Starość w (wielkim) mieście - ebook

Dodać życia do lat, które zostały dodane do życia”

Słowo wstępne

Przedstawiamy raport z badań poświęcony opiniom seniorek i seniorów na temat ich potrzeb i zasobów w miejscu zamieszkania. Spiritus movens tego przedsięwzięcia badawczego była Janina Piwowarczyk- prezeska stowarzyszenia „Nasze Osiedle Ścigały” w Katowicach. Z jej inicjatywy i z Jej wsparciem podjęłyśmy się zorganizowania i przeprowadzenia badań oraz przygotowania wstępnego raportu o potrzebach i zasobach osób starszych w jednym z rejonów miasta objętych planem rewitalizacji, starych Bogucicach. Społeczny i polityczny odzew na upublicznione rezultaty badań zmotywował nas do eksploracji szans i barier aktywności osób starszych także w innych dzielnicach Katowic oraz do przyjrzenia się instytucjonalnym i kulturowym mechanizmom kształtowania polityk miejskich „przyjaznych starości”. W efekcie tych działań powstała właśnie prezentowana książka.

W trwającej wielu miesięcy pracy badawczej mogłyśmy liczyć na zaangażowanie i pomoc studentek i studentów Instytutu Socjologii, zwłaszcza Teresy Krzemińskiej, członkiń stowarzyszenia „Nasze Osiedle Ścigały”, nieformalnych liderek bogucickiej społeczności lokalnej, dyrekcji Miejskiego Domu kultury w Bogucicach, Agaty Kłyszewskiej z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz wielu innych osób, które pro bono poświęciły swój czas, wiedzę i życzliwość. W tym miejscu wszystkim Im dziękujemy!

Dziękujemy także naszym rozmówczyniom i rozmówcom, uczestniczkom i uczestnikom wywiadów indywidualnych i grupowych, za udział w realizacji tego projektu badawczego oraz okazane zaufanie i otwartość.

I na koniec, last but not least, kierujemy podziękowania do Recenzentki, której wnikliwe uwagi i sugestie okazały się dla nas niezwykle pomocne.

dr Jolanta Klimczak, dr Dorota Nowalska-KapuścikCZĘŚĆ 1. Starość z perspektywy miasta

1. Miasto przyjazne starzeniu się: globalne wyzwania i lokalne działania

Demograficzne starzenie się społeczeństw jest procesem, który zmienia i zmieniać będzie nie tylko struktury społeczne, ale także inne wymiary życia społeczeństw. Już teraz osoby starsze stanowią 12% populacji globalnej, a szacuje się, że w 2050r stanowić będą 22% (www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health). Z tych powodów starość, starzenie się i życie osób starszych w społeczeństwie nie jest tylko przedmiotem zainteresowania gerontologii, geriatrii czy socjologii starości, ale jest kwestią polityczną. Już w 1982r na pierwszym Światowym Zgromadzeniu w Sprawie Starzenia się (w Wiedniu) przyjęto „Międzynarodowy plan działania w sprawie starzenia się”, w którym apelowano m.in. o godność i równość wszystkich grup wiekowych, o solidarność międzypokoleniową, o włączanie osób starszych do tworzenia i realizacji programów społecznych” (Szatur-Jaworska 2013:12). Dwadzieścia lat później, w Madrycie, na drugim Światowym Zgromadzeniu w Sprawie Starzenia się przyjęto deklarację o eliminowaniu wszelkich form dyskryminacji, w tym także ze względu na wiek (ageizmu) i włączeniu do ekonomicznych i społecznych strategii kwestii starzenia się społeczeństwa (Szatur-Jaworska 2013:14). A Europejska Komisja Gospodarcza ONZ przyjęła „Regionalną strategię wdrażania międzynarodowego planu działania w sprawie starzenia się” i rekomendowała włączenie do wszystkich polityk perspektywy mainstreaming ageing (Szatur- Jaworska 2013: 15).

Aksjologicznym fundamentem postulowanych i wdrażanych projektów mają być rekomendowane w 1991 przez ONZ „Zasady działania na rzecz osób starszych” (Szatur- Jaworska 2013: 12- 13), za podstawowe prawa uznające:

NIEZALEZNOŚĆ

UCZESTNISTWO.

OPIEKĘ

SAMOREALIZACJĘ

GODNOŚĆ

Maistreaming agieng odnieść można do trzech rodzajów polityk publicznych:

Polityki wobec starzenia się ludności, czyli działań państwa podejmowanych świadomie, w wielu obszarach i dziedzinach (gospodarki, infrastruktury, migracji) jako reakcję na zmiany demograficzne;

Polityki wobec ludzi starszych, a więc rozpoznawania potrzeb i problemów konkretnych zbiorowości osób starszych i reagowania na nie w danym miejscu i czasie;

Polityki wobec starości, rozumianej jako długookresowego projektu przygotowywania się do ostatniej fazy życia i uznawania jej za równie wartościową jak wcześniejsze, nie tylko przez pokolenie starsze, ale i przez pozostałe, młodsze pokolenia (Szatur-Jaworska 2013: 9-10).

Polityki te realizowane są na wielu poziomach życia społecznego, a ich zakres i skuteczność warunkują różne czynniki. Jednym z nich są globalne procesy urbanizacji, czyniące z miasta dominujące środowisko zamieszkania dla 54% ludności świata, (przewiduje się, że w 2050 będzie to 66%), (UN DESA 2014). Z tych powodów jedną z istotnych kwestii staje się tworzenie i wdrażanie polityk służących budowaniu „społeczności przyjaznej starzeniu się” rozumianej jako ta, w której optymalizuje się szanse „na zdrowie, uczestnictwo i bezpieczeństwo w celu poprawy jakości życia w miarę starzenia się ludzi (WHO 2007: 1), ze szczególnym udziałem właśnie miasta jako rodzaju „zbiorowości społecznej skupiającej znaczną liczbę ludzi na określonym terenie, wyróżniającej się heterogeniczna strukturą i zróżnicowanymi stylami życia swoich członków. Substrat materialny zorganizowanego życia w mieście tworzy zabudowa architektoniczna i urbanistyczna oraz rozbudowana infrastruktura usługowa” (Misiak 1999: 228).

Idea miasta przyjaznego starzeniu się sięga do koncepcji, wykraczającej poza wąską perspektywę postrzegania senioralnej aktywności przez pryzmat fizycznej sprawności czy udziału w rynku pracy, obejmuje bowiem uczestnictwo „w życiu społecznym, gospodarczym, kulturalnym, duchowym i obywatelskim” (WHO 2002: 12).

Rys. 1:

Uwarunkowania aktywnego starzenia się

Źródło: WHO 2002: 12 za: Maria Zrałek „Kształtowanie środowiska zamieszkania sprzyjającego aktywności osób starszych – aspekty międzynarodowe” 2014:104

Idea ta wskazuje także na miejskie środowisko mieszkalne jako odpowiedzialne za jakość życia osób starszych i stwarzanie warunków umożliwiających (tak rozumiane) aktywne starzenie się, jest ono bowiem „zbiorem obiektów oddziałujących aktywnie na ludzką świadomość, należących do wzajemnie współzależnych płaszczyzn: materialno-przestrzennej, zbiorowości oraz kultury i systemów wartości” (Majer 2010: 137). I to takie jego składowe jak transport, mieszkalnictwo, partycypacja społeczna, szacunek i inkluzja społeczna, zatrudnienie, komunikacja i informacja, wsparcie społeczności i usługi zdrowotne, przestrzenie publiczne i budynki znajdują się na liście wskazań dla Miast Przyjaznych Starzeniu, stworzonej przez osoby starsze (WHO 2007: 9).

Rys. 2: Obszary tematyczne Miasta Przyjaznego Wiekowi

Źródło: Global Age-friendly Cities: A Guide 2007, za: Maria Zrałek „Kształtowanie środowiska zamieszkania sprzyjającego aktywności osób starszych – aspekty międzynarodowe” 2014: 120

Miasta przyjazne starzeniu się mają eliminować zjawiska utrudniające aktywne starzenie się oraz stwarzać przyjazne warunki do życia poprzez włączenie do swoich polityk lokalnych kilku fundamentalnych perspektyw: