Terapia poznawczo-behawioralna. Krótkie wprowadzenie - ebook

Wstęp do wydania polskiego

Oddajemy w Państwa ręce książkę poświęconą terapii poznawczo-behawioralnej (CBT ‒ cognitive behavioral therapy). Terapia ta ciągle jeszcze ma w Polsce dość krótką historię. Jej początek datuje się bowiem na rok 1998. Wówczas to zarejestrowano Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej. W 1999 roku uruchomiono po raz pierwszy trzyletnie szkolenie z psychoterapii poznawczo-behawioralnej, a pierwsze certyfikaty dla terapeutów poznawczo-behawioralnych przyznano w 2002 roku, czyli dwadzieścia lat przed polskim wydaniem książki Fredy McManus. W ciągu tych dwudziestu lat na rynku polskim ukazało się wiele książek opisujących CBT wraz z jej wszystkimi modyfikacjami. Były to książki przeznaczone zarówno dla terapeutów, jak i poradniki samopomocowe. Może więc pojawić się tu pytanie, czy na naszym rynku wydawniczym jest jeszcze miejsce na kolejną książkę poświęconą terapii poznawczo-behawioralnej? By uzasadnić celowość jej wydania, chcę zwrócić uwagę na odmienny charakter prezentowanej tu publikacji.

Książki Fredy McManus nie należy traktować jako poradnika czy podręcznika do prowadzenia terapii poznawczo-behawioralną. Jak sam tytuł wskazuje, jest ona krótkim wprowadzeniem do tematu, mającym przybliżyć Czytelnikom, czym de facto jest ta terapia, jak powstały jej założenia oraz na czym polegają poszczególne techniki pracy. Jeden z rozdziałów Autorka poświęciła procesowi upowszechniania wiedzy o CBT szerszemu gronu odbiorców. Jej książka również świetnie wpisuje się w ten trend. Po pierwsze, napisana jest przystępnym językiem, zrozumiałym dla osób niezwiązanych zawodowo z psychoterapią czy psychologią. Po drugie, Autorka znalazła dobry balans między dokładnym opisem terapii i jej założeń, bez wchodzenia przy tym w szczegóły i zawiłości, zbędne dla przeciętnego czytelnika. Po trzecie, książka stwarza okazję osobom rozważającym rozpoczęcie terapii na rozpoznanie, czy ten rodzaj terapii jest dla nich właściwy. Poznanie zasad i reguł obowiązujących w terapii poznawczo-behawioralnej oraz zrozumienie, czym ten nurt różni się od pozostałych metod terapeutycznych, pozwoli przyszłym uczestnikom lepiej przygotować się do terapii i z większym zrozumieniem w niej uczestniczyć.

Prezentowana książka przeznaczona jest nie tylko dla szerokiego grona osób zainteresowanych podjęciem własnej terapii. Może ona być również bardzo przydatna studentom, zarówno tym, którzy podejmują studia psychologiczne, jak i tym, którzy uczestniczą w kursach lub wykładach z psychologii w ramach swoich kierunków studiów. Niezwykle ważnym elementem w edukacji jest przełamywanie stereotypu terapeuty jako osoby wysłuchującej zwierzeń klienta leżącego na kozetce. Książka ta burzy ten stereotyp i stwarza możliwość przekonania się, jak faktycznie wygląda proces terapeutyczny oraz zrozumienia, dlaczego akurat w taki sposób jest prowadzony, co należy uznać za jej największą wartość. Żyjemy bowiem w czasach wzrostu zapadalności na różne zaburzenia emocjonalne, wśród których najczęściej występującym jest depresja. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 350 milionów osób na całym świecie cierpi na depresję, z czego 83 miliony mieszkają w Europie. Depresja zajmuje obecnie trzecie miejsce pod względem częstości występowania, a zgodnie z prognozami, przy utrzymującym się obecnym trendzie wzrostowym, do 2030 roku znajdzie się na pierwszym miejscu. Jeśli do tych statystyk dodamy liczbę osób dokonujących prób samobójczych oraz osób z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami osobowości czy też innymi problemami o charakterze emocjonalnym, zrozumiemy, jak ważne jest upowszechnianie wiedzy o terapii i zasadach jej działania.

W niniejszej książce Autorka przybliża Czytelnikom podstawy terapii behawioralnej. Objaśnia sposób i przyczyny rewolucji poznawczej, jaka dokonała się w psychologii i psychoterapii. Daje to świetne podstawy do zrozumienia, dlaczego psychodynamiczni terapeuci Aaron Beck i Albert Ellis zaczęli tworzyć podwaliny pod terapię poznawczo-behawioralną. Na tym tle Autorka pokazuje, jakie zasady przyświecają terapii poznawczo-behawioralnej oraz jak wygląda struktura sesji i całego cyklu terapeutycznego.

W dalszej części książki zostały opisane metody terapii poznawczo-behawioralnej. Z oczywistych względów książki nie należy traktować jako instrukcji do stosowania poszczególnych technik terapeutycznych, ale dzięki zaprezentowaniu konkretnych przykładów udaje się Autorce przekonująco zobrazować, dlaczego akurat te techniki skutecznie pozwalają radzić sobie z trudnymi emocjami, myślami i reakcjami fizjologicznymi. Do zalet książki należy zaliczyć również przedstawienie najnowszych nurtów w CBT, określanych mianem „trzeciej fali” psychoterapii CBT. Autorka przybliża więc Czytelnikom zarówno terapię opartą na uważności (Mindfulness), jak i prężnie rozwijającą się Terapię Akceptacji i Zaangażowania (ACT). Tłumaczy zarówno cały proces, który doprowadził do ich powstania, jak też prezentuje, co te nurty mają do zaproponowania swoim klientom.

Na zakończenie tego krótkiego wstępu chciałbym dodać jedną uwagę krytyczną. W opisie terapii poznawczo-behawioralnej dokonanym przez Fredę McManus brakuje bardzo ważnego elementu. Mianowicie chodzi o to, że książka skupia się na terapii zaburzeń emocjonalnych oraz, jak to określiła Autorka, zaburzeń cięższych, tj. depresji dwubiegunowej czy schizofrenii. Pomija natomiast zupełnie bardzo ważny element tej terapii, jakim jest praca z pacjentem z zaburzeniami osobowości. Do tego celu stworzone zostały dwa typy terapii: Terapia Dialektyczno-Behawioralna (DBT) Marshy Linehan oraz Terapia Schematów (SFT) Jeffreya Younga. Oba te nurty wykształciły specyficzne techniki i modele pracy z pacjentami z zaburzeniami osobowości, takimi jak osobowość borderline, osobowość narcystyczna, obsesyjno-kompulsyjna czy histrioniczna. Zarówno DBT, jak i SFT mają już potwierdzoną skuteczność w randomizowanych badaniach klinicznych.

Warto jeszcze dodać, że ostatni rozdział książki Fredy McManus zawiera opis możliwości stosowania CBT zakorzeniony w systemie anglosaskim. Znajdziemy tam rekomendacje ośrodków refundujących terapię, wraz z opisem osób, dla których odpowiednie są poradniki samoopisowe, terapia prowadzona przy użyciu wyspecjalizowanych algorytmów komputerowych (dostępnych również w Polsce), mało intensywna terapia pod kierunkiem wyszkolonych psychologów i wreszcie w pełni wyspecjalizowana CBT prowadzona przez certyfikowanych specjalistów. Wprawdzie system anglosaski różni się od tego, z jakim mamy do czynienia w Polsce, ale świadomość istnienia takich rozwiązań jest szalenie ważna, również w naszym kraju.

Andrzej ŚliwerskiPrzedmowa

Niniejsza książka jest krótkim wprowadzeniem do terapii poznawczo-behawioralnej (ang. cognitive-behavioral therapy, CBT). Nazwę tę stosuje się do szeregu terapii, w których model poznania (myślenia) i zachowania uznawany jest za kluczowy dla zrozumienia i rozwiązania problemu psychologicznego. Celem tej książki jest przekazanie podstawowych informacji na temat CBT, a nie nauczenie Czytelnika, jak tę terapię praktykować; nie jest to także podręcznik samopomocy – książki spełniające te funkcje można znaleźć w wykazie Lektur uzupełniających zamieszczonym na końcu niniejszej publikacji. W tej pozycji natomiast prezentujemy zwięzły przegląd tego, czym jest CBT, jak się rozwinęła, do czego jest wykorzystywana, wobec kogo jest stosowana, a także przedstawiamy stojące przed nią wyzwania i potencjalne obszary rozwoju.Spis ilustracji

1. Diagram ukazujący mechanizm warunkowania klasycznego

2. Szympansy rozwiązują problem dostępu do banana

3. Model ABC (analiza funkcjonalna)

4. Poznawcza triada depresyjna według Becka

5. Charakterystyka różnych „poziomów” poznania

6. Ogólny model CBT

7. Błędne koło ‒ możliwa reakcja na odrzucenie

8. Diagram ‒ konceptualizacja problemów Neila

9. Schemat konceptualizacji

10. Kłopoty ze schematem konceptualizacji problemów Neila

11. Cykl wzmocnień doraźnych

12. Jak unikanie podtrzymuje strach

13. Lęk przed lękiem jako błędne koło (cykl podtrzymujący)

14. Jak obniżona aktywność i redukcja nagród wzmacniają zły nastrój

15. Samokrytycyzm wzmacnia zły nastrój

16. Cykl podtrzymujący (błędne koło) lęku przed złymi wynikami

17. Cykl podtrzymujący (błędne koło) „samospełniającej się przepowiedni”

18. Typowe działania w okresie trwania terapii poznawczo-behawioralnej

19. Iteracyjny charakter oceny, konceptualizacji i terapii w CBT

20. Rola interpretacji

21. Przykład „techniki strzałki w dół”

22. Standardowy, siedmiokolumnowy arkusz „dziennika myśli”

23. Wypełniony arkusz „dziennika myśli” pacjenta cierpiącego na zespół lęku napadowego

24. Arkusz z zapisem doświadczeń behawioralnych

25. System praktyki opartej na dowodach

26. Model poznawczy zespołu lęku napadowego Clarka

27. Poprawiony model poznawczy zespołu lęku napadowego

28. Model zespołu stresu pourazowego według CBT

29. „Objazd”: unikanie emocjonalneRozdział 1

Behawioralne źródła CBT

Już przed wiekami ludzie mieli świadomość tego, że zachowanie odgrywa istotną rolę w determinowaniu reakcji emocjonalnych. Arystoteles w Etyce Nikomachejskiej napisał, że „stajemy się mężni przez mężne zachowywanie się”, natomiast Johann Wolfgang von Goethe (1749‒1832) zauważył, iż „w leczeniu dolegliwości psychicznych rozumienie nie da nic, logiczne myślenie niewiele, czas dużo, ale zdecydowane działanie – wszystko”.

Ta właśnie idea leży u podstaw terapii poznawczo-behawioralnej (cognitive behavioral therapy), czyli CBT: nasze poznanie (myśli lub inne procesy poznawcze) i zachowanie wpływają na to, jak się czujemy – i vice versa. Myśli i uczucia pośredniczą między tym, co nam się przydarza, a naszą reakcją na to. Prosty przykład: Jack i Jill jako dzieci zostali podrapani przez koty. Jack w efekcie rozwinął w sobie lęk przed kotami, ale Jill nie. Istnieje wiele czynników, które mogły przyczynić się do tego, że zareagowali różnie na podobne doświadczenie: czynniki biologiczne, takie jak genetyczna podatność na lęk, oraz czynniki środowiskowe i społeczno-kulturowe, takie jak spotkania z innymi kotami i rola kotów w ich kulturze. Może się jednak okazać, że dzięki dokładnemu zbadaniu myśli Jacka o kotach i jego zachowań wobec nich będziemy mieli możliwość złagodzenia jego fobii.