Wybór poezyj pomniejszych Wiktora Hugo - ebook

FELIXOWI GUMIŃSKIEMU

Jeżeli Cnocie, Zdatności i Pracy,

Winni wielbieniem nagradzać rodacy;

Jeżeli wolno za przyjaźń doznaną,

Nieść wdzięczną ręką uplecione wiano;

Te ja przymioty widząc w Twéj osobie,

Te żywiąc w sercu uczucia dla Ciebie,

Dogodzę tylko méj duszy potrzebie,

Gdy Twém imieniem to dziełko ozdobię.

Bruno Kiciński.

POEZYE WSCHODNIE.

OGIEŃ Z NIEBA.

24. Tedy Pan dżdżył na Sodomę i Gomorrhę siarką y ogniem z nieba.

25. Y wywróci! miasta te, y wszystkę w kół krainę,

wszystkie Obywatele miast, y wszystko co się zieleni na ziemi.

GENEZYS. Rozdział XIX.

I.

Czy widzisz jak przeciąga chmura zaczerniona?

To blada, to jaskrawa, to świetna jak łóna,

To martwa jak lato skwarne.

Błyszczą się na tle nocy jakieś ognie krwawe,

Kotłują się po brzegach dymu kłęby czarne,

Słychać jak pożarów wrzawę.

Skądże ta chmura? z nieba, z morza, czy z wulkanu,

Tenże-to wóz ognisty, którym grzeszne Panu

Po gwiazdach rozwożą duchy?

Jej łono tajemniczym będące zamętem,

Skądże to szarpią błysków szalone wybuchy,

Jak długiego węza skrętem?

II.

Morze, i wszędzie morze; fale, jeszcze fale,

Ptak, który się nad niémi zapędził zuchwale,

Próżno chce przebyć to morze.

Bo bałwan, coraz nowym bałwanem zepchnięty,

Po nad natłoczonémi toczy się odmęty,

I głębie bezdenne orze.

Niekiedy wielka ryba z nozdrzy wodę tryska,

I pod wodę płynąca srebrem skrzel połyska,

Modrym ogona ogromem.

Morze kołysze falą jak runami trzody;

Ą pas miedziany wciąga, krążąc nad poziomem,

Błękit nieba w błękit wody.

– Czy osuszyć to morze? rzekł obłok z płomienia,

– Nie, – Odlata słuchając Wszechmocnego tchnienia.

III.

W zielonych wzgórkach nadbrzeże

Patrzy w wód zwierciadło świeże,

Wznoszą pieśń pełną ochoty

Bawołów zbrojni pasterze.

Łowców, rybaków ród śmiały

Koczuje tu, a ich strzały

Z błyskawicą by igrały,

Ich te żłoby, te namioty.

Codzień indziéj te rodziny

Zdrowem powietrzem się nęcą,

Ich dzieci, ich dziarskie syny,

I hoże tańczą dziewczyny

Nad brzegiem, koło ogniska,

Które wiatr wzdyma lub ściska.

Ich tańca niewidząc z bliska,

Rzekłbyś, że duchy się kręcą.

Tak piękne jak noc w pogodę

Z twarzą jak heban dziewice,

W lśniącéj miedzi swą urodę

Przeglądają, żywe, młode;

Inne pod namiot się chronią,

I tam z pełnych wymion ronią

Białe mleko, czarną dłonią

Ciągnąc Wielbłądów samice.

W słonej kąpią się otchłani

Płci zmięszane w jednym tłumie,

Skądże ludzie ci nieznani?

Nikt powiedzieć nam nie umie.

Brzmią chrapliwie ich cymbały,

Na ten odgłos konie rżały,

Brzęk i rżenie się zmięszały

W Oceanu hucznym szumie.

Chmura chwilę w powietrzu zatrzymać się chce.

»Czy tu?« – Nikt nie objawił kto jéj odrzekł: »Nie.«

IV.

Egipt! ubrany w kłosy złociste i kwiaty,

Wskazał pole upstrzone jak dywan bogaty.

Za płaszczyznami płaszczyzny.

Wrzący piasek z południa, przestrzeń wódz północy

Chcą sobie wydrzeć Egipt; on świetny i żyzny

Z dwóch mórz urąga się mocy.

Trzy góry, twór człowieka, sięgały obłoku

Marmurowym trójwęgłem – i taiły oku

Stopy popiołem zasute.

Szły do złocistych piasków od ostrego Szczytu

Rozszérzając się stopnie potworne z granitu

Na krok dwusążniowy kute.

Sfinx różowy, – z marmurów zielonych Bogini,

Strzegły ich, i tym powiek nie mogły płomienne

Przymrużyć wichry z pustyni.

Nawy széroką piersią do portu wpływały;

Siedząc olbrzymie miasto nad morskiémi wały

Myło w nich stopy kamienne.

Zdala zabójczém tchnieniem ryczał semun dziki;

Chrzęszczały łuski tarte o białe kamyki

Pod krokodylów brzuchami.

Wźniosły się jednym tryskiem siwe obeliski, –

I jak tygrysia skóra żółty, w pływał bliski

Nil nakrapiany wyspami.

Król gwiazd szedł na spoczynek, a morze w pogodzie

Ten krąg z żywego złota odbijało w wodzie, –

Tę świata naszego duszę!

Błysły śród świetnéj fali i na krwawem niebie

Dwa słońca, jak dwóch królów, idących do siebie

Przyjazne zawrzéć sojusze.

– Gdzież się zatrzymać? – spytał głos idący z chmury

– Szukaj!... i aż Taboru zatrzęsły się góry.

V.

Piasek i piasek znowu,

Straszne, głuche pustynie

Potworów tu obłowu

Kto uszedł, w zaspach ginie.

Tu nic nie stoi stale,

Gdy ryknie wiatr zuchwale,

Wnet gnany jakby fale

Grzbiet gór piaszczystych płynie.

W tém miejscu sępów żyru

Brzmi czasem głos nieznany,

Od Membry i Ofiru

Przechodzą karawany.

Wzrok ściga ich ciekawie,

Gdy orszak ciągnie zwawie

Po wrzących piasków lawie

Jakby wąż nakrapiany.

Bóg martwe te pustynie

Pod władzę swę wziąść raczył,

On środek téj dziedzinie,

On krańce jéj oznaczył!

Mgłę zawsze widzieć możem

Nad wrzącém jej przestworzem,

Lecz tylko nad tem morzem

Z popiołów piana płynie.

»Czyż tę pustynię w morze zmienić?« chmura bada –

»Dalej!« tak jéj głos drugi z nieba odpowiada. –

VI.

Jak ogromna, śród morza, stércząca opoka,

Lub nawał wież okropném zwalonych wstrząśnieniem,

Tak Babel pusta, széroka.

Zadziwiający świadek nicości człowieka,

Tłumiąc światło księżyca, okrywa z daleka

Cztéry góry swoim cienieni.

Nurzał się gmach zwalony w głębokich przestrzeniach,

A huragany w jego więzione sklepieniach

Wydawały dziwne tony.

Niegdyś blisko ród ludzki gwarzył; mury swemi

Miała kiedyś roztoczyć Babel w koło ziemi

Zakręt niczém niezmierzony. –

Jéj schody miały dumnie wzbić się do zenitu,

A do nich, wielkie góry bokiem swym z granitu

Stopni tylko dostarczały.

Na dawnych szczytach, szczyty natłaczane, nowe,

Piramidalnéj wieży przykrywając głowę

Nieustannie przybywały.

Mniejszemi się wydając zdała od jaszczurów,

Boasy, krokodyle widzialne z tych murów

Śród brył olbrzymich zaległy.

W zbyt obszernym zakresie ginące, zastępy

Palm włosistych, co czoła owéj wieży strzegły,

Zdają się jakby ziół kępy.

Koło rozpadlin muru dziki zwierz się czaił,

Śród słupów i pilastrów na placu obszernym

Gęsty las cieniem zagaił.

Rudych orłów i sępów roje bez ustanku

Noc i dzień przy otwartym krążyły krużganku,

Jakby przy celu niezmiernym.

– Czy to mam zniszczyć? chmura zadaje pytanie,

– Leć! – I dokądze jeszcze unosisz mnie Panie!

VII.

Widok dwóch obcych grodów przed oczy nam stawa.

Piętra kładąc na piętrach wzbiły się w obłoki,

Teraz widać je śpiące śród nocnéj pomroki,

Usnął ich lud, i Bogi, i wozy, i wrzawa;

Pokładły się jak bracia na jedno nadbrzeże;

Księżycem odkreślony cień, kąpie ich wieże.

W różnych przedmiotów tłoku może dostrzedz oko

Wodociąg, schody, słupy z podstawą széroką,

Wydęte kapitele. Tu w niekształtném gronie

Gmach kopuły dźwigają granitowe słonie.

Tam kolosy patrzące w potwory źle sprzęgłe,

Pełzające i z związków ohydnych wylęgłe.

Tam w kwiatach sad na śmiałych wiszący arkadach,

W nim księżyc srébrną szarfę rzuca po kaskadach.

W świątyni wykładanej drogiemi flizami,

Sto bałwanów z jaspisu grozi byków łbami;

Sufity z jednéj tafli nakrywają sale,

A w nich głów kolosalnych nie podnosząc wcale,

Czuwają patrząc w siebie i zasiadłszy w gronie

Bogi z spiżu, wspiérając o kolana dłonie.

Te stopnie, te pałace, te przechody tajne,

W których wszędzie postaci straszą nadzwyczajnej

Ten most, wodociąg, łuki, te wieże okrągłe,

Męczą wzrok przez zakrętów przeglądanie ciągłe.

Na niebie tak te gmachy posępne stérczały,

Jak w morzu stérczéć; zwykły przylądki skały.

Tłok przedmiotów okrytych ciemności ogromem! –

Iskrzyło się gwiazdami niebo nad poziomem,

I przez tysiączne przerwy stojącéj osłonki,

Świéciło jak z pomiędzy tła czarnéj koronki.

Grody piekielne! W żądzach niepowściągłe plemię!

Tam z każdą chwilą nowa roskosz się uśmiécha,

Tajemnicę nieczystą kryje każda strzecha,

I jakby wrzód podwójny bezecniły ziemię.

Spało wszystko! Nad obu miast przestrzenią całą

Tylko niekiedy blade światło się migało.

Lampy rozpusty w samém zatleniu tłumione,

Gasnące ognie biesiad bez ładu rzucone.

Róg ulic cienie zmniejszał, bo go księżyc zbielił,

I tak zbielony w wodzie strumienia odstrzelił.

Kto wié, czyli wątpliwie nie był dosłyszany,

Szmér złączonych uścisków i oddech zmięszany.

Kiedy dwa bratnie grody po dzienném znużeniu,

Gwarzyły spoczywając w lubém uściśnieniu,

A wiatr wzdychając w chłodzie świeżéj Sykomorry,

Tchnący wonią z Sodomy spieszył do Gomorry,

Na ówczas-to przemijał obłok zaczerniony,

»Tu kres!« ozwał się z nieba głos w niém utajony.

VIII.

Grzmi chmura i pryska,

Z niéj płomień wytryska,

I boki jéj rwie.

Siarczysta z nim fala,

Na przepaść się zwala,

Na mury się drze,

I tocząc się lawą,

Odbija jaskrawo

Na białém ich tle.

Gomorro! Sodomo!

Palącąż się słomą

Pokryty wasz gród?

Ta chmura płomienna,

To kara niezmienna

Na grzeszny wasz lud.

Z jéj paszczy szerokiéj,

To na was potoki

Tych siarczystych wód!

Ten lud dni swe przeżył,

Co wczoraj nie wierzył,

Że może być Bóg!

Ich domy w proch poszły.

Ich wozy nie doszły,

Wskazanych im dróg.

W ulicach płomienie

Spłynęły w strumienie,

Któż przebrnąć je mógł?

Na w zniosły szczyt wieży,

Strwożony tłum bieży,

W niéj schronie się chcą.

Gdy inni tam zbiegli,

Snem wiecznym już legli,

I zmarli choc śpią.

Tak mrówki co siły,

I na mur pochyły

Za żérem się pną.

Lecz któż uciéc zdoła,

Kiedy Bóg do koła

Ogniem, gromem dżdży?

Mosty w proch rozściéra,

Duchy w pędzie zbiéra,

Jakby popiół czczy.

Wszystko niszczy w huku,

Az na szarym bruku

Szczątek dachu tkwi.

Rosnąc żar wszechmocny,

Ziemi ubiór nocny

Z czarnych odjął krep.

Jasny jak blask zorzy,

Przelatuje skorzéj

Niż rumak ze step.

Haniebne bozyszcze,

Spadłszy w ogni zgliszcze

Skręca z spiżu łeb.

Grzmi potok niezmierny,

Na lud ten niewierny

Zwala baszty z wież,

Różowo-zielona,

Fala rozogniona,

Wzdęta wzdłuż i wszérz,

Mur powleka wrzącą,

Emaliją lśniącą,

Z swych siarczystych leż.

Głazy z mogił wali,

Agat, porfir pali,

Jakby suchy wrzos;

Z marmuru wzniesiona,

Statua Nabona,

Łamie się jak kłos.

Twór snycerzy dumny,

Ozdobne kolumny,

Płoną jak drew stos.

Magów tłum zebrany,

Niosąc bóstw bałwany,

Na góry się piął.

Próżno król ofiary,

Próżno jakieś czary,

Przy potoku wszczął;

Wnet potok kościoły,

W płomieniste poły,

Swoich ogni wziął.

Daléj gmach porywa,

W którym się ukrywa

Natłoczony lud.

Tam wyspę kamienną,

Swą falą płomienną,

Ściąga w głębię wód.

Ona z razu płynie,

Potém tając ginie,

Jak od słońca lód.

Do wrzącego brzega,

Nadkapłan przybiega;

Ofiary nieść chcą;

I z niego ofiara!

Tli mu się tyjara,

Jak przez palne szkło;

Wznosi rękę do niéj,

Ta przylgła na skroni,

I płonie wraz z nią.

Lud piérzcha ze drżeniem,

Bo oczy płomieniem

Oślepione ma;

Pcha się do bram miasta;

Lecz w niém trwoga wzrasta,

Gdy się próżno pcha;

Przeklęci! pobladli,

Myślą że już wpadli,

Aż do piekieł dna.

IX.

Jak śród ciemnego lochu wstaje więzień stary,

By świadkiem być stracenia skazanéj ofiary,

Tak miano widziéć Babel wspólnicę miast obu,

Patrzącą się w ich stronę z nad gór swego grobu.

Słyszano w czasie trwania tajemnego cudu,

Łoskot, który świat cały przestrachem ocucił,

Tak okropny iż nawet spokojność zakłócił

Żyjącego pod ziemią Głuchoniemych ludu.

X.

Ogień był bez litości! Żaden z potępionych,

Nie mógł uciéc z tych murów zwęglonych, zwapnionych,

A jednak ręce składali do góry,

I ci co się w ostatnim żegnali uścisku,

Pytali się z jakiego Boga to nacisku,

Spłynął Wulkan na ich mury.

Widząc oni ten ogień żywy, ogień boski,

Czynili nadaremnie, w ukryciu się troski,

Umiał Wszechmocny dosiądź za złe sprawy!

Wzywali bogów swoich, lecz karzącym gromem

Padały nieme bogi; – okiem niewidomém,

Kamienném, leli łzy z lawy.

Już wszystko wrzącym, krętym spalone tumanem,

Znikło. Tak człowiek z grodem jak i zboże z łanem,

Wszystko Bóg w koło karząco wyplenił;

Z obu grodów nie stało nic o swojéj mocy,

Wiatr nieznany wiejący owéj strasznéj nocy,

Nawet gór postać odmienił.

XI.

Palma co tém powietrzem płonącém oddycha,

Czuje jak liść jéj żółknie, jak gałęź usycha.

Odjął jéj świéżość płomień zatraty,

Dawno miast obu nié ma. Przeszłości źwierciadło

Jezioro, na wygasłych szczątkach się zapadło;

I dymi jak gdyby z huty.CHŁOPIEC.

O horror! horror! horror!

– SHAKSPEARE. Makbet. –

Turcy tam prześli. Wszystko w gruzach i żałobie!

Chio! Wyspa z win sławna, już tylko w téj dobie

Jest dziką, bezludną skałą.

Chio! któréj pałace, nadbrzeża i bory,

Odbijały się Wmorzu, gdy w ciepłe wieczory

Młodzieży grono skakało. –

Wszystko pustynią. Lecz nie! Gdzie stérczą zwaliska,

Stoi chłopczyk. Z błękitnych oczu łza mu błyska,

Głowa jego pochylona.

Greckie to było dziecię. Przy nim tylko Stała

Jedyna towarzyszka jego róża biała,

W pustoszeniu pominiona.

O biédne dziécię! Stopę nagą krew mu broczy,

Niestety! By osuszyć z łez twe piękne oczy,

Które mają błękit nieba,

Żeby ten zachmurzony błękit rozweselić,

Żeby mu błyskawicy radości udzielić,

Powiédz chłopcze, co ci trzeba?

Żeby to czoło, które przygniotło cierpienie,

Podnieść, żeby w wesołe ułożyć pierścienie,

Dotąd żelazem zuchwale

Nietknięte jasne włosy, które dziś niechcący

Po białéj twojéj szyi spadają niedbale,

Jak liść na wiérzbie płaczącej?

Cóż chcesz? Czemże rozproszę twój smutek ponury?

Chceszże, bym ci czarowny zerwał kwiatek który

Rośnie nad studnią w Iranie?

Czy chcesz owocu tuby, tego drzew Olbrzyma,

Który pod swoim cieniem taką przestrzeń trzyma,

Że koń rok lecąc ledwie z niéj się wydostanie?

Może ten leśny ptaszek, którego śpiewanie

Milsze jest niż oboje, niźli lutni granie?

Może on zmiękczy twój ból? –

Cóż ci dać? kwiatek, owoc, czy cudnego ptaka? –

»Bracie! – Była odpowiedź greckiego chłopaka, –

»Daj mi prochu! daj mi kul!« –III. NIEWOLNICA.

Słyszano śpiew ptaków, tak

harmonijny jak poezjy.

SADY W GULISTANIE.

Gdybym nie była w więzieniu,

Tobym lubiła te strony;

Morze płynące w milczeniu,

Łan kukurydzą zżółcony.

Gdyby nie było w tym kraju

Tego dzikiego zwyczaju,

Że pod murami Seraju

Miecz Spahów błyska się w cieniu.

Nie jestem córką Tatara

Aby mnie strzegła niewiara,

Eunuchy czarno i stare

Stroiły moję gitarę.

W téj, z któréj pochodzę ziemi

Wolno pogadać z młodémi,

I w wieczór potańczyć z niémi,

I przyjąć serc ich ofiarę.

Jednak są piękne te strony:

Bo nawet w zimowéj porze

Przez okno śnieg, ani śrony

I mróz dosięgnąć nie może.

Deszcz ciepły rzeźwi śród lata,

Zielona muszka skrzydlata

Jak żywy szmaragd przelata,

Świecąc się w trawie zielonéj.

Smyrna jak Księżna opływa,

Pyszniąc się złotem swych wieży,

A letnia pora szczęśliwa

Ledwie ją chwilę odbieży; –

Jak z wiosny błogiego daru

Błyszczy się bukiet z puharu,

Tak tu z morskiego obszaru

Lśni się archipelag świéży.

Gdy słońce, blask siejąc złoty,

Powietrze obdarza ciszą,

Lubię te pstre ich namioty,

Co się na słoniach kołyszą;

Lubię ich domki ozdobne

Dziecinnym cackom podobne,

I te wieżyczki ich drobne,

Z których chorągiewki wiszą.

W téj czarodziéjskiéj dolinie,

Zdaje mi się słyszéć głosy,

Których wdzięk z pustyni płynie,

I wzbija się pod niebiosy,

A Jenijuszów tysiące

Niebiańskim, głosem wtórzące,

Nucą harmonije brzmiące,

Których brzmienie nie zaginie.

Dla mnie ma wdzięki urocze

Nad miastem minaret biały,

Gdy na nim bocian klekocze;

Lubię krynicy kryształy,

Która w cieniu palmy tonie;

Lubię słodko tchnące wonie,

Które nieraz w to ustronie

Ciche wiatry przywiéwały.

Dla mnie wtedy błoga dola,

Gdy się na łóże z mchu rzucę

I dumkę hiszpańską nucę,

A rówiennic mych swawola

Różne wymyśla zabawy,

I, w tańcu tłocząc murawy,

Tworzy z siebie okrąg żwawy

Pod okręgiem parasola.

Lecz najbardziéj wtedym rada

Siedziéć i dumać siedzący,

Gdy wietrzyk błogo wiejący

Pod wieczór do mnie się skrada.

Gdy się przyglądam w swobodzie,

Jak niebo skrzy się w pogodzie,

A blady księżyc po wodzie

Swój srebrny wachlarz rozkłada.IV. PEŁNIA.

Per amica silentia lunae.

– Virgilius. –

Księżyc świecił pogodnie igrając po fali,

Okno przecież otwarte miły chłód przyjmuje;

Patrzy Sułtanka, morze łamiące się w dali,

Czarne wysepki brzeżkiem srebrzystym haftuje.

Z Sułtanki ręki brzmiąca wypada gitara.

Słucha pilnie, dźwięk głuchy obija się głucho,

Tureckiéjże-to nawy szum uderza ucho?

Greckiż-to Archipelag porze łódź Tatara?

Może kormoran nurka daje o téj porze,

A woda, jak perłami, z skrzydeł mu ocieka,

Może to straszą Diwy złowieszcze zdaleka,

I z nadmorskich wież baszty obalają w morze.

Cóż-to zakłóca głębię pod samym Serajem?

Nie kormoran to czarny, nie zbujała fala,

Nie kamień, który z wieży w wodę się obala,

Ani wiosła takt biją żeglarzy zwyczajem.

To ciężkie worki spadły. W nich jęk słychać w dali,

Ktoby za niemi nurty zwiedziéć był ciekawy,

Ruszające się ludzkie dostrzegłby postawy.....

Księżyc świecił pogodnie igrając po fali. –