Wszechświat jest tylko drogą - ebook

Przedmowa do drugiego wydania

KOLEJNY ETAP DROGI

Od ostatniego wydania tej książki upłynęło sześć lat. W skali historii Wszechświata to ciągle ta sama chwila, ale w skali rozwoju nauki o Wszechświecie jeżeli nawet nie nowa epoka, to w każdym razie jej wyraźna zapowiedź. Zarejestrowanie fal grawitacyjnych, powstałych na skutek zderzenia się ze sobą dwu czarnych dziur, nie tylko zadziwia kunsztem predykcji, wynikającej z ogólnej teorii względności i wręcz niesamowitą dokładnością techniki pomiarowej, ale stanowi również początek nowego rozdziału w dziejach badania Wszechświata – początek jego eksploracji przy pomocy fal grawitacyjnych. A dalsze przepowiednie teorii względności – którym po dotychczasowych sukcesach możemy spokojnie zawierzyć – są niezwykle obiecujące: jeżeli zderzające się czarne dziury są źródłem fal grawitacyjnych, to o ileż bardziej potężnym ich źródłem musiał być sam Wielki Wybuch? Ciarki przechodzą na myśl, że może kiedyś uda się „zobaczyć” Początek, lub w każdym razie początek obecnej fazy historii Wszechświata.

Im więcej wiemy o Wszechświecie, tym bardziej nasza droga przez Wszechświat staje się fascynująca. Jakżeż dziś odległe wydają się czasy, gdy Wszechświat można było traktować jako zbiór kawałków materii („ciał materialnych”), układających się w różne konfiguracje dzięki czysto mechanicznym oddziaływaniom. Przez taki mechaniczny Wszechświat człowiek musiał sobie torować drogę z nie mniejszym trudem niż dziś, ale ze swoją świadomością i swoimi problemami czuł się zapewne jeszcze bardziej wyobcowany w ogromie Wszechświata niż my obecnie. W świecie kawałków materii świadomość była całkowicie „nie na miejscu”, podczas gdy dziś nasza myśl nie jawi się już czymś tak obcym w strukturze Całości. Wszak ze Wszechświatem komunikujemy się obecnie bardziej teoretyczną myślą niż bezpośrednim dotykiem i właśnie ten kontakt pozwala nam doświadczać racjonalności Wszechświata. Gdy nasza świadomość, ze wszystkimi jej uwikłaniami w zewnętrzny świat i świat własnych zapętleń, styka się z problemem racjonalności Wszechświata, zamienia go w problem sensu. Już nam nie wystarczy, że Wszechświat można racjonalnie badać, my chcemy wiedzieć, czy to wszystko zmierza do sensownego celu. I to głównie z tym problemem zmagamy się, idąc naszą drogą przez Wszechświat.

Sześć lat, jakie dzieli obecne wydanie tej książki od jej poprzedniego wydania, jest chwilą w historii Wszechświata, ale już znaczącym odcinkiem na naszej drodze. Jak długo idziemy przez Wszechświat, tak długo on nam głosi swoje kosmiczne rekolekcje.

Tarnów, 11 listopada 2017 rokuPOTRZEBA USPRAWIEDLIWIENIA

Gdy Mały Jaś opuści dzień nauki w szkole, potrzebuje usprawiedliwienia, a gdy okaże się, że zamiast na lekcjach polskiego był z kolegami w parku, z usprawiedliwieniem będą kłopoty. Gdy Duży Jan późno w nocy wraca do domu, musi się gęsto usprawiedliwiać przed żoną, ale gdy żona skądinąd wie, że powoływanie się na ważną konferencję to zwykłe wykręty, z usprawiedliwieniem również będą kłopoty.

Usprawiedliwienie to poważna sprawa. Zarówno dla Małego, jak i dla Dużego Jana. Miarą ważności problemów bywa stopień zaangażowania w nie. Gdy ktoś szuka usprawiedliwienia, jest zwykle poważnie zaangażowany. W przeciwnym razie nie zależałoby mu, aby się usprawiedliwiać. Ale są także usprawiedliwienia, których potrzeba wynika z natury rzeczy, nawet wtedy gdy nikt sobie tego nie uświadamia. I to są usprawiedliwienia największej wagi. W tym sensie grzesznik potrzebuje usprawiedliwienia, choćby nawet dobrze mu było z jego grzechami. Szczelina, jaka powstała w najgłębszych pokładach ludzkiej istoty, woła swoim rozdarciem. Ludzkie istnienie jest zagrożone i domaga się, aby ktoś przywrócił mu rację bytu, aby je usprawiedliwił.

W jakim znaczeniu Wszechświat potrzebuje usprawiedliwienia? Badając Wszechświat, w nim samym szukamy racji jego istnienia; chcemy, by sam się usprawiedliwił. Leibnizowska zasada racji dostatecznej, brzytwa Ockhama i wiele innych reguł metodologicznych to tylko różne odmiany postulatu samousprawiedliwienia się Wszechświata. W gruncie rzeczy idzie tu o coś podobnego jak w przypadku Małego i Dużego Jana, z tym że oni musieli uzasadnić swoją nieobecność, a Wszechświat powinien się usprawiedliwić z tego, że jest i że jest taki, jaki właśnie jest.

Ale Wszechświat potrzebuje usprawiedliwienia także w sensie podobnym do tego, jakiego domaga się stan grzesznika. Ślepa bezwładność praw przyrody, ewolucja materii dokonywająca się metodą kosztownych prób i niewybaczalnych błędów, tęsknoty ludzkiego rozumu ulegającego niszczącemu działaniu kosmicznego środowiska – to wszystko woła o usprawiedliwienie. I nie idzie tu tylko o własne dobre samopoczucie: żeby bezsensowną układankę zmusić, za pomocą jakiejś ekwilibrystyki, do wyrażania narzuconego jej wzoru. Idzie przede wszystkim o ocalenie racjonalności. Tej racjonalności, z której wyrasta cała filozofia ludzkości i cała stworzona przez ludzkość nauka. Jeżeli bowiem nie ma usprawiedliwienia dla Wszechświata, nie ma go również dla naszych pytań: poczucie racjonalności jest najbardziej irracjonalną sztuczką spłataną nam przez pozornie tylko istniejące nic.

W tym sensie wszystkie myślowe wysiłki ludzi są jedynie próbami usprawiedliwienia Wszechświata. I dlatego, być może, tytuł, jaki nadałem rozważaniom, którymi obecnie dzielę się z Czytelnikami, jest mało pokorny. Tym bardziej że nie zawierają one żadnej nowej wizji ani żadnej nowej teorii filozoficznej, dzięki której Wszechświat poczułby się bardziej na swoim miejscu. Rozważania te podejmują jedynie wątek, nazywając go po imieniu: jak usprawiedliwić Wszechświat, który nas wyprodukował i do którego należymy?

Wszystkie myśli przedstawione w tej książce mają raczej charakter „refleksji w głąb” niż systematycznego studium. Nie chcę przez to twierdzić, że moje myśli są rzeczywiście głębokie. „W głąb” jest kierunkiem moich intencji, a niekoniecznie wykonania. I z podobnymi intencjami Czytelnik powinien nachylać się nad tymi stronicami. Bo jedno jest pewne – błądząc po powierzchni, niczego nie da się usprawiedliwić.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------