Współczesna demokracja w Unii Europejskiej - ebook

Wstęp

Demokracja jest ustrojem, w którym nadrzędną władzę sprawuje naród. Według Arystotelesa, demokracja uznawana za ustrój antynomiczny do _politei_ (ustroju kierującym się dobrem wspólnym obywateli), podlega ewolucji poprzez reformy mające na celu usprawnienie prawnych uregulowań funkcjonowania państwa. Kryteria podziału demokracji wynikają ze sposobu sprawowania władzy przez naród i stosowanych w tym celu środków. Demokracja bezpośrednia wymaga udziału ogółu ludności uprawnionej w sprawowaniu władzy bez instytucji pośredniczących. Zdaniem G. Sartori, demokracja bezpośrednia nie jest tożsama ze sprawowaniem władzy poprzez referendum, które nie cechuje bezpośredność wzajemnych interakcji, a które może zostać instrumentem demokracji przedstawicielskiej. Demokrację pośrednią, in. przedstawicielską charakteryzuje sprawowanie władzy przez przedstawicieli narodu. Odmianą demokracji pośredniej jest demokracja wyborcza polegająca na wybieraniu przedstawicieli ludu do instytucji ustawodawczych państwa w drodze wyborów. Demokracja parlamentarna zawiera elementy demokracji elektorskiej, tj. wyłanianie reprezentantów do parlamentu. Poprzez wybór swoich przedstawicieli nadaje się im mandat polityczny. Niektórzy badacze wyróżniają demokrację deliberatywną jako rodzaj demokracji, w którym władzę sprawuje się poprzez ciągłą debatę opartą na zasadach racjonalności, dostępności, konkluzywności i dynamiczności. Współczesna demokracja jest złożonym ustrojem politycznym opartym na myśli politologicznej i socjologicznej, a przede wszystkim — na praktyce historycznej. Współcześnie ustroje demokratyczne przeżywają swój kryzys, do czego w pierwszej kolejności przyczynia się sytuacja polityczna. Unia Europejska jest przekształconym z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali związkiem 27 państw położonych na terytorium Europy. Unia Europejska za priorytet stawia wspieranie pokoju, wolności i demokracji na świecie (Art.2, Art.3,ust.1 Traktatu Unii Europejskiej).Arystoteles,”Polityka”, Warszawa 2001

Kurt A. Raaflaub, Josiah Ober, Robert Wallace, Robert W. Wallace, “Origins of Democracy in Ancient Greece”, str.15

Piotr Uziębło, „Demokracja partycypacyjna”, Gdańsk 2009, s.15

G. Sartori,”Teoria demokracji”, s.348

Kathrin Groh,” Demokratische Staatsrechtslehrer in der Weimarer Republik”, Tübingen 2010, s.280

Manfred G. Schmidt: ”Demokratietheorien. Eine Einführung”. 5. Auflage, Wiesbaden 2008, S. 242.

Adam Przeworski, „The Crisis of Democracy”, Cambridge University Press, 2019Demokracja wyborcza. Działania Unii Europejskiej na rzecz wspierania demokracji

Współcześnie Unia Europejska wspiera ideę demokracji wyborczej poprzez nadzorowanie wyborów w krajach rozwijających się. Przez kraje rozwijające się rozumie się kraje dotknięte kryzysem społeczno-gospodarczym, zarówno jak i kraje klasyfikowane jako systemy hybrydowe lub reżimy autorytarne przez The Economic Unit odpowiedzialny za stworzenie wskaźnika demokracji. Wskaźnik demokracji ma na celu analizę działania systemu demokratycznego poprzez ocenę stanu przestrzegania zasad państwa demokratycznego w skali 0—10. Ocena jest średnią arytmetyczną punktów uzyskanych w następujących kryteriach: proces wyborczy i pluralizm polityczny, przestrzeganie wolności obywatelskich, funkcjonowanie rządu, udział w życiu politycznym oraz kultura polityczna.

Wysyłane przez Komisję Europejską misje obserwacyjne mają uprawnienia do sporządzania stosownych zaleceń dla państw rozwijających się, w których odbyły się wybory.

Europejski Fundusz na Rzecz Demokracji

W 2012 r. powstał Europejski Fundusz na rzecz Demokracji w celu wspierania procesów demokratyzacyjnych w krajach sąsiadujących z Unią Europejską. Powołanie Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji było jednym z elementów modyfikacji dotychczasowego instrumentarium UE w dziedzinie demokracji i praw człowieka, zarówno jak i celem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w roku 2011. Europejski Fundusz na Rzecz Demokracji wspiera organizacje non-profit i aktywistów działających w państwach autorytarnych i państwach będących w trakcie demokratyzacji. Europejski Fundusz na rzecz Demokracji jest częściowo finansowany przez Unię Europejską, lecz zachowuje niezależność w ramach przyznanej mu autonomii. Komisja Europejska w budżecie na lata 2014—2020 przeznaczyła na instrumenty wspierania demokracji, pokoju, stabilności kwotę 96 249,4 mln euro. W budżecie na lata 2021—2027 na wszystkie instrumenty promocji wartości, na których opiera się Unia Europejska, przeznaczono 97 179 152 euro.

Współcześnie EED udziela grantów aktywistom i organizacjom działającym w krajach należących do Partnerstwa Wschodniego, Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej, Bałkanach Zachodnich (w tym w Kosowie) i Turcji. EED stosuje również inne metody wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na obszarze swego działania, m.in. organizuje debaty dla ekspertów, sponsoruje niektóre wydarzenia poświęcone demokracji organizowane przez rządy państw UE i niezależne organizacje społeczne. Do ostatnich działań Funduszu w tym zakresie zalicza się organizacja webinaru „Czy dialog moze przynieść zmianę? W jaki sposób think tanki i społeczeństwo obywatelskie mogą wpływać na władze publiczne” 24 lutego 2021 roku czy objęcie patronatem Warszawskiego Dialogu na rzecz Demokracji.

Europejski Fundusz na rzecz Demokracji posiada własny statut i organizację. Na czele Funduszu stoi Zarząd złożony z reprezentantów ministerstw spraw zagranicznych państw UE, przedstawiciela Komisji Europejskiej, osoby wyznaczonej przez Wysokiego Przedstawiciela UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, 9 przedstawicieli Parlamentu Europejskiego, 3 osób posiadających doświadczenie w zakresie wspierania demokracji lub demokratyzacji w obszarze działania Funduszu. Prezes Zarządu jest wybierany spośród członków Zarządu na okres 3 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji. Posiedzenia Zarządu odbywają się co najmniej 2 razy w roku i są zwoływane przez Prezesa lub na wniosek 1/3 członków. Decyzje są podejmowane większością kwalifikowaną 2/3 głosów, z wyjątkiem decyzji w sprawach zmian statutu, które są podejmowane jednomyślnie. Do kompetencji Zarządu należy mianowanie Dyrektora Wykonawczego i pozostałych członków Komitetu Wykonawczego, ustalanie kierunków działania Komitetu Wykonawczego, zatwierdzanie zasad monitoringu i audytu wewnętrznego, ustalanie strategii i priorytetów działania Funduszu, zatwierdzanie planów pracy, systemów RBM (results-based management), planów finansowych przedstawionych przez Komitet Wykonawczy, zatwierdzanie rocznego budżetu przedstawionego przez Komitet Wykonawczy. Komitet Wykonawczy jest naczelnym organem wykonawczym Funduszu. W skład Komitetu Wykonawczego wchodzi 7 osób, w tym 1 osoba wybrana przez Parlament Europejski, 2 osoby wyznaczone przez wszystkie państwa członkowskie, 3 osoby mające doświadczenie we wspieraniu procesu demokratyzacji lub demokracji na obszarze działania Funduszu i Dyrektor Wykonawczy. Członkowie Komitetu są powoływani na trzyletnią kadencję i mogą być powołani ponownie. Natomiast kadencja Dyrektora Wykonawczego kończy się wraz z zakończeniem przewidzianego w umowie okresu zatrudnienia. Przewodniczący Komitetu jest wybierany spośród członków Komitetu i ma prawo do zwoływania posiedzeń w porozumieniu z dyrektorem Wykonawczym. Komitet Wykonawczy jest zobowiązany do przeprowadzania konsultacji publicznych z instytucjami UE, przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego w oparciu o założenia opracowane przez Zarząd Funduszu.

Strategia ochrony demokracji w Europie. Europejski plan na rzecz demokracji

Kluczowym instrumentem realizacji celów Unii Europejskiej jest opracowywanie strategii ochrony demokracji zwanej europejskim planem na rzecz demokracji przez Komisję Europejską. Europejski plan na rzecz demokracji zawiera analizę stanu obecnego w sferze współczesnych wolności i praw obywatelskich i proponowane działania _de lege ferenda._ Największy wpływ na srategię ochrony demokracji wywierają przeprowadzane konsultacje publiczne. Aktualny europejski plan działania na rzecz demokracji został przyjęty przez Komisję Europejską 3 grudnia 2020 r. po przeprowadzonych od 15 lipca do 18 września 2020 r. konsultacjach publicznych. Europejski plan na rzecz demokracji zwraca uwagę na wpływ transformacji cyfrowej na współczesną demokrację. Transformacja cyfrowa stwarza nowe możliwości dla aktywności obywatelskiej podmiotów politycznych, zwłaszcza dla młodzieży, ułatwiając dostęp do informacji i umożliwiając udział w przenoszącym się do przestrzeni wirtualnej życiu politycznym. Gwałtowny rozwój cyfryzacji stworzył nowe zagrożenia dla życia publicznego. Powstały nowe sposoby finansowania podmiotów politycznych z nieznanych źródeł, infrastruktura wyborcza została dotknięta ryzykiem ataków cybernetycznych, fałszywe informacje szybko rozpowszechniają się w mediach społecznościowych, a dziennikarze są nękani i prześladowani. W celu zapobieżenia dalszej eskalacji zagrożeń płynących z niekontrolowanej transformacji cyfrowej planowane jest zapewnienie większej przejrzystości w dziedzinie „reklamy politycznej” i sporządzenie wytycznych dla partii politycznych państw członkowskich. W sprawozdaniu z wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. dostrzeżono konieczność zabezpieczenia procesu wyborczego przed nieuprawnioną ingerencją państw trzecich, co ma służyć zapobieżeniu dezinformacji ze strony państw trzecich.https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/pl/democracy-and-human-rights/global-democracy

The Economist Intelligence Unit, “Democracy in 2015.Democracy in an age of anxiety”, 2015, s.2

Marika Lerch, „Promowanie demokracji i obserwacja wyborów”, Parlament Europejski 2020

Robert K. Tabaszewski, „Europejski Fundusz na rzecz Demokracji jako instytucja in statu nascendi” w: „Current developments of the European Union Law 2011/12”, Kraków 2012

https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0385_EN.html#title1

https://democracyendowment.eu/en/our-work/where-we-work.html

https://www.democracyendowment.eu/en/events/443:how-think-tanks-and-other-policy-makers-face-unresponsive-governments-in-north-africa-can-dialogue-foster-real-change-in-the-region.html

Statut: Europejski Fundusz na Rzecz Demokracji

https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/new-push-european-democracy/european-democracy-action-plan_pl#wyniki-konsultacji-publicznych

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW w sprawie europejskiego planu działania na rzecz demokracji, Bruksela 2020

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_4632Adam Jarosz, Krzysztof Olszewski, Lucyna Czechowska, Magdalena Bierowiec, „Polityka zagraniczna III RP: Koncepcje, bezpieczeństwo kwestie prawne i polonijne”, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011, s.351

Urszula Kuczewska, „Lobbing w Unii Europejskiej”, Warszawa 2002, s.46

Andreas Auer, "European Citizen's Initiative" w: European Constitutional Law Review t.1, T-M-C Asser Press and Contributors 2005, s.79-86

Piotr Uziębło, „Demokracja partycypacyjna”, Centrum Badań Społecznych, Gdańsk 2009, s. 56

Stanisław Sagan, „Prawo Konstytucyjne”, Scholar, Warszawa 1999, s.266

Konstytucja Republiki Włoskiej z dnia 27 grudnia 1947

Marek Chmaj, Wiesław Skrzydło, “System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej”, Warszawa 2011,s.145D. Reynié, _L’Opinion européenne en 2009_, Paris 2009, s. 96.

https://www.europarl.europa.eu/election-results-2019/pl/frekwencja/0019.png __

https://www.europarl.europa.eu/election-results-2019/pl/frekwencja/0017.png __

E. Dydak, _Wybory do Parlamentu Europejskiego_, Warszawa 2003, s. 19.

http://cyprus-mail.com/2017/05/31/government-abolishes-compulsory-voting/

https://www.europarl.europa.eu/election-results-2019/pl/frekwencja/0019.png __

The Economy Intelligence Unit, op.cit, s.18, 2016

The Economy Intelligence Unit,”Democracy Index 2019 A year of democratic setbacks and popular protest”, 2020