Socjologia. Kluczowe pojęcia - ebook
Socjologia. Kluczowe pojęcia - ebook
Społeczeństwa nieustannie podlegają zmianom, socjologia nie może sobie zatem pozwolić na trwanie w miejscu. Współczesna nauka o społeczeństwie jest niezwykle zróżnicowana: zajmuje się często odległymi od siebie problemami, stosując szeroką paletę metodologicznych podejść. Specyfikę współczesnej socjologii wyznaczają jej kluczowe pojęcia, za pomocą których jest w stanie wyjaśniać życie społeczne. Pojęcia te również ciągle ewoluują i zmieniają swoją treść. Socjologia. Kluczowe pojęcia to przystępnie napisany i pozbawiony specjalistycznego żargonu przewodnik po najważniejszych terminach współczesnej socjologii. Zawarte w nim prezentacje 67 pojęć – od medykalizacji i roli chorego, przez władzę i ruchy społeczne, po tożsamość i seksualność – są czymś więcej niż tylko encyklopedycznymi omówieniami. Giddens i Sutton sytuują każdy termin w jego historycznym kontekście oraz przybliżają sposób, w jaki jest on używany obecnie przez badaczy społecznych. Dzięki temu ich praca może służyć jako podręcznik dla studentów, a także jako pomoc dla wszystkich pracujących z teoriami socjologicznymi. Może też być przydatny dla tych, którzy chcą lepiej zrozumieć otaczającą ich rzeczywistość.
Kategoria: | Socjologia |
Zabezpieczenie: |
Watermark
|
ISBN: | 978-83-01-19081-1 |
Rozmiar pliku: | 858 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Życie społeczne nigdy nie jest statyczne, lecz stanowi nieustanny proces zmiany. Przez ostatnie trzy dziesięciolecia świat uległ głębokim zmianom w wyniku przeobrażeń relacji między płciami, nasilonych migracji, rozwoju wielokulturowości, internetu i sieci społecznych, globalnego terroryzmu i niepokojów politycznych na Bliskim Wschodzie. Socjologia, której korzenie sięgają XIX wieku, nie może stać w miejscu i musi iść z duchem czasu, jeśli ma zachować znaczenie. Współczesna socjologia jest zróżnicowana pod względem teoretycznym, dotyczy bardzo szerokiego zakresu tematów i korzysta z wielu różnych metod badawczych, aby za ich pomocą interpretować życie społeczne. Ta różnorodność stanowi nieunikniony skutek prób zrozumienia i wyjaśnienia coraz intensywniej globalizującego się świata. Oznacza ona również, że musimy tworzyć nowe pojęcia socjologiczne i rewidować te, które dobrze znamy.
ROZWÓJ POJĘĆ W SOCJOLOGII
Niektóre pojęcia socjologiczne mają bardzo długą historię i znakomicie wytrzymały próbę czasu. Pojęcia takie jak „klasa”, „status”, „biurokracja”, „kapitalizm”, „płeć kulturowa”, „ubóstwo”, „rodzina” czy „władza” pozostają bardzo ważnym elementem uprawiania socjologii. Inne pojęcia socjologiczne, na przykład „globalizacja”, „ponowoczesność”, „refleksyjność”, „środowisko”, „bieg życia”, „sprawiedliwość naprawcza” czy „społeczny model niepełnosprawności”, są dużo świeższej daty, ale wszystkie przyjęły się w słowniku socjologii, oddając w jakiejś mierze olbrzymie zmiany z ostatnich dziesięcioleci. Oznacza to, że coraz trudniej opisać socjologię jako całość. Książka ta pomaga nieco w tym zadaniu, przedstawiając niektóre spośród najważniejszych pojęć socjologicznych, często reprezentujące określone zwroty w dziejach socjologii przez ostatnie półtora wieku. Zrozumienie tych podstawowych pojęć, ich źródeł i współczesnych zastosowań powinno pomóc czytelnikom dostrzec, jak z biegiem czasu zmieniał się obszar zainteresowania tej dziedziny nauki.
Tworzenie pojęć w socjologii zwykle wiąże się z teoriami i badaniami empirycznymi wymagającymi nowych terminów do interpretacji uzyskanych wyników. Niektóre pojęcia, takie jak „status”, „klasa” czy „ryzyko”, pochodzą z szerszego kontekstu społecznego, z którego przeniesiono je do socjologii, jednocześnie je rozwijając, doprecyzowując i nadając im większą użyteczność. Inne, takie jak „alienacja”, „panika moralna” czy „globalizacja”, stworzyli sami socjologowie jako narzędzia badania zjawisk społecznych, ale potem pojęcia te przeniknęły do języka potocznego i zaczęły wpływać na to, jak ludzie postrzegają świat. Taka sytuacja jest rzadkością w naukach przyrodniczych. Bez względu na to, ile powstaje w nich pojęć, nie mogą one wpływać na zachowanie zwierząt czy roślin. Jak stwierdził Anthony Giddens, jest to przykład procesu „jednokierunkowego”. W socjologii pojęcia, wyniki badań i teorie naprawdę oddziałują zwrotnie na społeczeństwo, a ludzie mogą pod ich wpływem zmieniać swoje poglądy i zachowanie. Oznacza to, że badania socjologiczne stanowią część ciągłego „obustronnego” procesu angażującego socjologów i badanych przez nich ludzi.
Obustronność tego procesu powoduje, że pojęcia socjologiczne są z natury niestabilne i otwarte na modyfikacje i zmianę, nie tylko w obrębie profesjonalnego dyskursu socjologicznego, lecz także w szerszym świecie społecznym. Powoduje też, że część z tych pojęć, a być może nawet większość, jest „fundamentalnie sporna”. Oznacza to, że używa się ich w ramach różnych szkół teoretycznych, które nie wypracowują wspólnego sposobu ich rozumienia. Nie powinniśmy jednak wyolbrzymiać poziomu zróżnicowania i rozbieżności. W praktyce istnieje niewiele konkurujących ze sobą teorii socjologicznych i są one wzajemnie bardziej spójne i zintegrowane, niż mogłoby się z początku wydawać.
Pojęć utworzonych w obrębie jednej tradycji teoretycznej bardzo często używa się również w innych. Na przykład pojęcie alienacji stworzył Karol Marks, aby opisać naturę pracy w społeczeństwach kapitalistycznych. Ponad sto lat później zostało ono jednak wyjęte z pierwotnej marksistowskiej ramy teoretycznej i przywrócone do życia przez socjologów przemysłu, badających stosunek emocjonalny robotników do ich miejsc pracy. W ten sposób pojęcie alienacji uległo przeformułowaniu i – chociaż niektórym marksistom mogło się to nie podobać – w tej nowej wersji pozwoliło uzyskać bardzo cenną wiedzę na temat tego, jak różne środowiska pracy i systemy zarządzania wpływają na życie pracowników.
KLUCZOWE POJĘCIA
Naszym celem nie było stworzenie wyczerpującego kompendium pojęć socjologicznych. Chcieliśmy natomiast opisać około siedemdziesięciu starannie dobranych pojęć, które przyczyniły się (lub nadal się przyczyniają) do ukształtowania określonych obszarów badawczych. Niektóre spośród nich, takie jak „władza”, „klasa”, „ideologia”, „społeczeństwo” i „kultura”, wytrzymały próbę czasu – używano ich przez cały okres istnienia socjologii, a mimo to wciąż wywołują dyskusje i ukierunkowują projekty badawcze. Inne, takie jak „płeć kulturowa”, „konsumpcjonizm”, „tożsamość” i „bieg życia”, mają krótszą historię, ale wywarły znaczący wpływ na współczesną socjologię. Nie tylko zainicjowały wiele badań, lecz także zmieniły bieg toczonych od dawna debat i zmusiły to przewartościowania starszych pojęć. Wreszcie, uwzględniliśmy w książce niektóre spośród najnowszych pojęć, na przykład „intersekcjonalność”, „globalizacja”, „ryzyko” i „sprawiedliwość naprawcza”. Uważamy, że znalazły już one przełożenie na nowatorskie projekty badawcze i mają dużą szansę stać się podstawowymi pojęciami w odnośnych subdyscyplinach socjologicznych.
Hasła w naszej książce są dłuższe niż w typowym opracowaniu z gatunku „podstawowe pojęcia”. Chcieliśmy przedstawić czytelnikom coś więcej niż tylko krótkie definicje, które rodzą więcej pytań, niż dają odpowiedzi. Dlatego każde pojęcie omawiamy szczegółowo, umieszczając je w kontekście historycznym i teoretycznym, analizując główne sposoby jego używania, przywołując najważniejsze zarzuty wobec niego i odsyłając czytelników do współczesnych prac empirycznych i teoretycznych, z którymi mogą się samodzielnie zapoznać. Dzięki takiej strukturze czytelnicy mogą powiązać historię socjologii z jej współczesną formą, śledząc proces tworzenia jej najważniejszych pojęć. Oprócz tego w ramach poszczególnych haseł omawiamy i zwięźle definiujemy wiele innych pojęć. Na przykład hasło „industrializacja” zawiera powiązane z nim pojęcia urbanizacji, postindustrializmu i modernizacji ekologicznej. Dlatego polecamy osobom zainteresowanym zapoznanie się z indeksem, który pomoże im znaleźć wiele pojęć nieuwzględnionych w spisie treści.
Zdajemy sobie sprawę, że nasz wybór może okazać się dyskusyjny. Niektórzy socjologowie bez wątpienia stwierdzą, że pominęliśmy pewne ważne pojęcia albo uwzględniliśmy te, które straciły na znaczeniu. Takie rozbieżności są w socjologii czymś normalnym, nawet jeżeli dotyczą kwestii tak fundamentalnych, jak zakres zbioru „podstawowych” pojęć. Wynika to przede wszystkim ze zróżnicowania stanowisk i perspektyw teoretycznych. Socjologowie stanowią wyjątkowo kłótliwą społeczność naukową, ale jednak mówią do siebie nawzajem i rozumieją się – między innymi dzięki wspólnemu bagażowi pojęć odziedziczonych po licznych teoriach i modelach eksplanacyjnych, które z biegiem czasu zyskiwały i traciły popularność.
JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI
Hasła podzieliliśmy na dziesięć głównych wątków i w każdym ułożyliśmy je alfabetycznie. Dzięki temu można dużo łatwiej i szybciej znaleźć dane hasło w określonej dziedzinie tematycznej. Książka stanowi niezależny tekst, przydatny dla każdego, kto chce zrozumieć podstawowe pojęcia socjologiczne. Jej struktura pokrywa się jednak ze strukturą naszego zbioru lektur Sociology: Introductory Readings (2010), co ułatwia zestawienie poszczególnych pojęć z odpowiednimi lekturami. Związki z innymi pojęciami zaznaczyliśmy w tej książce, wytłuszczając pierwsze wystąpienie danego pojęcia w obrębie konkretnego hasła. Kilkukrotnie pozwoliliśmy też sobie na dosyć swobodne traktowanie samego pojęcia „pojęcie”. Na przykład pojęcia „rasy” i „etniczności” objaśniliśmy w obrębie jednego hasła, ponieważ zazwyczaj omawia się je wspólnie, chociaż w toku tego omówienia ujawniają się pewne ważne różnice między „rasą” a etnicznością. Podobnie postąpiliśmy z pojęciami struktury i sprawczości oraz jakościowych i ilościowych metod badawczych. Niektóre hasła można też traktować jako opisy teorii czy ogólnych perspektyw, a nie pojęć. Na przykład globalizacja to zarówno pojęcie, jak i pewna teoria zmiany społecznej, natomiast społeczny model niepełnosprawności to szczególne podejście w badaniach nad niepełnosprawnością. Uwzględniliśmy w książce takie hasła, aby mogła ona zrealizować swój cel, czyli przedstawić dokładną mapę konceptualną współczesnej socjologii.