To, co zostało - ebook

POLECAMY

Jodi Picoult

bez mojej zgody

zagubiona przeszłość

świadectwo prawdy

dziesiąty krąg

jesień cudów

czarownice z salem falls

w imię miłości

jak z obrazka

dziewiętnaście minut

deszczowa noc

karuzela uczuć

przemiana

krucha jak lód

drugie spojrzenie

w naszym domu

linia życia

tam gdzie ty

głos serca

pół życia

z innej bajki

Anita Shreve

druga miłość

wyznania

trudna miłość

historia pewnego lata

trudne decyzje

skradziony czas

przekleństwa miłościOjciec powierzał mi szczegóły swojej śmierci. „Aniu – mawiał – żadnej wódki na moim pogrzebie. Chcę najlepsze jeżynowe wino. I żadnych łez. Tylko taniec. A gdy spuszczą mnie do ziemi, życzę sobie fanfar i białych motyli”. Miał fantazję. Był piekarzem i dzień w dzień, oprócz chleba, który piekł na sprzedaż, robił dla mnie bułkę, przepyszną i jedyną w swoim rodzaju: wieniec na podobieństwo korony, ciasto wymieszane ze słodkim cynamonem i najwyborniejszą czekoladą. Sekretnym składnikiem, mawiał, była jego miłość do mnie, która nadawała bułce smak lepszy od wszystkiego, co kiedykolwiek jadłam.

Mieszkaliśmy na obrzeżach wioski tak małej, że wszyscy znali się po imieniu, w domu z kamienia rzecznego, krytym strzechą; ojcowskie palenisko ogrzewało całą izbę. Siadałam przy kuchennym stole, łuskając groch, który hodowałam w ogródku za domem, a ojciec otwierał drzwiczki ceglanego pieca i wyjmował łopatą krągłe, chrupiące bochenki. Węgle się tliły, dobywając z półmroku jego barczystą sylwetkę i koszulę mokrą od potu. „Nie chcę pogrzebu w lecie, Aniu – dodawał. – Dopilnuj, abym odszedł w chłodny dzień, przy miłym wietrzyku. Zanim ptaki odlecą na południe, żeby zdążyły dla mnie zaśpiewać”.

Udawałam, że biorę te słowa pod rozwagę. Nie przeszkadzał mi makabryczny wymiar rozmowy; nie sądziłam, abym kiedykolwiek miała spełnić prośbę ojca, bo wydawał mi się niezniszczalny. Niektórzy dziwili się naszej bliskości, ale moja matka umarła, kiedy byłam niemowlęciem, i zostaliśmy tylko we dwoje.

Kłopoty zaczęły się w okolicach moich osiemnastych urodzin, od utyskiwania gospodarzy, którzy szli nakarmić zwierzęta i zastawali kłąb skrwawionego pierza w kurniku albo cielaka wywróconego niemal na drugą stronę, w otoczeniu much. „Lis – twierdził Baruch Beiler, poborca podatkowy zamieszkujący posiadłość, która wieńczyła rynek miasteczka jak klejnot koronę. – Albo żbik. Zapłaćcie, co się należy, a będziemy was przed nim chronić”.

Któregoś dnia zjawił się u nas znienacka i nie zdążyliśmy zabarykadować drzwi ani wygasić ognia, by pomyślał, że nie zastał nikogo. Ojciec lepił bochenki w kształcie serca, jak zawsze w dniu moich urodzin, aby całe miasto dowiedziało się o tym wydarzeniu. Baruch Beiler wszedł do kuchni i podkutą złotem laską grzmotnął w stół. Znad blatu podniosła się chmura mąki, a gdy opadła, ujrzałam w rękach ojca złamane serce.

– Proszę – powiedział. On, który nigdy nie błagał. – Wiem, co obiecywałem. Lecz interes idzie marnie, potrzebuję więcej czasu…

Ale Beiler wpadł mu w słowo.

– Zalegasz z podatkiem, Emilu. Biorę pod zastaw tę budę. – Nachylił się bliżej i po raz pierwszy w życiu mój ojciec nie wydawał się niezwyciężony. – Znaj moje serce: masz czas do końca tygodnia. Ale jeśli się nie wywiążesz, no cóż, nie ręczę za to, co będzie. – Wzniósł laskę jak broń. – Ostatnio zdarza się tyle… nieszczęść.

– I dlatego mamy mniej klientów – wtrąciłam cicho. – Ludzie nie przychodzą na targ w obawie przed drapieżnikiem.

Baruch Beiler odwrócił się, jakby dopiero teraz zauważył moją obecność. Omiótł mnie wzrokiem, od ciemnego warkocza aż po czubki skórzanych trzewików łatanych grubymi gałganami flaneli. Zadrżałam – nie patrzył na mnie tak jak Damian, kapitan straży, jak kot oblizujący się na śmietankę. Nie, to było wyrachowane spojrzenie, jakby przeliczał mnie na pieniądze.

Sięgnął ponad moim ramieniem do kratki, gdzie stygła ostatnia partia bochenków, i wsunął jedno serce pod pachę.

– Na poczet należności – oznajmił i wyszedł, pozostawiając drzwi otwarte na oścież, bo tak mu się podobało.

Ojciec odprowadził go wzrokiem, a potem wzruszył ramionami. Chwycił kolejną porcję ciasta i zaczął je wyrabiać.

– Nie zwracaj na niego uwagi. Ot, mały człowieczek, co rzuca wielki cień. Któregoś dnia zatańczę na jego grobie. – Z tymi słowy odwrócił się do mnie i uśmiech złagodził mu rysy. – A właśnie, Aniu. Na moim pogrzebie życzę sobie procesji. Na czele dzieci rzucające kwiaty. Dalej piękne panie z ukwieconymi parasolkami. Potem oczywiście karawan zaprzężony w cztery… nie, pięć śnieżnobiałych koni. A na końcu… na końcu Baruch Beiler zbierający po nich łajno. – Odrzucił głowę i wybuchnął śmiechem. – Chyba że, naturalnie, on umrze pierwszy. Im szybciej, tym lepiej.

Ojciec szczegółowo omawiał ze mną swoją śmierć i pogrzeb… ale w końcu nie zdążyłam.Sage

W drugi czwartek miesiąca pani Dombrowski przychodzi na zajęcia terapii grupowej ze zmarłym mężem.

Minęła piętnasta i większość z nas jeszcze nalewa sobie kiepską kawę. Przyniosłam talerz wypieków – Stuart powiedział mi w zeszłym tygodniu, że moje karmelowe babeczki z orzechami to jedyny powód, dla którego przychodzi na spotkania Pomocnych Dłoni – i w chwili gdy kładę je na stół, pani Dombrowski nieśmiało wskazuje urnę, którą trzyma w dłoni.

– To jest Herb – mówi. – Herbie, poznaj Sage. Opowiadałam ci o niej, jest piekarzem.

Zamieram i swoim zwyczajem patrzę z ukosa, przez co włosy zasłaniają mi lewy profil. Nie wątpię w istnienie etykiety przewidzianej na okoliczność zawierania znajomości ze skremowanym małżonkiem, ale jestem w kropce. Mam się przywitać? Uścisnąć mu uchwyt?

– O rany – mówię wreszcie, gdyż choć zasady obowiązujące w naszej grupie można policzyć na palcach jednej ręki, nie ma od nich wyjątku: bądź dobrym słuchaczem, nie oceniaj i nie stawiaj barier cudzej żałobie. Znam to na pamięć. Bądź co bądź, przychodzę tu od trzech lat.

– Co przyniosłaś? – pyta pani Dombrowski, a ja zaczynam rozumieć, dlaczego przyszła z urną. Marge, nasza prowadząca, zaproponowała w czasie ostatniego spotkania, byśmy podzielili się wspomnieniem tego, co utraciliśmy. Teraz widzę, że Shayla ściska różowe włóczkowe buciki, aż jej bieleją palce. Ethel trzyma pilot od telewizora. Stuart (znowu) przyniósł pośmiertny odlew z brązu twarzy swojej pierwszej żony. Zaprezentował go już kilkakrotnie i jak dotąd był to gwóźdź programu, ale Herb w urnie go przebił.

Zanim zdołam wyjąkać odpowiedź, Marge prosi o ciszę. Siadamy w kręgu na składanych krzesłach, blisko siebie, aby w razie czego móc kogoś poklepać lub krzepiąco wyciągnąć rękę. Pośrodku stoi pudełko chusteczek, na wszelki wypadek. Marge często zaczyna pytaniem ogólnym skierowanym do nowych uczestników: „Gdzie byliście jedenastego września?”. Po rozmowie o tragedii narodowej łatwiej przejść do nieszczęścia na skalę osobistą. Jednak zawsze znajdą się tacy, co nie mówią ani słowa nawet przez parę miesięcy.

Dziś Marge od razu pyta o przyniesione przez nas pamiątki. Ethel podnosi rękę.

– Należał do Bernarda – mówi, pocierając kciukiem pilot. – Bóg jeden wie, ile razy próbowałam mu go zabrać. Nie mamy już nawet telewizora, do którego pasował. Ale nie potrafię go wyrzucić.

Mąż Ethel żyje, lecz ma alzheimera i już jej nie poznaje. Ludzie doznają różnych strat, wielkich i małych. Można stracić cnotę lub pracę. Głowę, serce albo rozum. Można stracić dom na rzecz banku, patrzeć, jak dziecko wyjeżdża na stałe na drugi kontynent, a mąż popada w demencję. Strata to nie tylko śmierć, a żałoba ma wiele postaci.

– Mój mąż nie rozstaje się z pilotem – wtrąca Shayla. – Twierdzi, że to ostatni bastion męskości.

– W zasadzie to instynkt – dodaje Stuart. – Obszar w mózgu odpowiedzialny za instynkt terytorialny jest większy u mężczyzn niż u kobiet. Słyszałem to w telewizji.

– I uwierzyłeś? – Jocelyn przewraca oczami. Podobnie jak ja, ma lat dwadzieścia kilka. Ale w przeciwieństwie do mnie nie ma cierpliwości do ludzi po czterdziestce.

– Dziękuję, Ethel. – Marge pospiesznie zażegnuje konflikt w zarodku. – A ty co przyniosłaś, Sage?

Policzki pieką mnie pod obstrzałem spojrzeń. Chociaż znam tu wszystkich i stworzyliśmy krąg zaufania, nadal trudno mi się przed nimi otworzyć. Skóra na mojej bliźnie, rozgwieździe rozpostartej na lewej powiece i policzku, rwie bardziej niż zwykle.

Strząsam na twarz długą grzywkę i wyjmuję spod bluzki łańcuszek, na którym noszę obrączkę mamy.

Oczywiście znam powód, dla którego trzy lata po jej śmierci każda myśl o niej boli jak nóż wbity w żebra. Z tego samego powodu z mojej początkowej grupy ostałam się tylko ja jedna. Większość ludzi przychodzi tu na terapię, ja przychodzę za karę.

Jocelyn podnosi rękę.

– Zgłaszam sprzeciw.

Rumienię się jeszcze bardziej, pewna, że mówi o mnie, ale zaraz widzę, że wpatruje się w urnę na kolanach pani Dombrowski.

– To obrzydliwe! – dodaje Joselyn. – Nie mieliśmy przynosić czegoś martwego, tylko wspomnienie.

– On nie jest czymś, lecz kimś – prostuje pani Dombrowski.

– Ja tam nie chcę być skremowany – wtrąca Stuart. – Mam koszmary, że płonę żywcem.

– Jeśli chcesz wiedzieć, kremacja polega na tym, że cię palą, kiedy już nie żyjesz – oznajmia Jocelyn, a pani Dombrowski wybucha płaczem.

Sięgam po chusteczki i jej podaję. Kiedy Marge uprzejmie, ale stanowczo przypomina Jocelyn o panujących zasadach, wstaję i wychodzę do łazienki.

Dorastałam w przekonaniu, że strata ma pozytywny wymiar. Mama mówiła, że dzięki niej poznała miłość swego życia. Zostawiła w restauracji torebkę; kucharz znalazł zgubę i postanowił oddać ją właścicielce. Zadzwonił, lecz nie zastał jej w domu, i przekazał wiadomość współlokatorce. Kiedy mama oddzwoniła, odebrała jakaś kobieta i podała słuchawkę mojemu ojcu. Spotkali się i mama zrozumiała, że ma przed sobą mężczyznę swojego życia… ale wiedziała, że ten mężczyzna mieszka z kobietą.

Która okazała się jego siostrą.

Tata zmarł na atak serca, kiedy miałam dziewiętnaście lat. Jedyny sposób na pogodzenie się ze śmiercią matki, która nastąpiła trzy lata później, to wmówić sobie, że teraz są znowu razem.

W łazience odsuwam włosy z twarzy.

Blizna jest dziś srebrzysta i pofałdowana jak kreza. Gdyby nie opadająca powieka i naciągnięta skóra, na pierwszy rzut oka nic nie widać – tak przynajmniej twierdzi moja przyjaciółka Mary. Ale ludzie zauważają. Po prostu uprzejmość nie pozwala im o tym wspomnieć, chyba że mają poniżej czterech lat, nadal są szczerzy aż do bólu i wytykają mnie palcem, pytając mamę, co się stało z buzią tej pani.

Rana się zagoiła, lecz wciąż widzę ją taką, jaka była po wypadku: czerwoną i obrzmiałą szramę zaburzającą symetrię twarzy. Pod tym względem przypominam anorektyczkę, która waży czterdzieści pięć kilo, ale w lustrze widzi grubaskę. Nawet nie nazwałabym tego blizną. To mapa niepowodzeń mojego życia.

Wychodząc z łazienki, omal nie przewracam staruszka. Jest niższy ode mnie; widzę łysinę prześwitującą na czubku głowy zza białych włosów.

– Znów się spóźniłem – mówi z obcym akcentem. – Zgubiłem się.

Jak my wszyscy. Po to tu przychodzimy, uczepieni tego, co straciliśmy.

Ten starszy pan jest nowy, przychodzi dopiero od dwóch tygodni. Jeszcze się nie odezwał. Ale wiedziałam, że go znam, choć nie pamiętałam skąd.

Teraz już wiem. Piekarnia. Często przychodzi z jamnikiem, zamawia świeżą bułkę z masłem i czarną kawę. Godzinami pisze w czarnym notesiku, a pies śpi u jego stóp.

Kiedy wchodzimy do sali, Jocelyn prezentuje swoją pamiątkę: sponiewierany, nadgryziony gnat.

– Znalazłam tę kość pod tapczanem, kiedy uśpiliśmy Lolę.

– Po co tu przychodzisz? – nie wytrzymuje Stuart. – To był tylko pies!

Jocelyn mruży oczy.

– Przynajmniej nie odlałam go w brązie.

Zaczynają się kłócić, a ja i staruszek siadamy w kręgu. Marge korzysta z okazji

– Pan Weber – mówi. – Witamy. Jocelyn właśnie opowiadała nam, ile dla niej znaczył jej ulubieniec. Czy miał pan kiedyś ukochane zwierzę?

Myślę o suczce, z którą przychodzi do piekarni. Dzieli się z nią bułką, pół na pół.

Starszy pan milczy. Chyli głowę, jakby niewidzialna siła wciskała go w krzesło. Poznaję tę postawę, to pragnienie, by zapaść się pod ziemię.

– Można kochać zwierzę bardziej niż niektórych ludzi – mówię nagle, zadziwiając samą siebie. Wszyscy milkną, bo w przeciwieństwie do pozostałych rzadko dobrowolnie zabieram głos. – Nieważne, co zostawia w nas dziurę. Grunt, że tam jest.

Staruszek z wolna podnosi głowę. Czuję przez grzywkę jego wzrok.

– Panie Weber. – Marge też to zauważa. – Przyniósł pan jakąś pamiątkę…?

On potrząsa głową, jego niebieskie oczy nie zdradzają nic.

Marge uszanowuje jego milczenie, pozwala mu wybrzmieć. Niektórzy przychodzą tu się wygadać, a inni pomilczeć. Ale cisza bije jak serce. Jest ogłuszająca.

Oto paradoks straty: jak coś, czego już nie ma, tak bardzo może nam ciążyć?

Po upływie godziny Marge dziękuje nam za przybycie, po czym składamy krzesła i zbieramy papierowe talerze i serwetki na makulaturę. Pakuję resztę babeczek i oddaję je Stuartowi, bo nie ma sensu wieźć ich z powrotem do piekarni. Potem wychodzę, muszę wracać do pracy.

Jak ktoś całe życie mieszka w New Hampshire, tak jak ja, potrafi wyczuć najlżejszą zmianę w pogodzie. Panuje skwar, lecz na niebie widnieje zapowiedź burzy wypisana niewidzialnym atramentem.

– Przepraszam…

Odwracam się. Pan Weber stoi plecami do kościoła episkopalnego, w którym odbywają się nasze spotkania. Mimo upału ma na sobie koszulę z długimi rękawami, zapiętą pod szyję, i wąski krawat.

– Miło, że wstawiłaś się za tą dziewczyną.

„Dziewczyną” wymawia „dziefffczyną”.

Uciekam wzrokiem.

– Dzięki.

– Jesteś Sage?

Dobre pytanie. Owszem, mam tak na imię, lecz drugie znaczenie tego słowa1 w moim przypadku nigdy nie znalazło zastosowania. W moim życiu bywały chwile, gdy emocje brały górę nad rozsądkiem.

1 Sage (ang). – szałwia; mądry, roztropny. Również imię żeńskie.

– Tak – potwierdzam.

Niezręczna cisza puchnie między nami jak zaczyn.

– Ta grupa… długo tu przychodzisz?

Nie wiem, czy powinnam przyjąć postawę obronną.

– Tak – mówię.

– Pomaga ci?

Gdyby pomagała, już by mnie tu nie było.

– To naprawdę mili ludzie. Po prostu każdy myśli czasem, że cierpi bardziej niż inni

– Rzadko się odzywasz – ciągnie pan Weber. – Ale jak już coś powiesz… mówisz jak poetka.

Potrząsam głową.

– Jestem piekarzem.

– Jedno drugiego nie wyklucza, prawda? – rzuca i odchodzi powolnym krokiem.

Reszta w pełnej wersjiCZĘŚĆ II

Jak ja mieć będę dwadzieścia lat,

Zacznę oglądać nasz piękny świat.

Usiądę w wielkim ptaku motorze

I wzniosę się w wszechświata przestworze.

Popłynę, pofrunę w świat piękny, daleki,

Popłynę, pofrunę przez morza i rzeki.

Fragment wiersza Marzenie

autorstwa Abramka Koplowicza, ur. 1930.

Był dzieckiem z łódzkiego getta,

wywiezionym stamtąd ostatnim transportem

do Auschwitz w 1944 roku i zamordowanym

w wieku czternastu lat.