Średniowiecze - ebook

+--------------------------+--------------------------+--------------------------+
| | | |
+--------------------------+--------------------------+--------------------------+

CESARSTWO WSCHODNIE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU

Podboje Justyniana Wielkiego (527-565)

Wyprawa przeciw Wandalom

Zamiarem cesarza Justyniana była odbudowa cesarstwa rzym­skiego w jego granicach sprzed upadku. Aby tego dokonać, musiał rozbić państwa germańskie powstałe w rejonie Morza Śródziem­nego. Postanowił zacząć od Afryki północnej, gdzie znajdowało się państwo Wandalów. W r. 533 wojska dowodzone przez Beliza­riusza wylądowały w pobliżu Kartaginy i w pierwszej bitwie roz­biły główne siły Wandalów. Po kilku miesiącach walk państwo Wandalów przestało istnieć, a Afryka powróciła do rangi prowincji cesarstwa.

Pokonanie Ostrogotów

W r. 536 Justynian rozpoczął walkę z państwem Ostrogotów w Italii. Pretekstem do inwazji było uwięzienie, a następnie zamordowa­nie królowej Amalasunty, córki Teodoryka Wielkiego, przez jej męża Teodahada. Amalasunta znana była z pozytywnego nastawienia do cesarstwa, podczas gdy Teodahad był zwolennikiem zachowania pełnej niezależności od Konstantynopola. Armia dowodzona przez Belizariusza zaatakowała od strony Sycylii, zajmując z marszu Rzym. Mimo wielomiesięcznego oblężenia Ostrogoci, dowodzeni przez Witygesa (Teodahad został w międzyczasie odsunięty od władzy), nie byli w stanie odzyskać miasta i musieli odstąpić na wieść o wkroczeniu kolejnych oddziałów wschodniorzymskich do północnej Italii. Witygates skapitulował w r. 540, cesarstwo przejęło niemal całą Italię – Ostrogoci zachowali kadłubowe państwo na północ od rzeki Pad jako „sprzymierzeńcy” cesarza.

Wycofanie armii Belizariusza spowodowało jednak, że nowy, młody władca Ostrogotów Totyla wznowił walkę i wyparł Rzymian (Romaioi – tak siebie określali po grecku mieszkańcy cesarstwa) z Półwyspu Apenińskiego. Dopiero w r. 552 Justynian wysłał kolejną armię, którą dowodził Narzes. Rozgromił on w pobliżu Rzymu główne siły Ostrogotów, dowodzone przez Totylę (który zginął na polu walki). Narzes objął funkcję namiestnika włączonej do cesarstwa Italii.

Opanowanie południowej Hiszpanii

W tym samym czasie, wykorzystując walkę o tron w państwie Wizygotów, siły cesarstwa opanowały południową część Hiszpanii – Betykę. Był to najdalszy zasięg zdobyczy Justyniana na zachodzie.

Większość zdobyczy italskich Justyniana odebrali jednak pod koniec VI wieku Longobardowie, pod panowaniem Konstantynopola pozostał tylko Egzarchat Raweński, obejmujący północno-wschodnią część Italii. Przetrwał on do VIII wieku.

Reformy wewnętrzne Justyniana

Kodyfikacja prawa rzymskiego

Z polecenia Justyniana opracowany został w latach 533-536 Corpus iuris civilis – zbiór przepisów rzymskiego prawa cywilnego. Opublikowanie tego kodeksu miało decydujące znaczenie dla rozwoju nauki prawa rzymskiego w krajach średniowiecznej Europy, a tym samym kształtowania się europejskiej kultury prawniczej. Justynian zreformował także studia prawnicze, by dostarczały wysoko kwalifikowanych urzędników państwowych.

Walka z pogaństwem

Za swój obowiązek religijny uważał Justynian walkę z przejawami przedchrześcijańskiej kultury greckiej. W r. 529 nakazał likwidację słynnej Akademii Ateńskiej, założonej w IV wieku p.n.e. przez Platona. Prześladował filozofów nawiązujących do tradycji platońskiej. Symbolem potęgi chrześcijaństwa stała się świątynia Mądrości Bożej (Hagia Sophia), wybudowana w Konstantynopolu.

Problem nazwy Bizancjum

Cesarstwo wschodniorzymskie utraciło w II połowie VII wieku znaczne tereny na rzecz Arabów: odpadła Afryka północna oraz większa część terytoriów azjatyckich. W jego granicach pozostała Grecja, Macedonia, Azja Mniejsza, część Bałkanów oraz niewielkie przyczółki w Italii. Po stratach terytorialnych cesarstwo zyskało charakter jednolicie grecki. Utrata starych ośrodków chrześcijaństwa – Jerozolimy, Aleksandrii i Antiochii – które znalazły się pod panowaniem arabskim, przyczyniła się do zwiększenia znaczenia patriarchatu w Konstantynopolu.

Mieszkańcy cesarstwa wschodniego nie używali nazwy Bizancjum na określenie swojego państwa. Posługiwali się natomiast formułą cesarstwo Rzymian (basileia ton Romaion). Termin Bizancjum zaczął być powszechnie używany dopiero w XVI wieku.

Pozycja cesarza

Cesarz sprawował rządy absolutne, nosił tytuł basileusa. Był najwyższym wodzem, prawodawcą i sędzią, uchodził za namiestnika Bożego i władcę równego apostołom (isapostolos). Mieszkańcy cesarstwa wschodniego uważali, iż stoi on na czele wspólnoty chrześcijańskiej (oikumene) i z tego tytułu podlegają mu wszyscy chrześcijańscy władcy. Opozycja polityczna wobec cesarza traktowana była jak herezja. Cesarz zasiadał na szerokim, mogącym pomieścić dwie osoby tronie – co wynikało z przekonania, że współrządzi on z Chrystusem.

Cesarz był wszechobecny: jego portrety umieszczano w gmachach publicznych, w kościołach, na pieczęciach urzędowych, na znakach wojskowych.

Sposób wyboru cesarza

Władcy Bizancjum byli wybierani przez senat, a następnie zatwierdzani przez lud i wojsko. Jednak wybór przez senat był formalnością – decydowała wola panującego cesarza, postawa dowódców wojskowych lub intrygi dworskie. Często basileus po prostu wyznaczał swego następcę. Brak jednoznacznego mechanizmu sukcesji otwierał pole działania dla uzurpatorów: spośród 88 cesarzy bizantyjskich tylko 37 zmarło śmiercią naturalną.

Umocnienie władzy cesarza kosztem arystokracji

W wieku VII i VIII dwaj cesarze – Herakliusz i Leon III – przeprowadzili reformy, których celem było umocnienie despotycznej władzy cesarza kosztem arystokracji. Zaniechano wówczas rozdziału funkcji cywilnych i wojskowych, państwo podzielono na temy, na których czele stali stratedzy. Strateg był dowódcą wojskowym, szefem administracji i policji oraz sędzią zwierzchnim na swoim terenie. Wolne chłopstwo było podstawą rekrutowania armii, która miała charakter zawodowy. Utrzymaniu takiej armii służyło osadnictwo wojskowe rozwijające się od VII wieku.

System gospodarczy

Rola machiny biurokratycznej

W życiu społeczno-ekonomicznym cesarstwa wielką rolę od­grywała machina biurokratyczna: na przykład urzędnicy miejscy w Konstantynopolu regulowali wysokość cen i płac, wydawali licencje na prowadzenie działalności gospodarczej, kontrolowali eksport, obserwowali, czy poddani stosują się do nakazów religij­nych. Biurokracja bizantyjska charakteryzowała się wielką spraw­nością organizacyjną, dzięki niej państwo mogło sprawnie funk­cjonować mimo ciągłych intryg politycznych i częstych przewrotów.

Konstantynopol jako ośrodek handlu

Podstawą dobrobytu cesarstwa był udział w handlu międzynarodowym. Konstantynopol stał się w IX i X wieku centrum wymiany luksusowych towarów sprowadzanych ze Wschodu i surowców z Zachodu, w cesarstwie rozwijała się produkcja jedwabiu, której technologię przejęto od Chińczyków. Bizancjum do XI wieku słynęło ze stabilnych pod względem wartości złotych i srebrnych monet.

W porównaniu z ówczesną Europą zachodnią cesarstwo wschodnie było obszarem silnie zurbanizowanym: Konstantynopol liczył około miliona mieszkańców, dużymi miastami były także Antiochia i Saloniki.

Wolni chłopi

Ważną sferą gospodarki Bizancjum było również rolnictwo, opierające się aż do XI wieku na warstwie wolnych chłopów, którym sprzyjało ustawodawstwo państwowe. Stopniowe przeobrażanie wolnych chłopów w uzależnionych od arystokracji dzierżawców spowodowało, że stracili oni zainteresowanie sprawami państwa, przestali się czuć współobywatelami, co znalazło wyraz w osłabieniu zdolności militarnych cesarstwa. Doprowadziło to między innymi do druzgocącej porażki armii bizantyjskiej w bitwie z Turkami seldżuckimi pod Manzikert w Azji Mniejszej w roku 1071.

Kościół w Bizancjum

W Kościele bizantyjskim nie wykształciła się tak daleko posunięta struktura hierarchiczna, jak w chrześcijaństwie zachodnim. Patriarcha Konstantynopola był wprawdzie honorowym przywódcą duchowieństwa wschodniochrześcijańskiego, lecz poszczególne Kościoły narodowe zachowały pełną samodzielność (autokefalia). Kościół wschodni używał języków narodowych w liturgii, co przyczyniło się do rozwoju między innymi języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.

Spór o ikony

W VIII wieku w Kościele bizantyjskim rozwinął się ruch ikonoklastów, czyli niszczycieli ikon. Uważali oni, że przedstawianie na obrazach wizerunków Chrystusa i świętych prowadzi do bałwochwalstwa. Stanowisko to spotkało się ze wsparciem ze strony cesarza Leona III (717-741), a przede wszystkim jego syna Konstantyna V (741-775).

Oprócz motywów doktrynalnych Konstantyn V kierował się w walce ze zwolennikami ikon także względami politycznymi: chciał zapewnić sobie ściślejszą kontrolę nad Kościołem wschodnim oraz dążył do osłabienia rosnącej pozycji monasterów. W efekcie konfliktu cesarz skonfiskował znaczną część własności klasztornej, a Kościół zakazał kultu ikon.

Zwycięstwo zwolenników ikon

Zakaz ten został zniesiony w r. 843, co oznaczało ostateczne zwycięstwo zwolenników ikon. Negatywne skutki konfliktu były jednak nie do naprawienia: zniszczeniu uległa większość ikon pochodzących sprzed VIII wieku (przetrwały jedynie ikony z takich miejsc, jak Italia i Palestyna), pogłębił się dystans między chrześcijaństwem wschodnim a zachodnim (Rzym odnosił się z dezaprobatą do ruchu ikonoklastów). Pozytywnym rezultatem sporu było ugruntowanie przywiązania mieszkańców Bizancjum do tradycji – było ono od tej pory tak mocne, że wschodniemu chrześcijaństwu przestały zagrażać herezje.

Kult ikon sprzyjał kontemplacji, która stała się istotą bizantyjskiej duchowości. Grzech postrzegano jako przejaw ignorancji i wierzono, że zbawienie może być osiągnięte na drodze iluminacji.

Kultura i nauka

Bizancjum uważało się za dziedzica kultury starożytnej Grecji i Rzymu, co znajdowało wyraz w studiowaniu filozofii Platona i Arystotelesa, pisarze bizantyjscy wzorowali się na prozie Tukidydesa. Kanon literatury greckiej przetrwał do czasów nowożytnych tylko dlatego, że był kopiowany przez bizantyjskich skrybów.

W cesarstwie wschodnim wykształcenie było dostępne także dla kobiet, co odróżniało Bizancjum zarówno od świata islamu, jak i od średniowiecznej Europy. Najsłynniejszą bizantyjską intelektualistką była księżna Anna Komnena, która napisała biografię swego ojca, cesarza Aleksego (1081-1118), obficie cytując przy tej okazji Homera i Eurypidesa.+--------------------------+--------------------------+--------------------------+
| | | |
+--------------------------+--------------------------+--------------------------+

ARABOWIE W VII-XIII WIEKU

Arabowie byli ludem pochodzenia semickiego, ich najwcześniejsze siedziby znajdowały się na Półwyspie Arabskim. Prowadzili koczowniczo-pasterski tryb życia, z czasem zaczęli także odgrywać rolę pośredników w handlu między Bliskim Wschodem a Azją. Trudne warunki naturalne panujące na Półwyspie Arabskim skłaniały ich do szukania nowych terenów pod osadnictwo.

Działalność Mahometa

Urodzony pod koniec VI wieku, Mahomet pochodził z wpływowego w Mekce rodu Korejszytów. Jako kierownik karawan kupieckich podróżował po krajach Bliskiego Wschodu, gdzie zetknął się z judaizmem i chrześcijaństwem.

Stworzył islam jako religię konsekwentnie monoteistyczną. Głosiła ona, że Allach przesądza z góry o losach każdego człowieka, dlatego należy bezwzględnie poddawać się woli bożej. Oprócz boga istnieją anioły i prorocy. Mahomet uważał się za proroka, następcę Abrahama i Jezusa.

W r. 622 Mahomet uciekł z Mekki do Medyny (hidżra – od tego momentu muzułmanie liczą nową erę), obawiał się bowiem o osobiste bezpieczeństwo. Wrogo byli do niego nastawieni bogaci kupcy z Mekki, natomiast islam zyskał poparcie warstw ludowych.

Do 631 roku Mahomet podporządkował sobie cały Półwysep Arabski, tworząc państwo teokratyczne.

Podboje arabskie za pierwszych kalifów

Po śmierci Mahometa (632) władzę objął kalif (zastępca zesłany przez Allacha) Abu Bakr (632-634), który był teściem Mahometa. Po nim władzę sprawował Omar (634-644).

Ekspansja Arabów za Omara

Za panowania Omara Arabowie zaatakowali perskie imperium Sassanidów. Do decydującej rozgrywki doszło latem 637 r. w bitwie pod Kadisiją, gdzie armia perska została rozgromiona, a król Jesdegard salwował się ucieczką. W ciągu roku siły wierne kalifowi zdobyły Mezopotamię, a następnie Iran, a Jesdegard został zamordowany przez nasłanego zabójcę.

W tym samym mniej więcej czasie Arabowie opanowali Syrię, należącą do cesarstwa bizantyjskiego. Wojska cesarza Herakliusza poniosły w r. 636 klęskę pod Jarmukiem, po której siły Omara sukcesywnie opanowywały kolejne syryjskie miasta. Ostatnie z nich, Cezarea, poddało się w r. 640.

W latach 639-642 cesarstwo wschodnie utraciło na rzecz kalifatu arabskiego Egipt. Podbój ten okazał się wyjątkowo łatwy, gdyż miejscowa ludność, niechętnie nastawiona do Konstantynopola, sprzyjała najeźdźcom.

Rozwój osadnictwa arabskiego i traktowanie podbitych ludów

Na podbitych terenach Omar rozpoczął zakładanie arabskich osad wojskowych, które obok znaczenia militarnego miały także służyć islamizacji ludności. Pierwszymi takimi ośrodkami były Basra i Kufa nad Eufratem oraz Fostat nad Nilem.

Podbite ludy, które pozostawały przy swoich wierzeniach religijnych, musiały płacić władcom arabskim wysokie podatki (gruntowy i pogłówny), były z niego natomiast zwolnione ludy, które przeszły na islam. Stało się to przyczyną szybkiej islamizacji całego imperium arabskiego.

Rozłam na sunnitów i szyitów

Po śmierci Omara kolejnym kalifem został Otman (644-656) z rodu Omajjadów. W okresie jego panowania rozgorzały walki między zwolennikami Omajjadów a zwolennikami Alego, zięcia Mahometa, którzy reprezentowali bardziej ortodoksyjne skrzydło islamu. Konflikt ten miał zarówno charakter rywalizacji personalnej (poplecznicy Alego uważali, że tylko on i jego krewni są prawowitymi spadkobiercami Mahometa), jak i doktrynalnej. Sojusznicy Omajjadów za źródło wiary uważali Koran – świętą księgę islamu podyktowaną przez Mahometa, składającą się ze 114 rozdziałów (sur) – oraz sunnę, czyli zbiór opowieści o czynach Proroka. Natomiast zwolennicy Alego odrzucali sunnę, traktując Koran jako jedyną podstawę wiary. W efekcie tej doktrynalnej kontrowersji doszło w islamie do rozłamu na sunnitów i szyitów.

W r. 656, po śmierci Otmana, kalifem został Ali, jednak po pięciu latach sprawowania władzy został zamordowany i władzę kalifa objął Muawija z rodu Omajjadów.

Kalifat Omajjadów (661-750)

Kalifat był islamską odmianą państwa teokratycznego. Dla muzułmanów kalif był zarówno najwyższym przywódcą religijnym, jak i politycznym.

Monarchia arabska

Omajjadzi przenieśli stolicę kalifatu do Damaszku (za pierwszych czterech kalifów znajdowała się ona najpierw w Medynie, a potem w Kufie). Kalifowie omajjadzcy upodobnili się do władców orientalnych. Stanowisko kalifa stało się dziedziczne w rodzie Omajjadów, chociaż formalnie nowy kalif był wybierany za życia swego poprzednika. Kalifat miał charakter monarchii arabskiej, w której z pełni praw korzystali jedynie Arabowie, zaś ludność niearabska nawet po przyjęciu islamu była dyskryminowana.

Ataki na Bizancjum

Po opanowaniu portów Syrii i Egiptu Arabowie posiedli umiejętność budowy okrętów i żeglowania, mogli więc odtąd atakować przeciwników zarówno z lądu, jak i z morza. Kilkakrotnie wojska Omajjadów atakowały Bizancjum – do najpoważniejszej próby sił doszło w latach 717-718, kiedy to przez prawie rok Arabowie oblegali Konstantynopol, zostali jednak pokonani przez cesarza Leona III. Około r. 695 w ich ręce wpadła Kartagina, co oznaczało zakończenie podboju Afryki północnej, należącej poprzednio do Bizancjum.

Podbój Hiszpanii

Następnym celem arabskiej ekspansji stała się Hiszpania. Arabom sprzyjał fakt nasilenia się konfliktów dynastycznych w państwie Wizygotów. Wykorzystując osłabienie tego państwa, w roku 711 siedmiotysięczny korpus ekspedycyjny dowodzony przez Tarika pokonał armię wizygocką pod Kadyksem. Na polu bitwy zginął król Wizygotów Rodryg, a pod panowaniem kalifatu Omajjadów znalazła się większość terytorium Półwyspu Iberyjskiego.

Arabowie zaczęli także atakować Galię: w r. 725 spustoszyli Prowansję i dolinę Rodanu, a około r. 730 wtargnęli na teren Akwitanii. Ich ekspansja została jednak powstrzymana przez państwo Franków.

Podboje na wschodzie

Na kierunku wschodnim około r. 662 podbity został Afganistan, w r. 671 wojska arabskie przekroczyły rzekę Oxus (Amu-darię w dzisiejszym Uzbekistanie), a następnie podbiły Bucharę, Samarkandę, Pendżab i zachodnią część chińskiego Turkiestanu.

Bunt szyitów

Do upadku Omajjadów doprowadził bunt, który wybuchł w roku 747 na wschodzie kalifatu, na terytorium Chorasanu (dzisiejszy północno-wschodni Iran). Zbuntowali się dyskryminowani przez elitę rządzącą muzułmanie pochodzenia niearabskiego, z których wielu wyznawało islam w wersji szyickiej. Gdy powstanie objęło w roku 749 Mezopotamię, na jego czele stanął prawnuk stryjecznego brata Mahometa, Abul Abbas. W Kufie, głównym mieście szyitów, został obwołany kalifem i wyruszył na czele swoich zwolenników przeciwko kalifowi z dynastii Omajjadów, Marwanowi II. W styczniu 750 r. rozegrała się bitwa nad Wielkim Zabu, dopływem Tygrysu, w której zwycięstwo odnieśli powstańcy. Pokonany Marwan zbiegł, ale wkrótce został wytropiony i zamordowany. Podobny los spotkał większość członków rodu Omajjadów.

Kalifat Abbasydów (750-1258)

Abul Abbas, założyciel dynastii Abbasydów, przeniósł stolicę kalifatu z Damaszku do Kufy. Jego następca w r. 762 ulokował stolicę w nowo zbudowanym Bagdadzie.

Wieloetniczna monarchia islamska

Kalifat pod panowaniem Abbasydów nabrał nowego charakteru: z państwa arabskiego przeobraził się w wieloetniczną monarchię islamską. Abul Abbas zrównał w prawach wszystkich wyznawców islamu, do elity władzy dopuścił przedstawicieli arystokracji perskiej i mezopotamskiej.

Wpływy perskie były widoczne w rozwiniętym ceremoniale dworskim. Kalif stał się osobą niedostępną dla zwykłego śmiertelnika, rolę pośrednika między kalifem a jego poddanymi odgrywał wezyr, sprawujący w imieniu kalifa pełnię władzy wykonawczej. Oprócz wezyra najwyższej rangi urzędnikami byli: kadi, czyli sędzia, komendant policji, skarbnik oraz naczelnik poczty, zajmujący się głównie działalnością wywiadowczą.

Secesja Hiszpanii

W r. 755 oderwała się od kalifatu Abbasydów Hiszpania, gdzie emirem Kordoby ogłosił się Abd-ar-Raman – jeden z Omajjadów, który schronił się na Półwyspie Iberyjskim przed prześladowaniami. Poparły go stacjonujące w Hiszpanii syryjskie oddziały wojskowe. W r. 929 Abd-ar-Raman III (912-961) ogłosił się kalifem.

Dezintegracja państwa Abbasydów

W I połowie X wieku w Afryce północnej ukształtował się szyicki kalifat Fatymidów – jego założycielem był Obeidallah, potomek Fatimy, córki Mahometa. Dzięki poparciu plemion berberyjskich mógł zerwać zależność od Damaszku.

Od X wieku kalifat Abbasydów zaczął ulegać postępującej dezintegracji, co było efektem nasilających się tendencji separatystycznych oraz trudności gospodarczych, wynikających z wyjałowienia żyznej dotychczas doliny Eufratu i Tygrysu. Obawiający się o swą władzę kalifowie otaczali się tureckim wojskiem, które w konsekwencji wywierało coraz większy wpływ na politykę, stopniowo podporządkowując sobie swych mocodawców. Kres kalifatowi Abbasydów położył najazd Mongołów, którzy pod dowództwem Hulagu-chana zdobyli w r. 1258 Bagdad, mordując większość jego mieszkańców, w tym kalifa i jego rodzinę.

Gospodarka

Handel międzynarodowy

Wielką rolę w gospodarce kalifatu odgrywał handel międzynarodowy, jako że przez imperium arabskie przebiegały szlaki z Europy do Indii, do wschodniej Afryki i Azji środkowej, a także ze wschodu aż po Półwysep Iberyjski. Kupcy arabscy zapuszczali się też do Europy wschodniej, skąd przywożono niewolników, bursztyn, wosk i futra.

Rolnictwo

Arabowie upowszechnili na ogromnym obszarze techniki melioracyjne znane z Egiptu i Mezopotamii. Uprawiali trzcinę cukrową (w rejonie Zatoki Perskiej), daktyle (w Mezopotamii i Arabii), bawełnę (przede wszystkim w rejonie Samarkandy), len i konopie, drzewa morwowe (jako podstawę przemysłu jedwabniczego), ryż, a także szafran i indygo.

Rzemiosło

Damaszek i Toledo słynęły z produkcji wyrobów ze stali, głównie mieczy. Przemysł tkacki specjalizował się w produkcji kobierców i dywanów oraz wyrobów z gazy i adamaszku. Arabowie rozpoczęli wyrabiać z bawełny papier, który całkowicie wyparł na Bliskim Wschodzie papirus. Dzięki kupcom arabskim papier został upowszechniony w średniowiecznej Europie.

Kultura i nauka

Arabowie zasłynęli przede wszystkim z osiągnięć w naukach przyrodniczych i ścisłych. W medycynie upowszechnili stosowanie leczniczych ziół oraz wszelkiego rodzaju maści i wonnych olejków. Rozwinęli chemię eksperymentalną, co z kolei wpłynęło na rozwój farmakologii.

W matematyce rozpowszechnili pochodzące z Indii cyfry, które w Europie zostały nazwane arabskimi. Rozwinęli algebrę i trygonometrię.

Przetłumaczyli dzieła starożytnych myślicieli greckich. Ich ulubionym filozofem był Arystoteles, którego poglądy zainspirowały najwybitniejszych uczonych arabskich: Awicennę i Awerroesa.

Awicenna

Abu Ali al-Husain ibn Abdullah ibn Sina (980-1037), zwany w Europie Awicenną, żył w Bucharze w Azji Środkowej. Reprezentował w filozofii kierunek racjonalistyczny. Przeciwstawiając religię nauce, jednocześnie uznawał konieczność istnienia religii jako podstawy ładu społecznego i warunku sprawnego rządzenia. Awicenna był także wybitnym lekarzem, autorem wielu dzieł z dziedziny medycyny i farmakologii.

Awerroes

Ibn Ruszd (1126-1198), zwany w Europie Awerroesem, żył w kalifacie Kordoby. Pochodził z rodziny prawniczej, kształcił się w dziedzinie matematyki, filozofii, teologii, prawa i medycyny. Był najsłynniejszym w świecie arabskim komentatorem pism Arystotelesa.

Głosił pogląd, iż nieśmiertelność nie jest atrybutem indywidualnej duszy ludzkiej, lecz duszy Wszechświata. Po śmierci człowieka jego dusza zespala się z duszą Wszechświata, która była odpowiednikiem arystotelesowskiego logosu. Przywilej nieśmiertelności przysługuje więc całemu rodzajowi ludzkiemu, a nie poszczególnym jednostkom. Z tej tezy wypływał wniosek, że szczęście mogą ludzie znaleźć tylko w życiu doczesnym. Awerroes twierdził ponadto, iż nie istnieje sprzeczność między rozumem a wiarą, gdyż dotyczą one odmiennych wymiarów rzeczywistości.+--------------------------+--------------------------+--------------------------+
| | | |
+--------------------------+--------------------------+--------------------------+

PAŃSTWO FRANKÓW

Rządy dynastii Merowingów

Bitwa pod Soissons

Frankowie byli ludem germańskim, którego siedziby w V wieku znajdowały się w między Renem a Menem. Lud ten dzielił się na kilka szczepów. Władcą Franków salickich został w r. 484 Chlodwig z dynastii Merowingów. Jego celem stała się ekspansja na teren północnej Galii, gdzie władzę – jako rzymski magister militium – sprawował Sjargiusz. Chlodwig pozyskał dla swych planów poparcie innych szczepów frankijskich i zaatakował siły rzymskie w bitwie pod Soissons w r. 486. Sjargiusz poniósł klęskę, próbował schronić się u Wizygotów, jednak został przez nich wydany Chlodwigowi, który kazał go stracić. Państwo Franków objęło wówczas północną Galię z Paryżem, Reims i Orleanem.

Chrzest Chlodwiga

W Boże Narodzenie 496 r. Chlodwig wraz z trzema tysiącami swych wojowników przyjął w katedrze w Reims chrzest w obrządku rzymskim. Władca Franków stał się pierwszym katolikiem wśród monarchów germańskich – pozostali wyznawali chrześcijaństwo w wersji ariańskiej. Fakt ten miał istotne konsekwencje polityczne: Chlodwig zyskiwał sojusznika w osobie biskupa Rzymu, a także w zamieszkującej Galię ludności romańskiej, wyznającej katolicyzm. Dawało mu to przewagę nad innymi władcami germańskimi i czyniło z niego obrońcę Kościoła rzymskiego.

Zwycięstwo nad Wizygotami

W r. 507 Frankowie, posiłkowani przez Burgundów, pokonali w okolicach Poitiers Wizygotów i odebrali im południową Galię. W następnych latach pokonanych próbowali wesprzeć Ostrogoci panujący w Italii, jednak ich interwencja okazała się mało skuteczna – w r. 510 zawarty został pokój, na mocy którego do Państwa Franków przyłączono Akwitanię i Owernię, zaś Prowansję otrzymali Ostrogoci.

Po tym sukcesie Chlodwig miał na tyle mocną pozycję, że usunął innych władców frankijskich i stał się niekwestionowanym królem wszystkich Franków.

Rozdrobnienie Państwa Franków a monarchia patrymonialna

Po śmierci Chlodwiga w r. 511 Państwo Franków zostało podzielone między jego czterech synów – Teodoryka, Chlodomira, Childeberta i Chlotara. Temu ostatniemu udało się ponownie zjednoczyć państwo dopiero w r. 558, po śmierci pozostałych braci.

W II połowie VI wieku Państwo Franków wkroczyło w fazę ciągłych sporów dynastycznych i walk wewnętrznych. Po śmierci Chlotara I (w r. 561) zostało podzielone między jego synów: Gontran dostał Burgundię, Sigibert część wschodnią, czyli Austrazję, a Chilperyk część północną, czyli Neustrię. Od tego momentu władza centralna była coraz słabsza – Merowingowie zyskali opinię królów gnuśnych, gdyż nie interesowali się sprawami państwa, przekazując faktyczną władzę grupom możnowładców.

Rozdrobnienie terytorialne Państwa Franków wynikało z panującej wówczas (i charakterystycznej dla Europy wczesnego średniowiecza) formy ustrojowej: monarchii patrymonialnej (od patrimonium – majątek rodowy). Cechowała się się ona tym, że państwo uważane było za prywatną własność panującego i w związku z tym podlegało takim samym zasadom dziedziczenia, jak każdy majątek. W podziale spadku uczestniczyli więc wszyscy synowie zmarłego władcy. Na tym tle nieustannie dochodziło między spadkobiercami do konfliktów co do podziału terytorium państwa.

Chlotar II i Dagobert I

Ponownie zjednoczył państwo w r. 613 Chlotar II, syn Chilperyka, w czym pomogło mu wymarcie potomków Sigiberta. Syn Chlotara II, Dagobert I (629-639), uważany jest za ostatniego silnego i samodzielnego władcę z dynastii Merowingów. Za jego panowania Bizancjum zawarło (w r. 631) wieczysty pokój z Frankami. Dagobert walczył z Arabami w obronie chrześcijańskich państewek na północy Półwyspu Iberyjskiego, interweniował także w Italii. Klęską zakończyła się natomiast wyprawa wojsk Dagoberta przeciwko słowiańskiemu Państwu Samona w r. 632.

Rola majordomów

Po śmierci Dagoberta, wobec słabnięcia władzy królewskiej, coraz większą rolę polityczną zaczęli odgrywać możnowładcy sprawujący urząd majordoma. Majordomowie jeszcze w VI wieku zajmowali się tylko zarządzaniem dworem, później jednak ich kompetencje objęły także dowodzenie wojskiem i podejmowanie najważniejszych decyzji państwowych. Stali się oni faktycznie niekoronowanymi monarchami przy bezwolnych Merowingach. Rozbicie terytorialne Państwa Franków powodowało, że majordomowie z poszczególnych dzielnic (z których najważniejszymi były Austrazja, Neustria i Burgundia) prowadzili między sobą nieustanne walki.

Pepin z Heristalu

Urząd majordoma w Austrazji objął w r. 679 Pepin z Heristalu, pochodzący z możnego rodu Arnulfingów. Po ośmioletniej walce przyłączył Neustrię i Burgundię do Austrazji, odbudowując w ten sposób jedność państwa. Po śmierci Pepina (714) Państwu Franków groził ponowny rozpad, lecz sytuację opanował syn Pepina, Karol Młot, który przejął urząd majordoma oraz rozbił opozycję w Neustrii i Burgundii. Ten moment uważa się za faktyczne przejęcie władzy przez dynastię Karolingów (od imienia Karola), jako że formalnie panujący królowie merowińscy zostali sprowadzeni do roli figurantów – najpierw Teodoryk IV, panujący w latach 720-737, a później Childeryk III.

Karol Młot

Na początku swoich rządów Karol Młot przywrócił frankijską zwierzchność nad Sasami, Bawarami i Alamanami, plemionami germańskimi żyjącymi po prawej stronie Renu, zmuszając ich do płacenia daniny.

Misja św. Bonifacego

Z inicjatywy Karola Młota i na polecenie papieża Grzegorza II na ziemiach germańskich rozpoczął w r. 723 działalność misyjną anglosaski biskup Wynfrith, znany pod łacińskim imieniem Bonifacego. Działał on na terenie Hesji i Turyngii, za zasługi na polu chrystianizacji został w r. 732 wyświęcony na arcybiskupa.

Powstrzymanie ekspansji arabskiej – bitwa pod Poitiers

W r. 721 na teren dawnej Galii wtargnęli z Półwyspu Iberyjskiego Arabowie, zagrażając Tuluzie, stolicy Akwitanii (Akwitania, niegdyś należąca do Państwa Franków, była od r. 670 niezależnym księstwem). Odparci spod Tuluzy, zaczęli pustoszyć dolinę Rodanu i dotarli do Autun w Burgundii, niszcząc w r. 725 to miasto. W 732 ponownie najechali Akwitanię, zdobywając Bordeaux i podchodząc pod Poitiers. Samego miasta nie udało się Arabom zdobyć, spalili jedynie zabudowania za murami. Ich atak ruszył następnie w stronę miasta Tours. Książę Akwitanii Odo wezwał wówczas na pomoc Karola Młota, który pokonał najeźdźców w bitwie w połowie drogi między Poitiers a Tours.

Bitwa ta spowodowała, iż ataki arabskie na dawną Galię stały się znacznie słabsze, zniknęło więc niebezpieczeństwo dalszej ekspansji islamu na Europę. Do takiego rozwoju wydarzeń przyczyniło się jednak nie tylko zwycięstwo Karola Młota, ale także wewnętrzne problemy emiratu Kordoby, gdzie nasiliły się bunty charydżytów – skrajnie ortodoksyjnej sekty islamskiej.

Pepin Mały

Po śmierci Karola Młota, w r. 741 Państwo Franków zostało podzielone między jego dwóch synów: Karloman otrzymał Austrazję, zaś Pepin Mały Neustrię, Burgundię i Prowansję. W 747 Karloman zrezygnował z urzędu majordoma, wyjechał do Rzymu i wstąpił tam do klasztoru. Pełnię władzy w Państwie Franków przejął wtedy Pepin Mały.

Koronacja