Traktat polityczno-filozoficzny. O dobrym państwie, szczęśliwym społeczeństwie i ewolucji ludzkości - ebook

Od autora

Traktat polityczno-filozoficzny podkreśla znaczenie najwyższych wartości: prawdy, dobra, piękna, szczęścia, miłości w życiu ludzkim, oraz przedstawia wizję dobrego państwa, szczęśliwego społeczeństwa i ewolucji ludzkości.

Dobre państwo to obrońca i organizator społeczeństwa. Zwłaszcza w epoce globalizacji, w jakiej obecnie żyjemy, ma ono do wypełnienia ważną misję. W dobrym państwie, dzięki właściwej organizacji, realizuje się życie dobre, czyli wszechstronny dobrobyt obywateli, na który składają się m.in. ich bezpieczeństwo, zamożność, zdrowie, poziom kultury osobistej i wykształcenia. Tworzą się w ten sposób warunki dla naszego szczęścia, czyli spełnionego życia albo samorealizacji.

Chyba najprostszą receptą na szczęśliwe społeczeństwo jest, aby wszyscy byli szczęśliwi, ale nikt kosztem innych. W takim społeczeństwie obywatele współpracują dla wspólnego dobra. Szczęśliwe społeczeństwo oparte jest na cnocie. Tylko dzięki cnotom obywatelskim, takim jak odwaga, poszanowanie prawa, uczciwość, życzliwość, a przede wszystkim miłość ojczyzny, społeczeństwo może pokojowo się rozwijać i bronić się przed korupcją.

Ludzie są istotami ewolucyjnymi, zdolnymi do samoprzekształcenia oraz do poprawy moralnej i intelektualnej. Drogą do naszej przyszłości jest ewolucyjność – nowa epoka ludzkości, która ma zastąpić dzisiejszą postmoderność (albo jak kto woli – ponowoczesność). To na skutek refleksji aksjologicznej – myślenia o wartościach – możemy zrozumieć, czym jest życie dobre zarówno dla nas, poszczególnych jednostek, jak i dla naszych społeczeństw, i świadomie siebie przekształcać ku lepszemu życiu indywidualnemu i społecznemu.Przedmowa

Prawie sto lat mija od napisania przez Ludwiga Wittgensteina książki Traktat logiczno-filozoficzny. W tej pracy Wittgenstein zredukował świat do zbioru faktów i usunął z niego wartości. W świecie, który jest wszystkim, co jest faktem, nie ma tez etycznych; niemożliwe jest tam wypowiedzenie etyki ani też myślenie filozoficzne o życiu dobrym.

W ciągu ostatnich stu lat ludzkość przeżyła dwie wojny światowe, olbrzymią tragedię, jaką był Holocaust, i wiele innych, okrutnych tragedii, w których dochodziło do zniszczenia całych kultur i narodów. Cechą charakterystyczną tych stu lat są ideologie – od lewicowych do prawicowych. Wydaje się, że mimo tak wysokiego zaawansowania technologicznego w ciągu ostatnich stu lat ludzkość uległa ideologicznemu zniewoleniu i utraciła zdolność do niezależnego i racjonalnego myślenia o polityce.

Moja książka próbuje udowodnić, że świat tworzony przez człowieka to przede wszystkim świat wartości i że etyka i myślenie polityczne są możliwe. Przedstawiam w niej wizję dobrego państwa i szczęśliwego społeczeństwa. Pokazuję, że główną wartością życia społecznego i podstawą polityki jest współdziałanie. Podobnie jak Wittgenstein, stosuję numerację poruszanych zagadnień i zagadnienia numerowane przeze mnie od 7 do 7.54 stanowią moją odpowiedź na jego tezy, które zawarł w punktach 7 i 6.4 do 6.54.

Będąc pracą filozoficzną, moja książka jest motywowana poszukiwaniem prawdy. Natomiast nie twierdzę, że przedstawione tutaj myśli mają charakter prawdy niepodważalnej i definitywnej. Prawda „niepodważalna i definitywna” to zazwyczaj dogmat, a dogmat to podstawa ideologii, a nie filozofii. Zamiast przedstawiać ostateczne rozwiązanie wszystkich problemów, moja książka jest raczej wskazaniem nowego kierunku, w jakim ludzkość powinna iść, zdążając do szczęścia. Tą drogą jest współdziałanie i świadoma ewolucja.

Pierwsza edycja mojej książki, zatytułowana Tractatus Politico-Philosophicus: Traktat polityczno-filozoficzny, opublikowana w 2015 roku przez Wydawnictwo Marek Derewiecki, była wydaniem dwujęzycznym. Pisałem tę książkę jednocześnie w języku polskim i angielskim, aby za pomocą języka uniwersalnego, jakim jest dziś angielski, dotrzeć do odbiorców na całym świecie. Potem w 2017 roku Traktat został wydany po angielsku przez wydawnictwo Routledge i rok później został nominowany do amerykańskiej nagrody im. Josepha B. Gittlera za wybitne osiągnięcie naukowe w dziedzinie filozofii. Obecne poprawione i rozszerzone wydanie Traktatu przeznaczone jest dla Czytelnika polskiego. Nasz kraj, podobnie jak cały świat, potrzebuje nowych idei, dzięki którym dokona się harmonia społeczna i świadoma ewolucja ludzkości oraz zbudowany zostanie nowy porządek świata, oparty na pokoju, solidarności i współdziałaniu między ludźmi.

Podziękowania należą się wszystkim autorom, którzy przyczynili się do ukształtowania mojej filozofii politycznej. Do najważniejszych, którzy wywarli na mnie wpływ i których zaliczam do tradycji klasycznej, należą: Tukidydes, Platon, Arystoteles, Cyceron, św. Tomasz z Akwinu, Hugo Grocjusz i John Locke, a także Konfucjusz i Al-Farabi. Podziękowania należą się też myślicielom, z którymi się do końca nie zgadzam, ale dzięki polemice z nimi mogłem ukształtować swoje poglądy. Są to: Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes i Hans Morgenthau. Z polskich myślicieli chciałbym szczególnie podziękować Bronisławowi Malinowskiemu, Feliksowi Konecznemu i Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi.

Podziękowania niech zechcą przyjąć moi recenzenci profesorowie Wendell O’Brien z Morehead State University, Dilipkumar Mohanta z University of Calcutta i Jacek Bartyzel z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, a także profesor Adam Sawicki z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz inne osoby, których cenne uwagi doprowadziły do ostatecznego kształtu Traktatu. Dziękuję też wydawcom za życzliwość i ich wkład w krzewienie filozofii: panom Markowi i Łukaszowi Derewieckim oraz Wydawnictwu Marek Derewiecki, pani Natalji Mortensen oraz Wydawnictwu Routledge i panu Janowi Sadkiewiczowi oraz Wydawnictwu Universitas.Wstęp do nowego wydania

Dwa lata po publikacji wersji dwujęzycznej, polsko-angielskiej Traktatu polityczno-filozoficznego przez Wydawnictwo Marek Derewiecki w Polsce jego wersja angielska Tractatus Politico-Philosophicus: New Directions for the Future Development of Humankind została opublikowana przez wydawnictwo Routledge w Stanach Zjednoczonych. Wzorem wydania amerykańskiego w nowym wydaniu polskim dodane zostały tytuły poszczególnych części Traktatu oraz dokonane zostały niewielkie poprawki w tekście i zmiany w numeracji.

Można by zadać pytanie: Na czym polega oryginalność Traktatu? Proponowany jest w nim nowy system idei. Na takim ich systemie można zbudować państwo i cywilizację. Idee, nasze myśli, pojęcia oraz widzenie świata odkrywają bowiem i kształtują naszą rzeczywistość. Świat to nie ogół faktów, tak jak uważał Ludwig Wittgenstein i pozytywiści, czyli tego, co obserwowalne i mierzalne. Rzeczywistość jest dynamicznym wielomianem – wielością, na którą składają się fakty, wartości i stany świadomości. Jeżeli poddamy refleksji nasz świat ludzki w jego wymiarze społecznym, to jawi się on nam raczej jako „ogół wartości niż ogół faktów” (7.2021).

Dla Wittgensteina i pozytywistów istnieje to, co możemy zaobserwować. Fakty zależą od zmysłowych spostrzeżeń obserwatora. W ten sposób pozytywizm (lub szerzej empiryzm) upodmiotowił spostrzeżenia, a także poznanie pojęciowe. Pierwotny materiał empiryczny pochodzi ze zbioru wrażeń, zaś pojęcia są dziełem człowieka – podmiotu. Pozytywizm wydaje się jednak niewystarczająco świadomy upodmiotowania, czyli aktywności podmiotu w trakcie poznania. Bo skoro podmiot uczestniczy w poznaniu empirycznym i tworzy pojęcia, to ostry rozdział między podmiotem i przedmiotem – jakiego bronią pozytywiści, a jaki dzisiaj podważa fizyka kwantowa – jest nie do utrzymania. W przedmiotowości jest zawsze element podmiotowości. A skoro tak jest, to z kolei nie ma powodu, żeby poza sferę rzeczywistości wyrzucać wartości, traktując je wyłącznie jako coś subiektywnego. Biorąc pod uwagę proces poznawczy, fakty są tak samo subiektywne jak i wartości, gdyż jedne i drugie kształtowane są przez podmiot. Konkludując: jeżeli możemy mówić z sensem o faktach, możemy też mówić z sensem o wartościach. „Mówienie z sensem o etyce i polityce jest możliwe” (7.2).

Mój Traktat polityczno-filozoficzny, który nawiązuje do formy Traktatu logiczno-filozoficznego Wittgensteina, jest przede wszystkim dziełem z zakresu filozofii polityki. Dyskusji z Wittgensteinem, głównie z jego tezami metafizycznymi i epistemologicznymi, poświęcona jest niewielka część książki (punkty 7–7.54). Polemika w Traktacie polega na wysuwaniu alternatywnych propozycji widzenia świata. A więc, na przykład, tezie Wittgensteina: „Nie to, jaki jest świat, jest tym, co mistyczne, lecz to, że jest” (6.44), przeciwstawiam: „To, że świat jest, to Tajemnica Istnienia” (7.44), a na słynne powiedzenie: „O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć” (7), odpowiadam: „Trzeba mówić o tym, o czym nie można już milczeć” (7).

Problematyka Traktatu polityczno-filozoficznego jest bogata. Książka zawiera numerowane tezy i podzielona jest na jedenaście części. Obejmują one takie tematy jak polityka, natura ludzka, państwo, wolność, solidarność, sofokracja (uszlachetniona demokracja), tajemnica istnienia (polemika z Wittgensteinem), czas i zmiana, racjonalizm polityczny, oraz siedem zasad szczęśliwego społeczeństwa, które wraz ze słowami końcowymi kończą Traktat. Te trzy słowa, które tworzą całość i wyrażają niejako wszystko to, co się wie (aluzja do motta dzieła Wittgensteina), to: „życie, wolność, współdziałanie”. Na przykładzie tezy nr 1 skupię się teraz na krótkiej analizie logicznej Traktatu.

Teza 1 Traktatu mówi o polityce: „Polityka to sztuka rządzenia”. Gdyby ująć od strony formalnej tok wywodu zawarty w tym punkcie, który podobnie jak pozostałe główne tezy posiada rozbudowane podpunkty, to należy powiedzieć, że ma on charakter dedukcyjny, w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, w którym dedukcję pojmuje się jako rozumowanie przechodzące od ogółu do szczegółu. Mamy tutaj prostą i ogólną konstatację: „Polityka to sztuka rządzenia”. A skoro każda sztuka jest umiejętnością, zatem polityka to umiejętność rządzenia, a skoro z kolei rządzenie sprowadza się do sprawnej organizacji społeczeństwa dla wspólnego działania i zarazem do utrzymania się przy władzy, zatem wstępna, ergo: prowizoryczna definicja polityki brzmi, jak następuje:

Polityka, zwana inaczej sztuką rządzenia, to tyle, co umiejętność organizacji społeczeństwa dla wspólnego działania i zarazem umiejętność utrzymania się przy władzy.

Każde pragmatycznie sensowne działanie ma swój cel. Celem organizacji społeczeństwa do wspólnego działania jest dobrobyt, a zatem pełna definicja polityki, która zawarta jest pomiędzy punktem 1 a punktem 1.2, to definicja następująca:

Polityka, zwana inaczej sztuką rządzenia, to tyle, co umiejętność organizacji społeczeństwa dla wspólnego działania, którego celem jest dobrobyt, i zarazem umiejętność utrzymania się przy władzy, która jest środkiem do realizacji tego celu.

Składową powyższej definicji jest pojęcie „sztuki, czyli umiejętności utrzymania się przy władzy” oraz pojęcie „dobrobytu”. Pomiędzy punktami 1.1 oraz 1.2, czyli tymi punktami, które dookreślają ogólne pojęcie „polityki”, o którym mowa w punkcie 1, mamy analizę pojęcia „sztuki utrzymania się przy władzy”, a pomiędzy punktem 1.2 a punktem 1.2321 mamy analizę pojęcia „dobrobytu”. Również analizy tych pojęć mają dedukcyjny charakter – w tradycyjnym tego słowa znaczeniu – czyli są analizami uszczegółowiającymi.

W punkcie 1.3 rozpoczyna się analiza pojęcia „sposobu organizacji społeczeństwa”, a pojęcie „organizacji społeczeństwa” jest – co ukazuje uprzednio przytoczona definicja polityki – składową definiensa owej definicji. W punkcie 1.3 rozpoczyna się zatem dookreślanie tego pojęcia – tymi dookreślającymi pojęciami są pojęcia „samorządności” oraz „centralizmu”. Kolejne podpunkty punktu 1.3 definiują i eksplikują pierwsze z tych pojęć.

Punkt 1.4 rozpatruje pojęcie „państwa” w relacji do innych państw, czyli politykę międzynarodową. Z tym punktem koresponduje punkt 1.5, który stwierdza, że „współdziałanie stanowi fundamentalny fakt dotyczący egzystencji człowieka i jest istotą polityki”. Z kolei punkt 1.7 i związane z nim podpunkty wyjaśniają w sposób genetyczny politykę, wskazując na naturę ludzką i na warunki cywilizacyjne oraz kulturowe jako czynniki wyjaśniające.

Ciąg pojęć i zawierających te pojęcia konstatacji występujących w głównych podpunktach punktu 1, czyli w punktach 1.1, 1.2, 1.3 itd., jest więc następujący:

Polityka – realizacja społecznego dobrobytu – sposoby realizacji tego dobrobytu – państwo w relacjach z innymi – współdziałanie – polityka jako pochodna niezmiennej natury ludzkiej i zmiennych kulturowo-cywilizacyjnych okoliczności.

Warto też zwrócić uwagę na argumentację wyrażoną w punktach 1.15–1.16111. Polemizuję tutaj z koncepcją redukującą całe zjawisko polityki do walki o władzę.

Podsumowując: sposób rozumowania – wyraźnie zauważalny w trakcie wnikliwej lektury pierwszego punktu Traktatu – jest sposobem, który można określić mianem sposobu dedukcyjnego, w tradycyjnym znaczeniu słowa „dedukcja”. Treść każdej z tez, prezentowana w głównych punktach, jest w kolejnych punktach oraz w podpunktach do tych punktów dookreślana. Owo dookreślanie często pełni funkcję wyjaśniającą lub eksplikującą. Tak przedstawia się konstrukcja książki, z wyjątkiem wspomnianego już punktu 7 oraz dwóch ostatnich: 10 (zasady szczęśliwego społeczeństwa) i 11 (słowa końcowe).

Głównym celem Traktatu jest wykazanie konieczności pozytywnego przekształcenia ludzkości. Twierdzę, że nasze przekształcenie musi pociągać za sobą zmianę charakteru życia społecznego od konfliktu do współpracy, kształtowanie w nas cnót moralnych i intelektualnych, stworzenie fundamentów szczęśliwych społeczeństw, promowanie pokoju między państwami oraz budowanie silnej wspólnoty międzynarodowej. Staram się pokazać, że istotą polityki nie jest walka o władzę, ale raczej zdolność do organizowania społeczeństwa do współdziałania i urzeczywistnienie życia dobrego, czyli dobrobytu obywateli. Przypominam również o naszym ważnym zadaniu, jakim jest dążenie do doskonałości moralnej i intelektualnej, warunek postępu w dalszej ewolucji ludzkiej.

Traktat, wbrew pozorom, nie jest łatwą lekturą i należy dokładnie się weń wczytać, aby uchwycić idee przewodnie i niekiedy bardzo subtelną argumentację. Zawarty jest w nim system logicznie ze sobą powiązanych idei. Nowe systemy idei, tak jak nowo narodzone dzieci, są słabe, jeszcze nie do końca rozwinięte i wymagają opieki oraz pielęgnacji. Wzbudzają opór tych, którzy wolą to, co stare i nie chcą zmiany. Od tego, jak zostaną przyjęte, zależy, czy się rozwiną.

Kraków, 2021W. Julian Korab-KarpowiczTraktat polityczno-filozoficzny

Polityka

1 Polityka to sztuka rządzenia; to w istocie organizacja społeczeństwa dla współdziałania.

1.1 Na sztukę rządzenia składa się zarówno umiejętność sprawnej organizacji społeczeństwa dla wspólnego działania (współdziałania), jak i umiejętność utrzymania się przy władzy.

1.11 Organizacja społeczeństwa dla współdziałania jest nadrzędna w stosunku do utrzymania się przy władzy, które jest jedynie środkiem do celu.

1.12 Utrzymanie się przy władzy określonej partii czy określonego polityka nie może stać się celem samym w sobie.

1.13 Utrzymanie się przy władzy wiąże się z walką o władzę, która występuje w życiu politycznym w mniejszym lub w większym stopniu, w zależności od systemu politycznego.

1.131 Współdziałanie w grupie wymaga przywództwa i zakłada hierarchię, a te wzbudzają pragnienie dominacji oraz zazdrość i rywalizację między ludźmi wynikające z ambicji. W ten sposób pojawia się w polityce element walki o władzę.

1.1311 Pragnienie dominacji, chęć podporządkowania sobie innych i wyniesienia siebie nad nich dla osobistych korzyści nie jest popędem podstawowym ani naturalną cechą człowieka. Rozbija współpracę między ludźmi i prowadzi ich do konfliktu.

1.14 Walka o władzę odgrywa szczególną rolę w wielopartyjnym systemie politycznym dzisiejszych demokracji i wynika z konkurencji osób, grup lub partii politycznych.

1.15 Walka o władzę – konflikt występujący zarówno w stosunkach wewnętrznych państwa, jak i w stosunkach międzynarodowych – nie jest istotą polityki ani jej nie definiuje, a jest jedynie jej elementem składowym.

1.151 Darwiniści społeczni oraz współcześni realiści polityczni utożsamiają konflikt z istotą polityki, a nawet samego życia.

1.1511 Chociaż konflikt stanowi niewątpliwie część rzeczywistości życia, nie może być uznany za jego istotę.

1.1512 Gdyby życie w swej istocie było konfliktem, przekształcanie świata byłoby niemożliwe, nie byłoby postępu i nic nigdy nie mogłoby powstać.

1.1513 Konflikt jest częścią życia, lecz nie stanowi jego istoty, a postęp społeczny i poprawa egzystencji ludzkiej są możliwe.

1.1514 Wzrost, rozwój, samorealizacja stanowią istotę życia ludzkiego.

1.16 Polityka nie sprowadza się do walki o władzę (potęgę) ani do wygrywania kolejnych wyborów i utrzymywania się przy władzy.

1.161 Polityka to nie tylko „dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy czy to między państwami, czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje”, a państwo to nie tylko „relacja panowania ludzi nad ludźmi” (Max Weber).

1.1611 Walka o władzę prowadzi do zniszczenia polityki właściwie rozumianej, a panowanie jako cel sam w sobie jest zaprzeczeniem idei przywództwa politycznego i dobrych rządów.

1.16111 Określenie każdej polityki jako walki o władzę nie jest poprawne. Polityka nie sprowadza się do walki o władzę, która opisuje jedynie jeden jej aspekt.

1.162 Chociaż istotą polityki nie jest siła (potęga) czy walka o władzę (potęgę), żadna idea w polityce nie może być wdrożona bez odpowiedniej siły.

1.163 Jako sztuka rządzenia, polityka jest mieszaniną idei i sił kształtujących życie społeczne.

1.1631 Polityka nie jest filozofią. Podczas gdy filozofia dotyczy idei, polityka dotyczy zarówno idei, jak i sił, gdyż idee polityczne mogą być wprowadzone w życie jedynie przy poparciu odpowiedniej siły.

1.1632 Każdy, kto myli politykę z filozofią i stara się realizować idee polityczne bez kalkulacji odpowiednich sił, oddaje się płochemu marzycielstwu, które z reguły kończy się polityczną klęską.

1.2 Polityka to umiejętność realizowania w społeczeństwie życia dobrego.

1.21 Dobrobyt – życie dobre – to nie tylko dobrobyt materialny obywateli, ale także ich rozwój duchowy, czyli moralny i intelektualny.

1.211 Życie dobre wiąże się z pełnym ludzkim rozwojem: z aktualizacją potencjalności osobowych człowieka oraz doskonaleniem moralnym i intelektualnym.

1.22 Dla człowieka pobożnego życiem dobrym jest dążenie do doskonałości moralnej i poznania Boga, a w rezultacie osiągnięcie szczęścia wiecznego.

1.23 Najwyższy cel polityki to dobrobyt członków społeczności politycznej, czyli obywateli.

1.231 Na dobrobyt obywateli składają się m.in. ich bezpieczeństwo, dostatek materialny, zdrowie oraz poziom wykształcenia, kultury osobistej i moralności.

1.232 Czynniki: bezpieczeństwo, dostatek, zdrowie oraz poziom wykształcenia, kultury i moralności w społeczeństwie są ze sobą wzajemnie powiązane.

1.2321 Bezpieczeństwo i dostatek wpływają na wzrost poziomu wykształcenia i kultury członków społeczności politycznej, zaś ich skłócenie i upadek moralny doprowadza do pogorszenia się ich zamożności i bezpieczeństwa.

1.24 Życie dobre, czyli dobrobyt obywateli, to dobro wspólne – to dobro wszystkich członków społeczności politycznej, a zarazem każdego z nich.

1.241 Wspólne dobro to dobro publiczne, czyli dobro ogółu – to, którego wszyscy pragniemy i chcemy razem osiągnąć.

1.2411 Dobro wspólne odróżnia się od dobra partykularnego określonej jednostki lub grupy, przynoszącego korzyść tylko jej samej, często na szkodę innych.

1.242 Na dobro wspólne składają się wszystkie dobra (zewnętrzne i osobowe) wytworzone przez określoną społeczność polityczną, które służą całej społeczności oraz samorealizacji poszczególnych jednostek.

1.2421 Dobra zewnętrzne to m.in. bezpieczeństwo i zamożność społeczeństwa, dobra osobowe to poziom wykształcenia, kultury osobistej i moralności jego członków.

1.243 Polityka powinna zawsze być zorganizowana wokół wspólnego dobra.

1.2431 Dobro wspólne nie antagonizuje członków społeczności. Im bardziej bezpieczne i zamożne staje się społeczeństwo i im bardziej rozwinięte moralnie i intelektualnie stają się jednostki, tym bardziej zyskują na tym wszyscy.

1.2432 Dobro wspólne wyznacza cel indywidualnych i wspólnych działań obywateli. Na jego bazie dokonuje się specjalizacja i podział pracy. Stwarza warunki dla osobistej inicjatywy i współdziałania.

1.2433 Polityka jako sztuka rządzenia organizuje społeczeństwo dla współdziałania w celu realizowania dobra wspólnego, jakim jest życie dobre – dobrobyt obywateli.

1.244 Właściwie rozumiana, polityka to sztuka zdobywania, pełnienia i utrzymywania władzy dla dobra publicznego.

1.3 Są dwa podstawowe sposoby organizacji społeczeństwa: samorządowy i centralistyczny.

1.31 W przypadku centralizmu decyzje spływają z góry na dół, w przypadku samorządu następuje ich cyrkulacja z góry na dół i z dołu do góry.

1.311 Centralizm wiąże się z biurokratyzmem – systemem zarządzania, który opiera się na stosowaniu się do reguł i przepisów ustanowionych przez władzę nadrzędną oraz ogranicza indywidualną inicjatywę.

1.312 Samorząd to rządzenie sobą – system zarządzania oparty na samodzielnym podejmowaniu decyzji przez określoną społeczność.

1.3121 Samorząd w państwie wymaga rozbudzenia ducha obywatelskiego, czyli czynnego zaangażowania się obywateli w proces rządzenia.

1.3122 Rozbudzenie ducha obywatelskiego jest istotą właściwej demokracji – zarówno bezpośredniej, jak i przedstawicielskiej.

1.4 Sztuka rządzenia dotyczy określonego państwa, a także wzajemnych relacji państw.

1.41 Relacje państw określa polityka międzynarodowa.

1.411 Głównym celem polityki międzynarodowej jest budowa silnej społeczności międzynarodowej.

1.412 Celem każdego państwa na arenie międzynarodowej jest współpraca z innymi oraz zapewnienie bezpieczeństwa sobie i swoim obywatelom.

1.42 Wyrazem skutecznej polityki międzynarodowej jest pokojowe rozwiązywanie konfliktów oraz polepszanie wzajemnych stosunków państw na arenie międzynarodowej.

1.421 Wojna – największa katastrofa w stosunkach międzyludzkich – powinna być zawsze ostatecznością.

1.5 Współdziałanie (a nie konflikt czy walka o władzę) stanowi fundamentalny fakt dotyczący egzystencji człowieka i jest istotą polityki.

1.51 W swych różnorodnych działaniach ludzie dążą do samorealizacji, czyli zaspokojenia swych różnorakich potrzeb. Ich zaspokojenie zależy od umiejętności współdziałania.

1.52 Współdziałanie oparte jest na sprawach, które łączą ludzi, a nie ich dzielą.

1.521 Sprawy łączące ludzi wynikają z dobra wspólnego, czyli dobra ogółu.

1.522 Tak często to, co jedna strona proponuje, powoduje natychmiast protest strony drugiej. Brak oparcia polityki na dobru wspólnym powoduje, że społeczeństwa są podzielone i skłócone.

1.53 Współdziałanie oparte jest na koleżeństwie. Inną nazwą koleżeństwa jest braterstwo.

1.531 Koleżeństwo to zasada równości między ludźmi, którzy ze względu na inteligencję, wykształcenie, stanowisko czy nawet majątek wcale nie muszą być sobie równi.

1.54 Współdziałanie oparte jest na wspólnym dobru i wspólnych wartościach, niszczone jest zaś przez skłócenie i nienawiść.

1.541 Społeczeństwo zdemoralizowane i wewnętrznie skłócone nie może ze sobą dobrze współpracować i nie będzie bogate.

1.55 Współdziałanie wiąże się ze wspólnym celem, wspólnym dobrem, podziałem pracy i specjalizacją.

1.551 Nawet prowadzenie wojen oparte jest na współdziałaniu, a nie odwrotnie. Współdziałanie obywateli potrzebne jest w przypadku wojny, zaś ich konflikt niszczy współdziałanie.

1.56 Skłócenie społeczeństw i narodów to stara metoda rządzenia ludźmi, lecz nie dla ich dobra wspólnego, ale dla korzyści własnej ich nieprzyjaciół i tyranów.

1.6 Polityka przekracza granice indywidualnych państw i ich relacji wzajemnych.

1.61 Najwyższy cel polityki ponadpaństwowej to zorganizowanie współpracy między ludźmi w skali światowej dla pokoju i dostatku całej ludzkości.

1.7 Każda rzeczywista polityka jest wynikiem natury ludzkiej, a także określonej kultury i cywilizacji.

1.71 Wszelkie ludzkie działanie należy do określonego systemu kulturowego i określonej tradycji.

1.711 Do tradycji należą te idee z przeszłości, które weszły do świadomości kolejnych pokoleń i wciąż wywierają wpływ na ich umysły i działania.

1.712 Aby coś skutecznie zmienić oraz naprawić warunki społeczne i ekonomiczne ludzi, należy wyjść od zastanej tradycji, czyli od tego, w co ludzie wierzą, i dodać do niej nowe elementy.

1.8 Świat wokół nas wciąż się zmienia. Polityka, jako sztuka rządzenia, wymaga dogłębnej znajomości natury ludzkiej i ludzkich zachowań oraz ciągłego przewidywania wypadków, jakie mogą się wydarzyć, a także umiejętności reagowania na nie w odpowiednim czasie i w odpowiedni sposób.

1.9 Aby rządzić ludźmi, należy ich znać.