czerwca 2009 r. (Dz. U. 2008, Nr 220, poz. 1431).

32. Definicja „kontaktu” zawarta w art. 2 Konwencji w sprawie kontaktów z dziećmi znajduje odzwierciedlenie w tym przepisie.

33. E. Holewińska-Łapińska, M. Domański, J. Słyk, Orzecznictwo w sprawach o wykonywanie kontaktów z dziećmi, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2015, s. 1.

34. E. Holewińska-Łapińska, M. Domański, J. Słyk, Orzecznictwo…, op. cit., s. 5.

35. W. Stojanowska, Ochrona dziecka przed negatywnymi skutkami konfliktu między jego rodzicami, Warszawa 1997.