Umowa o zbycie spadku w polskim prawie spadkowym - ebook

Niniejsza publikacja jest pierwszym w literaturze polskiej opracowaniem mono­graficznym dotyczącym problematyki umowy o zbycie spadku na gruncie uregulowań polskiego materialnego prawa cywilnego. W sposób wyczerpujący i kompleksowy przedstawia aktualnie obowiązującą regulację umowy o zbycie spadku zawartą w Kodeksie cywilnym, odwołując się również do uregulowań pozakodeksowych. Obejmuje nie tylko pogłębioną analizę unormowania doty­czącego wskazanej instytucji prawnej w wymiarze teoretycznym, lecz także pro­pozycje rozstrzygnięć problemów praktycznych wyłaniających się w związku z jego stosowaniem.

   Adresaci:

Książka jest przeznaczona zarówno dla osób zajmujących się prawem spadko­wym na poziomie naukowym i dydaktycznym, w tym nauczycieli akademickich i studentów studiów prawniczych, jak i dla praktyków, zwłaszcza zaś, z uwagi na zastrzeżony dla umowy o zbycie spadku wymóg zachowania formy aktu notarialnego, notariuszy, zastępców notarialnych i aplikantów notarialnych, a także, z uwagi na możliwe spory na tle uregulowania umowy o zbycie spadku, sędziów, adwokatów i radców prawnych.

Wykaz skrótów | str. 15

Przedmowa | str. 19

Rozdział I
Zagadnienia ogólne | str. 25
1. Ogólna charakterystyka zbycia spadku | str. 25
1.1. Wprowadzenie | str. 25
1.2. Pojęcie zbycia spadku | str. 26
1.3. Ujęcie zbycia spadku | str. 26
1.4. Odróżnienie zbycia spadku od innych instytucji prawnych | str. 27
1.5. Funkcje zbycia spadku | str. 28
2. Ogólna charakterystyka zbycia spadku w polskim prawie spadkowym de lege lata | str. 31
2.1. Wprowadzenie | str. 31
2.2. Pojęcie zbycia spadku | str. 32
2.3. Ujęcie zbycia spadku | str. 34
2.4. Zakres przedmiotowy następstwa prawnego zachodzącego między zbywcą spadku a nabywcą spadku | str. 35
2.5. Oparcie następstwa prawnego zachodzącego między zbywcą spadku a nabywcą spadku o konstrukcję sukcesji uniwersalnej | str. 42
2.6. Odróżnienie zbycia spadku od innych instytucji prawnych | str. 45
2.7. Źródła prawa | str. 47
2.8. Uwagi terminologiczne | str. 50

Rozdział II
Konstrukcja prawna umowy o zbycie spadku | str. 53
1. Wprowadzenie | str. 53
2. Modele przeniesienia spadku | str. 54
2.1. Uwagi wstępne | str. 54
2.2. Model umowy zobowiązująco -rozporządzającej | str. 56
2.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 56
2.2.2. Źródło przypisania umowie zobowiązującej skutku rozporządzającego | str. 57
2.2.3. Umowa zobowiązująca, której może być przypisany skutek rozporządzający | str. 62
2.2.3.1. Pojęcie umowy zobowiązującej i przykłady umów zobowiązujących | str. 62
2.2.3.2. Wyłączenie przypisania umowie zobowiązującej skutku rozporządzającego | str. 69
2.3. Model umowy rozporządzającej | str. 74
2.3.1. Uwagi wprowadzające | str. 74
2.3.2. Umowa rozporządzająca zawierana w braku stosunku zobowiązaniowego | str. 76
2.3.3. Umowa rozporządzająca zawierana w wykonaniu stosunku zobowiązaniowego | str. 77
2.3.3.1. Uwagi ogólne | str. 77
2.3.3.2. Stosunki zobowiązaniowe, w wykonaniu których może być zawarta umowa rozporządzająca | str. 79
3. Kauzalność materialna (przyczynowość) przeniesienia spadku | str. 83
3.1. Uwagi wstępne | str. 83
3.2. Istnienie stosunku zobowiązaniowego a umowa rozporządzająca | str. 85
3.3. Źródło stosunku zobowiązaniowego a umowa rozporządzająca | str. 88

Rozdział III
Przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 92
1. Wprowadzenie | str. 92
2. Składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 93
2.1. Uwagi wstępne | str. 93
2.2. Prawa, obowiązki i sytuacje prawne jako składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 95
2.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 95
2.2.2. Obowiązki jako składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 96
2.2.3. Sytuacje prawne jako składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 100
2.2.4. Prawa jako składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 101
2.3. Kryteria zaliczenia praw do składników masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 102
2.3.1. Prawa uzyskane w drodze dziedziczenia | str. 102
2.3.2. Zmiany w zakresie praw uzyskanych w drodze dziedziczenia | str. 102
2.3.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 102
2.3.2.2. Wyłączenie praw z masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku ...103
2.3.2.3. Włączenie praw do masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 107
2.3.2.3.1. Uwagi ogólne | str. 107
2.3.2.3.2. Problematyka włączenia praw do masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku na podstawie art. 1054 § 1 in principio k.c | str. 107
2.3.2.3.3. Problematyka włączenia praw do masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku w związku z zastosowaniem zasady surogacji | str. 110
2.3.2.3.4. Problematyka włączenia praw do masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku w związku z przekształceniem sytuacji prawnych uzyskanych w drodze dziedziczenia | str. 114
2.3.2.3.5. Problematyka włączenia praw do masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku w związku z przynoszeniem pożytków i innych przychodów | str. 115
2.3.3. Uwagi końcowe | str. 117
2.4. Przedmiot umowy o zbycie spadku a dopuszczalność zawarcia niewadliwej umowy o zbycie spadku | str. 118
3. Umowa o zbycie spadku dotycząca spadku w całości bądź w części | str. 125
3.1. Umowa o zbycie spadku dotycząca spadku w całości | str. 125
3.2. Umowa o zbycie spadku dotycząca spadku w części | str. 130

Rozdział IV
Treść umowy o zbycie spadku | str. 135
1. Wprowadzenie | str. 135
2. Treść umowy zobowiązującej a treść umowy rozporządzającej | str. 136
2.1. Uwagi wstępne | str. 136
2.2. Umowa zobowiązująco -rozporządzająca | str. 136
2.3. Umowa zobowiązująca | str. 136
2.4. Umowa rozporządzająca zawierana w wykonaniu stosunku zobowiązaniowego nawiązanego na podstawie umowy zobowiązującej do przeniesienia spadku | str. 137
2.5. Umowa rozporządzająca zawierana w wykonaniu innego stosunku zobowiązaniowego | str. 137
3. Elementy treści umowy o zbycie spadku | str. 138
3.1. Uwagi wstępne | str. 138
3.2. Wyznaczenie zakresu elementów treści umowy o zbycie spadku w sposób negatywny | str. 138
3.2.1. Wskazanie w umowie rozporządzającej wykonywanego stosunku zobowiązaniowego | str. 138
3.2.2. Wyszczególnienie składników majątkowych masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 141
3.2.3. Wyszczególnienie składników majątkowych uzyskiwanych przez nabywcę spadku na podstawie art. 1053 k.c | str. 144
3.2.4. Podsumowanie | str. 145
3.3. Wyznaczenie zakresu elementów treści umowy o zbycie spadku w sposób pozytywny | str. 146
3.3.1. Minimalna konieczna treść umowy o zbycie spadku | str. 146
3.3.2. Pozostała treść umowy o zbycie spadku | str. 148
3.3.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 148
3.3.2.2. Wyłączenie skutku rozporządzającego w umowie zobowiązującej | str. 148
3.3.2.3. Wyłączenie lub włączenie składników majątkowych z (do) masy majątkowej stanowiącej przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 149
3.3.2.4. Kształtowanie następstwa prawnego zachodzącego między zbywcą spadku a nabywcą spadku | str. 149
3.3.2.5. Zastrzeżenie na wypadek uzyskania przez zbywcę spadku udziału w spadku | str. 150
3.3.2.6. Modyfikacja dotycząca roszczeń wynikających z art. 1054 k.c | str. 151
3.3.2.7. Modyfikacja zakresu i charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe zbywcy spadku i nabywcy spadku | str. 154
3.3.2.8. Modyfikacja dotycząca roszczeń związanych z zaspokajaniem długów spadkowych | str. 155
3.3.2.9. Modyfikacja odpowiedzialności za wady | str. 158
3.3.2.10. Modyfikacja chwili przejścia korzyści i ciężarów związanych z przedmiotami należącymi do spadku lub niebezpieczeństwa ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia | str. 160
3.3.2.11. Zastrzeżenie warunku lub terminu | str. 162
3.3.2.12. Zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia lub odstępnego | str. 171

Rozdział V
Strony umowy o zbycie spadku | str. 175
1. Wprowadzenie | str. 175
2. Zbywca spadku | str. 177
2.1. Zagadnienia ogólne | str. 177
2.1.1. Uwagi wprowadzające | str. 177
2.1.2. Wymóg kwalifikacji zbywcy spadku a zakres umów o zbycie spadku | str. 178
2.1.3. Chwila oceny istnienia kwalifikacji zbywcy spadku | str. 181
2.1.4. Wpływ braku kwalifikacji zbywcy spadku na zawartą umowę o zbycie spadku | str. 184
2.2. Spadkobierca jako zbywca spadku | str. 187
2.2.1. Spadkobierca jako podmiot kwalifikowany do zbycia spadku | str. 187
2.2.2. Uzyskanie przez spadkobiercę kwalifikacji do zbycia spadku | str. 187
2.2.3. Utrata przez spadkobiercę kwalifikacji do zbycia spadku | str. 190
2.2.4. Uwagi końcowe | str. 192
2.3. Spadkobierca spadkobiercy jako zbywca spadku | str. 194
2.3.1. Spadkobierca spadkobiercy jako podmiot kwalifikowany do zbycia spadku | str. 194
2.3.2. Uzyskanie przez spadkobiercę spadkobiercy kwalifikacji do zbycia spadku | str. 196
2.3.3. Utrata przez spadkobiercę spadkobiercy kwalifikacji do zbycia spadku | str. 198
2.3.4. Uwagi końcowe | str. 200
2.4. Następca prawny pod tytułem ogólnym osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną będącej spadkobiercą jako zbywca spadku | str. 201
2.4.1. Następca prawny pod tytułem ogólnym osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną będącej spadkobiercą jako podmiot kwalifikowany do zbycia spadku | str. 201
2.4.2. Uzyskanie przez następcę prawnego pod tytułem ogólnym osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną będącej spadkobiercą kwalifikacji do zbycia spadku | str. 202
2.4.3. Utrata przez następcę prawnego pod tytułem ogólnym osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną będącej spadkobiercą kwalifikacji do zbycia spadku | str. 204
2.4.4. Uwagi końcowe | str. 205
2.5. Nabywca spadku w drodze umowy o zbycie spadku jako zbywca spadku | str. 206
2.6. Małżonkowie jako zbywcy spadku | str. 210
3. Nabywca spadku | str. 214
4. Zdolność do czynności prawnych zbywcy spadku i nabywcy spadku | str. 217

Rozdział VI
Forma umowy o zbycie spadku | str. 222
1. Wprowadzenie | str. 222
2. Wymóg formy szczególnej umowy o zbycie spadku | str. 224
2.1. Zagadnienia ogólne | str. 224
2.2. Zagadnienia szczegółowe | str. 230
3. Rygor formy szczególnej umowy o zbycie spadku | str. 232
4. Zakres formy szczególnej umowy o zbycie spadku | str. 233
5. Wpływ formy szczególnej umowy o zbycie spadku na formę innych czynności prawnych | str. 236
6. Zachowanie formy szczególnej umowy o zbycie spadku a wydanie przez naczelnika urzędu skarbowego pisemnej zgody bądź zaświadczenia, o których mowa w art. 19 ust. 6 u.p.s.d | str. 238

Rozdział VII
Skutki prawne związane z umową o zbycie spadku | str. 246
1. Wprowadzenie | str. 246
2. Skutki prawne związane z umową o zbycie spadku niewywołującą skutku rozporządzającego w postaci przeniesienia spadku | str. 248
3. Skutki prawne związane z umową o zbycie spadku wywołującą skutek rozporządzający w postaci przeniesienia spadku | str. 249
3.1. Uwagi wstępne | str. 249
3.2. Uzyskanie przez nabywcę spadku składników majątkowych | str. 250
3.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 250
3.2.2. Kryteria wyodrębnienia składników majątkowych uzyskiwanych przez nabywcę spadku | str. 253
3.2.2.1. Składniki majątkowe stanowiące przedmiot umowy o zbycie spadku | str. 253
3.2.2.2. Składniki majątkowe uzyskiwane z mocy prawa | str. 254
3.2.2.2.1. Uwagi ogólne | str. 254
3.2.2.2.2. Składniki majątkowe stanowiące prawa | str. 258
3.2.2.2.3. Składniki majątkowe stanowiące obowiązki | str. 258
3.2.2.2.4. Składniki majątkowe stanowiące sytuacje prawne | str. 264
3.2.2.2.5. Zagadnienia szczegółowe | str. 264
3.2.2.2.5.1. Uwagi wstępne | str. 264
3.2.2.2.5.2. Uzyskanie przez nabywcę spadku udziału w spadku, który przypadł spadkobiercy po zawarciu umowy o zbycie spadku z mocą wsteczną od chwili otwarcia spadku | str. 264
3.2.2.2.5.3. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby bądź niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku pod wpływem błędu lub groźby | str. 265
3.2.2.2.5.4. Uprawnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku przysługujące transmitariuszowi | str. 269
3.2.2.2.5.5. Roszczenie o ochronę dziedziczenia i roszczenia uzupełniające | str. 271
3.2.2.2.5.6. Możność powstania roszczenia o ochronę dziedziczenia i roszczeń uzupełniających | str. 274
3.2.2.2.5.7. Obowiązek (możność powstania obowiązku) wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku oraz możność powstania względem nabywcy spadku roszczeń o zwrot nakładów | str. 276
3.2.2.2.5.8. Roszczenia małżonka spadkodawcy dotyczące przedmiotów urządzenia domowego i uzyskane przez małżonka spadkodawcy przedmioty urządzenia domowego | str. 278
3.2.2.2.5.9. Uprawnienie do żądania wyłączenia małżonka od dziedziczenia | str. 280
3.2.2.2.5.10. Problematyka stosunku wspólności majątku spadkowego | str. 280
3.2.2.2.5.10.1. Uwagi wprowadzające | str. 280
3.2.2.2.5.10.2. Wstąpienie nabywcy spadku w istniejący stosunek wspólności majątku spadkowego | str. 282
3.2.2.2.5.10.3. Powstanie stosunku wspólności majątku spadkowego | str. 286
3.3. Ustanie (wygaśnięcie) składników majątkowych lub stosunków prawnych | str. 290
3.4. Powstanie odpowiedzialności nabywcy spadku względem zbywcy spadku za to, że wierzyciele nie będą żądali od zbywcy spadku spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych | str. 292
3.5. Możność żądania zwrotu świadczenia spełnionego na zaspokojenie długu spadkowego przez zbywcę spadku lub nabywcę spadku w stosunku między zbywcą spadku a nabywcą spadku | str. 295
3.6. Możność żądania zwrotu wartości świadczenia spełnionego w związku z realizacją roszczeń z tytułu rozliczeń między współspadkobiercami lub zapisobiercami windykacyjnymi przez zbywcę spadku lub nabywcę spadku w stosunku między zbywcą spadku a nabywcą spadku | str. 299
3.7. Powstanie roszczeń, o których mowa w art. 1054 k.c | str. 301
3.7.1. Uwagi wprowadzające | str. 301
3.7.2. Powstanie roszczeń o wydanie tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody | str. 303
3.7.2.1. Uwagi wstępne | str. 303
3.7.2.2. Przesłanki powstania roszczenia | str. 304
3.7.2.3. Treść roszczenia | str. 309
3.7.3. Powstanie roszczenia o wyrównanie ubytku wartości powstałego przez zużycie lub nieodpłatne rozporządzenie przedmiotami należącymi do spadku | str. 312
3.7.3.1. Uwagi wstępne | str. 312
3.7.3.2. Przesłanki powstania roszczenia | str. 313
3.7.3.3. Treść roszczenia | str. 316
3.7.4. Powstanie roszczenia o zwrot wydatków i nakładów poczynionych na spadek | str. 317
3.7.4.1. Uwagi wstępne | str. 317
3.7.4.2. Przesłanka powstania roszczenia | str. 317
3.7.4.3. Treść roszczenia | str. 322
3.8. Powstanie (możność powstania) odpowiedzialności za wady | str. 323
3.8.1. Uwagi wprowadzające | str. 323
3.8.2. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady | str. 324
3.8.3. Odpowiedzialność za wady w związku z zawarciem umowy darowizny | str. 329
3.9. Przejście korzyści i ciężarów związanych z przedmiotami należącymi do spadku oraz niebezpieczeństwa ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia | str. 331

Zakończenie | str. 333
1. Wprowadzenie | str. 333
2. Ocena stopnia realizacji funkcji umowy o zbycie spadku | str. 333
3. Ocena ujęcia zbycia spadku jako zespołu umów | str. 336
4. Ocena szczegółowych uregulowań | str. 338
5. Podsumowanie | str. 344
6. Postulaty de lege ferenda | str. 345

Bibliografia | str. 353

Orzecznictwo | str. 363