Wszechświat Lema - ebook

Spis treści

Wstęp

Szpital Przemienienia – walka z chorobą kultury

Science fiction a polityka – wersja Stanisława Lema

Kosmogonia i konsolacja

Intertekstualność a poznanie u Lema

Literackie przygody uniwersalnego Rozumu (O eseistyce Stanisława Lema)

Przypadek i wartości (O aksjologii Stanisława Lema)

O myśleniu

Przygody Rycerzy św. Kontaktu

Chaos jako wyzwanie: późna eseistyka Lema

Lektura świata. Stanisław Lem jako czytelnik

Naturalne, sztuczne i dziura w kosmosie

Modele ewolucji u Lema

Lem i świat po 11 września

Informacja bibliograficzna

Kalendarium życia i twórczości Stanisława Lema

Indeks bohaterów książek Stanisława Lema

Indeks nazwisk

PrzypisyWSTĘP

Książka niniejsza to swoisty „raptularz lemologa”, nie oznacza to jednak, że brak jej konstrukcyjnego zamysłu. Ze stukilkudziesięciu tekstów o twórczości Lema, które dotychczas opublikowałem, wybrałem do niej tylko trzynaście – o trzy więcej niż w pierwszej, tradycyjnej wersji tej książki. Zdecydowaną większość z tego, co napisałem, stanowiły bowiem różne wersje wstępów lub posłowi do książek autora Solaris, tekstów zatem swoiście użytkowych, wprowadzających czytelników w problematykę poszczególnych powieści, esejów czy opowiadań. Szkice te zostaną zapewne zebrane w postaci osobnego, „interpretacyjnego” tomu, nie tym razem jednak. Nieco inny charakter miała napisana przeze mnie przed kilkunastu laty książka Zufall und Ordnung. Zum Werk Stanisław Lems, wydana po niemiecku przez wydawnictwo Suhrkamp z Frankfurtu nad Menem w roku 1986. Składały się na nią w większości teksty poświęcone poszczególnym książkom Lema, a więc bardziej interpretacyjne niż problemowe, a później wykorzystywane często w formie posłowi do Lemowej prozy. Także i ten tom, którego po polsku nie wydałem, bo po prostu nie byłem z niego w pełni zadowolony, nie może dziś zostać w edycji polskiej powtórzony.

Oddaję więc obecnie pod osąd czytelnika jeszcze inną książkę, na którą składają się prace nieco obszerniejsze, poświęcone wybranym tematom pisarstwa Lema. Najważniejsze z tych tematów to kolejno: natura ludzkiego umysłu i etyczne aspekty psychiatrii, aspekty polityczne fantastyki, aksjologia i jej uwikłanie w problematykę przypadku, dzieje Rozumu i Myślenia, sprawa kontaktu z Obcością, krytyka współczesnej cywilizacji, problem lektury świata, relacji pomiędzy naturalnością i sztucznością, wreszcie problem ewolucji w ujęciu generalnym oraz ewolucja Lemowych światów jako odbicie ewolucji światopoglądu autora. Zamykają książkę refleksje nad terrorystycznym atakiem na Amerykę z punktu widzenia przewidywanych przez pisarza nurtów przemiany współczesnej kultury i technologii. Osobne miejsce zajmują w tym tomie analizy form dyskursu opisujące rolę intertekstualności i relacje między eseistyką i fikcją literacką.

Czy wyczerpuje to najważniejsze spośród tematów podejmowanych przez Lema? Oczywiście nie. Idea stworzenia wyczerpującej monografii jego twórczości w każdym jej potencjalnym autorze wzbudzić musi popłoch. Uczucie owo stąd się bierze, że zadaniem monografisty musiałoby być najpierw zapoznanie się z kilku czy kilkunastu tysiącami zasadniczych tekstów z dziedziny literaturoznawstwa, filozofii, socjologii, politologii, kulturoznawstwa, cybernetyki, fizyki, biologii, genetyki, medycyny, astronomii i kosmologii, matematyki i szeregu jeszcze innych dziedzin, w obrębie których Lem zabiera głos kompetentnie. Co gorsza, nawet taka encyklopedyczna wiedza nie gwarantowałaby monografiście sukcesu, to bowiem, co u Lema najważniejsze, zachodzi pomiędzy tymi dziedzinami jako próba myślenia ponad systemami ograniczonymi poprzez swój specyficzny język bądź tematykę. Co więcej, myślenie Lema nie jest obleczone w szatę zrygoryzowanego wywodu naukowego, ale uwikłane w literackość i jej konwencje, mieszające fantastyczną fikcję z rozsądnym modelowaniem możliwych stanów rzeczy, żart z powagą, koncept z koncepcją. Tak wybuchowej mieszanki stylów i kodów nie znała wcześniej polska literatura – nic dziwnego, że jej interpretacja bywa tak trudna, że krytyk często nie pojmuje wszystkich komplikacji, jakie rodzą się na styku języka fikcji literackiej i języka nauki, biorąc dosłownie to, co występuje w szacie konwencji, a z drugiej strony lekceważąc – jako żart czy pustą zabawę – coś, co ma niezwykle poważne implikacje poznawcze.

Nie ma więc dotąd monografii Lema (najbliższe temu postulatowi jest dzieło Macieja Płazy O poznaniu w twórczości Stanisława Lema, Wrocław 2006) – i książka niniejsza także nią nie jest, choć jej ambicje nie są wcale małe. Zebrane tu teksty, pisane przez ponad dwadzieścia lat, tworzą coś w rodzaju historii mojej prywatnej lektury tego autora. Ich przedmiot narzucała po części tematyka sesji naukowych, w związku z którymi powstawały, po części moje osobiste zainteresowania, po części wreszcie specyficzna aura wydarzeń zachodzących wokół. Z tego ostatniego wynika fakt, że klamrę książki tworzą, jak się rzekło, teksty zainspirowane przez politykę: pierwszy dotyczy książki będącej pokłosiem wojny i w pierwszej edycji zdeformowanej przez wewnętrzną, wydawniczą cenzurę, drugi powstał w stanie wojennym, co się na nim w sposób wyraźny odcisnęło, ostatni natomiast – niedługo po ataku terrorystów na nowojorski World Trade Center. „Lem-fantasta” budzi zatem refleksje, które łatwo połączyć z wydarzeniami aktualnego tła historycznego.

Te aktualne zdarzenia sprawiają, że teksty Lema opalizują, nabierają nowych znaczeń, dają się czytać inaczej w zależności od kontekstu – bądź zdarzeń politycznych, bądź odkryć technicznych i naukowych, bądź wreszcie zmian zachodzących w życiu codziennym, obyczajach, szeroko rozumianej kulturze epoki. Może dlatego bardzo niewiele w swoich tekstach zmieniłem – jeśli nie liczyć współczesnego komentarza do pewnych tez ze szkicu o polityce u Lema. „Uwspółcześnić” należałoby w nich bowiem wszystko: począwszy od wciąż zmieniającego się kontekstu nauki i techniki, poprzez uwzględnienie dzisiejszych mód intelektualnych i filozoficznych, aż po odniesienie tez poszczególnych szkiców do politycznych aktualiów.

Upływ czasu odcisnął się więc na tej książce o tyle, o ile jest ona w poszczególnych szkicach odpowiedzią na pytania, które sobie zadawałem w miarę narastania historycznych doświadczeń i wciąż nowych lektur. Nadaje to jej charakter odmienny od napisanej „w jednym rzucie” znanej rozprawy Małgorzaty Szpakowskiej. A jednak udało mi się, mam nadzieję, utrzymać pewną konsekwentną linię myślenia o pisarstwie Lema: mam tu na myśli pojmowanie jego eseistyki i prozy literackiej jako dwóch uzupełniających się wzajem sposobów mówienia o tych samych sprawach. Moim zdaniem żaden z tych sposobów z osobna nie pozwala autorowi na osiągnięcie założonego celu – może dlatego, że cała ludzka wiedza o świecie jest splotem anarchicznych w sferze wyobraźni i metody rozumowania tekstów literackich i tekstów zachowujących reguły dobrej empirii i poprawności logicznej. Druga, nie mniej istotna cecha, którą u Lema chciałbym podkreślić, to ścisły związek jego prac poznawczych z problematyką etyczną. Nie ma wprost w jego pisarstwie problemów w taki czy inny sposób nie uwikłanych w etykę i osadzone w danej kulturze systemy wartości. Trzecią cechą jest wreszcie dążność do poszukiwania wspólnych dla wielu różnych dziedzin rzeczywistości struktur funkcjonalnych. Dlatego dzieło rozpoczynające się od analizy utworów literackich może skończyć się w domenie historii społeczeństw, teorii ewolucji lub fizyki atomowej – w każdym z tych obszarów wiedzy funkcjonują bowiem pewne wspólne prawidłowości i schematy działania.

Twórczość Lema stanowi więc jak gdyby potężną sieć powiązanych z sobą tematów, obrazów, tekstów. Skupiwszy uwagę na dowolnym fragmencie, przechodzimy stopniowo i nieuchronnie do ujęć coraz szerszych, wreszcie aspirujących do objęcia Całości – takich przejść od szczegółu do ogółu będzie w tym tomie sporo, żadna jednak z tych propozycji nie obejmie Wszystkiego, choć ambicję taką czytelnik odnajdzie także w analizowanym dziele. Jeśli coś bowiem powinno łączyć autora z jego krytykiem, to przynajmniej to jedno: pragnienie ogarnięcia całości możliwych sensów i wszystkich aspektów świata. Osiągnąć tego wprawdzie niepodobna – pozostaje jedynie poznawczy gest, którego bezradność i podszyty zgrywą patos równoważy pełną nudnej i drobiazgowej pedanterii postawę właściwą pewnemu przynajmniej, pozytywistycznemu odłamowi „nauki serio”. Lem jako myśliciel szybuje niewątpliwie ponad te ograniczenia – dlatego próba towarzyszenia mu jest przygodą tak fascynującą.Informacja bibliograficzna

"Szpital Przemienienia" – walka z chorobą kultury, w zbiorze: Zagłada chorych psychicznie. Pamięć i historia, red. naukowa: Tadeusz Nasierowski, Grażyna Herczyńska, Dariusz Maciej Myszka, ENETEIA Wyd. Psychologii i Kultury, Warszawa 2012, s. 383-391.

Science fiction a polityka – wersja Stanisława Lema, pierwodruk w wersji pierwotnej: „Pamiętnik Literacki”, 1983, z. 2, s. 83–113.

Kosmogonia i konsolacja, pierwsza wersja szkicu ukazała się po niemiecku w książce: J. Jarzębski, Zufall und Ordnung. Zum Werk Stanisław Lems, aus dem Polnischen von F. Griese, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1986, s. 180–212; pierwodruk po polsku: „Nurt” 1984, nr 12, s. 1, 28–30; oraz 1985, nr 1, s. 1, 27–29; po węgiersku: Lem vígasztaló kozmogóniája. Forditotta Pálfalvi Lajos, „Szép Literatúrai ajándék”, Pécs 1995/1–2, s. 137–144.

Intertekstualność a poznanie u Lema, pierwodruk po francusku: Intertextualité et connaissance dans l'oeuvre de Stanisław Lem, traduit par M. Smorąg, „Revue des Etudes Slaves”, t. 63, f. 2: Contre une verité exclusive. Littérature polonaise de 1939 à 1989, Paris 1991, s. 564–576. Pierwodruk po polsku: „Teksty Drugie” 1992, nr 3, s. 53–71.

Literackie przygody uniwersalnego Rozumu (O eseistyce Stanisława Lema), pierwodruk w tomie zbiorowym: Polski esej. Studia pod red. M. Wyki, Universitas, Kraków 1991, s. 79–114.

Przypadek i wartości (O aksjologii Stanisława Lema), pierwodruk w zbiorze: O wartościowaniu w badaniach literackich. Studia pod red. S. Sawickiego i W. Panasa, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1986, s. 273–298.

Tekst O myśleniu, wygłoszony jako wykład w 2011 w wiedeńskiej Stacji PAN, nie był dotychczas drukowany.

Przygody Rycerzy św. Kontaktu, pierwodruk: „Odra” 1991, nr 9, s. 32–39.

Chaos jako wyzwanie: późna eseistyka Lema, pierwodruk pt. Lem na krawędzi, „Fantastyka Nowa” 2001, nr 9, s. 69–72.

Lektura świata. Stanisław Lem jako czytelnik, pierwodruk w niniejszym tomie.

Modele ewolucji u Lema, „Postscriptum. Półrocznik Szkoły Języka i Kultury Polskiej. Uniwersytet Śląski w Katowicach” 2006, nr 1(51), s. 55-66.

Naturalne, sztuczne i dziura w kosmosie, pierwodruk: „Kwartalnik Artystyczny” 2000, nr 1 (25), s. 53–62.

Lem i świat po 11 września, pierwodruk: „Dekada Literacka” 2002, nr 1/2, styczeń–luty, s. 21–29.Kalendarium życia i twórczości Stanisława Lema

12 września 1921 Stanisław Lem urodził się we Lwowie, jako syn zamożnego lekarza laryngologa Samuela Lema i Sabiny z Wollnerów.

„…byłem potworem. (…) z pewną przesadą może; ale to, że terroryzowałem otoczenie, zwłaszcza jako zupełny malec, jest prawdą. Jadać godziłem się, kiedy ojciec stojąc na stole na przemian otwierał i zamykał parasol. (…) Nauczyłem się pisać w czwartym roku życia, niemniej nie miałem tą drogą niczego specjalnie rewelacyjnego do zakomunikowania.

W biednym kraju, jakim była przedwojenna Polska, niczego mi nie brakowało. Miałem i francuską guwernantkę, i niezliczone ilości zabawek, a świat, w którym dorastałem, uważałem za coś niebywale stabilnego.

Moje pierwsze lektury były dość szczególnego rodzaju. Były to atlasy anatomiczne i dzieła medyczne należące do ojca, które przeglądałem w czasach, kiedy z trudem potrafiłem coś przeczytać, a tym mniej z nich rozumiałem…”

1932 Rozpoczęcie nauki w II Państwowym Gimnazjum im. K. Szajnochy we Lwowie.

„W szkole byłem dobrym uczniem. W kilka lat po drugiej wojnie światowej od pewnego starszego człowieka zajmującego jakieś stanowisko w przedwojennym szkolnictwie dowiedziałem się, że kiedy zbadano iloraz inteligencji wszystkich uczniów gimnazjów – musiało być to w roku 1936 lub 1937 – uzyskałem 180 punktów i – wedle słów tego człowieka – byłem najinteligentniejszym dzieckiem w całej południowej Polsce.

Byłem molem książkowym. Czytałem wszystko, co wpadało mi w ręce: wielkie narodowe poematy, powieści, książki popularnonaukowe…”

1939 Matura.

1940–1941 Studia na Uniwersytecie Medycznym we Lwowie.

„…dostałem się tam dosyć okólną drogą, bowiem wcześniej zdawałem egzamin na politechnikę, gdzie ciągnęły mnie zainteresowania. Egzamin zdałem, ale ze względu na niedobre pochodzenie społeczne (ojciec zamożny laryngolog – czyli średnia burżuazja) nie zostałem przyjęty… Wówczas ojciec postanowił wykorzystać swoje znajomości… i dzięki pomocy bardzo znanego wówczas biochemika, profesora Parnasa, udało mu się wsadzić mnie, zresztą bez najmniejszego entuzjazmu z mojej strony, na medycynę”.

1942 Po zajęciu Lwowa przez wojska niemieckie praca w charakterze pomocnika mechanika oraz spawacza w garażach niemieckiej firmy odzyskującej surowce.

„W tym okresie w sposób bardzo bezpośredni i «praktyczny» dowiedziałem się, że nie jestem «Aryjczykiem». Moi przodkowie byli Żydami, jednak ja nie miałem pojęcia o judaizmie ani, niestety, o żydowskiej kulturze. Właściwie dopiero nazistowskiemu ustawodawstwu zawdzięczam świadomość o moim pochodzeniu. Udało nam się jednak uniknąć uwięzienia w getcie – dzięki fałszywym dokumentom wraz z rodzicami zdołałem przetrwać ten czas.

Wykradanie amunicji z tak zwanego Beutepark der Luftwaffe we Lwowie i przekazywanie jej jakiemuś nieznajomemu człowiekowi, o którym wiedziałem tylko, że działa w ruchu oporu, uważałem za swój obowiązek. (Byłem zatrudniony w niemieckiej firmie i miałem dostęp do tego składu)”.

1944 Po ponownym wkroczeniu armii radzieckiej kontynuacja studiów medycznych.

1946 Wyjazd do Krakowa w ramach akcji repatriacyjnej, wraz z całą rodziną.

„W 1946 roku przeprowadziliśmy się ze Lwowa do Krakowa, tracąc w wyniku wojny cały dobytek. Mój siedemdziesięciojednoletni ojciec został z tego powodu zmuszony do pracy w szpitalu – nie istniała możliwość założenia prywatnej praktyki. Zamieszkaliśmy w Krakowie, w jednym pokoju, ojciec nie miał nawet środków na kupno własnego sprzętu”.

Debiut literacki – powieść Człowiek z Marsa, drukowana w odcinkach w „Nowym Świecie Przygód”, nr 1–31 (w formie książkowej wyd. dopiero w 1994 – Nowa, Warszawa).

„Człowiek z Marsa został przeze mnie napisany wyłącznie w celach zarobkowych, «dla chleba»…”

Rozpoczęcie współpracy z „Tygodnikiem Powszechnym” (do 1948), „Żołnierzem Polskim” (do 1947), „Kuźnicą” (do 1947) – publikacja wierszy i opowiadań.

„Przypadkiem przekonałem się, jak mogę przyjść rodzinie z pomocą – do pewnego «groszowego» tygodnika napisałem szereg opowiadań (jako kryminały nie były wcale złe). Poza tym pisywałem także wiersze, drukowane w «Tygodniku Powszechnym». Wydrukowałem tam także dwie nowele – nie tyle science fiction, ile na pograniczu fantazji – oraz opowiadania, które ukazały się tu i tam. Nadal jednak nie traktowałem mego pisania całkiem serio”.

Podjęcie studiów na wydziale medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

„…mógłbym zarabiać dość dużą sumę, nie pamiętam dziś jaką, jako spawacz. Z jednej strony kusiło mnie to poważnie, gdyż życie w Krakowie należało zaczynać praktycznie od zera; z drugiej jednak strony ojciec był bardzo złamany myślą, że mógłbym przerwać rozpoczęte studia… Przez pewien czas igrałem tak pomiędzy tymi myślami, aż w końcu zdecydowałem się i zapisałem się na medycynę”.

Przynależność do Zespołu Młodych „Inaczej”.

1947 Publikacja artykułów z zakresu medycyny w „Polskim Tygodniku Lekarskim”.

Współpraca z miesięcznikiem „Życie Nauki” (do 1949)

„Poza tym dla miesięcznika «Życie Nauki» sporządzałem przegląd periodyków naukowych z punktu widzenia metodologii nauk. Tym sposobem wplątałem się w nieszczęsną aferę z Łysenką, ponieważ streściłem spór pomiędzy nim a rosyjskimi genetykami «w sposób tendencyjny». Teorię Łysenki o dziedziczeniu cech nabytych uważałem za absurdalną, co po kilku latach się potwierdziło, jednak moje stanowisko w tej kwestii miało dość katastrofalne skutki dla naszego miesięcznika”.

1948 Uzyskanie absolutorium bez przystąpienia do ostatnich egzaminów w celu uniknięcia pracy lekarza wojskowego.

„Wszystkich moich kolegów brano do służby wojskowej, i to nie na rok albo dwa, ale tak, że na zawsze zostawali w wojsku”.

Praca na stanowisku młodszego asystenta w Konwersatorium Naukoznawczym prowadzonym przez doktora Mieczysława Choynowskiego (do 1950).

„Przedstawiłem mu najdroższe memu sercu prace: o teorii funkcji mózgu oraz traktat filozoficzny. Choynowski nie pozostawił na nich suchej nitki i wziął mnie pod swoje skrzydła. Tym samym zmusił mnie do czytania dzieł z zakresu logiki, metodologii nauk, psychologii, psychotechniki (teorii testów psychologicznych), historii nauk przyrodniczych oraz wielu innych dziedzin”.

Rozpoczęcie pisania powieści Szpital Przemienienia.

„Powieść tę napisałem w 1948 roku, na ostatnim roku studiów. Ukazała się jednak dopiero w 1955 roku, ponieważ nie odpowiadała ówcześnie obowiązującym socrealistycznym wzorcom.

…co kilka tygodni jeździłem do Warszawy, najtańszą klasą siedzącą, bo byłem wtedy ubogi, nocnym pociągiem na nie kończące się konferencje do «Książki i Wiedzy», gdzie maglowano mój Szpital Przemienienia, gdzie obrastał rozmaitymi recenzjami wewnętrznymi, które objawiały jego dekadenckość i kontrrewolucyjność. Tłumaczono mi, że tu trzeba przerobić, tam dodać, tam ująć itd. Wciąż stwarzano mi nadzieję, tak że ciągle ją na nowo pisałem, wciąż zmieniałem… Ponieważ Szpital Przemienienia był uznany za chybiony ideologicznie, więc wyduszano ze mnie dalsze części dla «kompozycyjnego» zrównoważenia…”

1951 Pierwsza książka, powieść Astronauci, wyd. Czytelnik, Warszawa (równolegle drukowana w odcinkach w „Sztandarze Młodych” 1951, nr 293–310, 1952 nr 2– –88); sztuka w 4 aktach Jacht „Paradise”, napisana wspólnie z R. Hussarskim, wyd. Czytelnik, Warszawa (prapremiera Szczecin, Teatr Współczesny 1952).

„Dziś jestem zdania, że moje pierwsze powieści science fiction pozbawione są wszelkiej wartości (pomimo że doczekały się licznych wydań i zyskałem dzięki nim światowy rozgłos). Pisałem je – na przykład Astronautów wydanych w 1951 roku – z pobudek, które i dziś rozumiem, choć przedstawiony w nich świat zdecydowanie przeczy wszystkim moim życiowym doświadczeniom. (…) Dziś wywołuje ona we mnie tylko niesmak.

W tamtych latach na bieżąco zaznajamiałem się z nowinkami z różnych dziedzin nauki, ponieważ w Krakowie powstała instytucja rozdzielająca książki nadchodzące ze Stanów Zjednoczonych (i do pewnego stopnia z Kanady), rozsyłane następnie do wszystkich polskich uniwersytetów. Z nadchodzących paczek mogłem «pożyczać» wszystkie pozycje, które wzbudzały moje zainteresowanie, pośród nich znalazła się również książka Wienera The Human Use of Human Beings. Nocami zachłannie wszystko czytałem, aby jak najszybciej przesłać książki adresatom. W oparciu o przeczytany materiał napisałem powieści, których się nie wstydzę: Eden, Solaris, Niezwyciężony i tak dalej”.

1953 Ślub z Barbarą Leśniak, studentką medycyny.

„Nie mieliśmy jeszcze wtedy mieszkania, gdyż ja miałem maleńki pokoik z grzybem, zaś żona, kończąca medycynę, mieszkała razem z siostrą na ulicy Sarego, toteż stałem się dojeżdżającym mężem”.

Początek współpracy z „Nową Kulturą” (do 1962), „Przekrojem” (do 1964, m.in. fragmenty powieści Obłok Magellana: 1953 nr 454/455, 1954 nr 456–488), „Życiem Literackim” (do 1970).

1954 Śmierć ojca.

Sezam i inne opowiadania, wyd. Iskry, Warszawa.

„Pod koniec lat pięćdziesiątych, po śmierci mego ojca, udało mi się zdobyć dla nas – mnie i mojej żony – niewielki domek na południowych obrzeżach Krakowa…

Również w tamtym czasie zetknąłem się po raz pierwszy z mym przyszłym agentem literackim Franzem Rottensteinerem z Wiednia”.

1955 Powieści: Czas nieutracony, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków; Obłok Magellana wyd. Iskry, Warszawa.

„Obłok Magellana uważam za utwór dosyć słaby, szczególnie ze względu na swoją warstwę językową. Pamiętam, że w czasie pisania tej książki chodziłem z zeszytem, w którym zapisywałem kwiecie stylistyczne, które właśnie wymyśliłem i bałem się zapomnieć. Byłem wtedy pod znacznym wpływem Rilkego, więc moja stylistyka była jakby dziesiątą wodą po tym poecie. Jeśli nałożymy to dodatkowo na przesłodzoną fabułę, uzyskujemy ekstrakt socrealistycznego czasu”.

Złoty Krzyż Zasługi.

1957 Szkice o cybernetyce Dialogi, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„W tym utworze jest niezwykle dużo dziwnych proroctw, szczególnie w tych fragmentach rozważań, które dotyczą zapaści systemu centralistycznego, tak że gdy dziś czyta się tę książkę, odnosi się często wrażenie, że została napisana dwa tygodnie temu. (…) Za wcześnie chyba tę książkę napisałem, więc wszystko wydawało się jakby problemem z księżyca, a całość pozostała bez rezonansu jak kamień w błoto rzucony”.

Opowiadania Dzienniki gwiazdowe, wyd. Iskry, Warszawa.

„Stylizacja głównego bohatera Dzienników, Ijona Tichego, na barona Münchhausena czy Guliwera nie była świadomym zabiegiem pisarskim. (…) Pewnych fragmentów tej książki nie publikowano w krajach byłego bloku sowieckiego ze względów cenzuralnych, nie przywiązywałem jednak do tego specjalnej wagi”.

Felietony w „Zdarzeniach” – tygodniowym dodatku „Gazety Krakowskiej” (do 1960); ponowne nawiązanie współpracy z „Tygodnikiem Powszechnym”.

1958 Rozpoczęcie współpracy z „Twórczością” (do 1966).

1959 Powieści: Eden, wyd. Iskry, Warszawa; Śledztwo, wyd. MON, Warszawa; opowiadania Inwazja z Aldebarana, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Eden jest mi dzisiaj obojętny. (…) Pisarsko to chyba niewypał, gdyż skażony jest schematyzmem bohaterów i płaskim widzeniem świata, choć jest to powieść, którą się «czyta».

Śledztwo nie kontentuje mnie w pełni, chociaż jest całkiem przyzwoicie napisane i stwarza spore napięcie”.

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

1961 Powieści: Pamiętnik znaleziony w wannie, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„W tej książce jest zawarta koncepcja, która wykracza poza wszelkie doraźności satyry politycznej. (…) Człowiek bowiem istotnie jest zdolny do potraktowania wszystkiego, co pojawia się w jego polu percepcji, jako komunikatu. Uczynienie z tego principium kompozycji powieściowej jest zupełnie niegłupim pomysłem, nawet w planie filozoficznym”.

Powrót z gwiazd, wyd. Czytelnik, Warszawa.

„Razi mnie sentymentalizm tej książki, krzepa bohaterów, papierowość bohaterki. (…) Co prawda, sam problem betryzacji uważam nadal za sensowny, ale jego realizację zbytnio uprościłem. Ten świat jest zbyt płaski, jednowymiarowy”.

Solaris, wyd. MON, Warszawa.

„Kiedy wprowadziłem Kelvina na stację solaryjską i kazałem mu zobaczyć przestraszonego i pijanego Snauta, sam jeszcze nie wiedziałem, co go przerażało. (…) W tym momencie nie wiedziałem, ale wkrótce się miałem dowiedzieć, bo przecież pisałem dalej…

Trudno mi dodawać coś jako komentarz do tej książki. Sądzę, że udało mi się w niej powiedzieć to, co zamierzałem”.

Opowiadania Księga robotów, wyd. Iskry, Warszawa.

1962 Felietony i szkice Wejście na orbitę, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Początek współpracy z czasopismem „Litieraturnaja Gazieta” (Moskwa).

„Bardzo nieciekawe to były lata. Zwykle w zimie na jeden miesiąc jeździliśmy do Zakopanego na narty. W lecie, przez cały czerwiec, z uwagi na mój katar sienny, na który wówczas nie było jeszcze środków ratunkowych, wyjeżdżałem na okres pięciu, sześciu tygodni do domu Związku Literatów w Zakopanem i tam pisałem jak szalony. (…) Poza tym nic ciekawego się nie działo. Żona pracowała w rentgenie jako lekarz radiolog, a ja byłem zwykłym członkiem Związku Literatów… Gdzieś z tego okresu pamiętam pierwsze wyjazdy z delegacjami literatów do NRD, potem do Pragi i Związku Radzieckiego, gdzie noszono mnie niemal na rękach”.

1963 Opowiadania i scenariusze widowisk telewizyjnych, Noc księżycowa, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

1964 Powieść Niezwyciężony, wyd. łączne z kilkoma opowiadaniami, MON, Warszawa.

„Jest to zupełnie przyzwoicie wykonana «maszynka» narracyjna osnuta na niefikcyjnym problemie”.

Szkice o cybernetyce Summa technologiae, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Summa technologiae dowodzi, że jestem wprawdzie rozczarowanym, ale nie zdesperowanym naprawiaczem świata – nie uważam bowiem, że ludzkość na zawsze już pozostanie «nieuleczalnym, beznadziejnym przypadkiem»”.

Opowiadania Bajki robotów, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Bajki robotów były jedynie freblówką do Cyberiady. (…) Połączenie stylu narracji Trylogii z elementami cybernetyki jest wielkim dziwactwem, ale zawsze mnie to bardzo pociągało”.

1965 Opowiadania: Cyberiada, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków; Polowanie, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„W Cyberiadzie paradygmatyka par excellence wzięta z nauk fizycznych potraktowana jest złośliwie i żartobliwie. Widać to ładnie w opowiadaniu Smoki prawdopodobieństwa, gdzie wprowadzona została paradygmatyka mechaniki kwantowej. (…) Jest to utwór, który zawsze sprawiał ogromną radość fizykom teoretycznym. Pewien polski fizyk przetłumaczył, jak umiał, to opowiadanie na angielski – były to lata, kiedy nie byłem jeszcze tak tłumaczony na Zachodzie – po to, aby demonstrować je swoim zagranicznym kolegom po fachu”.

Nagroda literacka Ministra Kultury i Sztuki II stopnia.

1966 Wspomnienia Wysoki Zamek, wyd. MON, Warszawa.

„Nie jest to żadna powieść, co niejednokrotnie powtarzała krytyka. Tam nie ma ani jednego elementu fikcyjnego, a jeśli można mówić o jakimś kłamstwie, to chyba tylko w tym sensie, w jakim sztukę pojmować możemy jako «piękne kłamstwo». (…) Jeśli chodzi o to dziecko, którym wówczas byłem, bez wątpienia w książce tej opisałem wszystko możliwie wiernie…”

Ratujmy kosmos i inne opowiadania, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

1967 Podjęcie współpracy z „Miesięcznikiem Literackim” (do 1970) oraz z „Nurtem” (do 1977), „Studiami Filozoficznymi” oraz wiedeńskim czasopismem „Quarber Merkur”.

1968 Narodziny syna Tomasza.

Powieść Głos Pana, wyd. Czytelnik, Warszawa.

„Człowiek powinien przyjąć lekcję skromności i pokory. Stajemy w obliczu pewnych zjawisk, których istoty nie jesteśmy w stanie rozszyfrować, nawet wyposażeni w najnowocześniejszy aparat naukowy i wiedzę nie potrafimy rozstrzygnąć choćby o ich przypadkowości lub celowości”.

Eseje Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Filozofia przypadku jest natomiast nieudaną próbą stworzenia teorii dzieła literackiego opartej na empiryzmie. Z książki tej miałem taki pożytek, że dzięki niej dowiedziałem się, jakie czynniki powodują wzloty i upadki powodzenia dzieł literackich”.

Opowiadania Opowieści o pilocie Pirxie, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Z wyjątkiem dwóch, trzech opowiadań jest to zbiór niezbyt szczęśliwy. (…) Wynika to stąd, że zamierzałem napisać jedno, najwyżej dwa opowiadania, a tymczasem rzecz niespodziewanie dla mnie samego nagle się rozrosła. (…) Właściwie tylko dwa fragmenty mi się do dzisiaj podobają: Ananke i Terminus”.

Scenariusz filmowy Przekładaniec, „Film”. Ekranizacja Andrzeja Wajdy, w roli głównej Bogumił Kobiela.

Nagroda miesięcznika „Problemy”.

1970 Eseje Fantastyka i futurologia, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Moja monografia o fantastyce i futurologii stanowi wyraz rozczarowania beletrystyką i innymi tekstami, które mają uchodzić za naukowe, lecz nie wskazują czytelnikowi kierunku, w którym w rzeczywistości podąża świat”.

Podjęcie współpracy z australijskim czasopismem „Science Fiction Commentary”.

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski; nagroda Ministra Spraw Zagranicznych za popularyzację polskiej kultury za granicą.

1971 Recenzje z fikcyjnych książek Doskonała próżnia, wyd. Czytelnik, Warszawa.

„…wówczas, kiedy pisywałem recenzje z nieistniejących książek i wstępy do dzieł, które «kiedyś się ukażą» lub też (tak jak teraz) streszczenia pozycji, które «już dawno powinny zostać napisane, ale jakoś ich nie ma» – za sobą pozostawiłem obszary już wyeksploatowane i wkroczyłem na nowe tereny”.

Opowiadania Bezsenność, tom zawierający m.in. Kongres futurologiczny i scenariusz filmowy Przekładaniec, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Wajda nosił się przez jakiś czas z myślą o ekranizacji Kongresu. Bardzo go to fascynowało w tym okresie – wyobrażał sobie jakiś wielki hotel, w którym mógłby umieścić akcję… nawet taki odnalazł. Ale to też się w końcu rozbiło na pieniądzach, bo okazało się za drogie”.

Członkostwo w Science Fiction Research Association.

Nagroda „Miesięcznika Literackiego”.

1972 Rozpoczęcie współpracy z „Tekstami” (do 1979).

Członkostwo w Komisji Polskiej Akademii Nauk „Polska 2000”.

Ekranizacja Solaris przez Andrieja Tarkowskiego. Film otrzymał Specjalną Nagrodę Jury na festiwalu w Cannes.

1973 Szkice literackie Wielkość urojona, wyd. Czytelnik, Warszawa.

Podjęcie współpracy z czasopismem „Science Fiction Studies” (Montreal) (do lat 80.).

Honorowe członkostwo w Science Fiction Writers of America.

Nagroda literacka Ministra Kultury i Sztuki I stopnia.

1974 Podjęcie współpracy z warszawską „Kulturą” (do 1976).

1975 Rozprawy i szkice, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

1976 Powieść Katar, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków; opowiadania i widowiska telewizyjne Maska, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Katar jest lepszy, bo wiarygodny. Sam jestem mu gotów dać wiarę. Nawet w kategoriach naturalizmu i wiarygodności naiwnej jest to lepiej zrobione. A moje przywiązanie do tego pomysłu bierze się po prostu stąd, że zawsze miałem maniakalny stosunek do tego, co potrafi zdziałać przypadek, koincydencja, ślepy traf czy Los”.

Usunięcie z Science Fiction Writers of America z powodu krytycznych wypowiedzi na temat poziomu amerykańskiej literatury science fiction.

Nagroda Europejskiego Kongresu Science Fiction EUROCON (ponownie w 1980); Nagroda Państwowa I stopnia w dziedzinie literatury.

1978 W czasopiśmie „Itd” cykl felietonów Czy jesteśmy sami w Kosmosie?

1979 Order Sztandaru Pracy II klasy; nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji za całokształt współpracy artystycznej; Wielka Nagroda Literatury Detektywistycznej.

1980 Nagroda czasopisma „Odra”.

1981 Golem XIV, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„W zakresie przypadkowości powstania człowieka sporo z tego, co głosi Golem, należy do moich przekonań, z tym jednak, że wypowiedziane są one z dużą emfazą. (…) Jestem mizantropem, ale nie aż tak wielkim jak Golem”.

Doktorat honoris causa Politechniki Wrocławskiej.

1982 Powieść Wizja lokalna, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Historia powstania tej książki jest nieco odmienna niż pozostałych, gdyż zrodziła ją rozpacz z powodu niemożności napisania książki zamierzonej”.

Wyjazd na roczne stypendium do Wissenschaftskolleg w Berlinie Zachodnim.

1983 Pobyt w Wiedniu (do 1988).

Artykuły publicystyczne w paryskiej „Kulturze” pod pseudonimem „P. Znawca” (do 1987).

1984 Eseje Prowokacja, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Zaskoczył mnie efekt Prowokacji (…), którą niektórzy historycy brali za najprawdziwszą na świecie. Wprawdzie w książce podałem dyskretnie odpowiednie znaki i data napisania przeze mnie recenzji wyprzedza datę ukazania się książki, ale kto uważnie czyta takie daty?”

1986 Eseje Biblioteka XXI wieku, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Przekonałem się, że produkując streszczenia i wstępy mogę w tym samym czasie zrobić znacznie więcej rzeczy, na których mi zależy jako na eksperymentach modelowych, niż gdybym poświęcił każdej z tych rzeczy pełny wysiłek, w dużej mierze tylko rzemieślniczy”.

Austriacka nagroda państwowa w dziedzinie kultury europejskiej za rok 1985; nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku.

1987 Powieści: Fiasko, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Książka ta została w pewnym sensie napisana na zamówienie, w okresie, kiedy wyemigrowałem z Polski po wprowadzeniu stanu wojennego. Wydawnictwo Fisher złożyło mi niezwykle kuszącą propozycję: 100000 marek zaliczki na nieistniejącą powieść. Był to jedyny wypadek w mojej karierze pisarskiej, kiedy pisałem «na zamówienie»”.

Pokój na Ziemi, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Fabuła Pokoju na Ziemi nie była inspirowana ówczesną sytuacją polityczną, starałem się raczej izolować od tego rodzaju wpływów, bieżące doniesienia prasowe na temat nasilających się antagonizmów amerykańsko-sowieckich nie miały bezpośredniego oddziaływania na proces powstawania powieści”.

Polska edycja książki Stanisława Beresia Rozmowy ze Stanisławem Lemem, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków; okrojona przez cenzurę. Rok wcześniej ukazała się edycja niemiecka Lem über Lem. Gespräche, wyd. Insel-Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main. Jest to zapis rozmów przeprowadzonych między listopadem 1981 a sierpniem 1982.

1988 Powrót do Polski.

„W 1989 roku przestałem pisać beletrystykę. Spowodowała to wypadkowa wielu różnych zjawisk. Wprawdzie zachowały mi się szkice pomysłów do wykorzystania, ale uznałem, że eksploatować ich w nowej sytuacji nie warto. Właśnie ziszczanie się, czyli przechodzenie z krainy fantasmagorii w realność wielu rozmaitych moich konceptów, paradoksalnie okazało się przeszkodą w dalszym uprawianiu SF”.

1990 Publikacja studiów i esejów w „Tekstach Drugich” i „Dekadzie Literackiej” (do 1992).

1991 Austriacka nagroda państwowa im. Franza Kafki w dziedzinie literatury.

1992 Rozpoczęcie cykli felietonów: Świat według Lema w „Tygodniku Powszechnym” oraz Rozważania sylwiczne w „Odrze”.

Prognozy futurologiczne Vergangenheit der Zukunft, wyd. Insel, Frankfurt am Main–Leipzig.

Planetoida nr 3836 otrzymała imię Stanisława Lema nadane przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.

1993 Publikacja esejów w „PC Magazine” (do 1998), zebranych później w tomach Tajemnica chińskiego pokoju oraz Bomba megabitowa.

1994 Członkostwo Polskiej Akademii Umiejętności.

1995 Nagroda im. J. Parandowskiego przyznawana przez Polski PEN Club; medal międzynarodowego Stowarzyszenia Uczestników Lotów Kosmicznych.

1996 Eseje Tajemnica chińskiego pokoju, wyd. Universitas, Kraków.

Nagroda Wielka Fundacji Kultury; order Orła Białego.

1997 Honorowe obywatelstwo miasta Krakowa

1998 Doktoraty honoris causa: Uniwersytetu Opolskiego, Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Medycznego, Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1999 Eseje Bomba megabitowa, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

2000 Eseje Okamgnienie, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Konfrontacja moich idealistycznych futurologicznych wyobrażeń z rzeczywistością trochę przypomina kraksę. Nie to powstało, co było moim marzeniem, ale to, co przewidywałem jako możliwe, i co okazało się dochodowe, co można dobrze sprzedać”.

Tom Przekładaniec zbierający wszystkie scenariusze filmów, widowisk telewizyjnych i słuchowisk radiowych, w tym m.in. nie publikowane dotąd scenariusze filmowe Pamiętnik znaleziony w wannie i Katar, pisane wspólnie z Janem Józefem Szczepańskim, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„Napisałem, razem ze Szczepańskim, scenariusz osnuty wokół Pamiętnika znalezionego w wannie. Wszystko było ogromnie groteskowe, a wkład mojego przyjaciela znacznie pomógł w wizualizacji. Był tam posąg agenta, który leży pod stopą innego superagenta jak Turek pod rumakiem Sobieskiego, statua ta dodatkowo była cała nafaszerowana mikrofonami… Było tam jeszcze wiele innych bardzo zabawnych rzeczy. I ten scenariusz poszedł na półki”.

2001 Rozmowy z Tomaszem Fiałkowskim Świat na krawędzi, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

2002 Edycja listów do różnych adresatów Listy albo opór materii, wybór i opracowanie J. Jarzębski, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

„W Niemczech nie jest źle, proszę Pana, choć inflacja i akurat biedny Brandt przewrócił się za mojej tam bytności. (…) Bułki, które podają na śniadanie przeklęte psy łańcuchowe, trzeszczą, proszę Pana, a frytki nie są wcale takie rozmaćkane, jak w Europejskim w Warszawie, lecz są w sam raz złociutko dosmażone, ale to nie może trwać, bo jak może trwać stan, w którym główka sałaty kosztuje 1 markę, a kg bananów 1 markę i 35 fenigów? Trud Murzynów musi zostać doceniony…”

Powtórna edycja rozmów ze Stanisławem Beresiem, uzupełniona o partie skreślone przez cenzurę oraz nowe rozmowy, przeprowadzone we wrześniu i grudniu 2001 Tako rzecze… Lem, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Ekranizacja Solaris przez Stevena Soderbergha, w roli głównej George Clooney.

opracowała Alina DoboszewskaIndeks bohaterów książek Stanisława Lema

Anix (Wizja lokalna)

Arago, ojciec (Fiasko)

Arrhodes (Maska)

Aspernikus Horst (Prowokacja)

Bohater Człowieka z Marsa

Bohater Kataru

Bohater Obłoku Magellana

Bohater Pamiętnika znalezionego w wannie

Bohaterka Maski

Bregg Hal Powrót z gwiazd)

Chemik (Eden)

Corcoran (Dzienniki gwiazdowe)

Cybernetyk (Eden)

Dobb (Non serviam)

Doktor (Eden)

Dońda Affidavid (Dzienniki gwiazdowe)

Eri (Powrót z gwiazd)

Filonous (Dialogi)

Fizyk (Eden)

Gębon (Cyberiada)

Gigacyan (Cyberiada)

Golem XIV (Golem XIV)

Goobar (Obłok Magellana)

Gregory (Śledztwo)

Harey (Solaris)

Hogarth Piotr (Głos Pana)

Hylas (Dialogi)

Inżynier (Eden)

Kauters Orybald (Szpital Przemienienia)

Kelvin Kris (Solaris)

Klapaucjusz (Cyberiada)

Koordynator (Eden)

Kosmogonik (Cyberiada)

Król (Maska)

Mikromił (Cyberiada)

Murdas (Cyberiada)

Orfini, ksiądz (Pamiętnik znaleziony w wannie)

Pirx

Rappaport Saul (Głos Pana)

Rohan (Niezwyciężony)

Sciss Harvey (Śledztwo)

Sekułowski (Szpital Przemienienia)

Smith (Summa technologiae)

Smith Robert (Astronauci)

Snaut (Solaris)

Sołtyk (Astronauci)

Tempe Marek (Fiasko)

Tichy Ijon

Trurl (Cyberiada)

Trzyniecki Stefan (Szpital Przemienienia)

Widdleton, profesor (Człowiek z Marsa)

Wilk Karol (Czas nieutracony)

Xaimarnox (Wizja lokalna)

Zakonnik (Maska)

Zakonnik-medyk (Maska)Indeks nazwisk

Adorno Theodor W.

Amsterdamski Piotr

Amsterdamski Stefan

Asimov Isaac

Bachelard Gaston

Bachtin Michaił M.

Barrow John D.

Barthes Roland

Bartoszyński Kazimierz

Baszniak Tadeusz

Bereś Stanisław

Berkeley George

Blake William

Błoński Jan

Bohm David

Borges Jorge Luis

Brecht Bertolt

Bridgman Percy Williams

Brockman John

Brooke-Rose Christine

Buck Dmitrij

Burgess Anthony

Burke Edmund

Caillois Roger

Campanella Tommaso

Capoulet-Junac Edouard de

Capra Fritjof

Christian J.A.

Cook James

Csicsery-Ronay István

Culler Jonathan

Czapliński Przemysław

Czerniawski Jan

Czernyszewski Nikołaj G.

Dante Alighieri

Darwin Charles

Davies Paul Charles William

Dawkins Richard

Dennett Daniel Clement

Derrida Jacques

Descartes René (Kartezjusz)

Deutsch André

Dick Philip

Ditfurth Hoimar von

Dostojewski Fiodor M.

Drake Frank

Eco Umberto

Eigen Manfred

Eilstein Helena (pseud. Nelly Pospieszalska)

Einstein Albert

Englender Marek

Feyerabend Paul

Fiałkowski Tomasz

Fiut Aleksander

Fonferko Zbigniew

Frye Northrop

Fukuyama Francis

Genette Gérard

Gombrowicz Witold

Goszczyńska Mirosława

Gould Stephan Jay

Graaf Vera

Grabowski Zbigniew Ryszard

Hawking Stephen William

Hayles Nancy Katherine

Heisenberg Werner

Heller Michał

Herbert Zbigniew

Herder Johann Gottfried

Hoffmann Antoni

Hoffmann Ernst Theodor Amadeus

Hofstadter Douglas R.

Hoyle Fred

Humboldt Aleksander von

Hussarski Roman

Huxley Aldous L.

Ingarden Roman

Jauss Hans Robert

Jawłowska Aldona

Jefremow Iwan A.

Kafka Franz

Kagarlicki Julij

Kandel Michael

Kaniewska Bogumiła

Kant Immanuel

Kartezjusz zob. Descartes René

Ketterer David

Kołakowski Leszek

Korzeniewski Bernard

Kristeva Julia

Krośniak Marek

Krzemień-Ojak Krystyna

Kuhn Thomas Samuel

Lacan Jacques

Laplace Pierre Simon de

Le Guin Kroeber Ursula

Leinster Murray

Leś Mariusz M.

Leśmian Bolesław

Levinas Emmanuel

Linneusz Karol

Lisowski Jerzy

Lovecraft Howard Phillips

Macura P.

Malinowski K.W.

Mann Thomas

Mao Tse-tung

Markiewicz Henryk

Markowski Michał Paweł

Maurin Krzysztof

Mickiewicz Adam

Miłosz Czesław

Modzelewska Natalia

Monod Jacques

More (Morus) Thomas

Mrożek Sławomir

Nakoniecznik Arkadiusz

Napiórkowski Kazimierz

Newton Sir Isaac

Nicholls Peter

Nietzsche Friedrich

Nycz Ryszard

Ockham Wilhelm

Orwell George

Ostromęcka Helena

Panufnik Maciej

Parker Jo Alyson

Parrinder Patrick

Pascal Blaise

Piątkowska Jadwiga

Picht Georg

Pitagoras

Placek Tomasz

Platon

Poe Edgar Allan

Popper Karl R.

Pospieszalska Nelly zob. Eilstein Helena

Prigogine Ilya

Quine Willard von Orman

Racine Jean

Rosner Katarzyna

Russell Bertrand

Ruyer Raymond

Sagan Carl

Sartre Jean Paul

Sauerland Karol

Schopenhauer Arthur

Schulz Bruno

Schwarzschild Karl

Scott Walter

Shelley Mary

Singer Isaac Bashevis

Skoneczny Marek

Sławiński Janusz

Sobol-Jurczykowski Andrzej

Sokrates

Sprat Thomas

Stanosz Barbara

Stapledon John

Stempowski Jerzy

Stengers Isabelle

Stoff Andrzej

Suchodolski Bogdan

Suvin Darko

Swedenborg Emanuel

Swift Jonathan

Szacki Jerzy

Szahaj Andrzej

Szekspir William

Szestow Lew I.

Szkłowski Wiktor B.

Szpakowska Małgorzata

Środa Krzysztof

Tatarkiewicz Władysław

Tempczyk Michał

Tierney John

Todorov Tzvetan

Tomasz z Akwinu, święty

Verne Jules

Voltaire (Wolter)

Weber Renée

Weinberg Steven

Weizsäcker Carl Friedrich von

Wells Herbert George

Wickramasinghe Chandra

Wiener Norbert

Winkler Ruthild

Wójcik Andrzej

Wojtasiewicz Olgierd Adrian

Wolicki Krzysztof

Wołk Marcin

Wolter zob. Voltaire

Woydyłło Ewa

Wyka Anna

Wysłouch Seweryna

Zamiara Krystyna

Zamiatin Jewgienij I.

Zembrzuski Stanisław

Zgorzelski Andrzej

Żurowski Maciej