Sułtanki - ebook

Księżniczka królewskiego rodu

Wstęp

Historia Imperium Osmańskiego i kobiet, które szczególnie zaznaczyły się w jego dziejach, jest niezmiernie interesująca, kusi tajemnicami haremów, okrucieństwem oraz intrygami i przepychem pałacu. W kulturze islamu i Wschodu liczyli się przede wszystkim mężczyźni. Jeśli kobiecie udało się zaistnieć na dworze sułtana, to głównie jako żonie i matce, czasem babce nieletniego władcy. Rolą kobiety było dostarczanie przyjemności w łożu i rodzenie dzieci. Czasem jednak wpływ kobiet na mężczyzn, rządy i kraj był znaczący. Valide sultan, czyli matka sułtanów, była najważniejszą i najpotężniejszą kobietą w haremie, w pałacu, w całym kraju.

W pewnym okresie dziejów mówiono nawet o „rządach sułtanek”. Tak naprawdę zaczęły się one za czasów Sulejmana Wspaniałego. Do historii przeszły szczególnie Roksolana, która przybrała imię Hürrem, Safije oraz Anastazja, która przyjęła imię Kösem. Ich losy są fascynujące, chociaż ich życie nie było usłane różami, pomimo przepychu i klejnotów, którymi je w pewnym okresie życia otaczano.Rozdział 1

Hierarchia

W społeczeństwie osmańskim kobieta przynależała do rodziny, zamkniętego klanu, na czele którego stała głowa rodziny – ojciec. Domownicy byli mu winni posłuszeństwo i szacunek, rządził on domem i domownikami, ale przede wszystkim w męskiej części domu. Cała rodzina – ojciec, matka, synowie żonaci i nieżonaci, córki, wnuki, konkubiny, niewolnicy i służący żyli pod jednym dachem, chociaż z podziałem na płeć – mężczyźni mieszkali w męskiej części, czyli w selamliku, a kobiety w kobiecej zwanej harem. Były to dwie oddzielone od siebie części domu. W haremie rządziła żona pana domu, mężczyzna na ogół tam nie wchodził, chyba że z jakiegoś ważnego powodu. Ponieważ kobiety z zasady przebywały głównie w domu, ich rola społeczna była ograniczona. Jednak o ile bogaci mieli haremy pełne kobiet, o tyle biedniejsi mieszkańcy imperium mieli w zasadzie kontakt z kilkoma kobietami ze swojego najbliższego otoczenia. Nie widywali kobiet z domów innych mężczyzn, o ile nie były Europejkami, Greczynkami czy Ormiankami. Sułtanowie mieli wiele kobiet, a ich córki – księżniczki ze znamienitych rodów panujących – mogły poślubić nawet niewolników, chociaż z zasady ich małżonkami byli mężczyźni zajmujący wysoką pozycję w hierarchii społecznej imperium. W przypadku zamążpójścia księżniczki mogły wymagać od swoich mężów monogamicznego związku.

Turecka dama

Pozycja kobiety była odpowiednio silna dopiero wtedy, gdy urodziła dziecko, najlepiej syna, córki były mniej cenione. Biada tej, która dzieci mieć nie mogła, ponieważ bezpłodność była przekleństwem. Pozycja matki była bardzo mocna, gdyż kobiety posiadające potomstwo rządziły córkami, synowymi, służącymi i synami, chociaż synami tylko do pewnego wieku. Chłopcy co prawda uczyli się poza haremem czy kobiecą częścią domu, ale mieszkali z matkami w żeńskiej części, dopóki nie zostali uznani za zbyt dojrzałych, by nadal tam przebywać. To matka wybierała synowi narzeczoną. Po śmierci ojca rola matki kończyła się – syn zostawał głową rodziny, a jego żona – panią domu.

Pozycja mężczyzny w domu i społeczeństwie była uprzywilejowana od dnia jego narodzin. Chłopcy byli rozpieszczani, wręcz psuci przez matki, nianie i opiekunki, a także przez ojców. Edukowano ich, a jeśli pochodzili z zamożnej rodziny, byli przygotowywani do pracy w administracji; jeśli chłopiec pochodził z rodziny kupieckiej – przygotowywano go, aby w przyszłości prowadził rodzinny interes.

Niania z dzieckiem

Dziewczynki kształcono w o wiele mniejszym stopniu, starano się raczej wychować je na dobre żony i matki, by w przyszłości stanowiły podporę rodziny, męża i synów. Uczyły się więc gotowania, haftowania, gry na instrumentach, innych zajęć domowych, również zarządzania służbą. Kobiety znały się na ziołach i na leczeniu oraz pielęgnacji ciała. Położnictwo na obszarze Imperium Osmańskiego i na całym Wschodzie było na o wiele wyższym poziomie niż w Europie, a śmiertelność kobiet przy porodzie była niższa, podobnie jak śmiertelność niemowląt. W przypadku płci pięknej, wiedza medyczna, w tym ta dotycząca położnictwa, przekazywana była z pokolenia na pokolenie. Celem wszelkiej edukacji dziewcząt było przygotowanie ich do jak najlepszego wyjścia za mąż. Właściwie dzieci płci żeńskiej przygotowywano do tego od urodzenia. Wyborem narzeczonego dla dziewczyny, podobnie jak wyborem przyszłej synowej, zajmowała się jej matka. To ona negocjowała warunki ślubu i tego, co córka zastanie w domu u nowej rodziny. Rolę salonu, w którym oglądano pannę młodą i prowadzono ślubne pertraktacje, odgrywał hammam, turecka łaźnia. Potem spotykano się w haremie, na koniec rodziny uzgadniały końcowe warunki i narzeczony mógł wręczyć przyszłej pannie młodej prezent oraz wpłacić ojcu narzeczonej kwotę stanowiącą część kosztów przyszłego wesela. Małżeństwo dodawało prestiżu nie tylko mężczyźnie, ale również kobiecie.

Łaźnia turecka. Miniatura z XVI wieku

Kobiety w społeczeństwie tureckim mogły dysponować swoimi dobrami. Jeśli posiadały środki finansowe, mogły kupować i sprzedawać rozmaite towary.

Czarnoskóra niewolnica pielęgnująca kobietę w łaźni

Stroje tureckich kobiet

Gdy kobieta przebywała w miejscu publicznym, na ulicy, była ubrana od stóp do głów tak, że nawet najbliższa rodzina nie była w stanie jej rozpoznać. Mężczyźni nie mogli rozmawiać z kobietami w miejscach publicznych, nie mówiąc o zaczepianiu ich. Jeśli mężczyzna zakochał się w kobiecie, nie mógł jej tego powiedzieć, ale zakochani panowie i na to znaleźli sposób: pisali poemat lub wiersz miłosny, by przesłać go swojej wybrance potajemnie. W jaki sposób się zakochiwali? Czasem mieli okazję przez przypadek zobaczyć pannę w ogrodzie lub na balkonie, a czasem wystarczyło, że wyobrażali sobie, jak wygląda ubrana od stóp do głów panna, którą czasem spotykali na ulicy, gdy wchodziła do bramy z ojcem lub z bratem.

Nie było mowy o podejmowaniu pracy przez dobrze urodzone kobiety. Pracowały niewolnice i służące. Kobiety z bogatych sfer, zwłaszcza matki sułtana, były w stanie zarabiać pieniądze, ponieważ kupcy i dostawcy „wkupywali” się w ich łaski. Matka Mehmeda III, Safije, w pewnym okresie panowania swojego syna zarabiała nawet trzy tysiące akçe dziennie. Akçe było srebrną monetą będącą w obiegu w Imperium Osmańskim, waga monety w srebrze wynosiła około 0,85 g.