W krainie sanacyjnych absurdów. Podróż druga - ebook

MAMA:

Śpisz, synku? Co ci się ma­rzy?

SY­NEK:

Sen mam prze­śliczny, mamo,
że przy­stę­puje do ...... arzy
i z nimi ro­bię to samo.

MAMA:

A na czem po­lega, na czem,
ro­bota, w któ­rąś się wplą­tał?

SY­NEK:

By rzec prawdę, z pu­stego w próżne
prze­le­wamy, a so­bie na konta.

MAMA:

Wiel­kie nieba! Ja­kieś nie­szczere
sny się śnią syn­kowi mo­jemu!

SY­NEK:

Grunt, mamo, te­ren. Taki jest te­ren.
Przy­sto­so­wu­jemy się do te­renu.

MAMA:

Przed­wo­jen­nem kar­miony cia­łem,
czy nie mie­wasz wy­rzu­tów su­mie­nia?

SY­NEK:

We wto­rek mia­łem. We czwar­tek łka­łem.
W so­botę za­po­mnia­łem.

MAMA:

Synku, synku, a czy przy­szło­ści,
czy przy­szło­ści nie lę­kasz się wcale?

SY­NEK:

Nie. Mam po­sadę, le­gi­ty­ma­cję,
i pra­wie cztery me­dale.

Kon­stanty Il­de­fons Gał­czyń­ski
(mi­nia­tura sce­niczna _Nocna roz­mowa z mamą_.
Cyt. za: „Słowo”, nr 194 z 18 lipca 1938 roku.)WSTĘP, CZYLI... W KRÓTKICH, ŻOŁNIERSKICH SŁOWACH

Dro­dzy Czy­tel­nicy! Po bli­sko czte­rech la­tach, od­da­jąc do Wa­szych rąk drugą część _Sa­na­cyj­nych ab­sur­dów,_ pod­trzy­muję w ca­łej mocy opi­nię o pi­sa­niu wstę­pów do ksią­żek _(vide_ s. 7 czę­ści pierw­szej): nie lu­bię, nie cier­pię tego ro­bić! I dla­tego też na sa­mym po­czątku skła­dam przy­sięgę godną Han­ni­bala: ni­niej­szy wstęp bę­dzie naj­krót­szym wstę­pem ze wszyst­kich, ja­kie wy­szły spod mo­jej ręki. A więc w krót­kich, żoł­nier­skich sło­wach!

Są­dzę, że wy­pada od­po­wie­dzieć na dwa py­ta­nia, które kie­ro­wali do mnie Czy­tel­nicy po uka­za­niu się czę­ści pierw­szej.

Py­ta­nie pierw­sze: dla­czego część druga uka­zuje się do­piero po bli­sko czte­rech la­tach? Nie­stety, na wła­snej skó­rze od­czu­łem, z jaką po­korą na­leży pod­cho­dzić do snu­cia róż­nych pla­nów. Pro­blemy zdrowotne i ro­dzinne zmu­siły mnie do po­rzu­ce­nia my­śli o na­pi­sa­niu i wy­da­niu dru­giej czę­ści w 2019 roku.

Py­ta­nie dru­gie: Czy nie uwa­żam, że przy tak du­żej ilo­ści cy­ta­tów część pierw­sza za­częła przy­po­mi­nać ja­kieś wy­pisy źró­dłowe? Nie, nie uwa­żam. Im wię­cej cy­ta­tów na po­par­cie mo­ich tez, tym le­piej. Niech kry­tycy mo­jej pu­bli­cy­styki nie po­le­mi­zują ze mną, ale z kon­kret­nymi usta­wami, roz­po­rzą­dze­niami, ar­ty­ku­łami i re­por­ta­żami z tam­tych lat; niech po­le­mi­zują z fak­tami z epoki; niech po­le­mi­zują z opi­niami Hen­ryka Cie­cier­skiego, Mie­czy­sława Ja­ło­wiec­kiego, Mi­chała Paw­li­kow­skiego, Zyg­munta No­wa­kow­skiego czy Jó­zefa Mac­kie­wi­cza.

A _pro­pos_ Jó­zefa Mac­kie­wi­cza: w tym roku ob­cho­dzimy 120. rocz­nicę jego uro­dzin. W śro­do­wi­skach pa­trio­tycz­nych Jó­zef Mac­kie­wicz jest nie­wąt­pli­wie po­sta­cią ota­czaną czcią i sza­cun­kiem, jed­nakże z bó­lem serca na­leży przy­znać, iż na­wet w tym śro­do­wi­sku po­ziom wie­dzy o „ptasz­niku z Wilna” jest że­nu­jąco ni­ski. Za­pewne tylko je­den na dzie­się­ciu, na py­ta­nie: „Kim był Jó­zef Mac­kie­wicz?”, od­po­wie: „Pi­sa­rzem, pu­bli­cy­stą, twórcą _Drogi do­ni­kąd,_ z za­wodu – jak sam o so­bie mó­wił – an­ty­ko­mu­ni­stą, au­to­rem de­wizy: JE­DY­NIE PRAWDA JEST CIE­KAWA”. Na­to­miast dzie­wię­ciu od­po­wie: „Jó­zef Mac­kie­wicz? No jak to?! No pew­nie, że wiem, kto to był! Wielki pi­sarz. To on... chyba on na­pi­sał te... _Zie­lone oczy._ I sie­dział w... no, jak jej tam?... O, w Be­re­zie sie­dział! I chyba był na­wet ja­kimś mi­ni­strem na uchodź­stwie, prawda?”. A gu­zik prawda! Dzie­wię­ciu na dzie­się­ciu za­py­ta­nych myli Jó­zefa Mac­kie­wi­cza z jego star­szym bra­tem, Sta­ni­sła­wem Cat-Mac­kie­wi­czem. Nie­stety, aż do dziś Jó­zef eg­zy­stuje w na­szej pol­skiej świa­do­mo­ści w cie­niu Sta­ni­sława.

We wszyst­kich mo­ich po­przed­nich książ­kach, a i w tej rów­nież, ko­rzy­sta­łem z pu­bli­cy­styki Jó­zefa Mac­kie­wi­cza peł­nymi gar­ściami. Im­po­no­wał mi za­wsze styl, kom­po­zy­cja jego re­por­taży, ar­ty­ku­łów. Ale przede wszyst­kim im­po­no­wała mi jego od­waga; nie bał się brać w obronę skrzyw­dzo­nych przez bez­duszną sa­na­cyjną biu­ro­kra­cję i nie bał się kry­ty­ko­wać ów­cze­snego _es­ta­bli­sh­mentu._ Swego czasu, w szes-na­stym stu­le­ciu, Mi­ko­łaj Ma­chia­velli pi­sał w li­ście do Fran­ciszka Gu­ic­ciar­di­niego: „Od dawna już ni­gdy nie mó­wię tego, co my­ślę, i nie my­ślę tego, co mó­wię, a je­śli wy­myka mi się słowo prawdy, owi­jam je w tyle kłamstw, że go się nie do­szu­kać” (cyt. za: A. Wat, _Mój wiek)._ Jó­zef Mac­kie­wicz ni­gdy nie pod­pi­sałby się pod tą opi­nią (naj­do­bit­niej świad­czy o tym jego twór­czość); wielu dzi­siej­szych „nie­po­kor­nych, nie­złom­nych, nie­za­leż­nych” pu­bli­cy­stów – jak naj­bar­dziej...

Druga część _Sa­na­cyj­nych ab­sur­dów_ składa się z szes­na­stu roz­dzia­łów, za­wie­ra­ją­cych ma­te­riał pra­wie tylko i wy­łącz­nie pre­mierowy; dwa roz­działy opu­bli­ko­wa­łem w roku 2020 na go­ścin­nych ła­mach dwu­mie­sięcz­nika „Ma­gna Po­lo­nia” (na po­trzeby książki znacz­nie je roz­sze­rzy­łem).

Pra­gnę w tym miej­scu po­dzię­ko­wać mo­jemu ser­decz­nemu kole­dze, Paw­łowi Su­da­rze. Bez pu­bli­ka­cji, którą mi po­da­ro­wał, nie mógłby po­wstać Roz­dział XI. Pawle, wiel­kie dzięki!

Na ko­niec sprawa na poły hu­mo­ry­styczna. Otóż po uka­za­niu się pierw­szej czę­ści w roku 2018 otrzy­ma­łem dużo skarg od her­ba­cia­rzy, po­nie­waż, ja­koby, fa­wo­ry­zuję... ka­wo­szy! Fak­tycz­nie, wów­czas w ostat-nim aka­pi­cie wstępu na­pi­sa­łem: „A te­raz, drogi Czy­tel­niku, po­staw na sto­liku swoją ulu­bioną fi­li­żankę z go­rącą, aro­ma­tyczną kawą”... itd. Cóż, po­zo­staje mi prze­pro­sić her­ba­cia­rzy – co też ni­niej­szym czy­nię – i do­ko­nać nie­wiel­kiej prze­róbki fe­ral­nego pas­susu...

A te­raz, drogi Czy­tel­niku, po­staw na sto­liku swoją ulu­bioną fili-żankę z go­rącą, aro­ma­tyczną her­batą, wy­god­nie roz­siądź się w fo­telu i po­zwól się za­pro­wa­dzić do sa­na­cyj­nej kra­iny ab­sur­dów, czyli do „pań­stwa nie­ogra­ni­czo­nych moż­li­wo­ści” (tak pi­sał o sa­na­cji Adolf No­wa­czyń­ski). Jak to moż­liwe? Po prosu prze­wróć na­stępną stronę, a ja będę Twoim usłuż­nym _ci­ce­rone._ Czas więc w drogę, wę­drow­cze! A na końcu po­dróży, _sta via­tor,_ i za­du­maj się nad tym, że nas, Po­la­ków, hi­sto­ria ni­czego nie uczy – ona tylko śmieje się z nas ostat­nia...

Mimo to, ży­czę przy­jem­nej i po­ży­tecz­nej lek­tury.

Au­torBIBLIOGRAFIA

PRA­SA PRZED­WO­JEN­NA

„ABC: No­winy Co­dzienne” 1937

„Chwila” 1936

„Czas” 1930

„Dzien­nik Byd­go­ski” 1937

„Dzien­nik Piotr­kow­ski” 1935

„Echo” 1938

„Ga­zeta Lwow­ska” 1938

„Ga­zeta Pol­ska” 1930, 1933

„Głos Lu­bel­ski” 1934

„Ilu­stro­wany Ku­rier Co­dzienny” 1929, 1931, 1935-1939

„Ku­rier Po­ranny” 1930

„Na­sza Praca” 1938

„Nowy Głos” 1938

„Po­lo­nia” 1938

„Pro­sto z Mo­stu. Ty­go­dnik Li­te­racko-Ar­ty­styczny” 1938

„Prze­łom” 1930

„Sie­dem Gro­szy” 1938

„Słowo” 1923-1924, 1929, 1936-1939

„Słowo Po­mor­skie” 1930, 1934-1935

„Wia­do­mo­ści Li­te­rac­kie” 1930

„Zie­mia Prze­my­ska” 1937-1938

PRA­SA PO­WO­JEN­NA

„Lwów i Wilno” 1948

„Wia­do­mo­ści” (lon­dyń­skie) 1951

WSPO­MNIE­NIA, LI­TE­RA­TURA PIĘKNA, PU­BLI­CY­STYKA, OPRA­CO­WA­NIA, WY­DAW­NIC­TWA ŹRÓ­DŁOWE (DO ROKU 1945)

– _Ab­surdy Pol­ski mię­dzy­wo­jen­nej_ opra­co­wał i wstę­pem opa­trzył M.S. Fog, Ve­sper, Po­znań 2008.

– Bo­zie­wicz W., _Pol­ski ko­deks ho­no­rowy_, Wy­daw­nic­two Ca­pi­tal, War­szawa 2016.

– Cie­cier­ski H., _Pa­mięt­niki_, oprac. T. Cie­cier­ska-Chła­powa i J. Chłap-No­wa­kowa, Wy­daw­nic­two AR­CANA, Kra­ków 2015.

– Czer­mań­ski Z., _Ko­lo­rowi lu­dzie_, Pol­ska Fun­da­cja Kul­tu­ralna-Wy­daw­nic­two LTW, Lon­dyn-Ło­mianki 2008.

– Dąb­ski J., _Po­kój ry­ski. Wspo­mnie­nia-Per­trak­ta­cje-Tajne układy zJof­fem-Li­sty_, Za­kłady Gra­ficzne i Wy­daw­ni­cze Wik­tora Ku­ler­skiego, War­szawa 1931.

– Dęb­ski M., _Kon­tro­ler pań­stwa. Nad­uży­cia wła­dzy we wspo­mnie­niach urzęd­nika Naj­wyż­szej Izby Kon­troli_, „Karta”, 91/2017, ss. 38-53.

– _De­kla­ra­cja pre­miera Wa­le­rego Sławka w spra­wie brze­skiej, zło­żona 26 stycz­nia 1931 roku w Sej­mie _, _Sprawa brze­ska. Do­ku­menty i ma­te­riały_, oprac. M. Le­czyk, Wy­daw­nic­two „Książka i Wie­dza”, War­szawa 1987, ss. 42-44.

– Gla­ser S., _Urywki wspo­mnień_, Od­nowa, Lon­dyn 1974.

– Iwasz­kie­wicz J., _Po­dróże do Pol­ski_, Zysk i S-ka Wy­daw­nic­two, Po­znań 2009.

– Ja­ło­wiecki M., _Na skraju Im­pe­rium i inne wspo­mnie­nia_, oprac. A. Gor­dzie­jew­ski, M. Ja­ło­wiecki i M. Zwo­liń­ski, Czy­tel­nik, War­szawa 2015.

– Ję­drze­je­wicz W., _Wspo­mnie­nia_, oprac. J. Ci­sek, Osso­li­neum, Wro­cław 1993.

– Ka­spro­wicz B., _By­łem ju­nio­rem_, Wy­daw­nic­two Mor­skie, Gdy­nia 1965.

– Kor­boń­ski S., _Po­lo­nia Re­sti­tuta. Wspo­mnie­nia z dwu­dzie­sto­le­cia nie­pod­le­gło­ści 1918-1939_, oprac. G. Eber­hardt, Wy­daw­nic­two PRO­HI­BITA, War­szawa 2014.

– Kot S., _Pod­stawy hi­sto­ryczne współ­cze­snej or­ga­ni­za­cji szkół wyż­szych_, _W obro­nie wol­no­ści szkół aka­de­mic­kich_, „Dom Książki Pol­skiej”, Kra­ków 1933, ss. 209-224.

– Kru­kow­ski K., _Moja War­szawka_, Ini­cjał An­drzej Pa­lacz, War­szawa 2015.

– Krzep­kow­ski M., _Ze wspo­mnień dzien­ni­ka­rza_, _Moja droga do dzien­ni­kar­stwa (1918-1939). Wspo­mnie­nia dzien­ni­ka­rzy pol­skich z okresu mię­dzy­wo­jen­nego_, oprac. J. Ło­jek, Pań­stwowe Wy­daw­nic­two Na­ukowe, War­szawa 1974, ss. 137-195.

– Krzy­wo­szew­ski S., _Dłu­gie ży­cie. Wspo­mnie­nia_, Bi­blio­teka Pol­ska Sp. z o.o., t. 1-2, War­szawa 1947.

– Ku­ro­pie­ska J., _Wspo­mnie­nia do­wódcy kom­pa­nii 1923-1934,_ Wy­daw­nic­two Bel­lona, War­szawa 2014.

– Ku­ro­pie­ska J., _Wspo­mnie­nia ofi­cera sztabu 1934-1939_, Wy­daw­nic­two Mi­ni­ster­stwa Obrony Na­ro­do­wej, War­szawa 1972.

– Li­bicki J., _Gra­nice opo­dat­ko­wa­nia_, To­wa­rzy­stwo Eko­no­miczne w Kra­ko­wie, Kra­ków 1936.

– _List pro­fe­so­rów Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego w spra­wie Brze­ścia_, _Sprawa brze­ska. Do­ku­menty i ma­te­riały_, oprac. M. Le­czyk, Wy­daw­nic­two „Książka i Wie­dza”, War­szawa 1987, ss. 39-41.

– Ma­cie­jew­ski J. K., _Moja praca w pra­sie woj­sko­wej_, _Moja droga do dzien­ni­kar­stwa (1918-1939). Wspo­mnie­nia dzien­ni­ka­rzy pol­skich z okresu mię­dzy­wo­jen­nego_, oprac. J. Ło­jek, Pań­stwowe Wy­daw­nic­two Na­ukowe, War­szawa 1974, ss. 197-215.

– Mac­kie­wicz J., _Bul­bin z jed­no­sielca_, Kon­tra, Lon­dyn 2007.

– Mac­kie­wicz J., _Nu­dis Ver­bis_, Kon­tra, Lon­dyn 2003.

– Mac­kie­wicz J., _Okna za­tkane szma­tami_, Kon­tra, Lon­dyn 2012.

– Ma­kow­ski W., _Cy­wil_ w _woj­sku – wspo­mnie­nia z ży­cia i wo­jen_, oprac. L. Jon­kaj­tys, Wy­daw­nic­two ZP, cz. III-IV: _1930-1945_, War­szawa 2012.

– Ma­li­now­ski (Po­bóg-Ma­li­now­ski) W., _Z mo­jego okienka. Fakty i wra­że­nia z lat 1939-1945_, oprac. P. M. Żu­kow­ski, Wy­daw­nic­two LTW, t. 1: _1939-1940_, Ło­mianki 2013.

– _Mały Rocz­nik Sta­ty­styczny 1939_, Główny Urząd Sta­ty­styczny, War­szawa 1939.

– Mar­go­lin J., _Po­dróż do kra­iny ze­ków_, przeł. J. Czech, Wy­daw­nic­two Czarne, Wo­ło­wiec 2013.

– Mar­schak L., _By­tem przy tym... Wspo­mnie­nia 1914-1939_, Czy­tel­nik, War­szawa 1976.

– Meysz­to­wicz, J., _Czas prze­szły do­ko­nany Wspo­mnie­nia ze służby w Mi­ni­ster­stwie Spraw Za­gra­nicz­nych w la­tach 1932-1939_, In­sty­tut Prasy i Wy­daw­nictw „No­vum”, War­szawa 1989.

– Mi­cha­łow­ski, _Wieś nie ma pracy Wy­wiad spo­łeczny w po­wie­cie rze­szow­skim_, In­sty­tut Spraw Spo­łecz­nych, Fun­dusz Pracy, War­szawa 1935.

– No­wa­kow­ski Z., _Laj­ko­nik. Wy­bór _fe­lie­to­nów z lat 1931-1939,_ oprac. H. Mar­kie­wicz, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Kra­ków 1975.

– Paw­li­kow­ski M., _Wojna i se­zon. Po­wieść_, oprac. M. Urban­kow­ski, Wy­daw­nic­two LTW, Ło­mianki 2011.

– _Po­gra­ni­cza. Stara Ki­szewa_, wy­bór tek­stów i re­dak­cja M. Kraw­czyk, Ośro­dek KARTA, War­szawa 2013.

– Pru­szyń­ski K., _Nie­za­do­wo­leni i en­tu­zja­ści. Pu­bli­cy­styka 19311939_, wy­bór i oprac. D. Ko­ło­dziej­czyk, G. Pyka i J. Roszko, Pań­stwowy In­sty­tut Wy­daw­ni­czy, War­szawa 1990.

– Ra­do­życki J., _Aby o nich nie za­po­mniano. Wspo­mnie­nia_, Wy­daw­nic­two LTW, Ło­mianki 2018.

– Ro­meyko M., _Przed i po maju_, oprac. K. Bu­ga­jak, Wy­daw­nic­two Mi­ni­ster­stwa Obrony Na­ro­do­wej, War­szawa 1985.

– Ro­meyko M., _Wspo­mnie­nia o Wie­nia­wie i o rzym­skich cza­sach_, Wy­daw­nic­two Mi­ni­ster­stwa Obrony Na­ro­do­wej, War­szawa 1990.

– Sło­nim­ski A., _Al­fa­bet wspo­mnień_, Pań­stwowy In­sty­tut Wy­daw­ni­czy, War­szawa 1989.

– Sło­nim­ski A., _Moje walki nad Bzdurą_, To­wa­rzy­stwo Wy­daw­ni­cze „Rój”, War­szawa 1932.

– Sło­nim­ski A., _Po­piół i wiatr_, , A. Sło­nim­ski, _Po­ezje ze­brane,_ Pań­stwowy In­sty­tut Wy­daw­ni­czy, War­szawa 1970, ss. 423-445.

– Stra­sze­wicz C., _Pi­sma_, pod red. V. Wejs-Mi­lew­skiej i M. Urba­now­skiego, Wy­daw­nic­two AR­CANA, t. 1: _Opo­wia­da­nia, pu­bli­cy­styka, kry­tyka_, Kra­ków 2020.

– Stud­nicki W., _Mia­no­wany, nie­po­wo­łany ad­mi­ni­stra­tor p. Ste­fan Sta­rzyń­ski_, War­szawa 1937.

– Stud­nicki W., _Wo­bec nad­cho­dzą­cej dru­giej wojny świa­to­wej,_ Wy­daw­nic­two An­tyk – Mar­cin Dy­bow­ski, Ko­mo­rów 2010.

– Szan­cer J.M., _Cur­ric­lum vi­tae_, Ofi­cyna Wy­daw­ni­cza G&P, Po­znań 2015.

– To­ka­rzew­ski M., _Wspo­mnie­nia z Bel­we­deru_, „Szkoła Na­wi­ga­to­rów”, nr 11/2016, ss. 20-30.

– Wat A., _Mój wiek. Pa­mięt­nik mó­wiony_, roz­mowy prze­pro­wa­dził C. Mi­łosz, do druku przy­go­to­wała L. Cioł­ko­szowa, oprac. R. Ha­biel­ski, Czy­tel­nik, cz. 1 i 2, War­szawa 1998.

– Wit­tlin T., _Ostat­nia cy­ga­ne­ria_, Wy­daw­nic­two LTW, Ło­mianki 2010.

– Wo­dzicki R., _Wspo­mnie­nia. Gdańsk-War­szawa-Ber­lin 1928-1939_, Pań­stwowe Wy­daw­nic­two Na­ukowe, War­szawa 1972.

– Woy­nił­ło­wicz E., _Wspo­mnie­nia 1847-1928_, Kli­nika Ję­zyka, cz. 1, War­szawa 2016.

– Za­mor­ski K.J., _Dzien­niki (1930-1938_), oprac. R. Li­twiń­ski i M. Sioma, In­sty­tut Jó­zefa Pił­sud­skiego w War­sza­wie, Wy­daw­nic­two LTW, War­szawa 2011.

– Zby­szew­ski W.A., _Ga­wędy o lu­dziach i cza­sach przed­wo­jen­nych,_ oprac. A. Gar­licki, Czy­tel­nik, War­szawa 2000.

– Zdzie­chow­ski M., _Widmo przy­szło­ści. Szkice hi­sto­ryczno-pu­bli­cy­styczne_, „Wy­daw­nic­two An­tyk – Mar­cin Dy­bow­ski”, Ko­mo­rów 2009.

– Ze­chen­ter W., _Upływa szybko ży­cie. Książka wspo­mnień_, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Kra­ków 1971.

– Zwarra B, _Wspo­mnie­nia gdań­skiego bówki_, Wy­daw­nic­two Mor­skie, t. 1, Gdańsk 1984.

– Żon­goł­ło­wicz B., _Dzien­niki 1930-1936_, wstęp i oprac. D. Za­moj­ska, Prze­gląd Wschodni, Stu­dium Eu­ropy Wschod­niej, War­szawa 2004.

WSPO­MNIE­NIA, LI­TE­RA­TURA PIĘKNA (PO ROKU 1945)

– Dą­brow­ska M., _Dzien­niki po­wo­jenne 1945-1965_, oprac. T. Drew­now­ski, Czy­tel­nik, t. 1: _1945-1949_, War­szawa 1997.

OPRA­CO­WA­NIA (PO ROKU 1945)

– Be­sala J., _Al­ko­ho­lowe dzieje Pol­ski. Czasy Wiel­kiej Wojny i II Rze­czy­po­spo­li­tej_, Zysk i S-ka Wy­daw­nic­two, Po­znań 2018.

– _En­cy­klo­pe­dia Gdań­ska_, pod red. na­ukową B. Śli­wiń­skiego, Fun­da­cja Gdań­ska, Gdańsk 2012.

– Ja­nicki K., _Pierw­sze damy II Rzecz­po­spo­li­tej. Praw­dziwe hi­sto­rie_, Wy­daw­nic­two Znak, Kra­ków 2012.

– Kacz­mar­ski K., _Wło­dzi­mierz Bi­lan (1903-1951_), _Słow­nik bio­gra­ficzny pol­skiego obozu na­ro­do­wego_, pod red. K. Ka­węc­kiego, In­sty­tut Dzie­dzic­twa My­śli Na­ro­do­wej im. Ro­mana Dmow­skiego i Igna­cego Pa­de­rew­skiego, Wy­daw­nic­two Ne­ri­ton, t. 1, War­szawa 2020, ss. 27-32.

– Ko­per S., _Wpły­wowe ko­biety Dru­giej Rze­czy­po­spo­li­tej_, Wy­daw­nic­two Bel­lona, War­szawa 2013.

– Ko­per S., _Ży­cie pry­watne elit Dru­giej Rze­czy­po­spo­li­tej_, Wy­daw­nic­two Bel­lona, War­szawa 2014.

– Ło­jek J., _Agre­sja 17 wrze­śnia 1939. Stu­dium aspek­tów po­li­tycz­nych_, In­sty­tut Wy­daw­ni­czy PAX, War­szawa 1990.

– Mierzwa J., _Słow­nik bio­gra­ficzny sta­ro­stów Dru­giej Rze­czy­po­spo­li­tej_, Wy­daw­nic­two LTW, t. 1, Ło­mianki 2018.

– Mierzwa J., _Sta­ro­sto­wie Pol­ski mię­dzy­wo­jen­nej. Por­tret zbio­rowy_, To­wa­rzy­stwo Wy­daw­ni­cze „Hi­sto­ria Ia­gel­lo­nica”, Kra­ków 2018.

– No­wa­kow­ski J.M., _Wa­lery Sła­wek (1879-1939). Za­rys bio­gra­fii po­li­tycz­nej_, In­sty­tut Wy­daw­ni­czy Związ­ków Za­wo­do­wych, War­szawa 1988.

– Osiń­ski Z., _Ja­nusz Ję­drze­je­wicz – pił­sud­czyk i re­for­ma­tor edu­ka­cji (1885-1951_), Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ma­rii Cu­rie-Skło­dow­skiej, Lu­blin 2007.

– Pią­tek G., _Sa­na­tor. Ka­riera Ste­fana Sta­rzyń­skiego_, Wy­daw­nic­two WAB, War­szawa 2016.

– Ra­wicz J., _Dok­tor Ło­kie­tek i Tata Ta­siemka. Dzieje gangu_, Wy­daw­nic­two WAB, War­szawa 2014.

– Ro­mań­ski R., _Ge­ne­rał Bo­le­sław Wie­niawa-Dłu­go­szow­ski. Po­li­tyk czy lew sa­lo­nowy?_, Wy­daw­nic­two Bel­lona, War­szawa 2014.

– Rut­kow­ski T.P., _Sta­ni­sław Kot 1885-1975. Mię­dzy na­uką a po­li­tyką_, Mu­zeum Hi­sto­rii Pol­skiego Ru­chu Lu­do­wego, War­szawa 2012.

– Sem­czuk P., _Ma­giczne dwu­dzie­sto­le­cie_, Dom Wy­daw­ni­czy PWN, War­szawa 2014.

– So­ło­wia­niuk P., _Ja­sno­widz w sa­lo­nie, czyli spi­ry­tyzm i pa­ra­nor­mal­ność w Pol­sce mię­dzy­wo­jen­nej_, Wy­daw­nic­two Iskry, War­szawa 2014.

– Stel­ma­siak I., _Ja­nusz Ję­drze­je­wicz. Pe­da­gog, woj­skowy, ide­olog i po­li­tyk (za­rys bio­gra­fii 1885-1951_), Wy­daw­nic­two MADO, To­ruń 2012.

– Stęp­niak H., _Lud­ność pol­ska w Wol­nym Mie­ście Gdań­sku 1920-1939_, Wy­daw­nic­two Die­ce­zji Gdań­skiej „Stella Ma­ris”, Gdańsk 1991.

– Su­cho­dol­ski S., _Czarna księga sa­na­cji_, Wy­daw­nic­two PRO­HI­BITA, War­szawa 2017.

– Su­cho­dol­ski S., _W kra­inie sa­na­cyj­nych ab­sur­dów. Po­dróż pierw­sza_, Wy­daw­nic­two PRO­HI­BITA, War­szawa 2018.

– Urba­nek M., _Wie­niawa. Szwo­le­żer na pe­ga­zie_, Wy­daw­nic­two Iskry, War­szawa 2015.

– Wit­tlin T., _Sza­bla i koń. Ga­węda o Wie­nia­wie_, Wy­daw­nic­two LTW, Ło­mianki 2010.

– Woł­gin I., _Na skraju ot­chłani. Do­sto­jew­ski a dwór car­ski_, przeł. M. Ko­tow­ska, Ofi­cyna Na­ukowa, War­szawa 2001.

– Za­krzew­ska Z., _„Cu­kier krzepi". Pro­pa­ganda kon­sump­cji cu­kru w la­tach 1925-1932_, In­sty­tut Pa­mięci Na­ro­do­wej, War­szawa 2020.

– Zy­cho­wicz P., _Ger­ma­no­fil. Wła­dy­sław Stud­nicki – Po­lak, który chciał so­ju­szu z III Rze­szą_, Dom Wy­daw­ni­czy RE­BIS, Po­znań 2020.

MA­TE­RIA­ŁY OPU­BLI­KO­WA­NE W IN­TER­NE­CIE

– Alek­san­dro­wicz S., _W cie­niu czer­wo­nej gwiazdy 68. rocz­nica agre­sji so­wiec­kiej na Pol­skę. Mó­wili, że idą nam z po­mocą._

http://www.lwow.com.pl/na­szdzien­nik/agre­sja-so­wiecka-1939.html

– Bart­nicka K., _Wła­dy­sław Spa­sow­ski_.

https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/bio­gra­fia/wla­dy­slaw-spa­sow­ski#text

– Bie­ga­now­ski A. W., _Jó­zef Teo­fil Ra­fael (Ra­fał) Rym­wid-Mic­kie­wicz_, „Ogrody Wspo­mnień”.

https://www.ogro­dyw­spo­mnien.pl/in­dex/showd/48034,Jo­ze­f_Te­ofi­l_Ra­fa­el_(_Ra­fal),Rym­wid-Mic­kie­wicz.html

– Brzo­zow­ski S.M., _Eu­ge­niusz Mi­ko­łaj Ro­mer_, „Pol­ski Słow­nik Bio­gra­ficzny”, t. XXXI.

http://www.ipsb.nina.gov.pl/in­dex.php/a/eu­ge­niusz-mi­ko­laj-ro­mer

– Czar­nota W., _Gra­żyń­ska z Gep­ne­rów He­lena_, _Har­cer­ski Słow­nik Bio­gra­ficzny_, pod red. J. Woj­ty­czy, Mu­zem Har­cer­stwa i Mar­ron Edi­tion, t. 3, War­szawa 2012, ss. 70-72.

https://mu­zeum­har­cer­stwa.pl/ima­ges/fi­les/HSB/HSB3.pdf

– Da­ni­luk J., _Ilu było Po­la­ków w Wol­nym Mie­ście?_ In­ter­ne­towa strona do­mowa au­tora (wpis z 25 stycz­nia 2022 roku).

http://www.jan­da­ni­luk.pl/pl/176-ilu-bylo-po­la­kow-w-wol­nym-mie­scie

– _De­kret Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej z dnia 21 li­sto­pada 1938 roku – Prawo pra­sowe_, Dz.U. 1938, nr 89, poz. 608.

http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19380890608/O/D19380608.pdf

– Do­broń­ski A.C., _Ma­rian Zyn­dram-Ko­ściał­kow­ski. Czarna le­genda wo­je­wody_, „Ku­rier Po­ranny” , 9 czerwca 2013.

https://po­ranny.pl/ma­rian-zan­dram-ko­scial­kow­ski-czarna-le­genda-wo­je­wody/ar/5539076#al­bum-bia­lo­stocki

– Do­broń­ski A.C., _Ma­rian Zyn­dram-Ko­ściał­kow­ski. Czar­nej le­gendy ciąg dal­szy_, „Ku­rier Po­ranny” , 15 czerwca 2013.

https://po­ranny.pl/ma­rian-zyn­dram-ko­scial­kow­ski-czar­nej-le­gendy-ciag-dal­szy/ar/5540500

– „Dzien­nik Roz­ka­zów. Mi­ni­ster­stwo Spraw Woj­sko­wych”, nr 9 z 30 marca 1931 roku.

http://zbro­jow­nia.cbw.wp.mil.pl:8080/Con­tent/695/DRoz­k_1931_N­r_009.pdf

– GOK, _Ta­de­usz Her­nes: Stra­tos­fera i aresz­to­wany przez świ­nie_.

http://po­znan­skie­ka­mie­nice.pl/ar­ty­kul/543/Stra­tos­fera-ia­resz­to­wany-przez-swi­nie

– _Ko­deks Karny – Roz­po­rzą­dze­nie Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej z dnia 11 lipca 1932 roku_, Dz.U. 1932, nr 60, poz. 571.

http://isap.sejm.gov.pl/De­ta­ils­Se­rvlet?id=WDU­19320600571

– Majka J., _Ruch na­ro­dowy w Prze­my­ślu w la­tach II Rze­czy­po­spo­li­tej_, „Rocz­nik Prze­my­ski”, t. XLV (2009), z. 4 (Hi­sto­ria), ss. 149-175.

http://www.tpn.pbp.webd.pl/rocz/rp452009h.pdf

– _Ob­wiesz­cze­nie Mi­ni­stra Spraw We­wnętrz­nych z dnia 22 stycz­nia 1937 roku w spra­wie ogło­sze­nia jed­no­li­tego tek­stu roz­po­rzą­dze­nia Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej z dnia 23 grud­nia 1927 roku o gra­ni­cach Pań­stwa_, Dz.U. 1937, nr 11, poz. 83.

https://sta­tic1.mo­ney.pl/d/ak­ty­_prawne/pdf/DU/1937/11/DU­19370110083.pdf

– Ostrow­ski S., _Wa­cław So­bie­ski – hi­sto­ryk nie­co­dzienny kon­tro­wer­syjny i nie­tu­zin­kowy._

http://ostrow­ski.bloog.pl/id,6297152,ti­tle,Wac­law-So­bie­ski-hi­sto­ryk-nie­co­dzienny-kon­tro­wer­syjny-i-nie­tu­zin­kowy,in­dex.html?smoyb­bt­ti­caid=616f64

– Pa­ruch W., _Pod­stawy i uza­sad­nie­nie toż­sa­mo­ści po­li­tycz­nej obozu pił­sud­czy­kow­skiego (1926-1939_), „An­na­les Uni­ver­si­ta­tis Ma­riae Cu­rie-Skło­dow­ska” (Lu­blin – Po­lo­nia), Sec­tio K, Za­kład My­śli Po­li­tycz­nej XIX i XX wieku Wy­działu Po­li­to­lo­gii UMCS, vol. 4, 1997, ss. 27-45.

https://ba­zhum.mu­zhp.pl/me­dia//fi­les/An­na­le­s_U­ni­ver­si­ta­ti­s_Ma­ria­e_Cu­rie­_Sklo­dow­ska­_Sec­tio­_K_Po­li­to­lo­gia/An­na­le­s_U­ni­ver­si­ta­ti­s_Ma­ria­e_Cu­rie­_Sklo­dow­ska­_Sec­tio­_K_Po­li­to­lo­gia-r1997-t4/An­na­le­s_U­ni­ver­si­ta­ti­s_Ma­ria­e_Cu­rie­_Sklo­dow­ska­_Sec­tio­_K_Po­li­to­lo­gia-r1997-t4-s27-45/An­na­le­s_U­ni­ver­si­ta­ti­s_Ma­ria­e_Cu­rie­_Sklo­dow­ska­_Sec­tio­_K_Po­li­to­lo­gia-r1997-t4-s27-45.pdf

– Pi­sku­re­wicz J., _Sta­ni­sław Mi­chal­ski w dzie­jach na­uki pol­skiej pierw­szej po­łowy XX wieku_, „Kwar­tal­nik Hi­sto­rii Na­uki i Tech­niki”, 35/1, 1990, ss. 55-92.

https://ba­zhum.mu­zhp.pl/me­dia//fi­les/Kwar­tal­ni­k_Hi­sto­rii­_Nau­ki­_i­_Tech­niki/Kwar­tal­ni­k_Hi­sto­rii­_Nau­ki­_i­_Tech­niki-r1990-t35-n1/Kwar­tal­ni­k_Hi­sto­rii­_Nau­ki­_i­_Tech­niki-r1990-t35-n1-s55-92/Kwar­tal­ni­k_Hi­sto­rii­_Nau­ki­_i­_Tech­niki-r1990-t35-n1-s55-92.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Mi­ni­stra Spraw We­wnętrz­nych z dnia 22 stycz­nia 1937 roku wy­dane w po­ro­zu­mie­niu z Mi­ni­strami: Skarbu, Spra­wie­dli­wo­ści, Ko­mu­ni­ka­cji oraz Rol­nic­twa i Re­form Rol­nych w spra­wie wy­ko­na­nia roz­po­rzą­dze­nia Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej o gra­ni­cach Pań­stwa_, Dz.U. 1937, nr 12, poz. 84.

https://sta­tic1.mo­ney.pl/d/ak­ty­_prawne/pdf/DU/1937/12/DU­19370120084.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej z dnia 7paź­dzier­nika 1927 roku o sztucz­nych środ­kach sło­dzą­cych_, Dz.U. 1927, nr 89, poz. 797.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19270890797/O/D19270797.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Mi­ni­stra Wy­znań Re­li­gij­nych i Oświe­ce­nia Pu­blicz­nego z dnia 25 wrze­śnia 1933 roku o zwi­nię­ciu nie­któ­rych ka­tedr i za­kła­dów na­uko­wych w szko­łach aka­de­mic­kich_, Dz.U. 1933, nr 71, poz. 527.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19330710527/O/D19330527.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Mi­ni­stra Wy­znań Re­li­gij­nych i Oświe­ce­nia Pu­blicz­nego z dnia 5 grud­nia 1933 roku o zwi­nię­ciu i utwo­rze­niu nie­któ­rych ka­tedr i za­kła­dów na­uko­wych w szko­łach aka­de­mic­kich_, Dz.U. 1933, nr 103, poz. 796.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19331030796/O/D19330796.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Mi­ni­stra Wy­znań Re­li­gij­nych i Oświe­ce­nia Pu­blicz­nego z dnia 26 marca 1935 roku o znie­sie­niu i utwo­rze­niu nie­któ­rych ka­tedr na Wy­dziale Fi­lo­zo­ficz­nym Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego w Kra­ko­wie_, Dz.U. 1935, nr 22, poz. 137.

https://sta­tic1.mo­ney.pl/d/ak­ty­_prawne/pdf/DU/1935/22/DU­19350220137.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej z dnia 30 stycz­nia 1928 roku w spra­wie uzna­nia mia­sta Wilna i oko­licy za ob­szar wa­rowny_, Dz.U. 1928, nr 29, poz. 273.

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19280290273/O/D19280273.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Pre­zy­denta Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej z dnia 22 marca 1928 roku o li­kwi­da­cji mie­nia by­łych ro­syj­skich osób praw­nych,_ Dz.U. 1928, nr 38, poz. 377.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19280380377/O/D19280377.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Rady Mi­ni­strów z dnia 6 grud­nia 1934 roku o wpro­wa­dze­niu ogra­ni­czeń w ob­sza­rze wa­row­nym Wilno_, Dz.U. 1935, nr 28, poz. 219.

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19350280219/O/D19350219.pdf

– _Roz­po­rzą­dze­nie Rady Mi­ni­strów z dnia 6 grud­nia 1934 roku o sto­sunku władz woj­sko­wych do miej­sco­wych cy­wil­nych władz rzą­do­wych oraz sa­mo­rzą­do­wych w ob­sza­rach wa­row­nych i re­jo­nach umoc­nio­nych_, Dz.U. 1935, nr 28, poz. 220.

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19350280220/O/D19350220.pdf

– Ro­żań­ski J., _Obóz na­ro­dowy w Prze­my­ślu. Rys hi­sto­ryczno-wspo­mnie­niowy (1890-1947_), „Rocz­nik Prze­my­ski”, t. XXVIII (1991/1992), ss. 241-266.

http://bc.tpn.prze­mysl.pl/in­dex.php/ka­ta­log-ksia­zek/4-ksiazka?id_k­siazka=194

– Tłu­czek R., _Ruch na­ro­dowy w Prze­my­ślu w la­tach 1918-1939,_ „Rocz­nik Hi­sto­ryczno-Ar­chi­walny” (Ar­chi­wum Pań­stwo­wego w Prze­my­ślu), t. XV (2001), ss. 5-17.

http://www.prze­mysl.ap.gov.pl

– Tre­piń­ski A., _Cen­zura w pra­sie war­szaw­skiej przed drugą wojną świa­tową_, „Rocz­nik Hi­sto­rii Cza­so­pi­śmien­nic­twa Pol­skiego”, XI/1, 1972, ss. 117-147.

http://ba­zhum.mu­zhp.pl/me­dia//fi­les/Rocz­ni­k_Hi­sto­rii­_Cza­so­pi­smien­nic­twa­_Pol­skiego/Rocz­ni­k_Hi­sto­rii­_Cza­so­pi­smien­nic­twa­_Pol­skiego-r1972-t11-n1/Rocz­ni­k_Hi­sto­rii­_Cza­so­pi­smien­nic­twa­_Pol­skiego-r1972-t11-n1-s117-147/Rocz­ni­k_Hi­sto­rii­_Cza­so­pi­smien­nic­twa­_Pol­skiego-r1972-t11-n1-s117-147.pdf

– _Ustawa z dnia 28 stycz­nia 1932 roku o sto­sun­kach praw­nych w ob­sza­rach wa­row­nych i re­jo­nach umoc­nio­nych_, Dz.U. 1932, nr 19, poz. 124.

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19320190124/O/D19320124.pdf

– _Ustawa z dnia 15 marca 1933 roku o szko­łach aka­de­mic­kich,_ Dz.U. 1933, nr 29, poz. 247.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WDU­19330290247/O/D19330247.pdf

– _Za­rzą­dze­nie z dnia 11 li­sto­pada 1937 roku o nada­niu Zło­tego Krzyża Za­sługi_, "Mo­ni­tor Po­1ski” 1937, nr 260, poz. 411.

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/do­wn­load.xsp/WMP19372600411/O/M19370411.pdf

– Zięba A., _Ste­fan Soł­tyk_, „Pol­ski Słow­nik Bio­gra­ficzny”, t. XL.

https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/bio­gra­fia/ste­fan-sol­tyk#text