Smart logistics - ebook

Spis treści

Wstęp

1. Koncepcja smart wyzwaniem dla współczesnej logistyki

1.1. Smart logistics – definicja i pojęcia pokrewne

1.2. Miejsce inteligentnej logistyki w ewolucji logistyki

1.3. Internet rzeczy jako determinanta rozwoju inteligentnej logistyki

1.4. Transformacja cyfrowa i cyberbezpieczeństwo jako warunek sprawności inteligentnej logistyki

2. Implikacje organizacyjne rozwoju smart logistics

2.1. Wirtualizacja działalności podmiotów gospodarczych

2.2. Wirtualne łańcuchy dostaw i ich konsekwencje dla współczesnych organizacji

2.3. Możliwości systemów komunikacji i ich znaczenie dla logistyki

2.4. Zmiany w postrzeganiu funkcji czynnika ludzkiego w logistyce

2.5. Inteligentna logistyka jako determinanta funkcjonowania inteligentnych łańcuchów dostaw

3. Smart logistics z perspektywy rozwoju inteligentnego przemysłu

3.1. Istota i wyznaczniki smart industry

3.2. Koncepcje inteligentnego przemysłu na świecie

3.3. Smart factory – istota funkcjonowania inteligentnej fabryki

3.4. Smart logistics w obsłudze procesów produkcyjnych

3.5. Przykład zastosowania smart logistics w inteligentnej fabryce

4. Wykorzystanie inteligentnych rozwiązań w zarządzaniu transportem i gospodarką magazynową

4.1. Nowoczesne rozwiązania IT stosowane przez inteligentną logistykę

4.2. Inteligentny tabor drogowy w obsłudze systemów logistycznych

4.3. Inteligentne systemy transportowe

4.4. Nowoczesne systemy zarządzania transportem

4.5. Perspektywy rozwoju magazynów w kierunku smart logistics

5. Inteligentne miasta i ich wymagania względem logistyki

5.1. Ewolucja koncepcji smart city

5.2. Aspekt definicyjny smart city

5.3. Obszary, wymiary i zakres oddziaływania koncepcji smart city

5.4. Logistyka w koncepcji smart city

5.5. Przykłady zastosowania koncepcji smart logistics w logistyce miejskiej

BibliografiaWstęp

Rozwój cyfryzacji i Internetu tworzy nowe uwarunkowania dla sfery gospodarczej i społecznej. Dla biznesu są one inspiracją do zmiany i rekonfiguracji modeli biznesowych. Współczesne technologie informatyczne nieodwracalnie przeobrażają tradycyjny biznes, a sieć staje się powoli powszechną przestrzenią funkcjonowania zarówno dla firm stacjonarnych, jak i typowo wirtualnych.

Dużym wyzwaniem dla współczesnej logistyki stały się inteligentne rozwiązania techniczne i technologiczne. Kreując multum pomysłów dla różnych obszarów logistyki, przyczyniają się do większej sprawności i efektywności procesów.

Celem opracowania jest pokazanie, w jaki sposób możliwości tworzone przez Internet i inteligentne rozwiązania wpływają na zmiany we współczesnej logistyce.

Rozważania podzielono na pięć rozdziałów. W rozdziale pierwszym (autorstwa I. Dembińskiej) zaprezentowano podstawowe informacje na temat inteligentnej logistyki. Przede wszystkim dokonano próby zdefiniowania inteligentnej logistyki oraz wskazano miejsce inteligentnej logistyki w ewolucji logistyki cywilnej. Podjęto również dyskusję o tym, w jaki sposób transformacja cyfrowa oddziałuje na rozwój logistyki i na jakie jej obszary oddziałuje w największym stopniu. Poruszono też kwestię cyberbezpieczeństwa jako determinanty inteligentnej logistyki i inteligentnych łańcuchów dostaw.

Przedmiotem rozważań w rozdziale drugim (autorstwa M. Frankowskiej i B. Tundys) są implikacje organizacyjne rozwoju inteligentnej logistyki. Podjęto problem, w jaki sposób wirtualizacja oraz kształtowanie wirtualnych łańcuchów dostaw wpływają na działalność podmiotów gospodarczych. Zwrócono uwagę na nowe możliwości kreowane dla systemów komunikacji i ich znaczenie dla logistyki (B. Tundys). Przeanalizowano zmiany w postrzeganiu funkcji czynnika ludzkiego w logistyce w efekcie rozwoju inteligentnej logistyki. Na zakończenie tej części omówiono problem wpływu rozwoju inteligentnej logistyki na organizację i funkcjonowanie łańcuchów dostaw (M. Frankowska).

Trzeci rozdział (autorstwa M. Frankowskiej) poświęcono problematyce inteligentnego przemysłu. Wskazano wyznaczniki jego rozwoju i funkcjonowania oraz omówiono rozwijane na świecie koncepcje inteligentnego przemysłu – w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii i Niemczech. Opisano rozwiązania inteligentnej logistyki w obsłudze procesów produkcyjnych. Rozważania zobrazowano przykładem zastosowania smart logistics w inteligentnej fabryce.

W rozdziale czwartym (autorstwa I. Dembińskiej i M. Malinowskiej) scharakteryzowano wykorzystanie inteligentnych rozwiązań w zarządzaniu transportem i gospodarce magazynowej. Przede wszystkim omówiono nowoczesne rozwiązania IT stosowane przez inteligentną logistykę (M. Malinowska), jak też – wchodząc w bardziej szczegółowe zastosowania – przedstawiono inteligentne systemy transportowe i inteligentne systemy zarządzania transportem (I. Dembińska). Pokazano, w jakim kierunku następuje rozwój tzw. inteligentnego taboru drogowego (I. Dembińska). W przypadku gospodarki magazynowej zidentyfikowano i omówiono perspektywy rozwoju magazynów w kierunku smart logistics (M. Malinowska).

W rozdziale piątym (autorstwa B. Tundys) poruszono problematykę smart city. Przedstawiono ewolucję koncepcji smart city oraz obszary, wymiary i zakres jej oddziaływania, z uwzględnieniem kwestii zarządzania procesami logistycznymi na obszarze miasta. Rozważania zilustrowano przykładami zastosowania koncepcji smart logistics w logistyce miejskiej.

Opracowanie zostało przygotowane przez pracowników Katedry Logistyki na Wydziale Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego. Autorki wierzą, że będzie stanowić ciekawą lekturę zarówno dla odbiorców reprezentujących środowisko akademickie, jak i dla szerokiego gremium praktyków.

Autorzy mają świadomość złożoności poruszonej problematyki oraz jej otwartości na ciągle pojawiające się nowe zagadnienia. Stąd też uważają, że dyskusja nad problematyką inteligentnej logistyki jest dopiero zapoczątkowana i z pewnością będą pojawiać się nowe uwagi i ciekawe spostrzeżenia.

Autorki1. Koncepcja smart wyzwaniem dla współczesnej logistyki

1.1. Smart logistics – definicja i pojęcia pokrewne

Pojęcie „smart” pojawia się coraz częściej w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Najczęściej odnosi się do rzeczy, np. smartfon, smart car, smartwatch, smart house, lub do obszarów działalności, np. smart specialization, smart logistics, czy przestrzeni społeczno-gospodarczych jak smart city. Jest często używane w różnych kontekstach, samo w sobie jest niejasne, ponieważ może mieć różne znaczenie dla różnych osób.

Odniesienie pojęcia „smart” do logistyki wymaga szerszej dyskusji, gdyż w literaturze przedmiotu wciąż brak jest definicji pojęcia „smart logistics”, co więcej – brak jest szerszych rozważań na ten temat. Próbując określić pole semantyczne pojęcia „smart logistics”, należy najpierw wyjaśnić rozumienie słowa „smart”. Jest to ważne, gdyż bezpośrednie tłumaczenie tego słowa z języka angielskiego nie ma w tym przypadku zastosowania. Potocznie jest ono tłumaczone na język polski w znaczeniu „mądry” tudzież „sprytny”. Pojęcie „smart”, stosowane obecnie w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego, jest natomiast interpretowane w znaczeniu słowa „inteligentny”. Przesłanką takiego stwierdzenia jest używanie często tych pojęć zamiennie. Przyjmując takie założenie, pojawia się kolejny problem natury semantycznej, to znaczy – jakiej interpretacji używać dla słowa „inteligentny”. Słownik Języka Polskiego nakazuje używać tego słowa w rozumieniu: myślący, niegłupi, rozumny, mądry, bystry, pojętny, zdolny, a więc dość podobnie jak w przypadku słowa „smart”. Analiza literatury daje natomiast podstawę, by twierdzić, że jest jeszcze inne rozumienie słowa „inteligentny”, które to opiera się na inteligentnej technologii komputerowej (ICT – Intelligent Computer Technology). Ciekawe jest stanowisko odnośnie do tej kwestii M. Weisera . Zauważa on, że terminem „inteligentny” wyraża się bieżące zmiany technologiczne, przez co pokazuje, że jest on zależny od czasu. Jak dowodzi, „inteligentny dom” z 1935 r. miał światło elektryczne w każdym pokoju, „inteligentny dom” z 1955 r. miał telewizor i telefon w każdym pokoju, a „inteligentny dom” z 2005 r. miał komputer w każdym pokoju. Uważa zatem, z czym można się zgodzić, że słowo „inteligentny” powinno być w tym zastosowaniu rozumiane w kontekście wdrażania innowacji i dostępności najnowocześniejszej technologii. P. Sah z kolei uważa, że wszystko, co ogranicza ludzkie wysiłki i automatyzuje zadania, powinno być określane jako „inteligentne” .

Można przyjąć, że w ten sposób powinno być rozumiane pojęcie „smart logistics”, czyli „inteligentna logistyka”. Należy podkreślić, że przyjęcie takiej delimitacji pola semantycznego dla tego pojęcia jest sprawą otwartą, wymagającą kontynuacji dyskusji.

Objaśnienie pojęcia inteligentnej logistyki można również oprzeć na rozumieniu pojęć „smart produkty” czy „smart usługi”, czyli „inteligentne produkty” i „inteligentne usługi”. Inteligentne produkty i usługi to takie, które przejęły od ludzi część ich zdolności, uwalniając ich tym samym od wykonywania pracy. Inteligentne produkty i usługi ewoluują z poziomu nowych technologii na poziom jeszcze nowszych technologii , co pokazuje zależność od czasu, o której wspominał M. Weiser. Można zatem wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze, podejście oparte na technologii służące do definiowania inteligentnych produktów i inteligentnych usług służy do zdefiniowania inteligentnej logistyki. Po drugie, z uwagi na fakt, że zmienia się ona w zależności od bieżącej technologii, zależy od czasu i aby interpretować to pojęcie, konieczne jest określenie aktualnego poziomu technologii . Innymi słowy, czasowa konotacja pojęcia inteligentnej logistyki wpływa na jego pole semantyczne, determinowane poziomem technologii w danym czasie.

W przedstawionym tutaj rozumieniu stosowane jest również pojęcie „Logistyka 4.0” (Logistics 4.0). Pojęcie to wywodzi się od koncepcji „Industry 4.0”, czyli Przemysł 4.0. Warto zauważyć, że nazwa „Industry 4.0” jest stosowana w Europie, natomiast w Stanach Zjednoczonych i krajach anglosaskich używa się raczej nazwy „Internet Things” albo „Internet Everythings”, co w tłumaczeniu na język polski znaczy odpowiednio „Internet rzeczy” i „Internet wszystkiego”. Termin „Industrie 4.0” pojawił się po raz pierwszy w projekcie strategii technik wysokich rządu Niemiec, promującej komputeryzację procesów wytwórczych, i po raz pierwszy był oficjalnie użyty na targach w Hanowerze w 2011 r. . „Industry 4.0” to zbiorcze pojęcie oznaczające integrację inteligentnych maszyn, systemów oraz wprowadzanie zmian w procesach produkcyjnych, które mają na celu zwiększanie wydajności wytwarzania oraz wprowadzanie możliwości elastycznych zmian asortymentu. Industry 4.0 dotyczy nie tylko technologii, ale też nowych sposobów pracy i w związku z tym również nowej roli ludzi w przemyśle .

Przemysł 4.0 jest kolejnym, czwartym etapem ewolucji przemysłu. Jako wcześniejsze etapy wymienia się:

• Przemysł 1.0 – mechanizacja, która charakteryzowała się wynalezieniem i wdrożeniem silnika parowego;

• Przemysł 2.0 – elektryfikacja, która przyczyniła się do wyparcia silników parowych i rozwoju linii produkcyjnych, przystosowanych do produkcji w dużych seriach;

• Przemysł 3.0 – cyfryzacja, której domeną były komputery i układy przetwarzania danych, umożliwiające sterowanie maszynami za pomocą oprogramowania.

Istota Przemysłu 4.0 sprowadza się do wszechobecnego połączenia maszyn, produktów, systemów i ludzi, co umożliwi im komunikację, dzięki czemu stworzą sieć wzajemnego zarządzania . Tym, co odróżnia fazę 4.0 od fazy 3.0 w rozwoju przemysłu, jest połączenie technologii mobilnych ze stacjonarną automatyzacją . Bardziej obszerna charakterystyka założeń i funkcjonowania przemysłu 4.0 znajduje się w rozdziale 4.

Wśród pokrewnych pojęciu „inteligentna logistyka” stosowane jest jeszcze pojęcie „e-logistyka” . W przeciwieństwie do definicji pojęć „smart logistics” czy „logistyka inteligentna”, w literaturze można spotkać wiele objaśnień dla terminu „e-logistyka”. Zgodnie z definicją W. Wieczerzyckiego (red.) , e-logistyka opiera się na zastosowaniu najnowszych technologii informacyjnych do wspomagania zarządzania logistycznego w przedsiębiorstwie oraz do wspomagania zarządzania w jego otoczeniu biznesowym, zwłaszcza łańcuchami dostaw. E-logistyka wykorzystuje Internet oraz różnego rodzaju systemy informatyczne w procesach logistycznych i stanowi element koncepcji elektronicznego zarządzania łańcuchem dostaw (Electronic supply chain management) . E-logistyka nie wiąże się z fizycznym transportem surowców i produktów, dotyczy bowiem „wirtualnego” planowania łańcucha dostaw oraz koordynacji wszelkich procesów logistycznych mających na celu maksymalne zautomatyzowanie oraz usprawnienie procesów przez zastosowanie do tego celu sieci komputerowych .

Wspomina się już o kolejnym etapie ewolucji przemysłu – o „Industry 5.0”, czyli o Przemyśle 5.0. Pojęcie „Industry 5.0” wprowadził w 2015 r. Michael Rada jako odpowiedź na zagrożenie w postaci ograniczania roli człowieka w Przemyśle 4.0. Tak jak Przemysł 4.0 charakteryzują systemy cyberfizyczne, tak atrybutem przemysłu 5.0 są interakcje między człowiekiem a maszyną/robotem (rys. 1.1).

Według założeń M. Rady, w koncepcji Przemysłu 5.0 człowiek oraz maszyna mają tworzyć funkcjonalną całość. Szczególnie dotyczyć to ma robotów, które mają działać wraz z ludźmi jako urządzenia kooperujące w sposób bezpośredni i interaktywny. W fabrykach mają zachodzić na siebie i się zintegrować strefy pracy robota oraz człowieka, w przeciwieństwie do obecnych, rozdzielonych modeli pracy1.

S. Gotfredsen twierdzi, że Przemysł 5.0 odzwierciedla rosnącą potrzebę indywidualizacji produkcji, będącą implikacją coraz bardziej zindywidualizowanego popytu zgłaszanego przez klientów. Uważa, że we współpracy człowieka z maszyną człowiek wprowadza niezbędny w modelu spersonifikowanej produkcji element kreatywności. Można się zatem spodziewać, że w niedługiej przyszłości ukonstytuuje się również model Logistyki 5.0.

Rysunek 1.1. Etapy ewolucji przemysłu

Źródło: opracowanie własne.

1.2. Miejsce inteligentnej logistyki w ewolucji logistyki

W literaturze przedmiotu można spotkać wiele ujęć ukazujących ewolucję logistyki . Autorzy w zasadzie zgodnie oceniają, że rozwój logistyki w XX wieku był podzielony na następujące etapy :

• etap budzenia się logistyki – połowa lat 50. w USA;

• etap definiowania i konceptualizacji teorii logistyki oraz pierwsze jej zastosowania w praktyce – lata 60. w USA i początek lat 70. w Europie Zachodniej;

• etap tworzenia wymiarów zintegrowanej logistyki – II połowa lat 70. i połowa lat 80.;

• etap dynamicznego rozwoju logistyki jako zintegrowanej koncepcji zarządzania przedsiębiorstwem – II połowa lat 80. i I połowa lat 90.;

• etap rozwoju koncepcji łańcucha dostaw – II połowa lat 90.

Na początku XXI wieku wiodącymi determinantami kształtującymi funkcjonowanie logistyki były m.in.: pogłębianie specjalizacji w łańcuchu dostaw , zrównoważony rozwój , zarządzanie relacjami z klientem . Scenariusze czy kierunki rozwoju logistyki w XXI wieku stały się przedmiotem wielu opracowań. Istotne konkluzje zawiera opracowanie „Global Logistics 2015+”, przygotowane przez DB Schenker oraz Uniwersytet Techniczny w Berlinie. Na uwagę zasługuje raport „2016 The Future Value Chain”, przygotowany przez Capgemini na podstawie prowadzonych od 2005 r. badań, uzupełniony raportem „Succeeding in a Volatile Market: 2018 The Future Value Chain” . Z wymienionych opracowań wynika, że kluczowe czynniki wpływające na przyszłe łańcuchy dostaw to zmiany w zachowaniach zakupowych konsumentów oraz większe wykorzystanie nowoczesnych technologii w przepływach informacyjnych i fizycznych. Szczególną uwagę zwraca się na trzy powiązane ze sobą wyzwania:

1.Zasadniczym elementem jest rozwój nowych sposobów współpracy, w tym zrównoważonych zmian w dziedzinie kultury, współpracy gospodarczej i planowania nowych działań, korzystania z efektów ekonomicznych.

2.Stworzenie podstaw do łatwiejszej i bardziej efektywnej wymiany informacji przez budowanie odpowiedniej kultury współpracy firm – raport podkreśla, że „najlepiej zarządzać coraz bardziej skomplikowanymi łańcuchami dostaw dzięki przejrzystości”.

3.Tylko otwarte środowisko współpracy może generować właściwe zmiany i elastyczność przyszłych łańcuchów wartości i skutecznie uwzględniać wpływ na fizyczny przepływ towarów, zmian cen energii, zmian w gęstości zaludnienia i innych sił zewnętrznych .

Głównymi czynnikami rozwoju logistyki w XXI wieku są niewątpliwie dynamicznie rozwijające się technologie informatyczne oraz upowszechnienie się Internetu i kreowanie przez niego nowych możliwości. Determinanty te utworzyły szerokie pole do rozwoju inteligentnej logistyki, opartej na wykorzystaniu zaawansowanych technologii informacyjnych i komunikacyjnych w logistyce, co daje możliwość określania jej jako „inteligentnej”.

W raporcie DHL „Logistics Trend Radar” na rok 2016 wyłoniono dwadzieścia sześć kluczowych trendów i wyzwań dla współczesnej logistyki. Większość z nich jest powiązana z rozwojem sztucznej inteligencji i personalizacją. Przewiduje się rozwój inteligentnych łańcuchów dostaw, wykorzystujących systemy samouczenia lub samouczenia się z wykorzystaniem komputera, oraz upowszechnianie opcji batch size one i on-demand delivery. Stworzona dla wywarcia sporego wpływu na logistykę opcja on-demand delivery (dostawa na żądanie) umożliwi dostarczanie konsumentom ich zakupów do miejsca przez nich wybranego i o czasie przez nich ustalonym dzięki wykorzystaniu elastycznych usług kurierskich. Opcja batch size one bada, co mogłoby się wydarzyć, gdyby zapotrzebowanie konsumenta na wysoce spersonalizowane produkty zgrało się z produkcją masową w ciągu nadchodzących i szybko zmieniających się łańcuchów dostaw wymagających, aby dostawcy usług logistycznych działali szybko i aby w elastyczny sposób reagowali na zmiany w czasie i miejscu wytwarzania .

Inteligentna logistyka kreuje wiele nowych rozwiązań. Jednocześnie tworzy możliwości, by dotychczasowe, dobrze znane rozwiązania poddały się rozwojowi, stając się doskonalszymi, bardziej efektywnymi. W tabeli 1.1 przedstawiono przykładowe rozwiązania, które są konsekwencją rozwoju inteligentnej logistyki.

Tabela 1.1. Wybrane rozwiązania z zakresu inteligentnej logistyki

----------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wymiar Kluczowe rozwiązania
Transport Systemy bezpieczeństwa, systemy planowania tras, bezzałogowe ciężarówki, inteligentne systemy zarządzania transportem, inteligentna autostrada, systemy nawigacji, rozszerzona rzeczywistość
Gospodarka magazynowa RFID, inteligentny magazyn, inteligentne centrum dystrybucji, inteligentny wózek widłowy, inteligentny regał, automatyzacja kompletacji, rozszerzona rzeczywistość
Produkcja Systemy sterowania produkcją, systemy kontroli jakości, inteligentne systemy montażu.
Łańcuch dostaw E-łańcuch dostaw, e-commerce, wirtualna sieć dostaw
----------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródło: opracowanie własne.

W odniesieniu do używanego określenia „Logistyka 4.0” rozwój logistyki można podzielić na następujące etapy (rys. 1.2):

• Logistyka 1.0 – do końca XVIII wieku,

• Logistyka 2.0 – do końca lat 60. XX wieku,

• Logistyka 3.0 – do końca XX wieku,

• Logistyka 4.0 od początku XXI wieku.

Rysunek 1.2. Etapy ewolucji logistyki

Źródło: opracowanie własne.

Wejście logistyki w etap Logistyki 4.0 wywołało również zmiany w postrzeganiu funkcjonowania łańcucha dostaw, które spowodowały, że obecnie podstawowymi atrybutami łańcuchów dostaw są nie tylko elastyczność i zwinność, ale też digitalizacja, która staje się ich determinantą (rys. 1.3). Pojawienie się „cyfrowego klienta” („podłączonego klienta”) powoduje większą presję na dostawców i wymusza lepsze dostosowanie produktów do żądań i preferencji klientów oraz szybszą i bezproblemową dostawę. Digitalizacja w łańcuchu dostaw bez wątpienia nie tylko inspiruje, ale również wymusza kreatywność w zakresie operacyjnym i taktycznym, czyniąc relacje z klientami z jednej strony bardziej realnymi, z drugiej strony bardziej skutecznymi. W związku z tym można uznać, że tworzenie przewagi konkurencyjnej przez inteligentne łańcuchy dostaw odbywa się w trzech płaszczyznach:

• analiza danych wspierająca zaawansowane podejmowanie decyzji,

• interakcja między ludźmi a maszynami zwiększająca funkcjonalność i wydajność procesów logistycznych,

• innowacje.

Rysunek 1.3. Koncepcja inteligentnego łańcucha dostaw

Źródło: opracowanie własne na podstawie: .

Można przyjąć, że łańcuch dostaw jest inteligentny wówczas, kiedy jest możliwe przewidywanie w nim żądań klientów, wyczuwa się zmiany podaży i popytu oraz szybko reaguje na nieplanowane zdarzenia. W zarządzaniu takim łańcuchem dostaw wykorzystuje się jako substytut dodatkowych zasobów informacje i sposoby szybkiego podejmowania decyzji2. Należy się jednak zastanowić, czy są to jedyne atrybuty inteligentnego łańcucha dostaw. Czy spojrzenie na problem nie powinno być szersze. Można dalej założyć, że tzw. inteligencji łańcucha dostaw można oczekiwać w wielu jego obszarach funkcjonalno-organizacyjnych, takich jak transport, gospodarka magazynowa, zaopatrzenie, produkcja, co zauważono już wcześniej.

Analizując wpływ inteligentnych rozwiązań technicznych i technologicznych na łańcuch dostaw, warto się zastanowić, jakie efekty wynikają z ich aplikacji. Ogólnie można wyszczególnić następujące obszary i efekty:

• struktura łańcucha dostaw – można oczekiwać „odchudzania” łańcucha dostaw, rekonfiguracji ogniw;

• zarządzanie procesami logistycznymi – można oczekiwać większej sprawności i skuteczności;

• relacje w łańcuchu dostaw – można oczekiwać zacieśnienia relacji, lepszych warunków do współpracy na polu operacyjnym i taktycznym.

Oczywiście, podstawowym warunkiem uzyskiwania tych efektów jest umiejętność właściwego wykorzystywania inteligentnych rozwiązań, a to z kolei zależy od kompetencji kadry logistycznej. Innymi słowy, należy oczekiwać, że kształtowanie kompetencji kadry logistycznej będzie ukierunkowane na inteligentne rozwiązania, tak by służyły rozwojowi inteligentnej logistyki i inteligentnych łańcuchów dostaw.

1.3. Internet rzeczy jako determinanta rozwoju inteligentnej logistyki

Internet rzeczy (Internet of Things) jest uznawany za kolejny etap rewolucji informacyjnej. Wpływa on w znaczący sposób na sferę społeczną i gospodarczą, modyfikując modele biznesowe. Termin „Internet rzeczy” został użyty po raz pierwszy przez brytyjskiego przedsiębiorcę i twórcę start-upów Kevina Ashtona w 1999 r. Ideę tę sformułował w celu opisania systemu, w którym świat materialny komunikuje się z komputerami (wymienia dane) za pomocą wszechobecnych sensorów. Istotą Internetu rzeczy są nie tyle same urządzenia, ile drzemiący w nich potencjał, jaki tkwi w gromadzonych i wysyłanych przez nie danych.

Istnieje wiele definicji pojęcia „Internet rzeczy”. Zgodnie ze stanowiskiem Cisco Internet Business Solutions Group (Cisco IBSG) o Internecie rzeczy można mówić od momentu, kiedy liczba rzeczy i obiektów podłączonych do Internetu przekroczyła liczbę ludności. W 2000 r. na świecie żyło 6 mld ludzi i tylko 500 mln urządzeń było podłączonych do sieci. Na przełomie lat 2008 i 2009 liczba urządzeń podłączonych do Internetu po raz pierwszy przekroczyła liczbę mieszkańców Ziemi. Można więc uznać, że to właśnie wówczas narodził się Internet rzeczy. W 2010 r. ogromny wzrost liczby smarfonów i tabletów spowodował, że liczba urządzeń podłączonych do sieci wyniosła 12,5 mld. Średnio przypadało więc 1,84 takiego urządzenia na mieszkańca globu (liczba ludności osiągnęła 6,8 mld). W 2011 r. liczba ludności osiągnęła 7 mld, natomiast liczba urządzeń podłączonych do sieci wyniosła 13 mld (inne źródła podają 12,5 mld urządzeń, w tym wszystkie komputery i znacznie ponad 1 mld smartfonów) . Według raportu firmy We Are Social na temat Internetu, social mediów i branży mobilnej liczba internautów na świecie stanowiła w styczniu 2017 r. 3773 mld osób (rys. 1.4).

Rysunek 1.4. Liczba i udział procentowy użytkowników Internetu, social mediów i mobilnych urządzeń na świecie w styczniu 2017 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie .

Szacuje się, że do 2020 r. będzie ponad 50 mld takich urządzeń, natomiast liczba ludności ma wzrosnąć do 7,6 mld. Średnio ponad sześć (dokładnie 6,58) urządzeń podłączonych do sieci będzie przypadało na każdego mieszkańca globu. Szacunki te nie uwzględniają gwałtownego postępu technologii Internetu i urządzeń, które się z nim łączą. Co więcej, wskaźnik ten byłby dużo wyższy, gdyby wziąć pod uwagę jedynie uczestników społeczeństwa cyfrowego, a nie mieszkańców całego globu, z których wielu nie ma dostępu do sieci .

System Internetu rzeczy tworzą nie tylko przedmioty, ale także procesy, dane, ludzie, a nawet zwierzęta czy zjawiska atmosferyczne – wszystko, co może zostać potraktowane jako zmienna . W najprostszym ujęciu architektura narzędzi składających się na rozwiązania Internetu rzeczy opiera się na (rys. 1.5):

• przedmiotach potrafiących komunikować się, odbierać polecenia lub przekazywać informacje,

• sieci teleinformatycznej pośredniczącej w dialogu,

• systemach i rozwiązaniach informatycznych służących przetwarzaniu gromadzonych danych i przekazywaniu informacji do urządzeń .

Rysunek 1.5. Idea funkcjonowania Internetu rzeczy

Źródło: .

Konsekwencje upowszechnienia idei Internetu rzeczy nie są jeszcze ostatecznie określone, choć można być pewnym, że potencjał drzemiący w dialogu między użytkownikami i maszynami jest olbrzymi. Kierunkiem rozwoju jest zwiększenie interakcji między człowiekiem a przedmiotem. To z kolei rodzi potrzebę analizowania coraz większych wolumenów danych, identyfikacji zawartych w nich informacji, które są istotne dla danej aktywności, oraz podejmowania optymalnych decyzji dotyczących przyszłych zachowań. Źródłem dla tej „inteligencji” jest analiza oraz umiejętność aplikowania jej nawet w najbardziej złożonych środowiskach decyzyjnych. Bezpośrednie korzyści biznesowe, a co za tym idzie również finansowe, wynikające z szerokiego zastosowania Internetu rzeczy, można odnaleźć na trzech poziomach dojrzałości zaproponowanych przez Kirka Bornea :

• „Data To Discovery”, gdzie na bazie nowych danych i z wykorzystaniem analityki można odnaleźć i zidentyfikować zjawiska, o których istnieniu dotąd nie wiedziano – mogą to być np. nowe wzorce przebiegu choroby odnalezione dzięki szczegółowym danym pochodzącym z urządzeń telemedycznych;

• „Data To Decisions”, gdzie na bazie uzyskanej wiedzy można podjąć akcję, często nawet autonomicznie – przykładem może być skierowanie do powracającego klienta komunikatu powitalnego i rekomendacji produktowych, ale także awaryjne wyłączenie turbiny energetycznej w momencie awarii;

• „Data To Dollars Dividents”, gdzie z połączenia dwóch wcześniejszych umiejętności wyłania się rzeczywista korzyść finansowa dla organizacji lub nowa szansa rozwoju biznesu.

Internet zmienił radykalnie nasz sposób życia. Przeniósł wzajemnie relacje między ludźmi na wirtualny poziom w różnorodnych obszarach, począwszy od życia zawodowego aż po życie prywatne, szczególnie kontakty towarzyskie. Internet rzeczy posiada potencjał dodania nowego wymiaru do tego procesu, umożliwiając komunikację nie tylko ludzi z inteligentnymi przedmiotami (smart objects), lecz także komunikację wyłącznie między takimi inteligentnymi przedmiotami. Prowadzi to do zapewnienia komunikacji zawsze (anytime) i wszędzie, czyli w dowolnym miejscu (anywhere/anyplace), za pomocą każdego nośnika informacji (anymedia) i czegokolwiek, czyli wszystkiego (anything), nie zaś tylko ludzi (anyone), najlepiej z wykorzystaniem dowolnej sieci (any network) i wszystkich usług (any service). Powszechnie uważa się, że Internet rzeczy doprowadzi do znacznie większej rewolucji niż Internet i telefonia komórkowa razem wzięte. Obecnie już w ponad połowie połączeń internetowych przynajmniej jedną ze stron jest rzecz .

Internet rzeczy tworzy cztery typy oferowanych funkcjonalności:

• autonomię,

• optymalizację,

• kontrolę,

• monitoring.

Możliwości związane z tymi funkcjonalnościami powodują wyłanianie się nowych modeli biznesowych. Można zidentyfikować dziesięć podstawowych ich typów :

1.Modele biznesowe oparte na filozofii „wszystko jako usługa” (anything-as-a-service).

2.Modele biznesowe oparte na wykorzystaniu nowych form outsourcingu.

3.Modele biznesowe oparte wyłącznie na danych i ich wykorzystaniu.

4.Modele biznesowe oparte na oferowaniu klientom dodatkowych usług.

5.Modele biznesowe oparte na oferowaniu klientom usług związanych z fizycznym produktem.

6.Modele biznesowe oparte na oferowaniu inteligentnych produktów będących źródłem dodatkowych korzyści dla klienta.

7.Modele biznesowe oparte na profilowaniu behawioralnym.

8.Hybrydowe modele biznesowe.

9.Modele biznesowe oparte na oferowaniu platform IoT.

10.Modele biznesowe oparte na oferowaniu kompleksowych rozwiązań infrastrukturalnych IoT.

11.Modele biznesowe oparte na oferowaniu rozszerzonych usług.

Jeśli chodzi o pierwszą grupę, to najważniejszy jest model product-as-a-service. Jego rozwój związany jest z coraz szerzej obserwowanymi procesami migracji od schematu polegającego na nabyciu produktu przez klienta na rzecz takiego, w którym producent zachowuje prawa własności do produktu, natomiast klient użytkuje go, płacąc za jego realne wykorzystanie. Rozwój funkcjonalności związanych z inteligentnymi, połączonymi produktami daje duże możliwości w tym zakresie. Rozwój inteligentnych systemów pozwala również na implementację modeli biznesowych opartych na oferowaniu nowych form outsourcingu. Jeżeli chodzi o trzecią kategorię, to rozwój inteligentnych połączonych urządzeń umożliwia gromadzenie ogromnej ilości różnego typu danych, które mogą być użyte do tworzenia modeli biznesowych opartych na ich wykorzystaniu. Rozwój Internetu rzeczy daje również możliwość implementacji modeli biznesowych opartych na oferowaniu klientom dodatkowych usług związanych z fizycznym produktem zakupionym i użytkowanym przez nich. Kolejna grupa to modele biznesowe oparte na oferowaniu klientom inteligentnych produktów, będących dla nich źródłem dodatkowych korzyści. Kolejna grupa modeli biznesowych to te opierające się na wykorzystaniu profilowania behawioralnego. Pewnym kompromisem między modelami kategorii product-as-a-service a tradycyjnym nabywaniem produktów przez klientów są hybrydowe modele biznesowe. W tym przypadku ich sprzedaż może być połączona np. z różnego typu kontraktami serwisowymi opartymi na zdalnym monitorowaniu funkcjonowania urządzenia. Kolejna grupa to modele biznesowe oparte na oferowaniu użytkownikom platform IoT. Następna grupa modeli biznesowych to te oparte na oferowaniu kompleksowych rozwiązań infrastrukturalnych IoT. Ostatnia grupa to modele biznesowe oparte na oferowaniu rozszerzonych usług. Ta przyszłościowa kategoria obejmuje rozwiązania oparte na wykorzystaniu danych i informacji zbieranych przez podmioty świadczące różnego typu usługi IoT i oferowaniu na ich bazie własnych .

1.4. Transformacja cyfrowa i cyberbezpieczeństwo jako warunek sprawności inteligentnej logistyki

Trudno znaleźć uniwersalną, a zarazem oficjalną definicję pojęcia „cyfryzacja”. Słowo to jest używane w wielu kontekstach w sposób dość dowolny. Szwajcarski Instytut IMD definiuje zjawisko transformacji cyfrowej jako „radykalną zmianę organizacyjną, którą wykonują firmy z użyciem nowoczesnych technologii, aby uzyskać większą wydajność biznesu”. Według Oracle, najważniejszym wyróżnikiem tego procesu jest jednoczesne zastosowanie pięciu zjawisk, które pojawiły się wraz z nastaniem nowoczesnych technologii IT – są to: media społecznościowe, urządzenia przenośne, Internet rzeczy, przetwarzanie w chmurze oraz działające w czasie rzeczywistym systemy analityczne3.

W programie „Polska Cyfrowa na lata 2014–2020” są zdefiniowane trzy cyfrowe „osie” rozwoju społeczno-gospodarczego:

• dostęp do szybkiego Internetu,

• rozwój dostępnych w sieci e-usług i zasobów,

• kompetencje cyfrowych umiejętności obywateli.

W programie tym, pod hasłem „Kluczowe działania zintegrowanej informatyzacji”, wymienia się takie zadania, jak: zapewnienie ram organizacyjnych budowy systemu informacyjnego państwa, uzyskanie interoperacyjności rejestrów publicznych czy uruchomienie Państwowej Chmury Obliczeniowej. Widać więc wyraźnie, że pojęcie cyfryzacji jest tu rozumiane szeroko jako działania w celu zwiększenia dostępności Internetu i jego zasobów dla obywateli i wbudowanie mechanizmów elektronicznych w administrację państwową.

Nie należy mylić pojęcia cyfryzacji z pojęciem digitalizacji, mimo że są ze sobą powiązane. Digitalizacja to proces przeróbki zasobu analogowego na cyfrowy, składający się z przygotowania, formatowania, opisu (zbierania metadanych) i udostępnienia. Proces digitalizacji może być różny w zależności od rodzaju zasobu, który podlega obróbce. Końcowym efektem digitalizacji jest kopia cyfrowa dostępna przez długi okres dla użytkowników za pośrednictwem Internetu lub innych kanałów. Elementy procesu digitalizacji to:

• identyfikacja i selekcja dokumentów,

• przygotowanie dokumentów, porządkowanie, konserwacja, paginowanie,

• zbieranie podstawowych metadanych – zarówno technicznych, jak i opisowych, wystarczających do znalezienia dokumentu i dostarczających podstawowych danych o kontekście, w którym ten dokument występuje,

• konwersja cyfrowa,

• kontrola jakości kopii cyfrowych oraz metadanych,

• dostarczenie użytkownikowi (w postaci elektronicznej) dostępu do dokumentów,

• utrzymanie kopii cyfrowych i metadanych, kopii zapasowych i planowanie na przyszłość (konwersje formatów i nowe urządzenia).

Przedstawione wyjaśnienie pojęcia digitalizacji wskazuje, że jest ono węższe od pojęcia cyfryzacji. Innymi słowy, w ujęciu operacyjnym digitalizacja jest elementem cyfryzacji.

Niezbędnym warunkiem realizacji skutecznej cyfryzacji logistyki jest zapewnienie bezpieczeństwa. Definicja cyberbezpieczeństwa może być różna i zależy od tego, do kogo się odnosi. Cyberbezpieczeństwo może mieć inne znaczenie dla pojedynczych użytkowników Internetu, inne dla przedsiębiorstw, a jeszcze inne dla państw oraz całych narodów. Niezależnie jednak od punktu odniesienia, istotę cyberbezpieczeństwa stanowi zbiór działań i zasobów, które umożliwiają obywatelom, przedsiębiorstwom i państwom osiągnięcie celów informatycznych w sposób bezpieczny i niezawodny przy zachowaniu prywatności. Celem zapewniania cyberbezpieczeństwa jest ochrona przed ewentualnymi cyberatakami oraz minimalizacja ich skutków, jeżeli takie wystąpiły.

Kwestie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni, jak dotychczas, nie są formalnie i prawnie uregulowane w skali międzynarodowej. Jedną z największych przeszkód są trudności związane ze spójnym zdefiniowaniem terminów dotyczących tego zagadnienia. Problem stanowi nawet uzgodnienie definicji pojęcia samej cyberprzestrzeni. Centrum Doskonalenia Cyberobrony NATO (NATO Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence, CCDCoE) proponuje definicję mówiącą, że cyberprzestrzeń jest „zależnym od czasu zbiorem połączonych systemów informacyjnych oraz ludzi/użytkowników wchodzących w interakcję z tymi systemami4. CCDCoE zwraca uwagę na mnogość funkcjonujących definicji, które często jednak opisują wyłącznie techniczne komponenty cyberprzestrzeni (hardware) z ewentualnym uwzględnieniem oprogramowania (software), ignorując przy tym człowieka jako użytkownika wchodzącego w interakcję z cyberprzestrzenią, stającego się w ten sposób jej częścią. Przykładem są definicje stosowane przez Departament Obrony USA oraz Komisję Europejską, krótko opisujące cyberprzestrzeń jako globalną sferę wymiany informacji. Na brak jednolitej definicji cyberprzestrzeni zwraca także uwagę Europejska Agencja do spraw Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (European Network and Information Security Agency, ENISA). W rekomendacjach zawartych w publikacji poświęconej przeglądowi narodowych strategii cyberbezpieczeństwa (National Cyber Security Strategy, NCSS) przyjętych przez państwa Unii Europejskiej (od 2008 r. NCSS przyjęło 10 państw UE; wśród nich nie ma Polski) ENISA podkreśla m.in. wagę międzynarodowej współpracy w zakresie cyberbezpieczeństwa. Zaleca uzgodnienie jednolitych definicji pojęć z zakresu bezpieczeństwa cyberprzestrzeni, wokół których kraje Unii Europejskiej będą tworzyły narodowe strategie, wspomagając w ten sposób utrzymanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni na globalnym poziomie .

Cyberbezpieczeństwo staje się warunkiem niezbędnym dla inteligentnych łańcuchów dostaw. Determinuje bowiem nie tylko skuteczność i sprawność funkcjonowania, ale tworzy w ogóle warunki realizacji procesów logistycznych w cyberprzestrzeni. Łańcuchy dostaw, podobnie jak inne przestrzenie działalności człowieka, są narażone na różne formy cyberataków. Patrząc na zależności występujące w łańcuchu dostaw, wystarczy zaatakować tylko pewien odcinek, by skutki takiego ataku były odczuwalne dla całego łańcucha dostaw. Można nawet rozpatrywać zagrożenie hybrydowej wojny między łańcuchami dostaw, jeśli uwzględnić różne nowe formy i sposoby walki konkurencyjnej. Wojna hybrydowa między łańcuchami dostaw łączy łańcuchy konwencjonalne z cybernetycznymi sposobami destrukcji funkcjonowania łańcucha dostaw.

------------------------------------------------------------------------

1 Patrz: www.kolozyciaproduktu.pl.

2 Patrz: https://www.igi-global.com/dictionary/intelligent-supply-chain-isc/43236.

3 Patrz: https://www.oracle.com/pl/cloud/features/digital-transformation/index.html.

4 Patrz: https://ccdcoe.org/multimedia/cyberspace-definition-and-implications.html.