System Prawa Karnego Procesowego. Tom 17. Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych - ebook

W XVII tomie Systemu prawa karnego procesowego omówiono zagadnienia związane ze współpracą międzynarodową w sprawach karnych. W obszarze współpracy w sprawach karnych w ramach stosunków międzynarodowych można obecnie wyróżnić dwie płaszczyzny: współpracę tradycyjną, opartą na przepisach dwustronnych i wielostronnych umów międzynarodowych, ewentualnie regulacjach kodeksowych, oraz współpracę prowadzoną między państwami członkowskimi Unii Europejskiej na podstawie przepisów prawa polskiego, które wdrażają decyzje ramowe oraz dyrektywy unijne przewidujące mechanizm wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych.

W oddawanym do rąk Czytelników tomie przedstawiono, jak poszczególne instrumenty współpracy ewoluowały na przestrzeni lat oraz to, jaką ostatecznie formę uzyskały w ramach Unii Europejskiej.

Wykaz skrótów  | str. 21

Wykaz podstawowej literatury podawanej wyłącznie w zapisie skróconym  | str. 29

Wstęp  | str. 39

Rozdział 1

Zagadnienia ogólne  | str. 43

1. Ewolucja współpracy międzynarodowej w sprawach karnych | str. 54

 1.1. Ewolucja współpracy międzynarodowej w sprawach karnych w prawie międzynarodowym  | str. 54

 1.2. Ewolucja współpracy w sprawach karnych w Unii Europejskiej  | str. 67

2. Zasady współpracy międzynarodowej w sprawach karnych | str. 75

 2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 75

 2.2. Zasada podwójnej przestępności czynu  | str. 76

 2.2.1. Powody obowiązywania warunku podwójnej przestępności czynu we współpracy międzynarodowej i unijnej  | str. 76

 2.2.2. Podwójna przestępność czynu  | str. 85

 2.2.2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 85

 2.2.2.2. Warunek podwójnej przestępności w ujęciu rzeczywistym i hipotetycznym (in genere)  | str. 86

 2.2.2.3. Podwójna przestępność in abstracto  | str. 89

 2.2.2.4. Podwójna karalność in concreto  | str. 90

 2.2.2.5. Inne koncepcje  | str. 92

 2.2.2.6. Przestępstwa a wykroczenia w kontekście wymogu podwójnej przestępności  | str. 93

 2.2.2.7. „Retroaktywność” wymogu podwójnej przestępności  | str. 98

 2.3. Zasada niewydawania własnych obywateli  | str. 100

 2.3.1. Historia i uzasadnienie zakazu  | str. 100

 2.3.2. Ekstradycja własnego obywatela a prawa człowieka  | str. 109

 2.3.3. Zakaz ekstradycji obywatela w polskiej doktrynie konstytucyjnej  | str. 113

 2.3.4. Zmiana art. 55 Konstytucji RP, jej krytyka i konsekwencje ustawowe  | str. 122

 2.3.5. Zakaz ekstradycji obywatela a ochrona cudzoziemców wynikająca z zakazu dyskryminacji  | str. 124

 2.4. Zasada specjalności  | str. 125

 2.5. Klauzula porządku publicznego  | str. 133

 2.6. Szczególne traktowanie przestępstw politycznych, skarbowych i wojskowych we współpracy międzynarodowej w sprawach karnych  | str. 141

 2.6.1. Uwagi wprowadzające  | str. 141

 2.6.2. Odmowa współpracy ze względu na polityczny charakter przestępstwa  | str. 142

 2.6.3. Odmowa współpracy ze względu na wojskowy charakter przestępstwa  | str. 152

 2.6.4. Odmowa współpracy z powodu skarbowego charakteru przestępstwa  | str. 160

3. Relacja prawo wewnętrzne – prawo unijne – prawo międzynarodowe… w obszarze współpracy międzynarodowej w sprawach karnych | str. 169

 3.1. Uwagi wprowadzające  | str. 169

 3.2. Miejsce prawa międzynarodowego w hierarchii źródeł prawa  | str. 170

 3.3. Miejsce prawa unijnego w hierarchii źródeł prawa  | str. 174

 3.4. Dyrektywy unijne jako źródło prawa karnego materialnego i procesowego  | str. 178

 3.4.1. Bezpośrednie stosowanie dyrektyw unijnych  | str. 178

 3.4.2. Pośrednie stosowanie dyrektyw unijnych  | str. 181

 3.5. Reguły stosowania decyzji ramowych dotyczących prawa karnego materialnego i procesowego  | str. 187

 3.6. Stosowanie dyrektyw unijnych i decyzji ramowych w orzecznictwie sądów karnych  | str. 192

 3.7. Rola rozporządzeń unijnych w obszarze prawa karnego materialnego i procesowego  | str. 198

 3.8. Zasada pierwszeństwa prawa unijnego a konstytucyjna ochrona praw jednostki  | str. 200

 3.9. Rozstrzyganie kolizji norm w obszarze międzynarodowej współpracy w sprawach karnych  | str. 211

 3.9.1. Stosowanie art. 615 § 2 k.p.k. w odniesieniu do przepisów Kodeksu wdrażających unijne akty prawne  | str. 211

 3.9.2. Stosowanie art. 615 § 2 k.p.k. poza kontekstem unijnej współpracy w sprawach karnych  | str. 214

 3.10. Podsumowanie  | str. 218

Rozdział 2

Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych – rys prawnoporównawczy  | str. 219

1. Modele regulacji współpracy międzynarodowej w sprawach karnych w Europie | str. 223

 1.1. Uwagi wprowadzające  | str. 223

 1.2. Modele regulacji problematyki międzynarodowej współpracy w sprawach karnych  | str. 225

 1.3. Ocena funkcjonujących modeli regulacji  | str. 240

 1.4. Prace legislacyjne dotyczące modelu regulacji w Polsce  | str. 242

2. Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych w wybranych państwach… Unii Europejskiej – model francuski | str. 244

 2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 244

 2.2. Wykonywanie wniosków o współpracę w sprawach karnych  | str. 247

 2.2.1. Ogólne zasady współpracy  | str. 247

 2.2.2. Szczególne rodzaje wniosków o pomoc prawną  | str. 250

 2.3. Ekstradycja  | str. 253

 2.4. Przekazywanie skazanych  | str. 260

 2.5. Współpraca w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej  | str. 261

 2.5.1. Uwagi wprowadzające  | str. 261

 2.5.2. Wspólne zespoły śledcze  | str. 262

 2.5.3. Eurojust  | str. 263

 2.5.4. Zabezpieczenie mienia i środków dowodowych  | str. 267

 2.5.5. Wymiana informacji i danych wywiadowczych  | str. 271

 2.5.6. Europejski nakaz aresztowania  | str. 272

 2.5.7. Wykonywanie prawomocnych wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności  | str. 281

 2.5.8. Europejski nakaz dochodzeniowy  | str. 287

 2.5.9. Inne instrumenty współpracy w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej  | str. 294

 2.6. Współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym  | str. 295

 2.6.1. Zagadnienia ogólne  | str. 295

 2.6.2. Wykonywanie wniosków o aresztowanie i dostarczenie  | str. 297

 2.6.3. Wykonywanie wniosków o pomoc prawną  | str. 301

 2.6.4. Wykonywanie wyroków skazujących wydanych przez Międzynarodowy Trybunał Karny  | str. 301

 2.6.5. Zagadnienia zgodności statutu MTK z Konstytucją V Republiki  | str. 303

 2.7. Podsumowanie  | str. 306

3. Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych w wybranych państwach… Unii Europejskiej – model niemiecki | str. 307

 3.1. Sposób regulacji międzynarodowej współpracy w sprawach karnych w Niemczech  | str. 307

 3.2. Podstawowe zasady postępowania w przedmiocie pomocy prawnej  | str. 316

 3.3. Podstawowe zasady unijnej współpracy w sprawach karnych prowadzonej na podstawie niemieckiej ustawy o międzynarodowej pomocy prawnej w sprawach karnych  | str. 321

 3.3.1. Postępowanie w przedmiocie wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 321

 3.3.2. Postępowanie w przedmiocie wydania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 324

 3.3.3. Odmowa współpracy międzynarodowej na podstawie klauzuli „porządku prawnego” (ordre public)  | str. 325

 3.3.4. Przesłanki odmowy współpracy z państwami członkowskimi Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem zasady podwójnej karalności  | str. 331

 3.4. Podsumowanie  | str. 335

Rozdział 3

Immunitety dyplomatyczne i konsularne w procesie karnym  | str. 337

1. Rozwój historyczny immunitetów dyplomatycznych i konsularnych w prawie międzynarodowym | str. 339

 1.1. Immunitet dyplomatyczny  | str. 339

 1.2. Immunitet konsularny  | str. 346

2. Prawnomiędzynarodowe podstawy przywilejów i immunitetów | str. 352
3. Zakres czasowy i terytorialny immunitetów | str. 358

 3.1. Immunitet dyplomatyczny  | str. 358

 3.2. Immunitet konsularny  | str. 362

4. Przedstawiciele dyplomatyczni i ich rodziny | str. 364

 4.1. Koncepcja immunitetu  | str. 364

 4.2. Immunitet dyplomatyczny – zakres podmiotowy  | str. 369

 4.3. Immunitet dyplomatyczny – zakres przedmiotowy  | str. 372

 4.4. Dyplomata jako świadek  | str. 379

 4.5. Przeszukanie pomieszczeń misji dyplomatycznej  | str. 381

 4.6. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego przedstawiciela dyplomatycznego  | str. 382

5. Immunitety konsularne | str. 385

 5.1. Koncepcja immunitetu  | str. 385

 5.2. Zakres podmiotowy immunitetu konsularnego  | str. 387

 5.3. Zakres przedmiotowy immunitetu konsularnego  | str. 389

 5.4. Immunitet jurysdykcyjny konsula  | str. 394

 5.5. Osoby objęte immunitetem konsularnym w charakterze świadka, biegłego, tłumacza  | str. 396

 5.6. Przeszukanie pomieszczeń placówki konsularnej  | str. 399

 5.7. Honorowi urzędnicy konsularni  | str. 400

 5.8. Zrzeczenie się immunitetu konsularnego  | str. 401

6. Głowy państw oraz przedstawiciele państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego | str. 403
7. Funkcjonariusze międzynarodowi i przedstawiciele państw w organizacjach międzynarodowych | str. 415

 7.1. Uwagi wprowadzające  | str. 415

 7.2. Funkcjonariusze międzynarodowi  | str. 417

 7.3. Przedstawiciele państw wysyłani do organizacji międzynarodowych  | str. 420

8. Członkowie instytucji i organów Unii Europejskiej | str. 423
9. Żołnierze pełniący służbę poza granicami państwa | str. 429

Rozdział 4

Zasada ne bis in idem w prawie karnym międzynarodowym… oraz europejskim prawie karnym  | str. 433

1. Wstęp | str. 441
2. Istota zakazu ne bis in idem | str. 444
3. Kształtowanie się zasady ne bis in idem w umowach międzynarodowych | str. 449
4. Zasada ne bis in idem w regulacjach prawnych Rady Europy | str. 453

 4.1. Europejska konwencja o ekstradycji z 1957 r.  | str. 453

 4.2. Europejska konwencja w sprawie karania przestępstw drogowych z 1964 r.  | str. 456

 4.3. Europejska konwencja o międzynarodowej ważności wyroków karnych z 1970 r.  | str. 457

 4.4. Konwencja o przekazaniu ścigania w sprawach karnych z 1972 r.  | str. 462

 4.5. Inne rozwiązania konwencyjne nawiązujące do zasady ne bis in idem  | str. 463

5. Zakaz ne bis in idem w Europejskiej konwencji praw człowieka | str. 465

 5.1. Uwagi wprowadzające  | str. 465

 5.2. Pojęcia przestępstwa i postępowania karnego na podstawie art. 4 Protokołu nr 7 do EKPC  | str. 466

 5.3. Pojęcie tego samego czynu  | str. 469

 5.4. Pojęcie prawomocnego wyroku  | str. 483

 5.5. Wznowienie postępowania karnego na podstawie art. 4 ust. 2 Protokołu nr 7 do EKPC  | str. 485

6. Zasada ne bis in idem w porządku prawnym Unii Europejskiej | str. 489

 6.1. Uwagi wprowadzające  | str. 489

 6.2. Zasada ne bis in idem w Konwencji o podwójnym karaniu z 25.05.1987 r.  | str. 490

 6.3. Zasada ne bis in idem w Konwencji o wykonywaniu zagranicznych orzeczeń karnych z 13.11.1991 r.  | str. 493

 6.4. Zasada ne bis in idem a Konwencja o zakazie prowadzenia pojazdów mechanicznych z 17.06.1998 r.  | str. 495

 6.5. Zakaz ne bis in idem w Konwencji w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich oraz dyrektywie 2017/1371  | str. 500

 6.6. Zakaz ne bis in idem w Konwencji w sprawie zwalczania korupcji urzędników wspólnot europejskich i urzędników państw członkowskich Unii Europejskiej  | str. 505

7. Zasada ne bis in idem w Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen | str. 506

 7.1. Uwagi wprowadzające  | str. 506

 7.2. Zakres terytorialny i temporalny zasady ne bis in idem w Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen  | str. 511

 7.3. Tożsamość czynu (idem)  | str. 514

 7.4. Tożsamość podmiotu  | str. 524

 7.5. Rodzaje orzeczeń uruchamiające zakaz ne bis in idem na podstawie art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen  | str. 526

 7.5.1. Orzeczenia skazujące i uniewinniające  | str. 526

 7.5.2. Orzeczenia sądowe oraz pozasądowe przypisujące odpowiedzialność karną  | str. 533

 7.5.3. Orzeczenia o umorzeniu postępowania karnego  | str. 536

 7.6. Wyjątki od zasady ne bis in idem w Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen  | str. 544

8. Zakaz ne bis in idem z art. 50 KPP | str. 549

Rozdział 5

Przejęcie i przekazanie ścigania karnego  | str. 551

1. Instytucja przejęcia ścigania – zagadnienia ogólne | str. 552
2. Podstawy prawne współpracy w dziedzinie przejmowania ścigania w sprawach karnych | str. 557

 2.1. Przejęcie ścigania na podstawie umowy międzynarodowej  | str. 557

 2.2. Procedura przejęcia ścigania w przepisach Kodeksu postępowania karnego  | str. 563

 2.2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 563

 2.2.2. Przejęcie ścigania przez Rzeczpospolitą Polską  | str. 565

 2.2.3. Przekazanie ścigania do państwa obcego  | str. 578

 2.2.4. Konsultacje w przypadku konfliktu jurysdykcji  | str. 578

3. Mechanizm unikania konfliktów jurysdykcyjnych w stosunkach z innymi państwami… członkowskimi Unii Europejskiej | str. 580

 3.1. Uwagi wprowadzające  | str. 580

 3.2. Konsultacje mające na celu ustalenie istnienia konfliktu jurysdykcyjnego  | str. 582

 3.3. Konsultacje w celu rozwiązania konfliktu jurysdykcyjnego  | str. 587

 3.4. Wystąpienie do Eurojustu  | str. 592

 3.5. Charakterystyka procedury konsultacji w przepisach Kodeksu postępowania karnego  | str. 595

  

Rozdział 6

Ekstradycja i jej forma uproszczona – europejski nakaz aresztowania  | str. 599

1. Uwagi wprowadzające | str. 603
2. Przesłanki i przeszkody ekstradycyjne | str. 603

 2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 603

 2.2. Przeszkody związane z osobą sprawcy  | str. 607

 2.2.1. Obywatelstwo i azyl  | str. 607

 2.2.2. Stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej  | str. 609

 2.3. Przeszkody związane z negatywnymi przesłankami procesowymi  | str. 610

 2.3.1. Ne bis in idem  | str. 610

 2.3.2. Zawisłość sporu (lis pendens)  | str. 611

 2.3.3. Przedawnienie  | str. 612

 2.3.4. Amnestia  | str. 612

 2.3.5. Ułaskawienie  | str. 613

 2.4. Przeszkody związane z charakterem czynu  | str. 613

 2.4.1. Przestępstwo skarbowe  | str. 613

 2.4.2. Przestępstwo wojskowe  | str. 614

 2.4.3. Przestępstwo polityczne  | str. 614

 2.4.4. Przestępstwo prywatnoskargowe  | str. 615

 2.5. Przeszkody związane z zagrożeniem karą  | str. 616

 2.5.1. Kara śmierci  | str. 616

 2.5.2. Zagrożenie łagodną karą  | str. 616

 2.6. Przeszkody związane z miejscem popełnienia przestępstwa  | str. 617

 2.6.1. Popełnienie przestępstwa na terytorium państwa wezwanego  | str. 617

 2.6.2. Popełnienie przestępstwa na terytorium państwa trzeciego  | str. 618

 2.7. Pozostałe przeszkody ekstradycyjne  | str. 618

3. Przeszkody przekazania osoby w procedurze wykonania europejskiego nakazu aresztowania | str. 619

 3.1. Uwagi wprowadzające  | str. 619

 3.2. Obligatoryjne podstawy odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 620

 3.2.1. Przesłanka „amnestii”  | str. 620

 3.2.2. Przesłanka wynikająca z ne bis in idem  | str. 620

 3.2.3. Prawomocne orzeczenie o przekazaniu do innego państwa  | str. 625

 3.2.4. Przeszkoda wynikająca z nieletniości  | str. 626

 3.2.5. Przeszkoda wynikająca z potrzeby ochrony praw człowieka  | str. 627

 3.2.6. Przeszkoda dotycząca nakazu wydanego w związku z przestępstwem popełnionym bez użycia przemocy z przyczyn politycznych  | str. 629

 3.3. Fakultatywne podstawy odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 630

 3.3.1. Przesłanka podwójnej przestępności czynu zabronionego  | str. 630

 3.3.2. Zawisłość sprawy w Rzeczypospolitej Polskiej  | str. 632

 3.3.3. Odmowa wszczęcia postępowania, jego umorzenie lub wydanie innego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie  | str. 633

 3.3.4. Przedawnienie ścigania lub wykonania kary  | str. 635

 3.3.5. Popełnienie przestępstwa na terytorium RP  | str. 636

 3.3.6. Możliwość orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności  | str. 636

 3.3.7. Możliwość odmowy wykonania nakazu europejskiego wydanego w celu wykonania kary orzeczonej in absentia  | str. 638

 3.4. Wykonanie nakazu wydanego wobec obywatela polskiego  | str. 642

4. Czynne postępowanie ekstradycyjne | str. 645

 4.1. Uwagi wprowadzające  | str. 645

 4.2. Model klasyczny czynnego postępowania ekstradycyjnego  | str. 646

 4.2.1. Organy i etapy postępowania  | str. 646

 4.2.1.1. Etap zasadniczy (prokuratorski, sądowy)  | str. 646

 4.2.1.2. Etap uzupełniający (ministerialny)  | str. 649

 4.2.1.3. Etap postekstradycyjny  | str. 651

 4.2.2. Środki zaskarżenia stosowane w czynnej procedurze ekstradycyjnej  | str. 660

 4.3. Model uproszczony – wydanie europejskiego nakazu aresztowania  | str. 661

 4.3.1. Organy i etapy postępowania  | str. 661

 4.3.1.1. Etap zasadniczy  | str. 661

 4.3.1.2. Etap po przekazaniu  | str. 667

 4.3.1.2.1. Zasada specjalności  | str. 667

 4.3.1.2.2. Wykonywanie kar po przekazaniu  | str. 678

 4.3.1.2.3. Przekazanie zwrotne  | str. 680

 4.3.1.2.4. Dalsze przekazanie  | str. 682

 4.3.1.2.5. Czynności związane z wykonaniem wydanego europejskiego nakazu aresztowania  | str. 683

 4.3.2. Środki zaskarżenia w procedurze wydania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 685

5. Bierne postępowanie ekstradycyjne | str. 687

 5.1. Uwagi wprowadzające  | str. 687

 5.2. Model klasyczny biernego postępowania ekstradycyjnego  | str. 688

 5.2.1. Organy i etapy postępowania  | str. 688

 5.2.1.1. Etap wstępny (prokuratorski)  | str. 688

 5.2.1.2. Etap opiniujący (sądowy)  | str. 691

 5.2.1.3. Etap decyzyjny (ministerialny)  | str. 695

 5.2.2. Środki zaskarżenia w biernej procedurze ekstradycyjnej  | str. 699

 5.2.3. Ekstradycja uproszczona  | str. 706

 5.2.4. Stosowanie środków zapobiegawczych w toku procedury ekstradycyjnej  | str. 709

 5.3. Model uproszczony – procedura wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 716

 5.3.1. Organy i etapy postępowania  | str. 716

 5.3.1.1. Uwagi wprowadzające  | str. 716

 5.3.1.2. Etap wstępny (prokuratorski)  | str. 717

 5.3.1.3. Etap sądowy – orzekanie w przedmiocie wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 720

 5.3.1.4. Etap sądowy – wykonanie decyzji o przekazaniu  | str. 726

 5.3.2. Środki zaskarżenia w procedurze wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 731

 5.3.3. Stosowanie tymczasowego aresztowania w toku procedury wykonania europejskiego nakazu aresztowania  | str. 732

 5.3.4. Perspektywy dalszego rozwoju procedury europejskiego nakazu aresztowania  | str. 736

Rozdział 7

Wzajemne uznawanie środków zapobiegawczych o charakterze nieizolacyjnym… w Unii Europejskiej  | str. 741

1. Uznawanie i wykonywanie środków zapobiegawczych w prawie Unii Europejskiej | str. 741
2. Decyzja ramowa w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę… dla tymczasowego aresztowania | str. 743
3. Implementacja decyzji ramowej 2009/829/WSiSW do polskiego Kodeksu postępowania karnego | str. 749

Rozdział 8

Uznawanie zagranicznych orzeczeń dotyczących kar i innych środków reakcji prawnokarnej o charakterze nieizolacyjnym  | str. 755

1. Zagadnienia ogólne | str. 760

 1.1. Ogólne zasady uznawania zagranicznych orzeczeń  | str. 760

 1.2. Zasady uznawania zagranicznych orzeczeń w prawie Unii Europejskiej  | str. 770

2. Przejęcie do wykonania kary grzywny | str. 779

 2.1. Przejęcie do wykonania kary grzywny na podstawie umów międzynarodowych i przepisów rozdziału 66 k.p.k.  | str. 779

 2.1.1. Zasady przejmowania do wykonania kary grzywny  | str. 779

 2.1.2. Przebieg postępowania przed polskim sądem  | str. 781

 2.1.3. Podstawy odmowy wykonania orzeczenia o grzywnie  | str. 787

 2.1.4. Zasady wymiaru kary  | str. 791

 2.1.5. Postępowanie po przejęciu kary grzywny do wykonania  | str. 796

 2.2. Wykonywanie kary o charakterze pieniężnym w prawie Unii Europejskiej  | str. 799

 2.2.1. Uwagi wprowadzające  | str. 799

 2.2.2. Zakres przedmiotowy kary o charakterze pieniężnym  | str. 802