Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój, prawo, organizacja - ebook

Czwarte wydanie cenionej w środowisku osób zajmujących się polskim szkolnictwem wyższym publikacji zostało rozszerzone, uaktualnione i wzbogacone ilustracjami wybitnego rysownika Adama Korpaka.

W publikacji omówiono najważniejsze zagadnienia dotyczące funkcjonowania szkół wyższych, z uwzględnieniem najnowszych zmian m.in. w zakresie:
tworzenia i likwidacji uczelni,
badań naukowych i grantów,
systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym,
warunków uzyskania tytułu profesora,
procedury uzyskiwania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego,
postępowania dyscyplinarnego w sprawach nauczycieli akademickich i studentów,
potwierdzenia efektów uczenia się.


Monografia umożliwia zainteresowanym wyjaśnienie sobie różnych wątpliwości dotyczących działania systemu. Książka prowadzi bowiem czytelnika przez świat współczesnej akademii w naszym kraju, poczynając od jej średniowiecznej tradycji, łącznie z jej współczesnym wcieleniem w postaci Procesu Bolońskiego, aż do bieżących, aktualnych uwarunkowań działania szkół wyższych. (...) Stanowi ona zatem wartościowe źródło przedstawiające w wyczerpujący sposób aktualne zagadnienia szkolnictwa wyższego w naszym kraju .
Ze Wstępu prof. Jerzego Woźnickiego

Biorąc pod uwagę działanie w Polsce ponad 400 szkół wyższych (z których znaczna część jest niepubliczna) oraz wciąż wysoki, przy malejącej liczbie młodzieży, stopień skolaryzacji na poziomie wyższym (...), podjęta problematyka jest ważna i ma znaczenie praktyczne. Jednocześnie książka jest na rynku wydawniczym oryginalna, nie mając pełniejszego odpowiednika ( ). Takie kompendium powinno być atrakcyjne dla czytelników, którymi mogą być, poza naukowcami zajmującymi się nauką, szkolnictwem wyższym i politykami publicznymi w tym zakresie, członkami, pracownikami i współpracownikami centralnych kolegialnych ciał ze sfery nauki i szkolnictwa wyższego oraz osobami pełniącymi funkcje kierownicze i pracującymi w administracji uczelni publicznych i niepublicznych, nauczyciele akademiccy, jak również doktoranci i studenci, zwłaszcza działający w ramach samorządu odpowiednio doktorantów i studenckiego .
Z recenzji prof. dr. hab. Huberta Izdebskiego

Słowo wstępne 13
Rozdział 1. STANISŁAW WALTOŚ Korzenie współczesnego szkolnictwa wyższego - ścieżki tradycji 19 1.1. Zamiast wprowadzenia 19 1.2. Średniowieczne modele uniwersytetów inspiracją dla współczesności? 20 1.3. Średniowieczna wspólnota edukacyjna 25 1.4. Kryzys uniwersytetów i poszukiwania nowych rozwiązań 30 1.5. Model Humboldta 33 1.6. Model Newmana 35 1.7. II Rzeczpospolita - od autonomii do jej ograniczenia 36 1.8. Polska po 1945 roku - żegnanie się z Humboldtem 46 1.9. Krok po kroku z powrotem w kierunku autonomii 47 1.10. Szkolnictwo wyższe w Polsce niepodległej 52 1.11. Cnoty akademickie - wartości nadal poszukiwane 57
Rozdział 2. OLGA KUREK-OCHMAŃSKA Demograficzne uwarunkowania przyszłości szkolnictwa wyższego w Polsce 61 2.1. Wprowadzenie 61 2.2. Tendencje demograficzne w europejskim szkolnictwie wyższym 64 2.3. Prognozy demograficzne dla polskiego szkolnictwa wyższego - studenci 68 2.4. Prognozy demograficzne dla polskiego szkolnictwa wyższego - kadra akademicka 70 2.5. Zmiany demograficzne a przyszłość rynku szkół wyższych 73 2.6. Podsumowanie 75
Rozdział 3. KAROLINA CYRAN, DOMINIKA MAJ-SOLARZ Realizacja Procesu Bolońskiego w szkolnictwie wyższym 79 3.1. Wprowadzenie 79 3.2. Etapy wdrażania Procesu Bolońskiego: od Sorbony do Erywania. Zmieniające się priorytety 80 3.2.1. Komunikat praski (2001) 82 3.2.2. Komunikat berliński (2003) 82 3.2.3. Komunikat z Bergen (2005) 83 3.2.4. Komunikat londyński (2007) 83 3.2.5. Komunikat z Leuven/Louvain-la-Neuve (2009) 84 3.2.6. Inauguracja Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (2010) 85 3.2.7. Komunikat bukaresztański (2012) 85 3.2.8. Komunikat erywański (2015) 87 3.3. Wyznaczniki Procesu Bolońskiego 90 3.3.1. Zapewnienie odpowiedniej jakości kształcenia 90 3.3.2. Powszechne wdrożenie trzech cykli kształcenia 92 3.3.3. Promocja mobilności 95 3.3.4. Wprowadzenie punktowego rozliczenia osiągnięć studentów 97 3.3.5. Kształcenie przez całe życie 98 3.3.6. Promowanie europejskiego obszaru badań 99 3.4. Polskie uczelnie wobec wyzwań Procesu Bolońskiego 102 3.4.1. Zmiany w otoczeniu uczelni wyższych 103 3.4.2. Bolońskie reformy i strategiczne wyzwania 104 3.5. Środowisko akademickie wobec Procesu Bolońskiego: między akceptacją a krytyką 106 3.6. Podsumowanie 111
Rozdział 4. ANDRZEJ ROZMUS, AGNIESZKA SĘK Prawno-społeczne warunki powstawania i likwidacji szkół wyższych w Polsce 115 4.1. Warunki działania szkół wyższych w Polsce po roku 1989 115 4.2. Cechy transformacji polskiego systemu szkolnictwa wyższego 117 4.3. Statystyczny obraz szkolnictwa wyższego w Polsce po roku 1989 118 4.4. Legislacyjne warunki tworzenia szkół wyższych w Polsce 125 4.5. Uwagi końcowe 137
Rozdział 5. KATARZYNA KURZĘPA-DEDO, KAMILA KURCZEWSKA Ustroje szkół wyższych. Rozważania modelowe 141 5.1. Wprowadzenie 141 5.2. Rozwiązania instytucjonalne i organizacyjne w krajach Europy 145 5.3. Organizacja uczelni 155 5.3.1. Uczelnia i jej organy 156 5.3.2. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni i jej organy 161 5.3.3. Stanowiska dokumentacji i informacji 162 5.3.4. Samorządy i organizacje uczelniane 163 5.4. Zadania i kompetencje organów i jednostek uczelni w zakresie organizacji kształcenia studentów 164 5.4.1. Kompetencje podstawowej jednostki organizacyjnej i senatu w zakresie organizacji procesu kształcenia 165 5.4.2. Kompetencje nauczycieli akademickich w zakresie organizacji procesu kształcenia 168 5.4.3. Kompetencje kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej w zakresie organizacji procesu kształcenia 168 5.4.4. Kompetencje senatu w zakresie organizacji procesu kształcenia 169 5.4.5. Kompetencje rektora w zakresie organizacji procesu kształcenia 171 5.4.6. Inne jednostki wspierające proces kształcenia 173 5.5. Zadania i kompetencje organów i jednostek uczelni w zakresie wsparcia organizacyjnego dla nauczycieli akademickich 173 5.5.1. Kompetencje senatu w stosunku do nauczycieli akademickich 174 5.5.2. Kompetencje rektora w stosunku do nauczycieli akademickich 175 5.5.3. Kompetencje innych podmiotów uczelnianych w stosunku do nauczycieli akademickich 176 5.6. Zadania i kompetencje organów i jednostek w zakresie wsparcia organizacyjnego dla pracowników naukowych 177 5.7. Wsparcie organizacyjne zapewniające współdziałanie uczelni z otoczeniem 179 5.8. Rodzaje powiązań organizacyjnych 180 5.8.1. Gromadzenie i udostępnianie informacji 181 5.8.2. Wnioskowanie, opiniowanie, udzielanie wytycznych, zatwierdzanie, uzgadnianie, wyrażanie zgody 181 5.8.3. Nadzór, kontrola, ewaluacja 183 5.9. Podsumowanie 187
Rozdział 6. ANDRZEJ KIEBAŁA Autonomia szkół wyższych 193 6.1. Autonomia 194 6.2. Pojęcie autonomii szkół wyższych 194 6.3. Autonomia polskich szkół wyższych w ujęciu historycznym 198 6.4. Autonomia uczelni 202 6.4.1. Prawo do określania swej misji 205 6.4.2. Prawo do określania programów kształcenia oraz dokonywania opisów efektów kształcenia zgodnie z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego 205 6.4.3. Prawo do wyboru formy studiów, profilu kształcenia i określenia ich regulaminu 208 6.4.4. Prawo do określania szczegółowych zasad i trybu przyjmowania na studia 211 6.4.5. Prawo do określania sposobów oceny wyników nauczania 213 6.4.6. Prawo do tworzenia kierunków studiów 214 6.4.7. Samodzielność uczelni w wyznaczaniu zadań badawczych i dydaktycznych 215 6.4.8. Posiadanie przez uczelnię dostatecznej liczby uprawnień do nadawania stopni naukowych i występowania z wnioskami o nadanie tytułu naukowego 217 6.4.9. Określenie trybu i sposobu kształcenia kadry 217 6.4.10. Prawo do nadawania tytułów honorowych 218 6.4.11. Prawo do bezpośredniego podejmowania współpracy z zagranicznymi instytucjami naukowymi 219 6.4.12. Określanie wzoru dyplomu ukończenia studiów 219 6.4.13. Potwierdzanie efektów uczenia się 220 6.4.14. Prawo do samodzielnego ustalania stanu prawnego, w szczególności statutu 221 6.4.15. Prawo do określania i realizowania własnej strategii rozwojowej 222 6.4.16. Prawo do określania szczegółowych zasad (w granicach upoważnienia ustawowego) pobierania opłat za usługi edukacyjne 223 6.4.17. Prawo do podejmowania działalności gospodarczej w ustalonym przez siebie zakresie 224 6.4.18. Swoboda w dysponowaniu majątkiem, w tym zaciągania zobowiązań 225 6.4.19. Gwarancje integralności majątku uczelni oraz uprawnień w zakresie dysponowania zasobami kapitałowymi 226 6.4.20. Swoboda w określaniu struktury organizacyjnej 227 6.4.21. Swoboda tworzenia związków uczelni i kampusów uczelnianych 228 6.4.22. Możliwość określania zasad polityki kadrowej oraz wprowadzania własnych systemów wynagradzania 229 6.5. Podsumowanie 230
Rozdział 7. ARTUR BĄK, KAROLINA CYRAN, WACŁAW MENDYS Mienie i finanse szkół wyższych 233 7.1. Mienie 233 7.2. Finanse 236 7.2.1. Modele finansowania uczelni 236 7.2.2. Finansowanie ze środków publicznych 240 7.2.3. Finansowanie ze środków prywatnych 243 7.3. Systemy finansowania szkolnictwa wyższego w wybranych krajach Europy i na świecie 246 7.4. Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce 253 7.4.1. Finanse szkół publicznych 258 7.4.2. Finanse szkół niepublicznych 274 7.5. Finanse a funkcjonowanie wyższych uczelni 277 7.6. Podsumowanie 281 7.7. Wnioski 283
Rozdział 8. BARBARA CZARNEK, MARIAN LIWO Pracownicy szkoły wyższej 291 8.1. Wstęp 291 8.2. Zatrudnienie pracowników szkół wyższych oraz wynikające z tego zatrudnienia prawa i obowiązki 295 8.2.1. Założenia ogólne 295 8.2.2. Nawiązanie stosunku pracy. Dodatkowe zatrudnienie. Rozwiązanie stosunku pracy. Okresowe oceny 295 8.3. Czas pracy. Urlopy wypoczynkowe. Urlopy na podratowanie zdrowia 317 8.3.1. Czas pracy 317 8.3.2. Urlopy wypoczynkowe 319 8.3.3. Urlopy naukowe 320 8.3.4. Urlopy na poratowanie zdrowia 320 8.4. Wynagrodzenie za pracę. Dodatki do wynagrodzenia i inne świadczenia 321 8.4.1. Wynagrodzenie za pracę 321 8.4.2. Dodatki do wynagrodzenia i inne świadczenia 325 8.5. Emerytury i renty nauczycieli akademickich 327 8.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy w uczelniach 332 8.7. Rozpoznawanie sporów ze stosunku pracy 333
Rozdział 9. BOGUSŁAW ŚLIWERSKI Szkoła naukowa 339 9.1. Czym jest szkoła naukowa? 340 9.2. Uwarunkowania rozwoju szkół naukowych 344 9.2.1. Przesłanki administracyjnoprawne 344 9.2.2. Przesłanki społeczno-kulturowe szkół naukowych 353 9.2.3. Uwarunkowania ekonomiczne szkół naukowych 354 9.2.4. Uwarunkowania edukacyjne szkół naukowych 356 9.3. Zakończenie 359
Rozdział 10. ANDRZEJ KIEBAŁA Kariery nauczycieli akademickich 363 10.1. Pojęcie i rodzaje kariery nauczycieli akademickich 364 10.2. Kariera naukowa 366 10.3. Kariera akademicka 388
Rozdział 11. KATARZYNA KURZĘPA-DEDO Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli akademickich 401 11.1. Uwagi wstępne 401 11.2. Aktualne unormowanie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich 403 11.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności 404 11.4. Przedawnienie i ustanie zatrudnienia 407 11.5. Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego do postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich 408 11.5.1. Stosowanie instytucji prawa karnego materialnego w postępowaniu dyscyplinarnym wobec nauczycieli akademickich 411 11.6. Zbieg odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej 412 11.7. Kary dyscyplinarne dla nauczycieli akademickich 415 11.8. Organy orzekające w sprawach dyscyplinarnych 417 11.8.1. Komisje dyscyplinarne 417 11.8.2. Rzecznik dyscyplinarny 422 11.9. Przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich 426 11.9.1. Postępowanie dyscyplinarne przed rektorem 426 11.9.2. Postępowanie wyjaśniające 427 11.9.3. Postępowanie dyscyplinarne 436 11.10. Wykonanie kar 449 11.11. Zatarcie skazania 450 11.12. Wznowienie postępowania 451 11.13. Zawieszenie nauczyciela akademickiego w pełnieniu obowiązków 452 11.14. Wnioski końcowe 454
Rozdział 12. KAMILLA KURCZEWSKA Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów 461 12.1. Sposób regulacji odpowiedzialności dyscyplinarnej studentów 463 12.2. Zakres podmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej 469 12.3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności dyscyplinarnej 470 12.4. Zbieg odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej 476 12.5. Kary dyscyplinarne dla studentów 477 12.6. Inne braki w unormowaniu odpowiedzialności dyscyplinarnej 481 12.7. Postulowane kierunki zmian 484 12.8. Organy orzekające w sprawach dyscyplinarnych 485 12.8.1. Komisje dyscyplinarne 485 12.8.2. Rzecznik dyscyplinarny 486 12.8.3. Sądy koleżeńskie 486 12.9. Zasady postępowania dyscyplinarnego wobec studentów 487 12.10. Przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec studentów 493 12.10.1. Postępowanie dyscyplinarne przed rektorem 493 12.10.2. Postępowanie dyscyplinarne przed sądem koleżeńskim 495 12.10.3. Postępowanie wyjaśniające 496 12.10.4. Przebieg postępowania dyscyplinarnego 499 12.10.5. Postępowanie dyscyplinarne odwoławcze 503 12.10.6. Postępowanie przed sądem administracyjnym 506 12.10.7. Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym 507 12.11. Wykonanie kar 510 12.12. Zatarcie ukarania 511 12.13. Przedawnienie 511 12.14. Wznowienie postępowania 511 12.15. Wnioski 512
Rozdział 13. SYLWIA BANAŚ, ŁUKASZ BŁĄD Organizacja studiów, stypendia oraz funkcjonowanie samorządu i organizacji studenckich 519 13.1. Nowa organizacja studiów 520 13.2. Studenci dla Procesu Bolońskiego 527 13.3. Ocena nauczycieli akademickich 530 13.4. Czas trwania studiów 532 13.5. Regulacje dotyczące form i toku studiów 538 13.6. Zajęcia dydaktyczne - formy tradycyjne i nauczanie na odległość 543 13.7. Zajęcia i sprawdziany wiedzy w języku obcym 546 13.8. Przenoszenie i uznawalność wyników studenta 547 13.9. Stypendia 549 13.10. Samorząd studencki i parlament studentów 557 13.11. Uwagi końcowe 561
Rozdział 14. BARBARA CZARNEK, MARIAN LIWO Studia doktoranckie 563 14.1. Warunki i tryb organizowania studiów doktoranckich 563 14.2. Nadawanie naukowych stopni uniwersyteckich 566 14.3. Współczesne studia doktoranckie 566 14.4. Modele kształcenia doktorantów 567 14.5. Problematyka stopni i tytułów naukowych w Polsce po II wojnie światowej 570 14.6. Czynniki kształtujące popyt na studia doktoranckie 571 14.7. Oceny i efekty prowadzenia studiów doktoranckich 576 14.8. Obowiązki i prawa doktorantów 581 14.9. Studia doktoranckie na tle Europejskiej karty naukowca i ustawy o stopniach i tytułach naukowych 585 14.10. Podsumowanie i wnioski 587
Rozdział 15. AGATA JURKOWSKA-GOMUŁKA Internacjonalizacja studiów i badań naukowych 593 15.1. Wprowadzenie 593 15.2. Determinanty i cele procesu internacjonalizacji szkolnictwa wyższego i nauki 595 15.3. Budowa Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego 599 15.4. Budowa Europejskiej Przestrzeni Badawczej 601 15.5. Ramy prawne internacjonalizacji szkolnictwa wyższego w Polsce 603 15.5.1. Regulacje międzynarodowe 603 15.5.2. Regulacje krajowe 604 15.6. Umiędzynarodowienie kształcenia w polskich uczelniach 605 15.6.1. Europejski System Transferu Punktów (ECTS) 605 15.6.2. Uznawanie dyplomów uczelni zagranicznych 606 15.6.3. Zasady podejmowania studiów przez cudzoziemców 607 15.6.4. Programy zachęcające cudzoziemców do studiowania w Polsce 611 15.6.5. Mobilność polskich studentów 613 15.6.6. Zatrudnianie cudzoziemców w szkołach wyższych 616 15.6.7. Wielokrotne i wspólne dyplomy 617 15.6.8. Inne działania na rzecz umiędzynarodowienia polskich uczelni w wymiarze dydaktycznym 619 15.6.9. Umiędzynarodowienie kształcenia w Programie Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) 620 15.7. Umiędzynarodowienie badań naukowych w polskich uczelniach 621 15.7.1. Uznawalność stopni naukowych uzyskanych za granicą 621 15.7.2. Tworzenie centrów badawczych z partnerami zagranicznymi 622 15.7.3. Europejski program Horyzont 2020 622 15.7.4. Bilateralne i multilateralne programy umiędzynarodowienia badań 624 15.7.5. Krajowe programy umiędzynarodowienia badań 626 15.8. Instytucjonalny system wspierania internacjonalizacji uczelni 628 15.9. Internacjonalizacja polskiego szkolnictwa wyższego w praktyce - przykład podkarpackiej uczelni niepublicznej 639 15.10. Perspektywy umiędzynarodowienia polskiego szkolnictwa wyższego 633
Rozdział 16. MARCIN SZEWCZYK, ALEKSANDRA KĘDZIOR Organizacja i prowadzenie badań naukowych w szkole wyższej 639 16.1. Miejsce prowadzenia badań 639 16.2. Rodzaje badań naukowych 642 16.3. Finansowanie badań naukowych 644 16.3.1. Ograny odpowiedzialne za rozdysponowanie środków 644 16.3.2. Źródła finansowania badań naukowych w Polsce 649 16.3.3. Podział środków przeznaczonych na badania naukowe 652 16.3. Słabości i problemy polskiej nauki 656 16.4.1. Niewystarczające nakłady na badania naukowe 657 16.4.2. Niewystarczający poziom współpracy 661 16.4.3. Inne problemy 664
Rozdział 17. DOMINIK ANTONOWICZ Problemy związane z kompleksową oceną jednostek naukowych w polskim szkolnictwie wyższym 671 17.1. Uwagi wstępne 671 17.2. Zasady Kompleksowej Oceny Jednostek Naukowych 673 17.3. Jaką funkcję pełni kompleksowa ocena jednostek naukowych? 676 17.4. Przedmiot kompleksowej oceny jednostek naukowych 679 17.5. Instytucjonalna różnorodność jednostek naukowych 680 17.6. Wewnętrzna złożoność świata nauki 682 17.7. Narzędzia bibliometryczne czy ocena ekspercka? 684 17.8. Konkluzje 685
Rozdział 18. PAWEŁ CHMIELNICKI Postępowanie akredytacyjne w szkolnictwie wyższym 689 18.1. Status podmiotu prowadzącego postępowanie akredytacyjne 689 18.2. Charakter postępowania akredytacyjnego 692 18.3. Przebieg akredytacji 696 18.4. Wzruszanie uchwał prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej 706 18.5. Brak akredytacji 708 18.6. Efekty stosowania procedur akredytacyjnych 710
Notki o autorach 719