Wykład wstępny wygłoszony w Uniwersytecie Warszawskim 9 października 1916 roku - ebook

Jed­nym z naj­waż­niej­szych za­dań na­szej, po raz trze­ci od­ra­dza­ją­cej się w tych mu­rach, wszech­ni­cy jest za­po­zna­nie gro­ma­dzą­cych się tu przy­szłych pra­cow­ni­ków na ni­wie na­uki i dzia­łal­no­ści spo­łecz­nej z wy­ni­ka­mi ba­da­nia po­zo­sta­wio­nej nam przez prze­szłość bo­ga­tej oj­co­wi­zny, zło­żo­nej z owo­ców ty­siąc­let­nich tru­dów i czy­nów na­szych przod­ków.

Za­da­nie to, sta­no­wią­ce wszę­dzie głów­ny czyn­nik wy­cho­wa­nia na­ro­do­we­go, jest dla na­sze­go spo­łe­czeń­stwa dziś do­nio­ślej­sze niż dla in­nych ze wzglę­du na ode­bra­ną nam wraz z by­tem pań­stwo­wym moż­ność swo­bod­ne­go pro­wa­dze­nia i roz­wi­ja­nia na ca­łym ob­sza­rze ziem pol­skich tak waż­nej, tak wcze­śnie i ro­zum­nie pod­ję­tej i zor­ga­ni­zo­wa­nej przez Ko­mi­sję Edu­ka­cyj­ną pra­cy wy­cho­waw­czej i oświa­to­wej, ma­ją­cej stwo­rzyć trwa­łe pod­sta­wy na­sze­go od­ro­dze­nia du­cho­we­go i po­li­tycz­ne­go.

Do­nio­słość wy­cho­wa­nia na­ro­do­we­go i war­tość na­szej oj­co­wi­zny od­sło­ni­ła na­szym umy­słom w ca­łej peł­ni do­pie­ro utra­ta tego, co było w spu­ściź­nie prze­szło­ści naj­waż­niej­szym – nie­pod­le­gło­ści. Ze­bra­nie, prze­cho­wa­nie i po­zna­nie skar­bów tej oj­co­wi­zny, pod­trzy­ma­nie i pro­wa­dze­nie po­mi­mo prze­szkód i ogra­ni­czeń, pra­ca nad wy­cho­wa­niem na­ro­do­wym sta­ło się od­tąd za­da­niem, ku któ­re­mu każ­de nowe po­ko­le­nie zwra­ca­ło swe naj­lep­sze pra­gnie­nia i na­dzie­je, po­świę­ca­ło siły du­cho­we i środ­ki ma­te­rial­ne, wi­dząc w tym speł­nie­nie swe­go naj­waż­niej­sze­go obo­wiąz­ku.

Po­czą­tek za­in­te­re­so­wa­nia się żyw­sze­go prze­szło­ścią i jej spu­ści­zną wią­że się u nas z ro­sną­cą stop­nio­wo w cią­gu wie­ku XVIII dąż­no­ścią do ra­to­wa­nia za po­mo­cą re­form po­li­tycz­nych i oświa­ty bytu pań­stwo­we­go, za­gro­żo­ne­go tak przez anar­chię we­wnętrz­ną, ru­inę eko­no­micz­ną i za­mie­rze­nia po­li­tycz­ne państw są­sied­nich. Ko­nar­ski roz­po­czy­na swą do­nio­słą dzia­łal­ność od ze­bra­nia i ogło­sze­nia r. 1732 w wiel­kim sze­ścio­to­mo­wym zbio­rze Praw Kró­le­stwa Pol­skie­go (Vo­lu­mi­na le­gum), obej­mu­ją­cych całą usta­wo­daw­czą dzia­łal­ność prze­szłych wie­ków; wkrót­ce po­tem po­dej­mu­je on pra­cę nad prze­kształ­ce­niem szkół pi­jar­skich na in­sty­tu­cje wy­cho­waw­cze, przy­sto­so­wa­ne do po­trzeb i za­dań ży­cia na­ro­do­we­go, i w swym Col­le­gium No­bi­lium two­rzy wzór, a za­ra­zem bo­dziec, dla re­for­my wy­cho­wa­nia i na­li­cza­nia, któ­rej do­ko­na póź­niej Ko­mi­sja. Edu­ka­cyj­na. Współ­cze­śnie inni wy­bit­niej­si, świa­do­mi cięż­kie­go po­ło­że­nia kra­ju, pa­trio­ci, dzia­ła­cze – szu­ka­ją w. zwro­cie ku prze­szło­ści, ku zo­sta­wio­nym przez nią za­so­bom i świa­dec­twom za­rów­no po­krze­pie­nia ubo­gie­go tak za cza­sów sa­skich ży­cia na­uko­we­go i pra­cy kul­tu­ral­nej, jak wska­zań dla ko­niecz­nych prze­kształ­ceń po­li­tycz­nych, spo­łecz­nych, eko­no­micz­nych.