Wielkie Księstwo Litewskie - ebook

OD AUTORA

Uwielbiam podróżować, a najlepiej wypoczywam, oglądając – jako historyk – nieznane mi wcześniej miejsca. Stąd też wziął się pomysł reportaży historycznych będących połączeniem relacji o wydarzeniach sprzed lat z aktualnymi obserwacjami, elementami tradycji, kultury, lokalnego kolorytu i kulinariami. Nie wyobrażam sobie bowiem, by podróżować na drugi koniec Europy i szukać tam polskiej kuchni czy trunków. Nie neguję postępowania ludzi, którzy preferują wypoczynek nad basenem i z drinkiem z parasolką, ale dla mnie jest to całkowicie obce. Jeżeli jechać w nowe miejsce, to zwiedzać i poznawać całe spektrum miejscowych obyczajów.

Niniejsza książka wpisuje się w ten sam cykl reportaży historycznych (seria z walizką), co wydane w ubiegłym roku _Kresy Północy. Podróż do polskich Inflant_. To pozycja odległa od kanonów przeciętnej książki historycznej, będąca swojego rodzaju kontynuacją wydanych przeze mnie przed laty zbeletryzowanych przewodników _Ukraina_ i_ Chorwacja_. Zawsze bowiem chciałem się dzielić z Czytelnikami wrażeniami ze swoich wędrówek, gdyż wykład historyczny bywa czasami zbyt suchy i oficjalny, a zwykłe przewodniki podają informacje w wersji skrótowej. Niejednokrotnie więcej miejsca poświęcają też nocnym klubom niż architekturze czy kulturze.

Oddzielne miejsce w moich podróżach zajmują dawne Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej. To całe wieki polskiego osadnictwa i rozwoju kultury na obszarach Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. W _Kresach Północy_ zająłem się Łotwą z małym dodatkiem Estonii, teraz przyszedł czas na tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli na Litwę i Białoruś. Nie unikam trudnych tematów, albowiem historia polskich Kresów to stulecia wspólnych dziejów Polaków, Białorusinów, Litwinów, Żydów i Ormian. Tworzyli oni tygiel narodów i religii, a wzajemne relacje nie zawsze układały się poprawnie.

Nie miałem ambicji, by omówić w swojej książce wszystkie miejsca, które odwiedziłem. Świadomie dokonałem wyboru, gdyż zawsze uważałem, że autor, który chce napisać o wszystkim, tak naprawdę napisze o niczym. Nie można bowiem w ramach jednej pozycji pomieścić dziejów paruset lat polskiego osadnictwa na tak wielkim obszarze. Wolałem się skoncentrować na kilku czy kilkunastu tematach i przedstawić je szerzej, zamiast pisać krótkie, suche, encyklopedyczne notki.

Po terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego podróżowałem wielokrotnie. Oczywiście były to najczęściej wyprawy na Litwę, ale Białoruś odwiedziłem łącznie 10 razy. Niemal zawsze na podstawie wizy turystycznej. Jednak zdarzyły się także podróże służbowe oraz wyjazd na indywidualne zaproszenie. Dość dobrze poznałem oba kraje, a także – a może przede wszystkim – tamtejszych ludzi i obyczaje. Właśnie stąd wziął się materiał na niniejszą książkę.

Świadomie jednak pominąłem większość problematyki, jaka pojawiła się już w _Ostatnich latach polskiego Wilna_ i _Ostatnich latach polskich Kresów_, które wydałem razem z Tomaszem Stańczykiem. Jeżeli rzeczywiście powtarzają się pewne wspólne tematy, to zostały ujęte zupełnie inaczej i tylko w miejscach, gdzie nie mogłem ich uniknąć. Z tego samego powodu brakuje kilku zagadnień, które planuję włączyć do kolejnej pozycji z tamtego cyklu – _Bliskie Kresy. Ostatnie polskie lata._ Czytelnicy zapewne zrozumieją te zabiegi i nie będą zdziwieni, że nie ma tu ani słowa o procesie brzeskim, Berezie Kartuskiej czy Hance Ordonównie w Wilnie.

Moi przodkowie od stuleci mieszkali na Mazowszu, nie mam kresowych korzeni. Ale tak jak niemal każdemu Polakowi tematyka Kresów jest mi wyjątkowo bliska. I nigdy nie zapomnę swoich odczuć, gdy po raz pierwszy zobaczyłem słynny wileński cmentarz Na Rossie czy uczestniczyłem w nabożeństwie odprawianym piękną, kresową polszczyzną w jednym z białoruskich kościołów. Ani wieczornych spacerów po Grodnie czy bulwarami nad brzegiem Piny. A także rozmów z miejscowymi Polakami, które otworzyły mi oczy na wiele niedostrzeganych wcześniej problemów. Są to chwile, dla których warto żyć – chwile, gdy czułem dumę z przeszłości naszego narodu oraz miałem poczucie przynależności do wspólnoty, która przetrwała przez stulecia. I mimo wyjątkowo trudnej historii nie pozwoliła odebrać sobie własnej tożsamości kulturowej i narodowej.

_Sławomir Koper_PRZYPISY

1 A. Białous, _Grodno pozbyło się Czapajewa. Pomnik wbrew Moskwie nie wróci do przestrzeni publicznej_, Pch24.pl/grodno-pozbylo-sie-czapajewa-pomnik-wbrew-moskwie-nie-wroci-do-przestrzeni-publicznej/, _Rekomunizacja Grodna. Do miasta powrócił pomnik Czapajewa_, Belsat.eu/pl/news/23-05-2022-rekomunizacja-grodna-do-miasta-wrocil-pomnik-czapajewa

2 Za: T. Gebel, _Białoruś – sąsiad nieznany_, Piwnepodroze.blogspot.com/2013/09/Bialorus.html

3 T. Łopalewski, _Między Niemnem a Dźwiną. Ziemia wileńska i nowogródzka_, Poznań 1938, s. 157–158.

4 Za: J. Detko, _Eliza Orzeszkowa_, Warszawa 1971, s. 27.

5 Za: _ibidem_, s. 27–28.

6 Z. Nałkowska, _Widzenie bliskie i dalekie_, Warszawa 1957, s. 139.

7 Z. Nałkowska, _Dzienniki 1909–1918_, Warszawa 1976, s. 469.

8 _Ibidem_, s. 473.

9 _Ibidem_.

10 Za: _Wspomnienia o Zofii Nałkowskiej_, red. W. Barcikowski, Warszawa 1965, s. 127–128.

11 Za: _ibidem_, s. 128.

12 Za: _ibidem_, s. 130.

13 _Ibidem_.

14 Za: _ibidem_, s. 243.

15 Za: _ibidem_, s. 244.

16 Za: _ibidem_, s. 246.

17 Z. Nałkowska, _Dzienniki 1918–1929_, Warszawa 1980, s. 249.

18 Za: _Wspomnienia_…, s. 245.

19 Za: _ibidem_, s. 137–138.

20 Z. Nałkowska, _Widzenie_…, s. 309.

21 _Ibidem_, s. 308–309.