Społeczność małych miast południowej Małopolski od końca XVI do końca XVIII wieku - ebook

Społeczności małych miast w okresie ostatnich dwustu lat przedrozbiorowej Rzeczypospolitej nie budziły do tej pory większego, poza regionalistami, zainteresowania historyków. Małe miasta postrzegano najczęściej jako ośrodki podupadłe, zamieszkałe głównie przez rolników. Wnikliwa analiza szerokiej gamy źródeł – setek zapisów metryk ślubów, chrztów i pogrzebów, a także rękopisów i druków: lustracji i inwentarzy, rejestrów podatkowych, wizytacji kościelnych, ksiąg relacji sądów grodzkich, spisów wojskowych – pozwala jednak na skorygowanie takiego obrazu. Głównym punktem odniesienia są trzy niewielkie ośrodki: Pilzno, Przecław i Wojnicz, przedstawione na tle pozostałych miast tej wielkości, położonych na południu historycznej Małopolski. Ustalenia zawarte w książce dotyczą zarówno spraw ogólnych – wielkości zaludnienia, migracji i związków z wiejskim otoczeniem – jak i bardziej szczegółowych: wewnętrznej hierarchii (zwłaszcza związanej ze sprawowaniem władzy) czy sposobów zarobkowania. Wiele uwagi poświęcono także charakterystyce małomieszczańskiej rodziny i cyklowi życia przeciętnego mieszkańca.


Książka jest pozycją ze wszech miar wartościową […]. Otrzymujemy bowiem monografię maksymalnie – co podkreślam z naciskiem – wielostronnie źródłową, podejmującą istotne i ciągle aktualne problemy funkcjonowania społeczności małych organizmów miejskich, które, jak dobrze wiemy, dominowały w pejzażu urbanizacyjnym dawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej.

prof. zw. dr hab. Cezary Kuklo

Autor zastosował z powodzeniem jakże pożądane we współczesnej historii społecznej metody mieszane, oparte na ilościowych źródłach metrykalnych i narracyjnych (np. księgi miejskie), tworząc urozmaicony obraz społeczności małych miast południowej Małopolski w długim ciągu dziejowym.

dr hab. Mateusz Wyżga


Piotr Miodunka – historyk, prawnik, adiunkt w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, współautor monografii Pilzna i Wojnicza oraz Ekobiografii Krakowa. Jego zainteresowania badawcze obejmują: historię społeczno-gospodarczą Polski do XIX wieku, demografię historyczną, geografię historyczną i historię środowiskową.

"Na podstawie obserwacji miast z terenu południowej Małopolski nie wydaje się słuszne – moim zdaniem – sprowadzanie małych miast do roli swoistych tworów pośrednich między wsiami a miastami. W sposób zasadniczy ich struktura społeczna i ekonomiczna nie różniła się od miast większych. Były to miasta w pełnym tego słowa znaczeniu – tyle że w mniejszej skali. […] Mieszkańcy owych mniejszych ośrodków mieli w pełni świadomość mieszczańskiej kondycji, a także negatywnych i pozytywnych stron swojej pozycji w ramach własnego stanu i całego społeczeństwa. Nie odbiegały one zbytnio od współczesnych różnic między mniejszym a większym miastem."

fragment książki

Wykaz skrótów

WSTĘP

1. Przedmiot pracy

2. Źródła

3. Literatura

4. Metoda badawcza. Konstrukcja pracy

CZĘŚĆ I. MIASTA I ICH MIESZKAŃCY

1. Miasta

1.1. Pilzno, Przecław i Wojnicz a geografia małych miast. Stosunki własnościowe

1.2. Dzieje Pilzna, Przecławia i Wojnicza do końca XVIII wieku

1.3. Obszar, układy przestrzenne małych miast w XVI–XVIII wieku

1.4. Małe miasta a okolica – funkcje administracyjne i gospodarcze

a. Administracja publiczna i prywatna

b. Struktury religijne

c. Funkcje gospodarcze

2. Stosunki ludnościowe od końca XVI do końca XVIII wieku

2.1. Źródła do szacunków zaludnienia

2.2. Ludność małych miast w świetle najstarszych spisów austriackich

2.3. Rejestry podatkowe i inne źródła do szacunków stanu zaludnienia

a Szesnastowieczne rejestry poborowe

b. Źródła dla XVII i XVIII wieku

c. Inwentarz miasta Pilzna z 1772 roku

2.4. Rejestracja metrykalna

2.5. Procesy demograficzne w wybranych miastach w XVII–XVIII wieku

3. Stali mieszkańcy miasta według kryterium prawno-stanowego

3.1. Kategorie mieszkańców. Tytulatura miejska

3.2. Mieszczanie

3.3. Mieszkańcy podlegli jurysdykcji miejskiej

3.4. Mieszkańcy niepodlegający jurysdykcji miejskiej

4. Mieszczaństwo małych miast – między stabilizacją a otwarciem społeczności

4.1. Przyjęcie do prawa miejskiego

4.2. Migracje do miast

a. Migracje chłopów do połowy XVII wieku

b. Migracje szlachty

c. Migracje z innych miast

4.3. Status prawny mieszczan w dobrach prywatnych

4.4. Zasiedziałość rodzin mieszczańskich

5. Grupy etniczne

5.1. Żydzi i żydowscy konwertyci

5.2. Inne mniejszości etniczne i religijne

CZĘŚĆ II. STRUKTURY SPOŁECZNE

1. Źródła utrzymania – grupy zawodowe

1.1. Mieszczanie rolnicy

1.2. Rzemieślnicy (formy organizacyjne i liczebność)

1.3. Produkcja i sprzedaż napojów alkoholowych

1.4. Zajęcia związane z handlem. Jarmarki

1.5. Usługi

2. Elita władzy i elita majątkowa – patrycjat w małym mieście

2.1. Elity – kryteria współczesne i dawne

2.2. Elita władzy – struktury ustrojowe

2.3. Elita władzy – czynniki kreujące

a. Wyborcy

b. Rola pokrewieństwa i powinowactwa

c. Doświadczenie w karierze urzędniczej

d. Inne predyspozycje osobiste – wykształcenie

2.4. Elita władzy – liczebność, zmienność

2.5. Elita władzy – status majątkowy, władza jako źródło dochodu

2.6. Elita majątkowa poza elitą władzy

2.7. Elity a pospólstwo

CZĘŚĆ III. CYKL ŻYCIA – RODZINA

1. Nazwisko mieszczańskie (dziedziczność, zmienność–trwałość)

1.1. Stan badań nad nazwiskiem mieszczańskim

1.2. Definicja nazwiska w okresie staropolskim

1.3. Sposoby identyfikowania mieszczan w XVI–XVIII wieku

1.4. Ewolucja nazwisk mieszczańskich

1.5. Nazwiska „podwójne”

1.6. Kultura nazewnicza w miastach w XVI–XVIII w.

2.Rodzina w mieście staropolskim

2.1. Rodzina mała czy wielopokoleniowa

2.2. Rola związków rodzinnych w życiu społecznym i gospodarczym

3. Małżeństwo

3.1.Śluby

a. Narzeczeństwo

b. Pochodzenie terytorialne nowożeńców

c. Pochodzenie społeczne nowożeńców

d. Wiek nowożeńców

e. Stan cywilny nowożeńców

f. Sezonowość ślubów

g. Organizacja ślubu i wesela

3.2. Pożycie małżeńskie

a. Samodzielność małżeństwa

b. Pożycie seksualne

c. Inne problemy pożycia małżeńskiego

d. Położenie kobiety w małżeństwie

e. Trwałość małżeństwa

f. Współmałżonek w świetle testamentów

3.3. Wdowy

4. Dzieci

4.1. Urodzenia

a. Sezonowość poczęć i urodzeń

b. Dzieci nieślubne

c. Rodzice chrzestni

d. Urodzenie pierwszego dziecka

e. Urodzenia kolejnych dzieci

f. Liczba dzieci w rodzinie

g. Wybór imienia

4.2. Dzieciństwo

a. Dzieci w źródłach sądowych

b. Edukacja i nauka zawodu

c. Okres „kawalerski”

d. Relacje z rodzicami

5. Starość i śmierć

5.1. Przed śmiercią

a. Materialne zabezpieczenie starości, choroby

b. Sporządzenie testamentu

5.2. Zgony

a. Wiek zmarłych, zgony według wieku

b. Przyczyny śmierci, sezonowość zgonów

5.3. Pogrzeb

ZAKOŃCZENIE

Aneksy

Bibliografia

Spis tabel

Spis wykresów

Spis ilustracji

Indeks