Ulica Nadbrzeżna. Cudowny czwartek - ebook

Ulica Nadbrzeżna w Monterey w Kalifornii to poemat, smród, ogłuszający hałas, feeria świateł, pieśń, mania, nostalgia, sen. Ulica Nadbrzeżna to śmietnisko zardzewiałej blachy, żelaza i połamanych desek, szczerbaty bruk, zarosłe chwastem place i stosy złomu, zbudowane z falistej blachy wytwórnie konserw rybnych, knajpy, restauracje i burdele, małe, ciasne sklepy spożywcze, laboratoria i hoteliki. Jej mieszkańcy to, jak się ktoś kiedyś wyraził, „dziwki, alfonsi, szulerzy i skurwysyny”. Gdyby ten ktoś spojrzał z innej strony, powiedziałby może: „święte, aniołowie, męczennicy i błogosławieni”, i też miałby słuszność.

Rankiem, gdy flota wraca z połowu sardynek, trawlery telepią się do zatoki, dmąc w okrętowe syreny. Ciężko załadowane statki przybijają do brzegu, gdzie wytwórnie konserw zanurzają w wodzie swe ogony. Tę przenośnię wybrano celowo, bowiem gdyby wytwórnie zanurzały w morzu swe paszcze, to sardynki w puszkach, które wychodzą z drugiego końca, byłyby metaforycznie czymś jeszcze bardziej przerażającym. Wyją syreny fabryczne i w całym mieście mężczyźni i kobiety naciągają na siebie ubrania i pędzą na Nadbrzeżną do pracy. W połyskujących samochodach przybywają wyższe klasy społeczne: superintendenci, rachmistrze i właściciele, i znikają w biurach. Później z miasta wylewa się tłum Włochów, Chińczyków i Polaków, zarówno mężczyźni, jak i kobiety w spodniach, gumowych kurtkach i brezentowych fartuchach. Cała ulica dudni i jęczy, i wyje, i chrzęści, podczas gdy srebrne rzeki sardynek wylewają się ze statków, a statki coraz bardziej wynurzają się z wody, aż się wypróżnią zupełnie. Wytwórnie dudnią, grzechoczą i piszczą, aż się oczyści, oprawi, przyrządzi i umieści w puszce ostatnią rybkę. Potem syreny wyją znowu, i ociekający tłuszczem, śmierdzący, zmęczeni Włosi, Chińczycy i Polacy, mężczyźni i kobiety, wyłażą z hal i wloką się pod górę do miasta, a ulica Nadbrzeżna znowu staje się sobą – spokojna i czarodziejska. Powraca do normalnego życia. Włóczędzy, którzy z odrazą cofnęli się pod czarny cyprys, wychodzą posiedzieć na zardzewiałych rurach na pustym placu. Dziewczyny od Dory wygrzewają się na słońcu, o ile jest słońce. Doktor sunie z Zachodniego Laboratorium Biologicznego i przechodzi przez ulicę, by wpaść do sklepu Lee Chonga po dwie kwarty piwa. Malarz Henri wietrzy jak wyżeł wśród złomu na porośniętym trawą placu, szukając jakiegoś kawałka drzewa lub metalu potrzebnego mu do żaglówki, którą sobie buduje. Potem nastaje ciemność i przed zakładem Dory zapala się latarnia uliczna, która wiecznie oblewa ulicę Nadbrzeżną swoim księżycowym światłem. Do Doktora w Zachodnim Laboratorium Biologicznym przybywają goście, a on znowu przechodzi ulicę, by kupić u Lee Chonga pięć kwart piwa.

Jak można schwytać żywcem poemat, smród i ogłuszający hałas, feerię świateł, manię i sen? Jeśli ktoś zbiera morskie stworzonka, wie, że istnieją pewne płaskie istotki, tak delikatne, iż jest prawie niemożliwe schwytać je w całości, bo pękają i rozpadają się przy najlżejszym dotknięciu. Trzeba zaczekać, aby podpłynęły i same wpełzły na klingę noża, a następnie przenieść je delikatnie do butelki z morską wodą. I może właśnie w ten sposób należy napisać tę książkę: otworzyć stronicę i pozwolić opowieściom, żeby wpłynęły na nią same.1

Sklep spożywczy Lee Chonga, jeśli nawet nie stanowił wzoru czystości, stanowił cudo zaopatrzenia. Był mały i zatłoczony, ale w tym jednym pomieszczeniu człowiek znajdował wszystko, czego potrzebował lub pragnął do życia i szczęścia – ubrania, artykuły spożywcze, zarówno świeże, jak i konserwowe, spirytualia, wyroby tytoniowe, sprzęt rybacki, maszyny, łodzie, liny, czapki i kotlety wieprzowe. U Lee Chonga kupowało się pantofle, jedwabne kimona, ćwiartkę whisky i cygaro. Klient mógł wynajdywać zestawienia stosowne dla każdego nastroju. Jedyny towar, jakiego Lee Chong nie trzymał, można było dostać po drugiej stronie placu, u Dory.

Sklep otwierał się o świcie i nie zamykał, póki ostatni klient nie wydał ostatnich dziesięciu centów albo nie schował ich do kieszeni. Nie to, żeby Lee Chong był chciwy. Wcale nie. Ale jeśli ktoś chciał wydawać pieniądze, Lee nie miał nic przeciwko temu. Jego stanowisko w społeczeństwie dziwiło go o tyle, o ile coś w ogóle mogło go dziwić. Z biegiem czasu każdy mieszkaniec ulicy Nadbrzeżnej był u niego zadłużony. Nigdy nie dusił swoich klientów o pieniądze, ale jeśli rachunek stawał się zbyt wielki, Lee zamykał kredyt. Zamiast chodzić na górę do miasta, klient zwykle płacił albo przynajmniej próbował płacić.

Lee był okrągłolicy i bardzo uprzejmy. Mówił wspaniałą angielszczyzną, nie używając nigdy spółgłoski „r”. Gdy w Kalifornii toczyły się „żółte wojny”, Lee dowiadywał się niekiedy, iż nałożono cenę na jego głowę. Wtedy w tajemnicy jechał do San Francisco do szpitala i siedział tam, póki nie skończyła się cała awantura. Co robił z pieniędzmi, tego nikt nie wiedział. Może ich w ogóle nie miał. Może cały jego majątek składał się z niezapłaconych rachunków. Ale żył dostatnio i cieszył się szacunkiem wszystkich swoich sąsiadów. Ufał klientom, póki dalsze zaufanie nie stawało się już śmieszne. Czasami popełniał omyłki w interesach, ale nawet te omyłki dawały później korzyści moralne, jeśli nie przynosiły żadnych innych zysków. Tak stało się z Pałacykiem. Każdy kupiec z wyjątkiem Lee Chonga uznałby tę transakcję za kompletną stratę.

Lee Chong stał w swoim sklepie za gablotą z cygarami, służącą za ladę. Po lewej ręce miał rejestr kasowy, a po prawej – liczydła. W szklanej gablocie leżały brązowe cygara, papierosy i różne gatunki tytoniu, natomiast za plecami Lee Chonga, na półkach przy ścianie, stały różnych rozmiarów butelki Old Green River, Old Town House, Old Colonel i najpopularniejsza Old Tennessee – czteromiesięczne leżakowanie gwarantowane – bardzo tania i znana w okolicy pod mianem Starych Tenisówek. Lee Chong nie bez powodu stał między whisky a klientem. Różni spryciarze próbowali odwrócić jego uwagę. Kuzyni, siostrzeńcy, synowie i synowe obserwowali pozostałe części sklepu, lecz Lee Chong nigdy nie opuszczał kontuaru z cygarami. Wierzchnie szkło gabloty było jego biurkiem. Jego pulchne, delikatne ręce spoczywały na szkle, palce zaś poruszały się jak małe niespokojne kiełbaski. Nie nosił żadnej biżuterii poza szeroką złotą obrączką na środkowym palcu lewej ręki, i tą obrączką stukał lekko w gumową płytkę do wydawania reszty. Małe gumowe prążki na płytce wytarły się już dawno. Lee miał pełne i dobroduszne usta, które, gdy się uśmiechał, połyskiwały bogatym i ciepłym blaskiem złota. Nosił połówki okularów, a kiedy przez nie na coś patrzył, odchylał głowę do tyłu, żeby widzieć na odległość. Dyskonto i rabat, dodawanie i odejmowanie obliczał na liczydłach swymi małymi, niespokojnymi, kiełbaskowatymi palcami, podczas gdy jego brązowe życzliwe oczy toczyły po sklepie, a zęby błyskały w stronę klientów.

Pewnego wieczora Lee stojąc na zwykłym miejscu, podłożywszy gazetę pod nogi, żeby mu nie marzły, melancholijnie rozważał pewną transakcję zawartą i unicestwioną później tego samego wieczoru. Kiedy ktoś wychodzi ze sklepu Lee Chonga i przecina na ukos porośnięty trawą plac obok wielkich zardzewiałych rur, wyrzuconych z przetwórni, trafia na ścieżkę wydeptaną wśród zielska. Idąc tą ścieżką koło cyprysu, przez mostek z poręczami nad torem kolejowym, dochodzi się wreszcie do długiego, niskiego budynku, który przez długi czas służył jako skład na mączkę rybną. Była to po prostu ogromna izba, przykryta wysokim dachem, a należała do smutnego dżentelmena nazwiskiem Horacy Abbeville. Horacy miał dwie żony i sześcioro dzieci, a w ciągu kilku lat drogą próśb i perswazji potrafił narobić w sklepie spożywczym tyle długów, jak nikt w Monterey. Owego wieczoru wszedł do sklepu, a jego wrażliwa twarz drgnęła na widok cienia powagi, jaki przesunął się po twarzy Lee Chonga. Pulchny palec Lee stukał po gumowej płytce. Horacy oparł na kontuarze ręce dłońmi do góry.

– Zdaje się, że jestem panu winien kupę forsy – powiedział po prostu.

Zęby Lee błysnęły w uznaniu dla powitania tak różnego od wszystkich, jakie kiedykolwiek słyszał. Poważnie skinął głową, lecz czekał, co z tego dalej wyniknie.

Horacy zwilżył usta językiem, dokładnie od kącika do kącika.

– Nie chciałbym, żeby to wisiało na moich dzieciach – powiedział. – Jestem pewny, że nie dałby im pan nawet paczuszki miętówek.

Twarz Lee Chonga wyrażała całkowitą zgodę z tą konkluzją.

– Kupa folsy – rzekł.

– Pan wie o tym moim budynku za torem – ciągnął dalej Horacy – tam gdzie jest mączka rybna.

Lee Chong skinął głową. To była jego mączka rybna.

– Gdybym odstąpił panu ten dom… rozliczy się pan ze mną na czysto? – zapytał z powagą Horacy.

Lee Chong cofnął głowę, wpatrując się w Horacego przez swe połówki okularów, podczas gdy jego myśli trzepotały wśród rachunków, a prawa ręka wyciągała się niespokojnie ku liczydłom. Zastanawiał się nad budynkiem, który był nienadzwyczajny, i placem, który miałby dużą wartość, gdyby wytwórnie konserw chciały się rozbudowywać.

– Dobla – powiedział Lee Chong.

– W porządku. Niech pan wyciągnie rachunki, a ja napiszę umowę sprzedaży tego domu.

Wyglądało na to, że Horacemu się spieszy.

– Nie trzeba papiel – powiedział Lee. – Zlobię kwit cały lachunek.

Zakończyli transakcję z godnością i Lee Chong wyciągnął ćwiartkę Starych Tenisówek. A potem Horacy Abbeville, idąc bardzo prosto, przeszedł przez plac, koło cyprysu, przez mostek nad torem, wszedł do budynku, który przedtem należał do niego, i zastrzelił się na kupie mączki rybnej. A chociaż to nie ma nic wspólnego z całą historią, żadne dziecko Abbeville’a, niezależnie od której pochodziło matki, nie zaznało potem braku miętówek.

Ale wróćmy do tamtego wieczoru. Horacy leżał na marach naszpikowany igłami do balsamowania, a jego dwie żony siedziały na stopniach jego domu, obejmując się ramionami (były dobrymi przyjaciółkami aż do pogrzebu, po czym podzieliły dzieci i nigdy już nie zamieniły między sobą ani słowa), Lee Chong stał za kontuarem z wyrobami tytoniowymi, a jego piękne brązowe oczy zwracały się w głąb duszy w łagodnej i wiecznej chińskiej trosce. Zdawał sobie sprawę, że nie mógłby nic pomóc, ale żałował, iż nie wiedział o tym wcześniej i przynajmniej nie próbował pomóc. Przekonanie, że człowiek ma niezaprzeczalne prawo zabić samego siebie, stanowiło jedną z najistotniejszych części światopoglądu Lee Chonga, ale niekiedy przyjaciel może sprawić, że to prawo okazuje się niepotrzebne. Lee właśnie podpisał zobowiązanie pokrycia kosztów pogrzebu i posłał kosz z żywnością dla pogrążonych w żałobie rodzin.

W ten sposób Lee Chong stał się właścicielem budynku Abbeville’a – dobry dach, dobra podłoga, dwa okna i drzwi. Oczywiście leżał tu ogromny stos mączki rybnej, a jej odór był ostry i przenikliwy. Lee Chong rozważał wykorzystanie budynku na coś w rodzaju składu na towary, ale zaraz się rozmyślił. Budynek znajdował się zbyt daleko i każdy mógł wejść przez okno do środka. Postukiwał obrączką w gumową płytkę i rozmyślał nad tym problemem, gdy otworzyły się drzwi i wszedł Mack. Mack był przełożonym, szefem, mentorem i w pewnym stopniu eksploatatorem małej grupki mężczyzn, którzy na ogół nie mieli rodzin, pieniędzy i żadnych ambicji poza jedzeniem, piciem i przyjemnym życiem. Ale podczas gdy większość ludzi w swoim dążeniu do przyjemnego życia niszczy samych siebie i pada z wyczerpania tuż przed celem, Mack i jego przyjaciele podchodzili do przyjemnego życia rzeczowo, spokojnie i cieszyli się nim umiarkowanie. Mack i Hazel, młody człowiek o wielkiej sile, Eddie, który napełniał kieliszki jako barman w La Ida, Hughie i Jones, którzy przy okazji łapali żaby i koty dla Zachodniego Laboratorium Biologicznego – mieszkali na bieżąco w olbrzymich zardzewiałych rurach na placu koło sklepu Lee Chonga. To znaczy przebywali w rurach, kiedy było dżdżysto, bo przy pięknej pogodzie mieszkali w cieniu wielkiego cyprysu na szczycie pagórka. Zwieszające się gałęzie drzewa tworzyły namiot, pod którym człowiek mógł leżeć i patrzeć na ruch i życie ulicy Nadbrzeżnej.

Lee Chong zawsze lekko sztywniał, gdy Mack wchodził. Oczy jego rzucały wtedy szybkie spojrzenia po sklepie, by się przekonać, czy nie weszli również Eddie, Hazel, Hughie lub Jones i nie rozproszyli się wśród towarów.

Mack wyłożył swe karty z ujmującą szczerością.

– Lee – powiedział. – Ja i Eddie, i inne chłopaki słyszeliśmy, że jesteś teraz właścicielem tego budynku Abbeville’a.

Lee skinął głową i czekał.

– Ja i chłopaki pomyśleliśmy sobie, że spytamy, czybyśmy nie mogli się tam wprowadzić. Będziemy pilnować budynku – dodał szybko. – Żeby nikt nie właził i nie połamał czegoś. Dzieciaki mogą powybijać okna, uważasz? Albo cała chałupa może się spalić, jak ktoś nie będzie miał jej na oku.

Lee Chong przechylił głowę, wpatrując się w oczy Macka przez swe połówki okularów, a ruchliwy palec Lee zwolnił tempo, gdy jego właściciel rozmyślał głęboko. W oczach Macka błyszczała dobra woła, życzliwość i pragnienie, by każdego uczynić szczęśliwym. Dlaczegóż więc Lee Chong czuł się tak, jakby go zapędzono w ślepy zaułek? Dlaczego jego umysł szukał drogi wyjścia tak ostrożnie jak kot wśród kaktusów? Propozycję postawiono delikatnie, niemal że w duchu filantropijnym. Myśl Lee skoczyła naprzód ku innym możliwościom… nie, nie istniały żadne możliwości, a stuk palca stał się jeszcze wolniejszy. Widział siebie odrzucającego prośbę Macka i widział powybijane szyby w oknach. Potem Mack zaproponuje jeszcze raz objęcie opieki nad posiadłością – i po drugiej odmowie Lee czuje dym i widzi małe płomyki pełzające po ścianach. Mack i jego przyjaciele będą starali się do tego nie dopuścić. Palec Lee oparł się na gumowej płytce, korzystając z zasłużonego odpoczynku. Lee był pobity. Wiedział o tym. Pozostała mu tylko jedna możliwość zachowania twarzy, a Mack prawdopodobnie będzie wielkoduszny.

– Wy chce płacić komolne mój dom? Wy chce mieszkać tam hotel?

Mack uśmiechnął się szeroko i był wielkoduszny.

– O! – zawołał. – To jest myśl! Jasne. Ile?

Lee zastanowił się. Nie miało znaczenia, ile zażąda. I tak nigdy nie będzie tego widział. Powinien tylko wymienić przyzwoitą, stosowną dla zachowania twarzy sumę.

– Pińć dolal tydzień – oświadczył Lee.

Mack odegrał przedstawienie do końca.

– Muszę pogadać z chłopakami – powiedział z powątpiewaniem. – Nie opuściłbyś na cztery dolary tygodniowo?

– Pińć dolal – rzekł Lee twardo.

– Dobra, zobaczę, co chłopaki powiedzą – odparł Mack.

W ten sposób się to odbyło. I każdy był zadowolony. Może ktoś pomyśli, że Lee poniósł całkowitą stratę, ale on sam wcale tak nie uważał. Szyb nikt nie wybijał. Pożar nie wybuchł, a jeśli nie płacono komornego, nawet wtedy gdy lokatorzy mieli pieniądze, a niekiedy rzeczywiście je mieli – nigdy by im nie przyszło do głowy wydać je gdzieś indziej niż w sklepie Lee Chonga. Miał przynajmniej małą grupę aktywnych i potencjalnych klientów. Ale nie tylko to. Jeśli jakiś pijak robił awanturę w sklepie, jeśli chmara chłopaków z Nowego Monterey nadciągała na rabunek, wystarczyło, żeby Lee krzyknął, a jego lokatorzy pędzili na pomoc. Powstała jeszcze inna więź – nie można okradać swego dobroczyńcy. Oszczędności Lee Chonga na puszkach fasoli, pomidorów, mleka i arbuzów wynosiły więcej niż komorne. A jeśli nawet pojawiło się niespodziewanie wysokie manko w sklepach spożywczych w Nowym Monterey, to ostatecznie mało obchodziło Lee Chonga.

Chłopaki wprowadzili się do budynku, a mączkę rybną usunięto. Nikt nie wie, kto nazwał ten dom Pałacykiem Meliną, w każdym razie od tego czasu występował pod tym mianem. W rurach i pod cyprysami nie było miejsca na meble i inne ozdóbki, które są nie tylko jedną z charakterystycznych cech, ale i więzami naszej cywilizacji. Dopiero w Pałacyku chłopaki zaczęli się meblować. Pojawiło się krzesło, łóżko polowe i drugie krzesło. Firma artykułów gospodarstwa domowego dostarczyła puszek czerwonej farby, bez żalu, ponieważ wcale o tym nie wiedziała, a gdy zjawił się nowy stół czy stołek, natychmiast je malowano, nie tylko dla upiększenia, lecz również dlatego, że w pewnym stopniu zmieniało to wygląd mebla na wypadek, gdyby do Pałacyku zajrzał dawny właściciel. I Pałacyk Melina zaczął funkcjonować. Chłopaki mogli siedzieć przed drzwiami i patrzeć na tor, na plac i ulicę, prosto we frontowe okna Zachodniego Laboratorium Biologicznego. Mogli słyszeć nocną muzykę z laboratorium. Ich oczy odprowadzały Doktora, gdy szedł po piwo do Lee Chonga. A Mack mówił:

– Ten Doktor to równy gość. Musimy coś dla niego zrobić.

CIĄG DALSZY DOSTĘPNY W PEŁNEJ, PŁATNEJ WERSJI