Twoje prawa. Zakupy w Internecie - ebook

1. Wstęp

Witam Cię serdecznie, drogi czytelniku, i dziękuję za zainteresowanie książką z serii „Twoje prawa”. Jest to pierwszy etap z planowanej serii poradników, które mają za zadanie uświadomić Cię o tym jakie masz prawa oraz pomóc bronić ich wtedy, kiedy są one naruszane. Z pewnością zastanawiasz się z czym konkretnie masz do czynienia, więc spieszę z odpowiedzią. Nie jest to książka prawnicza ani, tym bardziej, podręcznik akademicki, nie znajdziesz w niej rozwiązań do zawiłych problemów natury prawnej czy też opisu złożonych konstrukcji. Jest to poradnik adresowany do każdej osoby, która robi zakupy w Internecie bardziej lub mniej świadomej swych praw związanych z branżą e-commerce i jako taki musi być przez Ciebie traktowany.

Coraz większa liczba Polaków robi zakupy przez Internet. Według różnych szacunków zakupy w sieci robi już nawet co drugi z nas, a wartość sprzedaży detalicznej w sklepach online powinna w 2015 roku przekroczyć próg 30 mld złotych rocznie (wg firmy analitycznej PMR w 2014 roku rynek ten wart jest około 27,8 mld złotych). To bardzo wysokie liczby, co w połączeniu z dynamiką wzrostu na poziomie 15-20% rocznie sprawia, iż sprzedaż internetowa stała się jednym z najbardziej atrakcyjnych rynków, chętnie wybieranych zarówno przez konsumentów jak i przez inwestorów i przedsiębiorców.

Tak nagły i szybki wzrost zainteresowania rynkiem e-commerce jest oczywiście zrozumiały i całkowicie uzasadniony. W końcu każdy z nas lubi robić zakupy w kapciach i szlafroku przy kubku gorącej kawy a coraz sprawniej działające firmy kurierskie całkowicie, jak sądzę, zaspokajają potrzeby świadomego konsumenta. Skoro czytasz ten poradnik – najprawdopodobniej albo już coś przez Internet kupiłeś albo masz taki zamiar. I znakomicie, bo to nie tylko możliwość wygodnego zrobienia zakupów (co zachęca zwłaszcza wtedy, kiedy na dworze pogoda nie zachwyca), ale także sposób na zaoszczędzenie sporej ilości pieniędzy – towary w Internecie często są sporo tańsze niż w sklepach stacjonarnych. Ma to swoje ekonomiczne uzasadnienie – koszta utrzymania sklepu internetowego są po wielokroć niższe niż chociażby w przypadku zwyczajnego „osiedlaka”.

Należy jednak być bardzo ostrożnym – przy korzystaniu z zakupów w Internecie konsument jest o wiele bardziej narażony na rozmaite pułapki zastawiane na niego, świadomie bądź mniej, przez przedsiębiorców. Wynika to m.in. z tego, iż nie ma możliwości sprawdzenia towaru przed jego zakupem, poznania jego właściwości oraz jego rzeczywistego stanu. Problemy, jakie mogą się narodzić przy sprzedaży wysyłkowej są rozmaite, i mogą się zdarzyć na każdym jej etapie, nawet jeszcze przed dokonaniem jakiegokolwiek zakupu, w trakcie realizacji, w transporcie czy przy realizowaniu płatności. Jak się przed nimi ustrzec? Jak się bronić w przypadku, gdy Twoje prawa są naruszane? Tego właśnie dowiesz się z niniejszego poradnika. Postaram się w nim poruszyć każdy częściej spotykany problem wynikający z sprzedaży online, a także wskazać sposób na jego jak najprostsze i najszybsze rozwiązanie. Przy pomocy tego poradnika poznasz nie tylko przepisy prawa, jakie obowiązują, ale także sposób, w jaki należy z nich korzystać by skutecznie egzekwować ich stosowanie.

Do poradnika dołączone zostały także wzory pism mających zastosowanie w różnych przypadkach (rozdział 9), które mogą się wydarzyć (i stosunkowo często mają miejsce). Warto się z nimi zapoznać dopiero po przeczytaniu niniejszego poradnika – aby w pełni zrozumieć uzasadnienie stosowania tychże, trzeba najpierw zapoznać się z opisem instytucji do których się odnoszą. Tylko wtedy, kiedy wszelkie kroki opisane w tym poradniku będą stosowane w pełni świadomie, całe postępowanie będzie mogło przynieść oczekiwane skutki.

Poradnik został napisany na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów, zawiera więc opis wszystkich praw i obowiązków wynikających m.in. z ustawy o prawach konsumenta i zmianie Kodeksu Cywilnego z dnia 25 grudnia 2014 roku. To daje Ci pewność tego, że możesz stosować wiedzę nabytą podczas czytania tego poradnika bez obawy o to, że ktoś zarzuci Ci bazowanie na nieaktualnych danych.

Zapraszam do lektury,

Maciej Żółtowski2. Sprzedaż

Najważniejsze, co trzeba wyjaśnić jeszcze przed przystąpieniem do opisywania zagrożeń i sposobów ochrony przy zakupach przez Internet, jest określenie czym w ogóle taka transakcja jest. Skuteczność obrony przed skutkami błędnych działań lub naruszeń prawa przez kontrahenta nie jest uzależniona tylko od podjęcia odpowiednich kroków – musi rozpocząć się w świadomości poszkodowanego, co powoduje, że niezbędne jest posiadanie przez niego odpowiedniej wiedzy. To właśnie Ty musisz wiedzieć, że Twoje prawa zostały naruszone zanim podejmiesz kroki zmierzające do ich wyegzekwowania.

Zakup przez Internet jest umową sprzedaży (zwaną potocznie umową kupna sprzedaży), dokładnie taką samą jak w przypadku zakupu gumy do żucia, gazety, samochodu czy mieszkania. Oczywiście, niektóre z nich wymagają specjalnej formy (jak umowa sprzedaży samochodu) lub nawet sporządzenia jej przez osobę posiadającą konkretne uprawnienia (jak umowa sprzedaży mieszkania), jednak ich istota jest dokładnie taka sama. Polega ona na tym, że jedna strona zobowiązuje się przenieść na drugą osobę prawo własności do rzeczy oraz rzecz tę wydać, a druga musi za to zapłacić wynagrodzenie w określonej kwocie oraz odebrać przedmiot sprzedaży.

Stroną umowy sprzedaży może zaś być w zasadzie każdy podmiot prawa – osoba fizyczna czy osoba prawna. W niniejszym poradniku nacisk zostanie położony na umowy sprzedaży zawierane pomiędzy osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej oraz między przedsiębiorcą a konsumentem. Warto jest przyswoić sobie te pojęcia oraz różnicę między nimi, bo będą one często przeze mnie stosowane w dalszej części poradnika.

Osoba fizyczna to pojęcie najszersze, oznacza bowiem w zasadzie każdego człowieka. Pojęcie to oznacza każdą osobę, która dokonuje jakiejkolwiek czynności. Nieco węższym pojęciem jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej – oznacza to „nieprzedsiębiorcę”.

Drugą kategorią podmiotów są przedsiębiorcy, czyli osoby, które na własny rachunek oraz we własnym imieniu prowadzą działalność gospodarczą, a więc zarobkową, zorganizowaną i ciągłą. Przedsiębiorcy podlegają wielu rygorom oraz obowiązkom – od obowiązku rejestracji działalności poprzez obowiązki podatkowe i ubezpieczeniowe na innych obligacjach wynikających z ustawy kończąc. Nie są one ważne dla potrzeb niniejszego poradnika.

Ostatnią grupą są konsumenci. Znaczenie tego terminu jest zbliżone do definicji osoby fizycznej, jednak dzieli je jedna, ważna różnica. Konsumentem jest bowiem osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej z przedsiębiorcą, która jest niezwiązana z prowadzoną przez tę osobę działalnością gospodarczą. Przedsiębiorca może więc być konsumentem – aby uprościć zagadnienie, przedstawię je na trzech przykładach:

1. Jan Kowalski, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą PHU Kowalski zakupił w znanym markecie komputer, który ma być prezentem urodzinowym dla jego syna.

2. Jan Kowalski, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą PHU Kowalski zakupił w znanym markecie komputer, który będzie mu służył do prowadzenia dokumentacji księgowej w jego przedsiębiorstwie.

3. Jan Kowalski, etatowy pracownik znanego marketu, zakupił od Karola Nowaka komputer, który ma być prezentem dla jego syna.

W przykładzie numer 1 Jan Kowalski występuje jako konsument – zawiera umowę sprzedaży z przedsiębiorcą, ale zakup nie jest związany z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W przykładzie numer 2 Jan Kowalski jest przedsiębiorcą, a jego zakup jest związany z prowadzoną działalnością gospodarczą, zaś w przykładzie numer 3 występuje jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Każda z tych sytuacji jest inna i stronom przysługują różne uprawnienia.

Z zacytowanej wcześniej definicji umowy sprzedaży wynika kilka konsekwencji. Po pierwsze, aby móc uznać umowę sprzedaży za zawartą musi zaistnieć zgodność woli obu stron umowy co do konkretnej rzeczy i jej ceny. Jest to podstawowy warunek każdej umowy – strony muszą być zgodne co do wszystkich istotnych warunków tejże. To zaś prowadzi do kilku bardzo ważnych konsekwencji, które szerzej zostaną omówione w dalszej części poradnika – zgoda co do przedmiotu sprzedaży (czyli sprzedawanej rzeczy – jej stanu, użyteczności, wyglądu, właściwości, ewentualnych wad czy uszkodzeń), zgoda co do ceny (w tym też wszystkich kosztów zawarcia umowy) oraz zgoda co do innych warunków (na przykład sposobu i terminu transportu).

Co bardzo istotne, oświadczenie woli nie musi być wyrażone wprost, np. na piśmie, by być wiążącym. Może ono zostać wyrażone poprzez każde zachowanie składającego, które dostatecznie ujawnia jego wolę. Może to prowadzić do wielu ciekawych sytuacji – czasem zwyczajne machnięcie ręką czy kiwnięcie głową (żeby nie wspomnieć o wymownym spojrzeniu) może zostać odebrane jako oświadczenie woli. Czasem aż strach wejść do sklepu…. Oznacza to, iż umowa nie musi zostać sporządzona pisemnie lub w jakikolwiek inny sformalizowany sposób (chyba, że wynika to z przepisów prawa), by być doniosłą prawnie (a więc by odnieść oczekiwany przez strony skutek). Jest to racjonalne – ciężko sobie wyobrazić, byśmy kupując w gazetę i bułki musieli podpisywać ze sprzedawcą pisemną umowę sprzedaży. Ustawodawca dopuszcza także złożenie oświadczenia woli w formie elektronicznej, co sprawia, iż możliwe jest prowadzenie sprzedaży przez Internet.

Złożenie oświadczenia woli zawarcia umowy sprzedaży przez jedną stronę nosi nazwę oferty. Musi ona określać wszystkie najistotniejsze postanowienia przyszłej umowy (czyli tej, która zostanie zawarta w przypadku złożenia oświadczenia o zakupie). Czy więc „wystawienie” towaru w sklepie internetowym lub na portalu aukcyjnym jest ofertą? Odpowiedź, niestety, nie jest jednoznaczna.

Wynika to z tego, iż jeśli na stronie wybranego przedmiotu nie określono wszystkich warunków umowy (lub na stronie albo w regulaminie serwisu, znajduje się klauzula „ogłoszenia znajdujące się na tej stronie nie stanowią oferty w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego” lub podobna), to traktuje się to jako ogłoszenie i zaproszenie do składania ofert. Jaka jest różnica ktoś zapyta? Zasadnicza. W przypadku oferty momentem zawarcia umowy jest jej akceptacja przez kupującego (a więc przez Ciebie), zaś przy ogłoszeniu momentem zawarcia umowy jest potwierdzenie przez sprzedawcę złożonego zamówienia – od tego momentu można mówić o umowie sprzedaży w jej prawnym znaczeniu co sprawia, że dopiero po akceptacji zaczynają Cię chronić odpowiednie przepisy opisane poniżej. Sprzedający zyskuje więc czas, oraz ma możliwość upewnić się, czy wszystko zrobił tak, jak trzeba. Wielu sprzedawcom się to przydaje.

Wyżej opisany sposób zawierania umowy to tak zwany tryb ofertowy. Jest on najczęściej stosowany zarówno w sprzedaży w Internecie jak i w życiu codziennym, ale, oczywiście, nie jedyny. Drugim, nieco mniej popularnym sposobem zawierania umów sprzedaży jest tryb aukcyjny, znany choćby z największego w Polsce portalu Allegro czy największego w Europie E-Bay. Na czym on polega i czym różni się od trybu ofertowego?

Najważniejszą różnicą jest fakt, iż przy ogłoszeniu aukcji nie określa się najistotniejszego (dla kupującego) warunku umowy, jakim jest cena towaru. Osoba ogłaszająca aukcję zobowiązana jest do określenia czasu, miejsca, przedmiotu oraz warunków aukcji, a więc wskazać wszystkie warunki umowy inne niż cena – w tym te dotyczące przedmiotu sprzedaży (jak opisano wcześniej). Licytanci, bo tak nazywa się uczestników aukcji, składają oferty zawarcia umowy na określonych przez siebie warunkach, a złożona oferta przestaje być wiążąca w momencie, gdy złożona zostanie oferta korzystniejsza dla właściciela przedmiotu. Aukcja kończy się tzw. przybiciem, które jest tożsame z zawarciem umowy sprzedaży na warunkach określonych w ogłoszeniu aukcyjnym oraz w ofercie złożonej przez licytanta. Dokładnie tak, jak w każdym amerykańskim filmie, tylko zamiast przystojnego faceta (lub ładnej pani) z młoteczkiem jest jedynie wiadomość wysyłana na nasz adres e-mail. Jednak XXI wiek ma swoje wady.

Jak napisałem wcześniej, umowa sprzedaży polega nie tylko na przeniesieniu własności, ale także na wydaniu i odebraniu rzeczy przez strony. O ile jednak samo wydanie rzeczy przy zakupach, nazwijmy to, konwencjonalnych, jest proste, bowiem towar przekazywany jest z ręki do ręki, to przy zakupach online nie jest to już takie banalne. O tym, dlaczego jest to ważne, jak się uchronić przed ewentualnymi błędami oraz na kim spoczywa odpowiedzialność za transportowany towar opowiem w dalszej części poradnika.

Umowa sprzedaży to tak zwana umowa wzajemna. Oznacza to, iż realizacja świadczenia jednej strony jest jednocześnie odpowiednikiem świadczenia drugiej strony – obie strony są jednocześnie zobowiązanymi jak i wierzycielami. Prościej rzecz ujmując obie strony mają swoje obowiązki, których wykonania może się ubiegać druga strona i są one od siebie zależne. Zapłata ceny jest uzależniona od przeniesienia własności i odwrotnie – brak zapłaty ceny spowoduje, że kupujący nie stanie się właścicielem rzeczy. Jednocześnie spełnienie obowiązków przez jedną tylko stronę spowoduje, iż będzie jej przysługiwało roszczenie np. o zapłatę lub wydanie rzeczy przeciwko drugiej. W tej chwili może się to wydawać nieco zawiłe, jednak w rzeczywistości sprawa jest całkiem prosta. Jeden z moich profesorów zwykł mawiać, że nic tak nie klaruje sytuacji jak dobry przykład, rozpatrzmy więc dwa z nich:

1. Kowalski zawarł z Nowakiem umowę sprzedaży telewizora za 1000 zł. Zapłacił za niego całość kwoty, lecz Nowak odmówił wydania telewizora.

2. Kowalski zawarł z Nowakiem umowę sprzedaży telewizora za 1000 zł. Nie zapłacił jednak za niego pomimo tego, iż zgodnie z umową miał zapłacić w dniu wydania telewizora, a Nowak nie wydał przedmiotu sprzedaży.

Intuicyjnie można powiedzieć, iż w przykładzie numer 1 Kowalski spełnił swój obowiązek wynikający z umowy, więc będzie miał prawo do wystąpienia z roszczeniem do Nowaka o wydanie telewizora zgodnie z zawartą umową sprzedaży. Inaczej wygląda sytuacja w przykładzie numer 2 – tutaj Kowalski nie będzie mógł wystąpić z takim roszczeniem do czasu, gdy sam wykona swoje zobowiązania. Na tym właśnie polega, oczywiście w dużym skrócie, zasada umów wzajemnych. Innymi słowy – najpierw zrób to, co Ciebie należy, a potem domagaj się tego samego od drugiej strony.

Należy podkreślić, iż przedmiotem sprzedaży nie muszą być koniecznie rzeczy materialne, istniejące namacalnie. Być może odniosłeś wrażenie, iż dość pochopnie posługuję się stwierdzeniem „rzecz” w odniesieniu do przedmiotu sprzedaży, i, w potocznym rozumieniu tego słowa, masz rację. Jest to dość ogólne sformułowanie i, rzeczywiście, nie doprecyzowałem go wcześniej. Rzeczą sprzedaną może być nie tylko przedmiot materialny, ale także energia elektryczna, gazowa, wodna, czy cieplna, prawa majątkowe czy autorskie, wierzytelności, usługi czy nawet rzeczy nienamacalne takie jak chociażby popularne dziś e-booki (chociażby takie, jak ten) czy używane jako fikcyjna waluta żetony w grach komputerowych. Pojęcie rzeczy stosuję więc szeroko, co warto mieć na uwadze podczas dalszej lektury niniejszego poradnika. Wiem, o czym pomyślałeś – prawnicy to dziwni ludzie. Ciężko zaprzeczyć!

Ostatnią kwestią, na jaką koniecznie należy zwrócić uwagę, jest sprawa ceny. Jak wspomniałem wcześniej może ona zostać ustalona pomiędzy stronami w trybie ofertowym lub aukcyjnym, jednak jest niezbędnym elementem umowy. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego umowa sprzedaży bez określonej ceny jest nieważna, a więc obowiązki określone w tej umowie nie mogą być przedmiotem roszczeń. Innymi słowy – bez określenia ceny nie ma umowy sprzedaży, czego konsekwencją są wszystkie obowiązki informacyjne sprzedawcy, jakie zostaną określone w rozdziale 4.

Opisane powyżej zagadnienia to wiedza z zakresu umowy sprzedaży na poziomie, który może stanowić podstawę dla wszelkich następnych tez i kroków, jakie będziemy podejmować w walce o ochronę Twoich praw. Być może stwierdzisz, że zbyt często to powtarzam, ale świadomość jest Twoją bronią i siłą, która będzie Cię chronić przed ryzykami i zagrożeniami wynikającymi z zawierania umów sprzedaży przez Internet. Dlatego też warto przeczytać ten rozdział raz jeszcze, by dokładnie zrozumieć istotę stosunku prawnego jakim jest umowa sprzedaży.

Wszystko jest jasne? Świetnie! Podsumujmy więc zdobytą wiedzę i podejdźmy bliżej tematu tego poradnika – do przepisów regulujących sprzedaż przez Internet i podstawowych zasad z nich wynikających.

+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| CO WARTO ZAPAMIĘTAĆ Z ROZDZIAŁU 2 |
| |
| Kupując przez Internet zawierasz umowę sprzedaży |
| |
| Poprzez umowę sprzedaży zobowiązujesz się zapłacić określoną cenę oraz przyjąć rzecz, zaś sprzedający musi wydać Ci rzecz oraz przenieść na Ciebie prawo własności do niej. Umowa sprzedaży jest więc umową wzajemną. |
| |
| Stroną umowy sprzedaży może być osoba fizyczna, konsument lub przedsiębiorca. |
| |
| Moment zawarcia umowy jest uzależniony od tego, czy sprzedający zastosował ofertę czy ogłoszenie o zaproszeniu do składania ofert. |
| |
| Niespełnienie wszystkich przesłanek umowy sprzedaży tj. na przykład nie określenie ceny towaru, powoduje nieważność umowy. |
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+