Tybet. Zarys historii - ebook

Przedmowa

W 2005 roku 14. Dalajlama skończył siedemdziesiąt lat. Wydarzenie to uczczono w Szwajcarii, kraju, który oprócz Indii przyjął najwięcej tybetańskich uchodźców, m.in. poświęconą jemu wystawą. Tysiące ludzi codziennie przybywających jesienią 2005 roku do Zurychu, gdzie Dalajlama przez dziesięć dni udzielał buddyjskich nauk, wyraźnie pokazały, że Tybet, a przede wszystkim tybetański buddyzm, do dziś nie stracił nic ze wzbudzanej przez wieki fascynacji. Tybet, kraj leżący na „Dachu Świata”, stał się od lat 80. XX wieku dostępny dla wielu podróżnych, ale mimo tego rzeczywistego spotkania mity, przez pryzmat których postrzegamy ten kraj, przetrwały. Dla szerokich kręgów publiczności tradycyjny Tybet sprzed 1950 roku jest wciąż tajemniczym krajem na krańcu świata, w którym ludzie dążą wyłącznie do duchowej mądrości i wykazują zadziwiający brak zainteresowania materialnymi osiągnięciami nowoczesnej cywilizacji. Pod nazwą „Tybet” kryje się duchowość, pokojowe nastawienie i życie w harmonii z przyrodą. Realny Tybet, który dzisiaj przybrał postać Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (TRA), będącego częścią Chińskiej Republiki Ludowej, nie rysuje się w oczach wielu podróżnych jako „prawdziwy”, autentyczny Tybet, który znają z literatury opisującej „mądrości Wschodu”. Jeśli nawet „prawdziwy” Tybet nie istnieje już jako geograficznie ujmowana rzeczywistość, to istnieje przecież jako wyobrażenie, którego zachowanie postawili sobie za cel tybetańscy uchodźcy. W małym indyjskim miasteczku Dharamsala, ukrytym u stóp Himalajów, po dziś dzień ziszczają się sny zmęczonych cywilizacją Europejczyków i Amerykanów o mistycznym Shangri La, duchowym schronieniu pośród zepsutego i przesyconego materializmem świata.

Takie wyobrażenie Tybetu jest wzmacniane przez obraz, jaki kreśli tybetański rząd na uchodźstwie: przedstawia on tradycyjny Tybet jako kraj, który postawił sobie za zadanie zachowanie buddyzmu w jego pierwotnej postaci, w jakiej został przekazany z Indii, a którego jedyny potencjał konfliktu zdawał się polegać na tym, że odpierał wewnętrzne ataki na swoją czystość; Tybet jako kraj klasztorów i świątyń, w którym większość ludności stanowili mnisi i mniszki, w którym również świeccy zajmowali się przede wszystkim praktykami religijnymi i w którym nawet władza sprawowana była przez pobożnych mężczyzn zupełnie nieznających powszechnego na świecie dążenia do władzy. Tybetański rząd na uchodźstwie kontynuuje tym samym długą historiograficzną tradycję, ponieważ historia kraju w samym Tybecie stale była przedstawiana jako dzieje tamtejszego buddyzmu.

Niniejsza książka stanowi próbę ukazania tego zagadnienia poza obiegowymi mitami. Zadanie to jest tym trudniejsze, iż w większości tybetańskich źródeł historycznych prezentowana jest historia Tybetu z uniwersalno-historycznego buddyjskiego punktu widzenia. Dopiero badania rzadko dotychczas analizowanych źródeł, takich jak inskrypcje czy dokumenty klasztorne, umożliwiły nam uwzględnienie politycznych i gospodarczych aspektów, które były często zaniedbywane w tybetańsko-buddyjskim opisie dziejów. Ponadto szczególny nacisk został położony na przedstawienie różnorodnych relacji politycznych, kulturowych i gospodarczych Tybetu w kontekście kultury Azji Środkowej, w celu ukazania jego prawdziwego obrazu i skorygowania wyobrażenia odizolowanego kraju na Dachu Świata.

Książka skupia się głównie na Tybecie Środkowym. Tybet jest często prezentowany jako scentralizowane państwo, a jego stolica Lhasa jako centrum polityczne, którego władza rozciąga się na oddalone prowincje. Dotyczy to jednak najwyżej krótkiego okresu od roku 1913 do 1950, gdy centralny rząd tybetański w Lhasie miał jedynie bardzo ograniczony wpływ w Tybecie Wschodnim. Etniczny Tybet rozpadł się przed rokiem 1950 na wiele regionów – niektóre z nich uznały polityczną władzę centralną, inne natomiast tworzyły tzw. społeczeństwa bezpaństwowe, bez centralnego autorytetu politycznego. Tybet Środkowy mógł jedynie w niewielu okresach tybetańskiej historii rozciągać swoją władzę na regiony Tybetu Wschodniego. Wschodni i północno-wschodni Tybet ma swoją własną historię, która zasługuje na odrębną prezentację. Również szczegółowy opis historii regionów Himalajów należących do etnicznego Tybetu i do Tybetu Wschodniego przekroczyłby ramy tej książki. Z tego względu rozwój wydarzeń w obrębie regionów wschodnio-tybetańskich i Himalajów został uwzględniony tylko w kontekście dziejów Tybetu Środkowego.

Opracowanie Tybet. Zarys historii jest skierowane do czytelników interesujących się losem Tybetu zajętego przez Chiny oraz pragnących pogłębić swoją wiedzę z zakresu historii tego kraju. Zrezygnowano z powszechnie przyjętej formy naukowej transliteracji języka tybetańskiego na rzecz uproszczonego (międzynarodowego) zapisu fonetycznego, który opiera się na wymowie współczesnego standardowego języka tybetańskiego. Zastosowane w zapisie „j” jest wymawiane jako „dż”, „ch” jako „cz”, „ts” jako „c”, „y” jako „j”, „ny” jako „ń”, „zh” jako „ż/sz”, a „sh” jako „sz/ś”. Ponadto zachowano powszechnie używaną pisownię znanych nazw i słów (w spolszczeniu piszemy „dalajlama” i „panczenlama”). W nawiasach okrągłych umieszczono tybetańskie (i sanskryckie) terminy w naukowej transliteracji. Wykaz wszystkich wykorzystanych tybetańskich nazw i pojęć w transliteracji naukowej (w tzw. systemie Wylie’ego, z dodaniem przybliżonej wymowy polskiej) znajduje się w załączniku na końcu tomu^(). Autorka ma nadzieję, że ta nieduża pod względem rozmiaru książka, opierająca się na najnowszych wynikach badań naukowych, pomocna będzie jako wprowadzenie także osobom studiującym tybetologię oraz kulturowo i historycznie pokrewne dyscypliny.

Na końcu pozostaje mi miły obowiązek podziękowania wszystkim tym, którzy przyczynili się do powstania niniejszej książki. Szereg przydatnych wskazówek otrzymałam od Svena Bretfelda, Isabelle Noth, Susanne Ris-Eberle i Jensa Schlieterera, którzy dokładnie przeczytali rękopis. Nora Bauer sporządziła indeks. Wszystkim składam serdeczne podziękowania. Za ewentualnie istniejące błędy i wady ja sama ponoszę odpowiedzialność.

Karénina Kollmar-Paulenz

Berno, jesień 2005