Tonia - ebook

If

If I were a swan, I’d be gone.

If I were a train, I’d be late.

And if I were a good man,

I’d talk with you more often than I do.

If I were to sleep, I could dream.

If I were afraid, I could hide.

If I go insane, please don’t put your wires in my brain.

(Pink Floyd – Atom Heart Mother Suite)

„Gdybym był łabędziem, odleciałbym

Gdybym był pociągiem, spóźniłbym się

A gdybym był dobrym człowiekiem

Rozmawiałbym z tobą częściej

Gdybym zasnął, śniłbym

Gdybym się przestraszył, schowałbym się

A gdybym zwariował

Proszę, nie podłączajcie się do mojego mózgu”1. IMIĘ

Tonia była jak tysiące innych kobiet – Jolek, Mart, Ewek. Ani ładna, ani brzydka. Tonia była cudnie zwykła. Plątała się w moim życiu chyba od trzydziestu lat. Pojawiała się na przykład o siódmej rano i była zdziwiona choćby tym, że śpię albo że ty jesteś w domu.

– A co ty tu jeszcze robisz? – wołała do ciebie, ciągnąc za sobą zapach niewywietrzonej po nocy klatki schodowej.

– Ja tu mieszkam – mówiłeś i już się uśmiechałeś, bo tylko Tonia miała niepisane przyzwolenie na oglądanie ciebie bez pełnego rynsztunku.

– Ta znowu w tych swoich satynowych koszulkach – mówiła o mnie i leciała prosto do kuchni wstawić wodę na kawę.

Wpadała ze łzami, ze śmiechem lub ze świeżymi bułkami, bo właśnie ją naszło – między jedną a drugą namiętnością do niego, między jedną a drugą awanturą z nim.

– Ja już nie mam siły – skomlała od progu, rzucając mi się na szyję.

Czasami udawała, że nie ma jej na świecie. Wtedy gotowała, sprzątała, urządzała ogród, malowała mieszkanie i... żyła sama, sama, samiuteńka ze sobą. Zbierała energię. Szamaniła sobie, paliła kadzidełka o wymyślnych zapachach, tybetańskie, wytwarzane z wedyjskimi recepturami, ajurwedyjskimi zapisami, niwelujące stany rozstroju nerwowego. Oparte na prastarych formułach, używane w medycynie i medytacji. Zapachy świątyń buddyjskich i indyjskich stosowane podczas pujy (tybetańskiej medytacji) i przy oczyszczaniu. Paliła czarne świece i rozmawiała ze zwierzakami. Bo Tonia uwielbia zwierzaki, ale z medytacją buddyjską nie ma nic wspólnego.

Kiedyś chciała zostać weterynarzem, ale... nie wyszło. Jak miliony innych rzeczy, które się jej nie udały. Które miały być dla niej ważne.

Miało upływać owo życie Toni z dystynkcją właściwą Antoninie – takie imię wybrali jej rodzice, nie wiedzieć czemu, bo matka to normalna Zośka, z domu Babuch, a ojciec – Stefan Podjezdny. Skąd u nich taka fantazja? Tego, jak Tonia mawiała, nie wiedzieli nawet najstarsi Indianie. Antonina Podjezdna. Niemożliwe, by Podjezdni – ludzie prości (i spokojni z tego powodu – niewiele chcieli od życia) – wiedzieli, że imię to nosiło tyle aktorek teatralnych, operowych: Filleborn, Gordon-Górecka, Hoffman, Kawecka, Klońska czy Radwan. Nie mieli też pojęcia, że imię jest życzeniem rodziców dla dziecka. Gdyby o tym wiedzieli – nie daj Bóg – można by podejrzewać, że na Tonię spadłby splendor sławy związanej z tymi wybitnymi kreacjami. A tymczasem ani nie umiała śpiewać, choć bardzo lubiła, a i z pamięcią niezbyt dobrze, więc i wszelkie występy, na których musiałaby się popisywać deklamacjami, pozostawały poza jej zasięgiem. Mogliby i od Marii Antoniny zaczerpnąć, ale przecież ta skończyła sromotnie. Chyba nie życzyliby takiego losu ani własnemu dziecku, ani sobie... Właśnie! Może moja Tonia to taka Maria Antonina... A gdzież tam! Tonia to Tonia.

– Zobaczysz – zarzekała się – kiedyś będę obrzydliwie bogata. Kupię ci tę kolię, która tak bardzo podobała ci się w Centrum, i torbę Wittchen, i perfumy Guerlain, i... krem... – Cudownie się rozmarzała i tak, że inaczej być nie mogło.

Nieszczególnie martwiła się tym, jak ją nazwano. Nie czuła związku między życiem i imieniem. Te kwestie nie były immanentnie zależne od siebie. Swoje psy nazwała: Klara i Aurela. Dzieci całkiem normalnie: Kaśka, Marcin i Dawid. Jego imię też było prozaicznie niewymowne – Roman. Bo Tonia nie widziała w imionach żadnej magii. Ktoś jakoś się nazywa, bo tak – i tyle! Wszelkie imaginacje, klątwy, kabały – owszem, ale imię...? Ot! Chwila. Nie wiesz, jak nazwać psa, dziecko, przezwać kogoś? Ona rzuca: pies – Baron, córka – Matylda. Jestem zmęczona i nie miałam czasu na makijaż – Tonia mówi, że wyglądam jak stara Figaszewska.

– Która to Figaszewska? – pytałam przykładowo.

– Skąd mam wiedzieć? – odpowiadała. – Przecież nie znam żadnej.

Nikt z taką łatwością nie znajduje nazw jak Tonia. I już każdy ma imię. I to jakie ładne!2. SZKOŁA

W szkole należała do naszej ekipy. A była to grupa dzieciaków z elit rodziców ustawionych w tamtym systemie. Klasa wybrańców, chociaż wtedy nikt tego tak nie nazywał. Selekcja odbywała się bez artykułowania oczekiwań ze strony rodziców.

Obywało się bez słów. Były zbyteczne. Nazwisko. Funkcja. Po co słowa? Nadmiar słów – mniej tajemnicy. Ale lista klasy była pełna. Sami ważni miejscy synowie i córy. Ojciec Toni był w szeregach ORMO wysoko postawionym człowiekiem, „na ty” z innymi ważnymi w mieście. Może nie tyle warto było z nim trzymać, ale z pewnością nie opłacało się być przeciwko niemu.

Nic więc dziwnego, że znamienita większość uczniów z tej klasy kończyła jako prymusi. Ich zdjęcia wisiały dumnie na korytarzach szkoły po wsze czasy, choć nie zawsze przykładali się do nauki tak solennie, jakby pani w szkole tego chciała. Ale stawiała piątki, bo jakże to tak! Toni nie. Miała czwórki, a nawet i trójkę z historii. Tonia nie chciała wierzyć ukośnemu napisowi na drzwiach do gabinetu historii: _Historia magistra vitae est,_ mimo że sama wycinała tę sentencję, aby podwyższyć sobie ocenę. Tekst wisiał, chociaż Tonia dalej miała trójkę. Litery były trochę nierówne. I zielone, a pani chciała czerwone. Historia na czerwono – to dopiero była historia! Ale kiedy po latach zaczęły być w modzie jubileusze szkół, Tonia wisiała dumnie obok nas jako Antonina Podjezdna. Oprawiona w piękne tablo i obwiedziona akantowymi wzorami.

Braliśmy ją na niedozwolone eskapady do lasu, by w głuszy leśnej, z dala od wścibskich małomiasteczkowych oczu, palić trawkę czy wypijać resztki dobrych alkoholi zawłaszczonych z barków ważnych rodziców. Alkoholi za wpis do księgi wieczystej, za szkołę, za pracę dla synowej, działkę dla syna, koncesję dla kolegi ze studiów (nieważne, że zaocznych). Czasem wystarczyło tylko, że było się sąsiadem naczelnika, sekretarza czy prezesa spółdzielni.

Smaku niektórych z nich więcej już potem nie poczułam. Jakiś Napoleon V.S.O.P., whisky, której nazwy nie mogłam spamiętać, bo i nigdy później nie piłam takich rzeczy. A wina – to były jakieś sherry, brandy, malagi. Ciężkie, przypalane, szybko upijające, po których dziewczyny z dobrych domów kłamały, że bolą je brzuchy, bo mają miesiączkę. A mamy nie były współczesne i o miesiączkach wolały nie mówić, wierząc w nowoczesność szkoły i postęp idei emancypacji kobiet. I rozwój medycyny. Nic więc dziwnego, że stary ginekolog o wyglądzie satyra i o chytrych oczkach dość szybko dorobił się stylowego domu na obrzeżach miasta, a zaraz potem urządził swoich synów.

Około przednówka zbieraliśmy się w niedzielę przy fontannie, dla niepoznaki ubrani w harcerskie mundurki i ruszaliśmy w kurs. Tonia z nami. Należała do drużyny Tereski, która trzydzieści lat później przewodziła innemu Kościołowi, pozostając jednakowoż bardzo przyzwoitą osobą. Była to druhna z czarnymi włosami i z zasadami. W porośniętej trzciną i tatarakiem zatoczce przez całą niedzielę doświadczaliśmy dorosłości.

I tak niedziela w niedzielę. My o trendach i o muzyce. I w zapamiętaniu ogromnym przeżywałyśmy losy Marty i Michała, Anny i Wiktora z _Jeziora osobliwości._ Tak, wszystkie dziewczyny zaczytywały się Siesicką. Czerwieniły się przy opisach subtelnych pieszczot, zarywały noce, by dokończyć historię.

Tonia nie lubiła książek. Ona bawiła chłopców. Bo chłopcy wtedy nie chcieli mądrych dziewczyn, tylko uległych. Synowie swoich ojców. Chcieli żon, nie mądrali z tytułami naukowymi, stanowiskami, które oddalały je od kuchni, dzieci. Same zapewniały sobie pracę i płacę, i wypoczynek nad morzem w ramach FWP. Chcieli żon – najpierw chętnych i z fantazją, potem dobrze gotujących i przy okazji również chętnych.

W poniedziałek Tonia nie ćwiczyła na wuefie. Była dobra w biegach. Mała, zwinna, lekka – stanowiła nie lada gratkę dla głodnych sukcesów nauczycieli.

– Dostałam wpierdol – chlubiła się na przerwach. – Widział nas kumpel starego. Z łódki.

Co niektórzy niemal z politowaniem kiwali głowami i szeptali po kątach. Sama Tonia nic sobie z tego nie robiła.

Czy było mi jej żal? Chyba nie. Nie pierwszy i nie ostatni raz. Nigdy nie narzekała. Poza tym często leciała – a to z murku, to znów brat jej przyłożył, młodszy o pięć lat, ale niefortunnie.

Potem częstowała cukierkami. Ojciec przepraszał, bo matka wyprowadziła się na kilka dni. Po paru dniach Tonia ćwiczyła na zajęciach. Chłopcy lubili patrzeć na nią na wuefie. Małe, ale już jędrne piersi, w dodatku nieuwięzione w biustonoszu, w niesubordynowany sposób pływały pod koszulką, zupełnie niezależnie od ćwiczeń, jakie wykonywała. I wygrywała. Chyba to te występy były najbardziej spektakularnymi sukcesami w jej życiu.

Zazdrościłam jej tych piersi i tych sportowych poczynań, mimo że to do mnie Waldek pisał wiersze, a Jacek wypatrywał za mną oczy na szkolnych zabawach w harcerówce.

Była niezależna, nie miewała z wyczytanych nocą książek mniemań na temat życia, siebie i innych głupot. Ale paradoksalnie Tonia żyła książkowo – codzienność przeplatana lodami z lodziarni na rynku – najlepszej w mieście – z dramatami rodzinnymi. O których cicho. Po co to komu zaglądać do garnka? Pewnie coś tam było na rzeczy, skoro chłop się denerwował. A i czasy niełatwe. Nie moja mąka, nie mój chleb! A Podjezdny zły nie był. I ludzi znał. I dom budował. Czasem ludzie ci stawali mu okoniem, to i zezłościł się. Czasem który syknął zza winkla, że szpicel i świnia. Nerwy mu w domu puściły. I żona taka znikąd. Kiedyś uroda i figura. Teraz nic już po tym. I co niektóry przygada o jej prowadzeniu i weseli mu się twarz na wspomnienie nie wiedzieć czego. Sam winien się domyślać. Bo i jemu łatwo przyszła. I ochocza była. Nie jak inne panny, co to głowę wysoko nosiły i do ślubu z wiankiem czekały. I po latach pamięć tu niezawodna... Bywa – „zapomniał wół...”.

A po latach i obiad był niegotowy, i dzieciaki poza domem zbyt długo. Ale żeby zaraz awanturę społeczną czynić za kilka razów dyscypliną splecioną z cienkich rzemyków? To i przecież śmieszne by było. Na ludzi chciał córkę pokierować, na ludzi. Sam wszystkiego się musiał dorabiać.

Ojciec odumarł go zaraz po wojnie, wycieńczony pracą u Niemca, który zły nie był, ale i pracy nie żałował. Matka sama wychowywała jego i jeszcze czwórkę pozostałych, młodszych dzieci, co to niewiele rozumiały, coraz częściej dopytując się: a to o ojca, a to o jedzenie, i wszystkiego im było brak, matczynego przytulania i ojcowskiej ręki. Trochę stryj pomagał, ale potem własnej rodziny niezgorszej garstki się dorobił. A żonę Podjezdny z niczym wziął. Ani posagu, ani nazwiska. Brzuch jej przyprawił kiedyś po zabawie na dechach, to i za żonę wziął, bo uczciwy był. I ani urody, ani nazwiska... Tedy nerwy mają prawo puszczać. A im Tonia bardziej do matki podobna, tym bardziej Podjezdny pamięta, a złość w nim i żałość narastają.

Gdzieś w okolicach siódmej klasy zaczęły się prywatki. Wszyscy zebrali się u Marianny. Toni nie brano pod uwagę. Ustaliliśmy taki próg pieniężny na prezenty, którego Podjezdni nigdy by nie przyjęli; pewnie żadnego by nie przyjęli, ale fakt pozostawał faktem – Tonia nie należała do elity. Przyszła. Nieproszona. Przyniosła płytę Led Zeppelin. Wszyscy szaleliśmy za wirtuozem wokalu, Robertem Plantem. Witaliśmy więc Tonię jak swoją. Ojciec Marianny miał jakieś dziwne koneksje, czort wie z kim, ale dzięki nim jego barek pękał od dobrych trunków, a on sam nie miał czasu, by sprawdzać jego stan, zresztą najlepiej śpiewał po naszej „Stołowej” – tej z czerwoną nalepką. Więc piliśmy i słuchaliśmy _The Lemon Song, Bring It on Home._ Kolejne pary miały za zadanie zmieniać szpule na ZK140T.

Transowo mijała prywatka, ale co by nie myśleć niejednoznacznie – tylko bluzeczki były wymięte. Oczywiście oprócz Toni. Na tej jej pierwszej prywatce wszystkie guziki godnie zapinały jej bluzkę, niemal do ostatniego. Ten był rozpięty, bo inaczej nie pasowałby do postawionego kołnierza. Wystarczający pozostawał psychodeliczny prezent – upragniona przez wszystkich płyta – a właściwie to raczej: za co Tonia ją kupiła. Nie chciała dokładać do tego zszarganej bluzki. Ów prezent już stanowił niejako ofiarę, a pognieciona bluzka – dowód dotykania przez chłopców – mogła być kolejną ofiarą – ojciec zobaczy i spuści manto.

Wysoka cena wkupnego.

Kiedy my sięgaliśmy głową chmur, zasłuchani w słodkiego, przejmującego rocka, jej ojciec już wiedział, że grzebała w kieszeniach wyjściowej marynarki. Nie pojechała na zawody powiatowe. Tym razem Tonia długo w nocy łykała łzy spływające razem ze smarkami, chowając głowę w poduszkę, by nie obudzić brata.

Potem prywatki były coraz mniej rytualne. Muzyka, jakieś wino, ciemne światło. Bez światła – tylko z przedpokoju lub zza okien. Tonia nie żałowała bluzek, ale i prezentów nie przynosiła. Ojciec nie radził sobie z wychowywaniem jej. Szkoda gadać! Tyłek stawał się coraz twardszy, bodaj by krew sikała, Tonia przy ojcu łzy nie uroniła. Coraz rzadziej startowała w zawodach. Wuefiści musieli pracować z osobami systematycznymi, a ciągłe opuszczanie ćwiczeń powodowało, że Tonia nie robiła wyników, które byłyby jak najbardziej pożądane.

Żal tych widoków toninych piersi, które, zdawać by się mogło, coraz bardziej świadomie się poruszały. I kiedy wiele dziewczyn ze szkoły z szaleńczym pietyzmem bandażowało sobie piersi, by ukryć panoszącą się w nas kobiecość, Tonia wypychała miseczki watą doskonale zastępującą dzisiejsze push-upy. Chłopcy czekali na nią na długiej przerwie i po lekcjach. Tonia czasem znikała gdzieś w piwnicach szkoły z którymś, a potem wracała z czerwonymi malinkami na szyi.

Ja wracałam do domu sama, żeby pracować na własną przyszłość. Na długie lata Zeppelina zastąpili Niemen i Grechuta. Tonia tkwiła w nurcie The Doors, Pink Floyd, Janis Joplin. Nuciła na przerwach _Pigs On The Wing,_ choć do dzisiaj nie ma pojęcia o istnieniu _Folwarku zwierzęcego._ Trzymała w kosmetyczce z lusterkiem zdjęcia Morrisona wycięte z „Ekranu”. Nosiła się jak Joplin i po kryjomu na górce szkolnej paliła „Klubowe”. Czerwone paczki z miękkiego papieru. Nie to co markowe kartony pall mali, cameli, dunhillów, rothmansów czy peerów wiszące na naszych słomiankach nad wersalkami. Z Peweksu. I mimo że smaku wielu z nich nigdy nie poznałam, to prostokątne, kolorowe kartoniki puszyły się obco brzmiącymi i dobrze wyglądającymi nazwami.

W domu miała względny spokój. Matka ukochała młodszego syna, to jemu stwarzała przyszłość, nie obciążała Toni oczekiwaniami. Ojciec przestał wyprowadzać się z domu, kiedy to któregoś razu przełożeni powiedzieli mu, że „nie chcą kłopotów”, po tym jak Tonia z matką uciekły na komisariat (bo nie wiedziały i nie miały dokąd pójść), by u milicjantów szukać pomocy przed wściekłym Podjezdnym. Już wtedy też coraz bardziej społeczeństwu nie podobała się Milicja Obywatelska. I wielu milicjantom źle z oczu patrzyło. Po cóż im był taki ormowiec? Więc się Podjezdny uspokoił. Z ludźmi trzeba dobrze.

Pod koniec ósmej klasy wszystkich ogarnęła gorączka wyboru szkoły. Nie było prywatek przy zgaszonych światłach, w zapomnienie poszły niedzielne wyprawy – stawaliśmy się odpowiedzialni. Przed nami jawiła się świetlana przyszłość w renomowanych liceach. Gdzież tam miejscowych! Tu tylko jedno liceum. Takie, co to pozostało w ładnym poniemieckim budynku. Z wieżyczkami i kopułkami. Jakoś uchowało się po niemieckiej szkole kupieckiej. Przekształciło się, dostosowało do nowych czasów.

Tonia jakby zdziwiona, jakby z zazdrością, może nawet z ironią, przyglądała się nam – prymusom, laureatom olimpiad, tym, z których wartkim strumieniem wylewała się duma naszych rodziców. Odznaki „Wzorowego Ucznia” i listy pochwalne dla rodziców. Duma. Dowód dobrego pochodzenia i wychowania.

W dniu końca szkoły Tonia nie miała nam wiele do powiedzenia.

– No to, kurwa, kształćcie się. – Śmiała się rzędem zębów, dzięki którym po latach wzbogaciło się kilku nieźle zarabiających małomiasteczkowych dentystów. – Ale to ja kiedyś będę obrzydliwie bogata. – Ten śmiech wirował w powietrzu, niknąc za koronami rozłożystych drzew.

A potem szliśmy wszyscy tą samą od lat aleją kasztanową, ostatni raz razem, ale tak naprawdę to każdy z nas szedł już osobno. Już nie ze sobą, a bardziej naprzeciw siebie. Jeszcze powoli, trzymając pozory. Jeszcze każdy deklarował, że nigdy nie zapomni, że „w życiu! Z nikim innym taka przyjaźń!”. Już nigdy potem nasze łzy nie lały się tak bezwstydnie, jawnie, na zamówienie, ale przecież wtedy zwłaszcza (i tylko wtedy) nie wypadało nie płakać. Ostatni raz razem, ale tak naprawdę to tu, na tej kasztanowej alei, stanęliśmy do wyścigu po wspaniałą dorosłość, po pieniądze, samochody, układy, zakładając niejako _a priori,_ że dotrzemy do mety jako zwycięzcy. Uśmiechaliśmy się przez łzy, szafując obietnicami o przyjaźni, pamięci, ale każdy już marzył, by to jego plecy oglądano w czasie tego biegu. Tonia szła obok. Filigranowa blondynka. Nie płakała. Tylko ona. Szkoda łez!3.W MIĘDZYCZASIE

Tonia żyła i zakochiwała się miłością do końca życia, za każdym razem jedyną. Nie walczyła z niczym, nie tworzyła reguł, nie wymyślała recept na uzdrowienie czegokolwiek. Bezgraniczne ufała w predestynację. Będzie to, co ma być. Nie przeskoczysz losu. Możesz sobie układać, co i jak chcesz, ale Bóg popatrzy na ciebie, doszuka się twoich złośliwości w stosunku do brata, pani od historii – i pokaże ci trzeci palec, tak dla nauczki i trochę dla zabawy – poprzestawia ci pionki, pokrzyżuje szyki. Bo Bóg taki jest. Nie tylko poważny facet z brodą i cyrklem jak u Blacka, ale też trefniś z niego i sowizdrzał. Tak więc daremne twoje plany. I zrobi to dla twojego szczęścia i zbawienia. Bo jest dobry i wszechmocny. I Tonia nie bała się niczego. Będzie to, co ma być.

Ojciec załatwił jej miejscowe liceum. Nigdy tego nie ukrywała:

– Stary gra w brydża z Piłackim, a matka wszędzie trąbi, że stać ją na wykształcenie córki – mówiła, kiedy spotkałam ją w jakimś szemranym towarzystwie. Ludzie stąd i zowąd. Starsi, młodsi.

Piłacki był dyrektorem jedynego liceum. Był nim już z dwadzieścia lat. I nie emerytura, ale konkursy na dyrektorów zmieniły jego sytuację. Od dawna mógł być emerytem, ale nie chciał, nikt inny też nie chciał. Znał ludzi jak mało kto. Jego znali. Dwadzieścia lat to szmat czasu. Cieszył się zaufaniem i estymą, jakimi go obdarzano. Byle komu nie pozwolił przestąpić progu zabytkowej szkoły. Tradycja jest najważniejsza. Tradycja. Wpuścisz obcego, to zacznie zmieniać, panoszyć się. Tradycja to trwanie w zaparte w tym, co jest. Na wieki wieków. Z dziada, pradziada. Tu tylko z dziada. Bo pradziad – Niemiec. Tym ważniejsze zadanie. Łatwiej tak człowiekowi dziedziczyć od kilku pokoleń. Tu trzeba samemu i tworzyć, i trwać jednocześnie – w tej tradycji, co to z nazwy ma dawać, przekazywać. Tylko jeszcze musi mieć co. Oddzielić ziarno od plew. Zanim czas pokaże. Po co zmieniać to, co dobre? Na gruncie niemieckim wyrosłe, ale zawłaszczone przez Polskę Ludową i przypieczętowane wszelkimi traktatami powojennymi.

Przyjechałam akurat do domu na ferie. Czekałam na ciebie w Pegazie, mieliśmy przygotowywać się do matury z języka polskiego. Było prosto – matura: polski, matematyka i dwa przedmioty do wyboru. Chociażby przysposobienie obronne. My ambitnie. I dzisiaj nie powstydzilibyśmy się: język obcy – ja: niemiecki, ty: angielski, a do tego matematyka. Wieczni prymusi! Tacy Jasiowie z pierwszej ławki, z rękoma podniesionymi do góry. W końcu to były renomowane licea, a nie jakieś szkółki. Niedzielne, przyklasztorne. Bez szansy na sukces. Te nasze – z duchem czasu – nastawione na postęp. Otwarte dla ludzi, którzy ponad dwadzieścia lat później będą prywatyzowali wszystko, co się da się sprywatyzować oraz przekształcali w spółki, co da się przekształcić, i tworzyli wielkie kapitalistyczne twory pod obco brzmiącymi nazwami: _koncern, holding._

Ja w jednym wielkim mieście – ty w drugim. Sto kilometrów od siebie. Szmat drogi. Tak mocne podstawy. Wytrwaliśmy. A potem i studia osobno. I też daliśmy radę. Mocne podstawy. Dobre wychowanie. Grunt to dobre wychowanie.

Kiedy zobaczyła, że ty to ty, nachyliła się – i prychnęła mi do ucha:

– O kurwa! Ty z nim chodzisz? No wiesz co? Zawiodłaś mnie! Myślałam, że masz lepszy gust!

W jej ustach było to nie tyle szyderstwo, co rozbawienie. Twoimi pryszczami, wychodzącym z mody czerwono-niebieskim sweterkiem na zamek, metką udającą Rangers. Tonia miała na sobie dżinsy z Peweksu i śliwkowy moherowy golf, który ukrywał obsianą malinkami szyję. My dopiero zbieraliśmy dolary – dobre montany, rifle czy lee kosztowały około dwudziestu dwóch dolarów. Ty miałeś stypendium, ja dorabiałam sobie myciem okien u takiej starej Niemki – Lamprecht. Autochtonka. Nie chciała mówić o sobie, choć próbowałam wypytać. Z ciekawości. Mało mówiła. Pod nosem po niemiecku. Nie po jej myśli okna wymyte. Duże. Stara poniemiecka kamienica, stara stolarka okienna. Pokaleczyłam palce. Poharatałam paznokcie. Zapłaciła, ale trochę odjęła. Sarkała pod nosem:

„Schlampig, schlampig”.

Nie zdążyłam się nawet oburzyć, Tonia znikła. W kawiarence zrobiło się cicho i intelektualnie. Z głębi dobiegał głos Niemena:

Do dni dzieciństwa wraca moja myśl

W marzeniach moich żyje rzeka ta

Tak bardzo chciałbym być nad brzegiem jej

Więc niech wspomnienie dalej trwa

Tam każdy dzień to skarb...

Dotknąłeś mojej ręki. Skonfundowana twoim gestem, a może bardziej rozkojarzona spotkaniem z Tonia, zachciałam wrócić szybko do domu. Musiałam pogadać z samą sobą o Toni, bałam się, że rozmyje mi się jej obraz, coś pofałszuję, o czymś zapomnę. Ale kiedy w domu, otulona własnymi ramionami, próbowałam wrócić do kawiarni, czułam tylko wszechogarniającą złość na Tonię. O ciebie. O siebie. Stanęłam przed lustrem. Nie znalazłam niczego, co mogłabym sobie zarzucić. Przecież realizowałam plany swoje, rodziców. Śpiewałam w chórku kościelnym, chodziłam na pielgrzymki, czytałam _Czarodziejską górę,_ niemal wszystkie płyty z koncertami chopinowskimi piętrzyły się na półce. Miałam mnóstwo koleżanek takich jak ja: porządnych, z jasno sprecyzowanymi planami na życie.

Intelektualna wyższość nad Tonią wprawiła mnie w doskonały nastrój. Poza tym już wtedy czułam, że Tonia źle wybrała. Wyszłyśmy z jednej drogi – macierzy, z jedną muzyką w uszach, przykazaniami. Teraz odnogi – różne. Niemające szans na skrzyżowanie. Nie po drodze nam razem.

Po jakimś czasie, gdzieś zaraz po maturze ktoś mi powiedział, chyba mama, że Tonia wyszła za mąż. Za Romana. Ponoć chodził do naszej szkoły. Mało mnie to interesowało. Już prawie zapominałam o niej. Po co pamiętać? Tylu ludzi na świecie. Coraz to nowsi, ciekawsi. Wieczorami zbieramy się w Empiku przy herbacie. Rozmawiamy o polityce. Znamy się. Wiemy, że za moment przejmiemy stery. Jeszcze kilka, kilkanaście lat. Pierwsze głosowanie mamy za sobą – bojkotujemy. Żadnych kłamstw. Mamy swój rozum, widzimy, co się dzieje. Jeszcze niewiele można, ale już niektórzy z nas ukrywają, że ojciec ma książeczkę partyjną. Już co niektórzy przyklejają się do nowych tworów, lęgów nowych czasów i idei – nowych ugrupowań, śpiewają do piosenek z gitarą, śpiewają Kaczmarskiego:

On natchniony i młody był, ich nie policzyłby nikt,

On im dodawał pieśnią sił, śpiewał, że blisko już świt,

Świec tysiące palili mu, znad głów unosił się dym,

Śpiewał, że czas, by runął mur, oni śpiewali wraz z nim.

Wyrwij murom zęby krat

Zerwij kajdany, połam bat

A mury runą, runą, runą

I pogrzebią stary świat!

Wkrótce na pamięć znali pieśń i sama melodia bez słów Niosła ze sobą starą treść, dreszcze na wskroś serc i dusz Śpiewali więc, klaskali w rytm, jak wystrzał poklask ich brzmiał

I ciążył łańcuch, zwlekał świt, on wciąż śpiewał i grał (...)

Spotykamy się i czytamy niemal jak za okupacji zakazaną literaturę. Uczymy się nowych słów. I czekamy na wyniki egzaminów. Czasy trudne, piękne czasy. Nie wiadomo, co wybrać i czy się dobrze wybrało. Świat nieprzyjazny, wokół bieda, protesty i strajki. My to zmienimy. Dla nas dobry przyszły czas.

Ten i ów wyjeżdża za granicę, na wycieczkę, z której nie wraca. Po ponad dwudziestu latach powróci z amerykańskim akcentem, zdziwiony, że u nas również Ameryka. W takich samych dżinsach i z takim samym aparatem. Że nawet, jak języka w gębie zapomni ze zdumienia, to go zrozumieją. Tu język obcy już nieobcy. Niektórym bardziej znany niż rodzimy, ojczysty. Ale w nas wzbiera nowa siła. Widzimy przyszłość. Będzie piękna. Niczym ranek, co następuje po koszmarnej nocy. Taki ranek, który szybko wykruszy ropę z załzawionych oczu, przetrze oczy i ukaże się nowa era. Na skórzanym fotelu, z laptopem w ręku, mówiąca językiem _international._ My, wychowani na dobrej muzyce, wyćwiczeni w twardych zasadach, znający dryl, powoli spuszczeni z postronka zbudujemy nowy świat. Tak cudny jak amerykański.

Tonia sposobiła się do ślubu. Podjezdna była zachwycona mężem córki. Miał łeb na karku. Już wtedy dolarami obracał. Tu, tam zakręcił się i rakietę carmenów przyniósł. Sam palił, widział, że kartek nie styknie. Umiał się dzielić i nałóg rozumiał. Wiele lat jeszcze teścia częstował. Wszystko wypomniał – córkę łatwą, brak posagu, ale nigdy, nawet po wódce, o papierosach nie wspomniał. Zegarki elektroniczne pokupował i jej, i przyszłemu szwagrowi swojemu. Chłopak cieszył się jak nie wiem co.

Stary siedział cicho, kiedy to poradzono mu, by spalił swoją książeczkę i zapomniał, że on ORMO. ORMO, ZOMO, ROMO – LEPIEJ ZAPOMNIEĆ. Nowe czasy mściwe. Nie zapomną. O nie. Półwiecze minie, a sądy będą dochodzić i dowodzić. Za tę krzywdę ludzką i toniną też. Niech Podjezdny sobie nie myśli!

Matka pewnie miała dosyć prasowania wymiętych bluzek córki, a poza tym, zajęta urządzaniem życia synowi, nie miała głowy do innych problemów.

Suknia ślubna Toni – nasza pierwsza klasowa ślubna suknia, śnieżnobiała, z ciągnącym się przez pół kościoła trenem, z wplecionym w diadem mirtem – stała się legendą w mieście. Roman panisko z dolarami był. Do Szczecina jeździli po suknię. Ze swoich dołożył. Wybujałe zaczątkiem macierzyństwa piersi budziły zdumienie gości weselnych i ciekawskich w parku przed kościołem. Jeszcze większe niż wówczas, gdy Tonia niedługo po tym siadała na ławce w tym samym parku, by obnażyć je publicznie i nakarmić ślicznego synka. Trochę żal mi jej było – chyba do wieczora.4. Z PERSPEKTYWY STUDENTKI

Toni życie było dla mnie jakimś epizodem, który, wykluczony z mego życia, w żaden sposób nie wpłynąłby na jego bieg – jak plotkarska notatka w taniej gazecie, mająca absolutnie niefrapujący tytuł.

Byłam już podówczas studentką poważnej uczelni, wobec czego wszystko, cokolwiek mogłoby mieć dla mnie znaczenie, musiało mieścić się w zakresie deklinacyjnym: student, studentka, studenckie. Ja studentka, ze studentkami, o studentkach – studenckie życie, problemy studenckie. To był mój świat. Tonia w żaden sposób nie chciała się weń wpasować. Nikt też nie usiłował tego robić.

Biegałam z zajęć na zajęcia, zbierałam wpisy i podpisy wszelkich profesorów i docentów. Brałam udział w seminariach na ważne tematy. Wieczorami zbieraliśmy się gdziekolwiek i budowaliśmy nowy ład. Nasi ojcowie chowali głowy, palili legitymacje partyjne i razem z innymi skandowali: „Solidarność, solidarność!”, matki wystawiały w oknach portrety papieża Polaka.

I kiedy moje noce przemykały na czytaniu, słuchaniu, pisaniu, Tonia walczyła z rozbujaną chucią swojego zaślubionego męża. Na zmianę ze ślicznym synkiem domagali się toninych piersi. Synek malutki i kochany. Nigdy nie broniła mu piersi, choć nie karmiła długo, bo też nie chciała, by spijał smutek, który miała w sobie. Na noc wpuszczała go pod kołdrę. Między siebie i męża. „Śpij, maleńki, śpij. Mamusia z miłości płacze”.

Gdzieś na tak zwanym „swoim” Tonia prasowała koszule męskie, dziecięce ciuszki, a zamiast Rogera Watersa, Davida Gilmoura, Syda Barretta i innych słuchała głosu Romana. Równie przejmującego.

– Co to, znowu obiadu nie ma! – krzyczał pan mąż.

– Pomidorowa wczorajsza jest – odpowiadała Tonia hardo. – Skończę z dzieckiem, to ci wleję.

– Co ja w tobie widziałem?! Życie mi zmarnowałaś – sarkał, rozkładając przed sobą płat gazety.

Tonia nalewała zupę i wracała do dziecka. Szła z nim za miasto lub siadała nad wodą i marzyła. Do wieczora. Synek zasypiał, a Tonia przyjmowała przeprosiny męża. Turlała się z nim pod tą kołdrą, łzami – ni to rozkoszy, ni smutku – zalewając swoje marzenia. Roman dawno spłukał się z dolarów, ciągnąć z Zachodu nie mógł, bo mu „misia” wbili w paszport. Jakiejś pracy się uczepił, ale za bardzo do fizycznej roboty nie był nawykły, to i szukał czegoś innego. Różne były to poszukiwania. Czasem trzeba zaryzykować, tu postawić – tam postawić. Nic za darmo. Ale Tonia kochała Romana całym sercem.

W dniu, gdy moja Alma Mater zyskała następną dobrze zapowiadającą się absolwentkę, Tonia miała już ślicznego synka, małą córeczkę i kilkanaście zasuszonych bukietów przepraszających od niego. Bo sentymentalna była. Czasami słyszała przypadkiem:

One slip, and down the hole we fall,

It seems to take no time at all,

A momentary lapse of reason,

That binds a life for life,

A small regret, you won’t forget,

There’ll be no sleep in here tonight.

Was it love, or was it the idea of being in love?

Or was it the hand of fate, that seemed to fit just like a glove?

The moment slipped by and soon the seeds were sown,

The year grew late and neither one wanted to remain alone?

One slip, and down the hole we fall,

It seems to take no time at all,

A momentary lapse of reason.

That binds a life for life,

A small regret, you won’t forget.

There’ll be no sleep in here tonight.

One slip... one slip .

To już była inna bajka. Zapomniana.

Kiedyś spotkałyśmy się na przystanku. Ja jechałam na studia, Tonia do jakiegoś lekarza. Ze sobą czy z dzieckiem? Patrzyłam na to małe. Ładne. Dobrze, że do matki podobne. Z wyglądu na razie. Nie umiałam sobie wyobrazić siebie z takim przychówkiem. Swoich rąk pełnych innych, małych, dziecinnych piąstek zaciśniętych w dłoniach matki. Nie rozumiałam nawet ich języka. Ileż dorosłości było w toninym spojrzeniu i ile szarego, monotonnego życia.

– Wiesz – powiedziała nagle. – Kiedy zaszłam w ciążę z Marcinem, pomyślałam: „Niee! No fajnie! Będę mieć dziecko! Wyprowadzę się z domu!”. I było fajnie. Na początku. Chciałam mieć dziecko. Naprawdę. Chciałam. Takie coś tylko moje. Małe, różowe i posłuszne.

Zapaliła papierosa. Dzieciaki rozpełzły się po przystanku autobusowym, owijając się wokół wszystkich barierek, poręczy. Nie odpowiadałam, bo co miałam mówić? Ona ciągnęła:

– Kiedy go urodziłam i wróciłam z tym całym betem do domu, byłam w szoku! Kurwa! Rozumiesz? W szoku! Dziecko? Jasne, OK! Ale nie pomyślałam, że mam je już NA ZAWSZE! I wtedy sobie myślę: „Ale mam przerąbane!”. A on spał cichutko całą noc, jakby się bał, że go z powrotem zaniosę do szpitala. Tylko tak kwilił. Całą noc siedziałam przy łóżeczku i gapiłam się na niego, aż ten mój zawołał, bym poszła spać, bo on się nie będzie następnego dnia dzieciakiem zajmować. A myślisz, kurwa, że zajmował się kiedykolwiek? Tylko do wyra to umie...

– No wiesz... – usiłowałam coś odpowiedzieć, ale nie miałam pojęcia, co powinna ode mnie usłyszeć. Że dzieci ładne i że to skarb? Ale Tonia wcale nie czekała na moje zdania, sądy czy opinie. Nie patrzyła na ludzi na przystanku, nie ściszała głosu.

– I wiesz co? Jeszcze coś ci powiem. Jakoś się z tym godziłam. – Zaciągnęła się głęboko, wypuszczając dym papierosowy, bawiąc się jego smugą. Formowała koła. Jedno pykało w drugie. – Aleee... kiedy urodziłam Kaśkę, to sobie pomyślałam: „Teraz to ja mam dopiero przesrane!”. – Odgasiła papierosa, przycisnęła butem, a potem podniosła niedopałek i wrzuciła do kosza. – Nawet pełnego roku nie ma między nimi – dodała.

I chociaż mogła mieć pretensje do życia, do świata, do kogoś – nie było żadnej pretensji.

Chłopiec podbiegł do niej. Leciały mu z nosa gile. Chciał, żeby mu je wytarła. Obtarła jakimś kawałkiem papieru, resztę rękawem swetra. Przywołała córeczkę. Połapała swoje dzieciaki za ręce.

– Ale za nic bym ich nie oddała! Nikomu. Za żadne pieniądze!

Małe popatrzyły na Tonię z jakąś taką wdzięcznością, bo i pewnie nieraz słyszały, jak to mama mówi, że ma wszystkiego dość. I dzieci też. Dzieci męczą. Zabierają czas i młodość.

Nadjechał mój autobus. Po chwili jej też. Poczochrałam tonine dzieci po czubkach główek, bo jakoś nie umiałam odejść tak bez niczego. Nie miałam nic do powiedzenia. Nasze autobusy się rozjechały.

Miał być lepszy, nowy świat – wyzwolony z ograniczeń narzucanych przez tradycję konserwatywnego systemu. Miał być. Przecież to ona, epatująca nas na co dzień i w święta dźwiękiem, kadzidłami i projekcjami koloru, wolnością epoki _flower power_ lepiła z nas wspólny organizm, jedność, o której śpiewał John Lennon w moim słodkim _Imagine_:

Imagine there’s no heaven,

It’s easy if you try,

No hell below us,

Above us only sky,

Imagine all the people

living for today...

Imagine there’s no countries

It isn’t hard to do,

Nothing to kill or die for,

No religion too,

Imagine all the people

living life in peace...

Imagine no possessions,

I wonder if you can,

No need for greed or hunger,

A brotherhood of man,

imagine all the people

Sharing all the world...

You may say I’m a dreamer,

but I’m not the only one,

I hope some day you’ll join us,

And the world will live as one .

Wówczas scalała nas, by zapanowały powszechne braterstwo i miłość. Wówczas wszyscy wierzyliśmy, że jesteśmy jednym organizmem, nawet jeśli przydarzył się owemu organizmowi taki wrzód ropiejący, jątrzący jak Tonia. Pozostawał blizną nie bez znaczenia.

Tonia była dorosła i kochała. Matka i żona. Żona i matka. Taka konsekwencja toninych wyborów.

To niestety koniec bezpłatnego fragmentu. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.