Z duchami przy wigilijnym stole - ebook

Polski anonim z XV wieku

***

Dusza z ciała wyleciała,

Na zielonej łące stała,

Stawszy, silno zapłakała.

K niej przyszedł święty Piotr arzkąc1:

„Czemu, dusze, rzewno płaczesz?”

„Niewola mi2 rzewno płakać,

A ja nie wiem, kam3 się podziać.”

„Pojdzi, dusze moja miła!

Powiodę cię do rajskiego,

Do krolestwa niebieskiego.”

------------------------------------------------------------------------

1 Arzkąc: mówiąc.

2 Niewola mi: muszę.

3 Kam: gdzie.Henryk Rzewuski

JA GORĘ

Po rozwiązaniu konfederacji barskiej, która pochłonęła tę szczupłą ojcowiznę, co spadła na mnie po moich antenatach, byłem w bardzo krytycznym położeniu. Zwyciężeni, nie mieliśmy czego dobrego się spodziewać od zwycięzców i przyszłoby mnie gdzieś szukać chleba po szlacheckich dworach, żeby nie pamiętał o mnie książę biskup krakowski Kajetan Sołtyk, że mnie Sołtykówna rodziła. Ten nieśmiertelnej pamięci książę rękę mi podał, przyjął mnie do siebie i dał mi ze swojej łaski wioskę w dożywocie, która dotąd mnie żywi i odziewa. Otóż książę Kajetan Sołtyk, nim został krakowskim, był kijowskim biskupem i miał znaczne biskupie dobra na Ukrainie. Przenosząc się w województwo krakowskie, zabrał ze sobą z tamtejszych stron niejakiego pana Pogorzelskiego herbu Krzywda, szlachcica z Ukrainy.

Wszyscyśmy bardzo lubili pana Pogorzelskiego, bo był mężem cnotliwym i światłym, a do tego wesołym, nadzwyczajnie grzecznym i uczynnym. Miał też swoje dziwactwa wedle opinii niektórych dworzan, ale ja tej opinii nigdy nie podzielałem. Prawda, że dziwne rzeczy o sobie opowiadał. Klął się przed nami, że razu jednego, jadąc przez Polesie, zatrzymał się przed karczmą, żeby dać koniom wytchnąć, lecz sam z karocy nie wychodząc. Otóż jakiś Poleszuk przybliża się do niego ze strzelbą i mówi:

— Panie, niech pan kupi moją rusznicę, ona się przyda do polowania.

— A wiele ty za nią chcesz?

— Tynfów trzydzieści, ani szeląga z tej ceny spuścić nie mogę.

— Czy tyś oszalał? Wszakże każdy element tej strzelby z innego kramu pochodzi, zamek sznurkiem przywiązany, rura skorodowana, pełna rdzy, a kolba, pożal się Boże. Takie obszarpaństwo przyłożyć do twarzy!

— To wszystko prawda, panie, ale za to cnotliwa.

— I jakaż w niej cnota?

— Jaka? Oto taka, że jak ją pan w dłoń weźmiesz i wymierzysz do celu, wprzódy ją nabiwszy, pomyślisz pan, co chcesz upolować, a wnet to zwierzę na celu obaczysz. Zaraz strzelić do niego trzeba, bo inaczej źle się stać może.

— Pokaż no tę fuzję, a czy nabita?

— Nabita, panie, niech ją pan spróbuje, tylko przypominam panu, żebyś z niej wystrzelił, bo jak ją pan odstawisz nabitą, w ręku pańskim się roztrzaska.

— Otóż — dodał — moi panowie, pokusa mnie wzięła spróbować strzelbę, przyłożyłem się do niej, pomyśliwszy o niedźwiedziu, aż tu widzę o kilkanaście kroków przed sobą Cygana prowadzącego niedźwiedzia na łańcuchu. Dałem ognia. Cygan i łańcuch znikły, a tylko duży niedźwiedź leży zabity. Zapłaciłem Poleszukowi tyle, co chciał. Gdyby trzy razy tyle zażądał za strzelbę, anibym się wahał, choćbym miał ostatnią koszulę oddać. Jadę dalej ze strzelbą w ręku, a ciągle ją próbując, naładowałem powóz rozmaitą zwierzyną. Aż mi przychodzi na myśl: a czy nie złego ducha to sprawa? Zaczynam się modlić. Po modlitwie uczułem jeszcze silniejsze przekonanie, że to jest dar czartowski. Wszystką zwierzynę wyrzuciłem z wózka i strzelbę także, aż spoglądam za siebie, a widzę, że strzelba za mną bieży. Kazałem się zatrzymać, wziąłem strzelbę i przywiązałem ją własną ręką do drzewa, jadę dalej, fuzja przy wózku biegnie. Przeląkłem się strasznie, a że już było blisko Uszomierza, położyłem obok siebie strzelbę na wózku i kazałem zawieźć się prosto do klasztoru tamtejszych ojców karmelitów. Tam przeorowi całą rzecz opowiedziałem i wręczyłem mu strzelbę. On na dziedzińcu klasztornym kazał ją spalić w mojej obecności. Otóż, moi państwo, taki smród siarki z tego ognia się rozszedł, że nie można było wytrzymać na dziedzińcu, a co jeszcze dziwniejsze, kiedy ogień wygasł, nie tylko że oprawa się wypaliła, ale ani zamku, ani lufy śladu nie pozostało, wszystko spaliło się jak słoma.

Innego razu opowiadał, że wyruszył pewnego dnia z chartami. Oddaliwszy się nieco z domu, baba zatrzymuje jego konie za cugle, prosząc o jałmużnę.

— Ja do kieszeni — prawi — bo ubogiego nie godzi się opuszczać. Azaliż nie znajdę jakiego miedziaka; był tylko półzłótek. Wtedy zaczynały się już złotówki, półzłótki i srebrne grosze.

Żal mi się zrobiło baby, ale i też półzłótka. Na naszej Ukrainie wszystkiego w bród, ale grosz drogi. Odzywam się sam do siebie, a głośno:

— Na srebrny grosz bym się zdobył, ale półzłótka mi szkoda. Zwróć grosz srebrny, a dam ci to, co mam w kieszeni.

A ona do mnie:

— Niechże pan mnie to da. Oto srebrny grosz.

Zamiana się zrobiła, a jej pieniądz schowałem do kieszeni. Cóż państwo powiecie? Nie mogłem się tego srebrnego grosza pozbyć. Co komu go oddam, znowu znajduję go w kieszeni. Nie mogłem pojąć, co to znaczy. Nie spotykałem ubogiego, któremu by go od zaraz nie oddał. Zawsze wracał do mnie. Aż jednego razu grałem w karty z przyjaciółmi i przez zapamiętanie wpadłszy w tarapaty, między innymi pieniędzmi i mój srebrny grosz przegrałem. Raptem opamiętałem się, ale myślę sobie: on wróci się. Otóż nie wrócił się, wpadł jak w wodę, a ja przysiągłem, że odtąd karty nie dotknę, i jak państwo widzicie, dotrzymuję postanowienia.

Są to rzeczy trudne do uwierzenia. Wszyscy mówili o nim, że będąc Rusinem, wyniósł z kraju swojego skłonność do zabobonności. Że plecie, co mu ślina na usta przyniesie, że doświadczył, chociaż rzeczywiście tego nie doświadczył. A co do mnie, znałem go na tyle, żem wierzył w jego słowo, w to, co mówił. Gdybyśmy odrzucali świadectwa ludzi z byle powodu, to tych, którym byśmy wierzyli, byłoby bardzo mało. Kto innym zanadto wierzy, może często być oszukanym, zwłaszcza jeżeli z lada kim przestaje, ale kto swojemu tylko własnemu rozumowi wierzy, a świadectwem ludzi poczciwych pomiata, dlatego że jemu się zdaje, że ich rozum jest niższy od tego, którym go Bóg obdarzył, nigdy nie zostanie mężem światłym.

Trzeba wiedzieć, że samsonowska włość była kiedyś własnością książąt zatorskich, którzy chociaż Polacy, należeli do Rzeszy Niemieckiej. Jest podanie, że Wilibald, ostatni książę zatorski, miał jedynaczkę córkę, którą w dziesiątym roku jej życia zaręczył z siostrzeńcem cesarza rzymskiego, a to dla zachowania niepodległości swojego księstwa, które po wygaśnięciu linii męskiej jego domu miało być wedle prawa wcielone do Polski. Ten potężny i niezależny książę zbudował obronny zamek w Samsonowie, gdzie czasem przemieszkiwał. Był to człowiek zuchwały, okrutny, bez bojaźni wobec Boga i ludzi. Owóż tedy jego jedynaczka w szesnastym roku życia zakochała się z jednym młodym rycerzem polskim i dała się przez niego wykraść właśnie w tym dniu, kiedy siostrzeniec cesarza rzymskiego przybył do Zatoru, żeby ją pojąć za żonę. Łatwo można sobie wyobrazić gniew księcia i srom, jaki uczuł z zawodu uczynionego potężnemu księciu, a tym sposobem zniszczenia wszelkich jego zamiarów. Opuścił Zator i osiadł, jak mówił, na zawsze w samsonowskim zamku. Tam oddawać się zaczął życiu pobożnemu, bo codziennie modlił się w swojej kaplicy i hojnie przyjmował pielgrzymów i zakonników, ale córce nie przebaczył i nikomu nie pozwalał o niej mówić.

Tymczasem jego córce ciążyło przekleństwo ojca, udała się więc z mężem do biskupa krakowskiego, za którego indultem1 wzięła ślub, prosząc go, by starał się wyjednać ojcowskie przebaczenie. Biskup udał się do Samsonowa i został okazale i uprzejmie przez księcia przyjęty. Ośmielił się więc głosem pasterskim do niego przemówić, by dał się przebłagać w gniewie, co go czuje przeciwko córce. Książę dał się przekonać i oświadczył biskupowi, że jeżeli córka, zięć i proboszcz kielecki, który udzielił im ślubu, przybędą razem do jego zamku, on da dowód swych uczuć do nich. Biskup sprowadził ich do Samsonowa, chcąc być świadkiem tego uroczystego pojednania się ojca ze swoim dzieckiem. Wszystko się odbyło w jego obecności. Książę tak pokazał się być dobrym, że biskup z sercem rozrzewnionym pożegnał go, kilkakrotnie powtarzając, że ten dzień poczytuje za najszczęśliwszy dzień swojego pasterstwa.

Ledwo biskup wjechał w bór, który prowadzi do Samsonowa, został napadnięty przez hufiec zbrojny, który nad jego pocztem zwycięstwo odniósł. Wywleczono biskupa z kolasy, kilka cięć mu zadano i byłby rozsiekany, gdyby niespodziewanie Bóg dla jego ratunku nie zesłał walecznego hrabiego na Skałce, który z kilku rycerzami i służebnym orszakiem tędy właśnie udawał się do Tyńca na turnieje. Hrabia wyrwał go z rąk oprawców. Wszystkich wraz z biskupem, prawie umarłym, z uwięzionymi oprawcami przeprowadził do Krakowa. Tam rozpoznano, że ci rozbójnicy należeli do dworu księcia zatorskiego. Sami wyznali, że byli wyprawieni od niego, żeby zamordować biskupa i jego straż.

Biskup klątwę rzucił na księcia zatorskiego, a król kazał mu się stawić do Krakowa. Książę odpowiedział dumnie, że będąc udzielnym władcą, innej jurysdykcji nie uznaje oprócz cesarza rzymskiego, że na żadne sądy królewskie ani biskupie nie stanie, że gotów jest gwałt gwałtem odeprzeć i że tuszy, iż cesarz nie da zgnębić swojego wasala.

Byłby zapewne źle skończył książę, lecz śladu po jego córce, jego zięciu, i proboszczu kieleckim, który razem z nimi przyjechał, nie było. Domyślano się tylko, że ich wszystkich troje kazał zamordować. Jedno że wkrótce potem książę umarł, objęty klątwą kościelną, bez opatrzenia sakramentami, o które nawet nie prosił. Mówiono, że umarł z bluźnierstwem w ustach i że jego ciało było czarne jak węgiel.

Po jego śmierci księstwo zatorskie zostało przyłączone do Korony z częścią jego dóbr alodialnych. Reszta rozdana została krewnym jego zięcia, którzy poszukali jego zabójcy, jak i krewnym proboszcza kieleckiego. A włość samsonowską król dołączył do dóbr biskupstwa krakowskiego i całe to wydarzenie z czasem poszło w zapomnienie.

Podczas gospodarowania przez pana Pogorzelskiego dobrami biskupimi książę biskup, objeżdżając swoje dobra, zajechał też do Samsonowa, gdzie kilka dni się zatrzymał, ja mu wraz z innymi dworzanami asystowałem. Książę oświadczył, że chętnie obejrzy wnętrze tego zamku, gdzie od kilku wieków noga ludzka nie postała. Wieśniacy mówili, że w nocy coś tam straszy, że jakoby z wnętrz zamkowych dawały się słyszeć jęki, a czasem hałas nadzwyczajny. Pan Pogorzelski za pomocą kowali kazał pootwierać wszystkie drzwi zamku, a my do niego za księciem nazajutrz żeśmy poszli.

Zamek, staroświeckim trybem murowany, wieki przetrwał w całości, ale w środku nietoperze, pajęczyny i kurz tak go oszpeciły, że wszystko zdawało się być w ruinie. Były jakieś ślady malowideł, jakieś sztukaterie na ścianach wyryte, pająki wiszące, rozmaite sprzęty, ale wszystko w nim przerażało. Chodziliśmy po ogromnych salach pogrążeni w jakimś niewypowiedzianym smutku; na księże biskupie to żadnego przykrego wrażenia nie zdawało się sprawiać, tak daleceż, że obszedłszy cały zamek, powiedział panu Pogorzelskiemu:

— Mości Panie, ten zamek, jest piękny, z niego na całą okolicę widok się rozlega, trzeba go uczynić na nowo mieszkalnym. Wielmożny Pan naprędce zajm jakieś dla siebie pomieszkanie w tym zamku, żeby robota rychlej pod waści okiem się dopełniała, i jak najprędzej weź się do tego. W roku następnym, da Bóg doczekać, będziesz nas w nim przyjmował, bo ja kilka niedziel z moją czeladką w nim myślę przemieszkać.

Zaraz po naszym wyjeździe pan Pogorzelski, upatrzywszy w prawej części zamku pomieszkanie dość wygodne dla siebie i kancelarii ekonomicznej, kazał je oczyścić, piece poprzestawiać, szyby do okien wprawić i wkrótce tam się przeniósł, stosownie do rozkazów pańskich. Natychmiast wzięto się do restauracji całego zamku. Przeglądając od piwnicy do strychu zamek, znaleziono w suterenach beczkę wina węgierskiego na obręczach żelaznych zawieszoną, ale wino nożem się krajało. Ledwo kilkanaście butelek czystego płynu otrzymano, ale lagrem2 książę całą piwnicę zapełnił.

Pan Pogorzelski często bywał w Krakowie. Zawsześmy go znali rubasznym. Zauważyliśmy, że zaczął tetryczeć, aż na koniec wpadł w coś podobnego do czarnej melancholii. Przyszło do tego, że pojechał do księcia, prosząc go o uwolnienie z obowiązków i o pozwolenie na powrót do swojej Ukrainy. Zadziwiło to i zmartwiło księcia biskupa, który miał anielskie serce i wielce się przywiązywał do swoich sług.

— Cóż to, mój Pogorzelsiu — rzecze — czy masz u mnie krzywdę, że mnie chcesz opuścić?

— Nie, najjaśniejszy książę, nigdzie mnie lepiej być nie może. Smaczny to chleb, łzami się zalewam, opuszczając tak dobrego pana, ale nie mogę dłużej wytrzymać, tak jestem napastowany.

— Od kogo, mój kochany?

— Od kogo? A cóż, od złego ducha.

— Opamiętaj się, Pogorzelsiu, co ci też do głowy przystąpiło? Musisz być chory.

— Ja wiem, że za szalonego uchodzić będę, ale na rany Chrystusa się klnę, że tak jest i że odkąd zamieszkałem w tym utrapionym zamku, diabeł mnie pokoju nie daje.

— I cóż on z tobą robi?

— Co robi? Oto mnie ciągle powtarza, po każdej mojej czynności, te same słowa. Po przebudzeniu się zaczynam dzień od modlitwy, ledwo ją skończę, słyszę głośno wyrzeczone te wyrazy:

— Panie Pogorzelski, waćpan się modlisz, a ja gorę.

Ja się żegnam, a głos powtarza:

— Panie Pogorzelski, waćpan się żegnasz, a ja gorę.

Każę zaprząc do wózka, a głos do mnie:

— Panie Pogorzelski, waćpan się wybierasz w pole, a ja gorę.

I tak, książę panie, cokolwiek bym robił, ciągle mi się diabeł odzywa:

— Panie Pogorzelski, ja gorę.

— A to wynieś się z zamku do swojego dawnego pomieszkania.

— Ale biedę zaczepiwszy, niełatwo się od niej odczepisz. Ja z zamku, czy w pole, czy do Krakowa, a głos czarta za mną. Dziś jeszcze, kiedy kazałem się pakować do Krakowa, a stamtąd na Ukrainę, słyszę ten sam głos:

— Panie Pogorzelski, waćpan się wybierasz na Ukrainę, żeby się mnie pozbyć, nie będzie nic z tego. Wielmożny Pan się pakujesz, a ja gorę.

— Powiedzże mnie, mój Pogorzelsiu, czy kto inny oprócz waści ten głos usłyszał?

— Otóż to, kęs za twardy dla mnie, że inni go sły­szeli, bo żeby ja tylko jeden go słyszał, miałbym siebie za chorego i na tym koniec, ale oto przed kilku dniami w nocy tak mnie głowa zaczęła boleć, że obudziłem służącego, jak ja Rusina, i kazałem mu podać sobie herbaty z szafranem. On poszedł, sprawił się dość prędko i podaje mi na tacy imbryk z kipiątkiem i filiżankę, ja rękę wyciągam do herbaty, aż tu głos odzywa się:

— Panie Pogorzelski, waćpan chcesz pić herbatę, a ja gorę.

Mój Chwędko tacę z przyborem puścił z rąk na moje łóżko, że mnie oparzył, a sam uciekł, gwałtu krzycząc.

Jak państwo widzicie, byłem z innymi obecny przy tej rozmowie.

— To jest rzecz nadzwyczajna — odezwał się książę — ale na nic ci się nie przyda mnie opuścić, bo sam mówisz, że głos za tobą rusza, powędruje on z tobą i do Ukrainy.

— Mam nadzieję, że Najświętsza Panna Berdyczowska mnie od niego wybawi.

— Mój Pogorzelsiu, Najświętsza Panna tak u nas, jak i w Berdyczowie króluje, wszakże i nam Chrystus Pan dał moc złe duchy odganiać. Jedźże nazad do Samsonowa, a ja jutro do waści przybywam, pontificaliter3 wystąpię ze mszą w zamku przy moim podróżnym ołtarzu, wszystko mnie waść przygotujesz z moim kapelanem.

Nazajutrz pojechaliśmy za księciem biskupem do Samsonowa. Książę zajechał do dworku, bo zamek jeszcze nie był w pogotowiu, a tylko w nim mularze, stolarze i zduni pracowali. A pan Pogorzelski zawsze w swojej izbie rozprawiał się z głosem. Książę przenocowawszy, raniuteńko kazał się zawieść do zamku, gdzie my wszyscy na niego już czekali. Naprędce wzniesiono ołtarz porządny w sali już oczyszczonej, gdzie niemało narodu się zebrało. My na progu za panem Pogorzelskim przyjmowali księcia. I kiedyśmy go przeprowadzali do sali, w której miał święte tajemnice odprawiać, przechodząc, usłyszeliśmy wszyscy głos:

— Panie Pogorzelski, waszmość na mnie biskupa naprowadzasz, a ja gorę.

To trochę księcia biskupa zmieszało, wszakże kilka chwil tylko zatrzymawszy się, poszedł dalej.

Zauważyliśmy, że długo się modlił przede mszą, widać, że chciał pobudzić w sobie intencję, i wtedy, że tak powiem, jego twarz zdawała się rozjaśniać jakimś, dziwnym blaskiem świątobliwości; po czym pontificaliter miał mszę śpiewaną, a kler z nim przybyły, dworzanie i lud samsonowski odpowiadali. Pan Pogorzelski, krzyżem leżąc, mszy świętej słuchał. Po mszy książę biskup, zawsze przy ołtarzu, oparł się na pastorale, a wziąwszy krzyż w rękę, odezwał się na cały głos:

— Wszelki duch Boga chwali!

— I my go chwalimy — odezwali się wszyscy. Wtem, nie wiedzieć skąd, pojedynczy głos daje się słyszeć:

— Panie Pogorzelski, wy go chwalicie, a ja gorę.

Miarkujcie, moi państwo, jak my się wszyscy przestraszyli, chociaż to nie była noc, ale najwidniejszy poranek.

Książę biskup wziął się do egzorcyzmów. Jeszcze dziś żyją w Samsonowie wieśniacy, którzy to pamiętają, można ich zapytać, czy to, co mówię, jest kłamstwem. Książę po skończonym egzorcyzmie odezwał się:

— Duchu stworzony od Boga, w imię tego Boga, który się wcielił w łonie Dziewicy, a od którego otrzymałem pasterstwo tej trzody, przykazuję tobie, żebyś powiedział, kim jesteś i jaki mogę ci dać ratunek.

Na to przeraźliwy głos dał się słyszeć:

— Dla mnie już nie ma ratunku, byłem księciem na Zatorzu i stałem się sprawcą śmierci córki, zięcia i kapłana, który im ślub dał. Odkąd noga ludzka weszła do tego zamku, pokoju nie dam temu, co tym zamkiem zarządzać będzie, póki ciała moich ofiar nie pogrzebią w poświęconej ziemi.

— Gdzież są te ciała?

— W tym zamku, sprowadź architekta swojego, on je wynajdzie.

Sprowadzono z Krakowa natychmiast Bojanowskiego, nadwornego architekta księcia. Ten jak zaczął rozmierzać zamek, natrafił na podwójną ścianę, kazał ją wyłamać, rzeczywiście wąska izdebka się pokazała, w niej znaleziono trzy kościotrupy, dwa męskie, jeden niewieści. Widać, że książę kazał ich żywcem zamurować i że z głodu musieli umrzeć.

Książę biskup sprawił im wspaniały pogrzeb, ufundował kaplicę piękną, którą dotąd widzieć możecie w Samsonowie, i zostawił fundusz na kapelana, który odmawia po trzy msze na tydzień za spoczynek dusz ich trojga. I od czasu tego pogrzebu już pan Pogorzelski przestał być nagabywany od głosu.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------

1 Indult — zezwolenie władzy duchownej na odstąpienie od przepisu kościelnego.

2 Lager (lagier) — osad.

3 Pontificaliter (łac.) — msza odprawiana przez biskupa.Sir Walter Scott

GOBELINOWA KOMNATA ALBO DAMA W SUKNI Z TRENEM

Oto kolejna historyjka z Keepsake z roku 1828. Usłyszałem ją przed wieloma laty z ust świętej pamięci panny Anny Seward, która pośród innych darów, czyniących z niej znakomitą towarzyszkę w jej wiejskiej posiadłości, władała też umiejętnością przedstawiania podobnych opowieści ze znakomitym efektem, w istocie o wiele większym, niż można by przypuszczać na podstawie jej literackich dokonań. Bywają takie pory i nastroje, gdy większość ludzi bez niechęci gotowa jest słuchać podobnych rzeczy; mnóstwo słyszałem najwybitniejszych i najmądrzejszych z moich współczesnych, którzy oddawali się owym narracjom.

Sierpień 1831

Poniższa historia spłynęła spod pióra w tej samej — na ile tylko pamięć zezwoliła — postaci, w jakiej napłynęła do uszu autora, dlatego nie może on sobie rościć prawa do większych pochwał ani wystawiać się na surowsze oceny niż te, które są uzasadnione dobrym lub złym smakiem ludzi zatrudnionych przez niego przy doborze materiałów. Autor bowiem starannie unikał wszelkich ornamentacji mogących wpłynąć na prostotę opowieści.

Trzeba zarazem przyznać, że jest taki rodzaj traktujących o sprawach niezwykłych historii, które silniejsze wrażenie wywierają opowiedziane niż wtedy, gdy znajdą się w druku. Te same wydarzenia przedstawione w czytanym za dnia roczniku o wiele słabszy wywierają efekt od tego, który zyskuje narrator zwracający się do zasiadłych przy kominku słuchaczy spijających mu z ust słowa w najdrobniejszych, gwarantujących autentyczność opowieści szczegółach, on zaś ścisza głos w sposób zapowiadający, iż oto zbliża się część straszna i niezwykła. Z takich to przewag korzystał autor niniejszych zdań, gdy przed ponad dwudziestu laty słuchał, jak o opisanych tu zdarzeniach opowiada znakomita panna Seward z Litchfield, która pośród swych niezliczonych uzdolnień posiadła też niezwykłą moc prywatnych narracji. W swej obecnej formie historia ta z konieczności stracić musi wszystkie owe ekscytujące aspekty, którymi obdarzają ją zręczna intonacja oraz bystrość osoby z talentem snującej opowieść. Mimo to jednak czytana na głos ufnym słuchaczom w napoczynającym pewność zmierzchu, czy to w milczeniu, ale za to przy coraz bardziej kapryśnym knocie świecy, albo też w samotni spowitego w półmrok apartamentu — może zachować zalety dobrej opowieści o duchach. Panna Seward zawsze zaręczała, że informacje swe zyskała z nader wiarygodnego źródła, natomiast za nic nie chciała ujawnić personaliów obu głównych postaci. Nie pozwolę sobie na to, aby dzielić się z czytelnikami zyskaną później przeze mnie bardziej konkretną wiedzą, szczegółom więc nadam tę ogólnikowość, z jaką mi je przedstawiono. Z tego samego powodu narracji ani nie powiększam, ani nie przykrawam z uwagi na okoliczności mniej czy bardziej namacalne, a jedynie przekazuję atmosferę nadnaturalnej grozy, tak jak tę historię usłyszałem.

Po zakończeniu wojny o niepodległość brytyjskich kolonii w Ameryce kapitulacją pod Yorktown armii lorda Cornwallisa pośród oficerów, którzy dostali się do niewoli w trakcie tego niepotrzebnego i fatalnego konfliktu, a teraz wracali już do ojczyzny, aby opowiedzieć o swoich doświadczeniach i odpocząć po bitewnych trudach, znalazł się pewien generał. Panna S. dała nazwisko Browne, jak jednak rozumiem, tylko w tym celu, aby uniknąć kłopotów wynikających z anonimowości bohatera opowieści. Był zasłużonym oficerem, a także dżentelmenem powszechnie szanowanym za pochodzenie i osiągnięcia.

Pewne sprawy popchnęły generała Browne,a do podróży po zachodnich hrabstwach, gdy kończąc przedpołudniowy etap, znalazł się w miasteczku, które prezentowało niezwykłą urodę oraz szczególną angielskość.

Miasteczko z majestatycznym starym kościołem, którego wieża dawała świadectwo trwającej przez stulecia pobożności mieszkańców, zaległo pośród pastwisk i pól, niewielkich, ale ogrodzonych i oddzielonych od siebie całkiem solidnymi płotami z leciwego drewna, które wspomagało tujowe żywopłoty. Niewiele było śladów jakichś późniejszych udoskonaleń. Okolica nie przywodziła na myśl ani samotności rozkładu, ani zgiełku nowoczesności; domy były, owszem, wiekowe, ale utrzymywane w dobrym stanie, a przepiękna rzeczka wiła się swobodnie na lewym skraju mieściny, w czym nie przeszkadzała jej żadna tama czy ścieżka spacerowa.

O jakąś milę na południe od miejscowości łagodnie górowały pośród szlachetnych dębów i splecionych zarośli wieżyczki zamku, którego wiek sięgał jeszcze czasów Wojny Dwóch Róż, najwidoczniej jednak został poważnie zmieniony za panowania Elżbiety i jej następców. Posiadłość była nader rozległa, niemniej w jej murach można się spodziewać niejakich wygód, a w każdym razie do takiego wniosku doszedł generał Browne, obserwując dym radośnie się unoszący z ciasno zgrupowanych wiekowych, starannie wykończonych kominów. Przez jakieś dwieście, może trzysta jardów ciągnęła się wzdłuż gościńca ściana parku, wcale nie pustego, na ile pozwalały ocenić odsłaniające się to tam, to ówdzie fragmenty leśnej scenerii. Kolejno prezentowały się dalsze widoki, niekiedy pełne jak fronton starego zamku, albo tylko częściowe, gdy mignęła któraś z jego wież. Fronton pełen był wykwintów znamionujących szkołę elżbietańską, podczas gdy prostota i solidność innych fragmentów budowli sugerowały, iż wzniesiono je bardziej w celach obronnych niż gwoli ostentacji.

Urzeczony widokami, których nie skąpił mu zamek, przezierając między drzewami czy za jeziorkami otaczającymi dawną feudalną twierdzę, nasz znający wojenny mozół podróżny uznał, że warto sprawdzić, czy nie zasługuje ona na dokładniejszy ogląd za sprawą portretów rodowych czy innych osobliwości godnych ciekawego oka. Oddalając się od parku dobrze utrzymaną brukowaną drogą, zajechał pod drzwi chętnie odwiedzanej gospody.

Poleciwszy, aby wymieniono zaprzęg, tak aby gotów był do dalszej podróży, generał Browne zaczął rozpytywać, kto też mógł być właścicielem zamku, którego widok tak go urzekł. Z równie radosnym zdziwieniem dowiedział się, że to dżentelmen, którego nazwiemy lordem Woodville,em. Jakże szczęsny przypadek! Mnóstwo wczesnych wspomnień Browne,a z czasów i szkoły, i college,u wiązało się z pewnym młodym Woodville,em, do którego — jak udało się ustalić dzięki ledwie kilku celnym pytaniom — należała urzekająca posiadłość. Został panem, gdyż kilka miesięcy wcześniej zmarł jego ojciec, a ponieważ — jak Browne dowiedział się od właściciela — skończył się już okres żałoby, toteż obejmował w posiadanie rodzicielski majątek, czemu dodatkową okrasą stały się piękna jesień oraz miłe towarzystwo dobranych przyjaciół, z lubością oddających się słynnym w całej okolicy łowom.

Dla naszego bohatera była to znakomita wiadomość. Frank Woodville był w Eton w niższej klasie od Richarda Browne,a i zgodnie z zasadami hierarchii uczniowskiej wyręczał go w różnych zajęciach, a blisko zaprzyjaźnili się w Christ Church: to samo ich bawiło i to samo interesowało. Zasłużony wojak z niekłamaną przyjemnością dowiadywał się teraz, że jego dawny przyjaciel został właścicielem znacznego majątku i atrakcyjnej rezydencji, która — o czym świadczyły mina i zachowanie oberżysty — godna była zyskanej przezeń pozycji. Nic nie wydawało się bardziej naturalne niż podjęta przez generała, którego nie nagliły obowiązki, przerwa w podróży, aby w tak przychylnych okolicznościach mógł złożyć wizytę staremu przyjacielowi.

Przed świeżymi końmi stanęło nietrudne zadanie, aby zajechać podróżnym pojazdem generała Browne,a pod zamek Woodville. Na wartowni, utrzymanej w neogotyckim stylu, aby korespondować z resztą zamku, powitał ich strażnik, który jednocześnie dzwonkiem oznajmił przybycie gościa. Dźwięk ten najwyraźniej nie wstrzymał kompanii gotującej się do zażycia najróżniejszych porannych uciech, gdyż na dziedzińcu zamku dojrzeć można było odzianych w sportowe stroje młodzieńców, którzy dokonywali krytycznego przeglądu psów trzymanych już w pogotowiu przez służących. Generał Browne wysiadł i niemal natychmiast przy bramie zjawił się młody lord, który przez czas jakiś nie poznając przyjaciela, wpatrywał się w oblicze znacznie odmienione przez wojenne tarapaty, mozoły i rany. Niepewność ta trwała jednak tylko do chwili, gdy przybysz się odezwał, a późniejsze powitanie było tak gorące, jak potrafią być tylko spotkania po latach ludzi, którzy wspólnie spędzili radosne i beztroskie dni chłopięctwa czy wczesnej młodości.

— Gdyby ktoś mnie spytał o najgorętsze życzenie, drogi panie Browne — rzekł lord Woodville — odparłbym, że właśnie ciebie chciałbym tu mieć, gdyż oto nadarzyła się sposobność, przy której moi zacni przyjaciele mogą do woli używać wolnego czasu. Nie sądź aby, że przez lata, gdy cię brakło pośród nas, nie byłeś śledzony. Obserwowałem czyhające na cię niebezpieczeństwa, rejestrowałem twoje triumfy i porażki i zawsze zachwytem napełniało mnie to, iż w sytuacjach czy to zwycięstwa, czy przegranej zawsze nazwisko mojego starego przyjaciela wypowiadane było z najwyższym podziwem.

Generał podziękował, gratulując z kolei druhowi zyskanego właśnie tytułu, a także objęcia w posiadanie miejsca tak pięknego i nieruchomości tak znakomitej.

— Zaiste, jeszcze niemal w ogóle jej nie obejrzałeś, a żywię nadzieję, iż nie zamierzasz nas opuścić, zanim lepiej się z nią zapoznasz. Nie ukrywam, że moje obecne towarzystwo jest całkiem spore, a wiekowy dom, jak inne mu podobne, nie oferuje tylu wygód, ilu można by się spodziewać po okazałości jego murów, z pewnością jednak mogę zapewnić ci wygodny staroświecki pokój, a ośmielam się przypuszczać, że wojenne kampanie nauczyły cię kontentować się gorszymi kwaterami.

Słysząc to, generał tylko wzruszył ramionami i odrzekł ze śmiechem:

— Idę o zakład, że najmarniejszy z pokojów w tym zamku, jest nieporównanie lepszy od mojej tytoniowej beczki, w której rad nocowałem, gdy nasz oddział znalazł się w buszu, jak Wirgińczycy nazywają swoją puszczę. Niczym Diogenes tak byłem usatysfakcjonowany ochroną przed srogością żywiołów, iż podjąłem daremną próbę, aby beka powędrowała ze mną na nową kwaterę, atoli mój ówczesny dowódca nie zgodził się na takie luksusy, zatem ze łzami w oczach musiałem się z nią rozstać.

— Jeśli zatem nie lękasz się lokum — powiedział zachwycony lord Woodville — spędzisz z nami co najmniej tydzień. Pod dostatkiem mamy strzelb, psów, wędek, przynęt i tego wszystkiego, co pozwala rozerwać się czy to na lądzie, czy na wodzie. Zdecyduj tylko, co ci najbardziej odpowiada, a my już zatroszczymy się, aby zaspokoić twoje potrzeby. W każdym razie, gdybyś preferował strzelbę i wyżły, sam z ochotą będę ci towarzyszył, aby zobaczyć, czy lepiej teraz strzelasz, czas spędziwszy pośród prymitywnych Indian.

Generał w całej rozciągłości zaakceptował wytworną propozycję przyjaciela. Po przedpołudniowych męskich harcach towarzystwo spotkało się podczas obiadu, a lord Woodville z wielką kontentacją prezentował zalety swego dawno niewidzianego przyjaciela przed znajomymi, osobami jedną w drugą znamienitymi. Dał generałowi ­Browne,owi opowiadać o sytuacjach, których był świadkiem, a każde słowo cechowało dzielnego oficera i wrażliwego człowieka, który nie tracił trzeźwej oceny nawet w momentach największego niebezpieczeństwa. Słuchacze zaś traktowali mówiącego z najwyższym szacunkiem, gdyż dał dowody niezwykłej wręcz odwagi osobistej, a każdy z obecnych marzył, aby uważano go za posiadacza tej cechy.

Dzień zakończył się w zamku Woodville tak, jak dobiegają kresu dni w podobnych posiadłościach. Gościnność trzymała się ram obyczajności, muzyka, w której gospodarz okazał się całkiem biegły, zastąpiła krążenie butelek; na tych, którzy w tym gustowali, czekały w gotowości karty i stół bilardowy, niemniej, aby być gotowym do porannych wyczynów, trzeba było odpowiednio wcześnie ułożyć się do snu, zatem wkrótce po jedenastej goście zaczęli się rozchodzić do rozlicznych w sumie sypialni.

Młody lord sam zaprowadził swego przyjaciela, generała Browne,a do wyznaczonego mu pomieszczenia, które zgodnie z zapowiedzią było i wygodne, i staroświeckie. Łoże masywne — jak zwykle pod koniec siedemnastego stulecia — otaczały kotary z wyblak­łego jedwabiu, zdobionego zmatowiałymi złotymi obszyciami. Jakimż jednak komfortem musiały się wydać prześcieradła, poduszki i kołdry żołnierzowi, któremu zdarzało się kwaterować w beczce! Powagi sypialni dodawały gobeliny, które ze swym sfatygowanym wdziękiem zdobiły ściany pokoiku, delikatnie marszcząc się, gdy łagodny jesienny wietrzyk znajdował sobie drogę przez leciwe szprosowe okna, leciutko wibrujące i pogwizdujące pod dotykami powietrza. Także i toaletka, w której zgodnie z modą z początku stulecia lustro zwieńczała korona z jedwabiu koloru morwy, a wzbogacały je setki przedziwnie ukształtowanych skrytek, służących wygodom wzgardzonym już przed ponad pół wiekiem, wzmagała poczucie staroświeckości, a przeto i melancholii. Nic jednak nie potrafiłoby zapłonąć jaśniej i weselej od dwóch dużych woskowych świec, nic — jeśli nie liczyć ochoczo migoczących na kominku szczap, napełniających blaskiem i ciepłem przytulne pomieszczenie, które na przekór starawemu wyglądowi w najmniejszym stopniu nie cierpiało na brak udogodnień nieodzownych czy choćby pożądanych przez współczesnego lokatora.

— To, generale, staromodna sypialnia — oznajmił młody lord. — Mam jednak nadzieję, że nie zabraknie w niej nic, co by sprawiło, że zatęskniłbyś za swoją beczułką.

— Nie jestem szczególnie wybredny, jeśli chodzi o dach nad głową — padła odpowiedź. — Jednak gdybym miał wybierać, dałbym pierwszeństwo tej komnacie przed bardziej wesołymi i nowoczesnymi zakątkami twojej rodowej siedziby. Możesz mi wierzyć, kiedy powiew dzisiejszego tropienia wygód łączy się z szacowną wiekowością i przypominam sobie, że jestem u ciebie, przyjacielu, czuję się lepiej ugoszczony niż w najwykwintniejszym z londyńskich hoteli.

— Bez najmniejszej wątpliwości ufam, że poczujesz się tu tak wygodnie, jak tego pragnę, generale — rzekł młody arystokrata i raz jeszcze życząc gościowi dobrej nocy, uścisnął mu rękę i wyszedł.

Browne znowu rozejrzał się dokoła i gratulując sobie, że wreszcie wraca do pokojowego życia, którego dobrodziejstwa wiele zyskiwały, gdy porównywał je z niedawnymi trudami i niebezpieczeństwami, rozebrał się i zaczął gotować do niezmąconego nocnego snu.

I tutaj, niezgodnie z kanonami tego typu opowieści, pozostawimy generała w jego sypialni aż do następnego ranka.

Towarzystwo pojawiło się na śniadaniu wcześnie, z wyjątkiem generała Browne,a, zdającego się w doborowym gronie tym gościem, którego lord Woodville pragnął uhonorować najlepszym przyjęciem. Kilkakroć dawał wyraz zdziwieniu, że generał jest jeszcze nieobecny, aż wreszcie wysłał służącego, aby ten wybadał, w czym rzecz. Posłaniec wrócił z informacją, że pan generał wypuścił się na bardzo wczesny poranny spacer, nie zważając na mglistą i nieżyczliwą pogodę.

— Żołnierski zwyczaj — wyjaśnił przyjaciołom gospodarz. — Bardzo często przesiąkają zawodową czujnością i nie potrafią już zasnąć, gdy z rana zerwie ich przyzwyczajenie, gdyż nierzadko o tej porze muszą obejmować komendę.

Wyjaśnienie, którym lord Woodville uraczył swoich gości, jego samego nie bardzo zadowoliło, w niecierp­liwej zadumie czekał więc na powrót generała. Stało się to dobrą godzinę po tym, jak rozbrzmiał dzwonek wzywający na śniadanie. Browne zdawał się zmęczony i rozgorączkowany. Włosy, których układanie i pudrowanie było podówczas jednym z najważniejszych podczas całego dnia męskich zajęć i tak świadczyło o obeznaniu z modą jak dzisiaj węzeł krawatu czy też jego brak, były w ogromnym nieładzie, co rzucało się w oczy zwłaszcza u żołnierza, jego bowiem prawdziwe czy mniemane obowiązki najczęściej obejmują także niejaką troskę o toaletę. Ogólny wygląd Browne,a był zaskakująco nieświeży i nieporządny.

— A zatem pozbawił nas pan tego poranka przyjemności spaceru z panem, generale — rzekł lord Woodville — albo też pańskie łoże nie okazało się tak wygodne, jak pan oczekiwał, a ja się karmiłem nadzieją. Jak zatem spędził pan noc, że pozwolę sobie spytać?

— Znakomicie! Wyśmienicie! Jak jeszcze nigdy dotąd w życiu! — odrzekł generał z zakłopotaniem, które nie mogło umknąć uwadze przyjaciela. W pośpiechu przełknął zawartość filiżanki herbaty, potem zaś, odmawiając czegokolwiek więcej, pogrążył się w głębokiej zadumie.

— Zechce pan sobie dzisiaj postrzelać, generale? — spytał gospodarz, ale musiał ponowić to pytanie dwukrotnie, zanim uzyskał szorstką odpowiedź:

— Nie, milordzie, przykro mi, ale nie mogę sobie pozwolić na zaszczyt spędzenia jeszcze dnia w pańskim towarzystwie; zamówiłem już dyliżans pocztowy, który niebawem powinien tu być.

Nikt z obecnych nie ukrywał zdumienia, a reakcja lorda Woodville,a była natychmiastowa:

— Ależ przyjacielu: dyliżans pocztowy?! A po cóż on panu? Obiecałeś wszak pozostać z nami co najmniej tydzień.

— O ile sobie przypominam — odparł generał z jeszcze większym zakłopotaniem — pod wpływem radości, którą było spotkanie z waszą lordowską mością, mogłem rzucić jakieś niewczesne słowa o kilkudniowym pobycie, ten jednak rychło potem okazał się zupełnie niemożliwy.

— To prawdziwie zastanawiające — odrzekł jakby po chwili wahania młody arystokrata. — Nie dalej niż wczorajszego wieczoru zdawał się pan zupełnie odprężony, generale, a przecież nie mogły dzisiaj pojawić się jakieś naglące wezwania, gdyż nasza korespondencja nie dotarła jeszcze z miasta, zatem nie mógł pan dostać żadnych listów.

Generał Browne, oszczędzając już sobie jakichkolwiek dalszych wyjaśnień, mruknął coś o niecierpiących zwłoki obowiązkach i obstawał przy konieczności swego wyjazdu z taką stanowczością, że ukrócił wszystkie protesty ze strony gospodarza, który zrozumiał, że decyzja została już podjęta i na nic byłyby wszelkie dalsze namowy.

— No cóż… — rzekł. — Pozwól zatem przynajmniej, drogi panie Browne, że zanim oddalisz się ze swej woli czy musu, iż ci pokażę z tarasu widok, który unosząca się mgła już zaczyna odsłaniać.

Mówiąc to, lord otworzył wysokie okno balkonowe i wyszedł na taras. Generał mechanicznie podążył za nim, zdało się jednak, że niewiele uwagi poświęca słowom gospodarza, który szerokimi gestami ogarniał krajobraz, pokazując poszczególne obiekty warte jego zdaniem zainteresowania. Przesuwali się tak czas jakiś, aż wreszcie lord Woodville, osiągnąwszy cel, którym było odciągnięcie gościa od reszty towarzystwa, przemówił z wielką powagą następującymi słowy:

— Richardzie Browne, stary i wielce drogi mi druhu, jesteśmy już teraz sami, więc pozwól, że zaklnę cię na twój honor przyjaciela i żołnierza. Jak naprawdę odpocząłeś ostatniej nocy?

— W rzeczy samej bardzo podle, milordzie — odparł zapytany z taką samą powagą w głosie. — Tak podle, że nie zaryzykowałbym drugiej podobnej, nawet gdyby mi obiecano za to nie tylko ziemię przynależną do tego zamku, ale również tę, którą mogę ogarnąć wzrokiem z tegoż wzniesienia.

— To niezwykle zastanawiające — powiedział lord na poły jakby do siebie. — A zatem musi coś być we wszystkich opowieściach o tej komnacie. — Zwracając się teraz wprost do generała, ciągnął: — Na miłość boską, przyjacielu, bądźże ze mną szczery i ujawnij wszystkie niemiłe szczegóły tego, czego doświadczyłeś pod moim dachem, gdzie — w tym tkwi mój honor jako gospodarza — powinieneś zaznać tylko i wyłącznie wygód.

Prośba ta najwidoczniej stropiła generała, gdyż odpowiedział dopiero po chwili.

— Drogi milordzie, to, co przytrafiło mi się ubiegłej nocy, miało tak szczególny i nieprzyjemny charakter, że trudno byłoby mi się zdobyć na przedstawienie tego nawet panu, przyjacielu, gdyby nie to, że niezależnie od chęci uczynienia zadość pańskiej prośbie mniemam, iż moja szczerość w tej kwestii może doprowadzić do wyjaśnienia okoliczności tak bolesnych i tajemniczych. Innym to, co chcę zaraz opowiedzieć, mogłoby zasugerować, że jestem tępym, zabobonnym durniem, który pozwolił, by własna wyobraźnia zwiodła mnie na manowce i omamiła. Ponieważ jednak ty znałeś mnie w czasach i dzieciństwa, i młodości, nie będziesz podejrzewał, iż jako dorosły uległem fantazjom i słabostkom, od których kiedyś byłem wolny.

Umilkł, a lord Woodville odrzekł:

— Możesz całkowicie mi zaufać, iż dam wiarę każdemu słowu twej opowieści, jakkolwiek dziwna by się zdała. Zbyt dobrze znam siłę twego charakteru, abym podejrzewał, iż mógłbyś paść ofiarą jakichś przesądów, a dostatecznie ufam twojemu honorowi i twojej przyjaźni, aby wiedzieć, że nie pozwolą ci na wyolbrzymienie tego, czego byłeś świadkiem.

— Dobrze zatem — zgodził się generał — przedstawię całą rzecz najlepiej, jak potrafię, znając twoją uczciwość, aczkolwiek wyraźnie czuję, że wolałbym frontalnie zaatakować baterię wroga, niż przywoływać okropne wspomnienia ostatniej nocy.

Zamilkł na chwilę, a widząc, że lord Woodville zastygł bez słowa w postawie pełnej uwagi, zaczął wyłuszczać, chociaż nie bez widocznych obiekcji, historię swoich nocnych przygód w Gobelinowej Komnacie.

— Gdy tylko opuścił mnie pan wieczorem, milordzie, zaraz się rozebrałem i położyłem do łóżka, ale drewno w kominku, który znalazł się niemal dokładnie naprzeciw łóżka, płonęło tak żywo i radośnie, że za sprawą setek pobudzających wspomnień z czasów dzieciństwa i młodości, obudzonych dzięki tak miłemu spotkaniu, nie zapadłem natychmiast w sen. Muszę jednak zaznaczyć, że wszystkie emocje były przyjemne i budujące, co miało źródło w poczuciu, iż oto przynajmniej na czas jakiś miejsce znojów, trudów i niebezpieczeństw mego zawodu zajęły rozkosze spokojnego życia, a co więcej, na nowo zaplotły się owe przyjacielskie, serdeczne więzi, z którymi wziąłem rozbrat, powodowany surowymi wymogami wojny. Kiedy więc po głowie pląsały mi takie przyjemne myśli i powoli usypiałem, znienacka rozbudził mnie dźwięk przypominający szelest jedwabnej sukni i stukot wysokich obcasów, zupełnie jakby po sypialni przechadzała się jakaś kobieta. Zanim zdążyłem rozsunąć kotary, aby zobaczyć, co się dzieje, pomiędzy łóżko a kominek zdążyła wślizgnąć się niska postać niewieścia. Zwrócona była do mnie tyłem, a z wyglądu szyi i pleców mogłem wnieść, że należały do starszej kobiety odzianej w staromodną suknię, którą damy nazywają chyba saque, a która zupełnie luźna w talii, wokół szyi i łopatek zebrana była w szerokie, sięgające ziemi fałdy, kończące się swego rodzaju trenem. Wizyta ta wydała mi się niezmiernie dziwna, ale nawet na chwilę nie zagościła w mej głowie myśl, że mogę mieć przed oczyma kogoś innego niż normalną wiekową śmiertelniczkę, mieszkankę zamku, która dla kaprysu przebrała się za swą babkę, a która być może udostępniła mi swoją sypialnię (wydało mi się bowiem, że wasza lordowska mość coś wspomniał o ograniczonej liczbie pokojów), potem zaś zapomniała o tej okoliczności i o północy powróciła do swego dawnego lokum. Tak pomyślawszy, poruszyłem się w łóżku i lekko zakasłałem, aby uświadomić intruzce, że to ja jestem teraz tutaj lokatorem. Powoli odwróciła się, ale, wielkie nieba, milordzie, jakąż twarz mi odsłoniła! Niepodobna już było żywić żadnych wątpliwości co do tego, kim jest, ani zaliczyć jej do grona żywych osób. Na obliczu, które zachowało dawne rysy, odłożyły się ślady najokropniejszych i najbardziej występnych namiętności, jakie nawiedzały ją za życia. Miało się wrażenie, iż z grobu dobyte zostało ciało jakiejś straszliwej zbrodniarki, a z wieczystego ognia wyrwano duszę, aby je zjednoczyć w okropnym dziele. Poderwałem się na łóżku, siadłem, opierając się na dłoniach, i wpatrzyłem w okropne widmo. Wiedźma jednym szybkim ruchem zbliżyła się do łóżka, na którym zległem, i przykucnęła na nim, nachylając na odległość pół jarda ode mnie swe diaboliczne lico, na które wypełzł grymas nienawistnej drwiny żywionej przez wcielonego wroga.

Tutaj generał Browne urwał i otarł czoło z zimnego potu, którym się ono pokryło na samo wspomnienie przeraźliwej wizji.

— Milordzie, nie jestem tchórzem — ciągnął. — Zaznałem wszelkich śmiertelnych niebezpieczeństw związanych z moją profesją i mogę bez fałszywej skromności stwierdzić, że Richard Browne nigdy nie przyniósł ujmy orężu, które nosi. W tych jednak upiornych okolicznościach, czując na sobie wzrok, czy nawet wręcz uchwyt wcielonego zła, opuściła mnie wszelka dzielność, męstwo stopniało niczym wosk w ogniu i miałem wrażenie, że każdy z oddzielna włos staje mi dęba na głowie. Krew zakrzepła mi w żyłach, ja zaś osunąłem się w omdleniu, zupełnie jakby ofiarą przerażenia padła jakaś wiejska dzieweczka czy dziesięciolatek. Nawet nie próbuję zgadywać, jak długo leżałem w tym stanie. Zbudził mnie dzwon zamkowy, wydzwaniający pierwszą tak wyraźnie, jakby znajdował się w tym samym pokoju. Trochę potrwało, zanim odważyłem się otworzyć oczy, bałem się bowiem, że napotkam spojrzenie tego przerażającego widma. Kiedy się jednak zebrałem w końcu w sobie, nigdzie nie było go widać. W pierwszym odruchu chciałem zadzwonić, aby obudzić służbę i przenieść się na strych czy jakieś inne poddasze, aby się zabezpieczyć przed następnym najściem. Cóż, muszę wyznać, że zmieniłem zamiar, nie dlatego jednak, że wstydziłem się przyznać do przygody, lecz z powodu strachu, iż drogę do znajdującego się obok kominka sznura może mi zagrodzić owa złośliwa wiedźma, nie wykluczałem bowiem tego, że przyczaiła się w jakimś kąciku. Nawet nie spróbuję opisać, jakie gorące i zimne na przemian dreszcze targały mną przez resztę nocy, a chwile drzemki przerywały momenty zatrwożonego czuwania — jedne i drugie trudne do odróżnienia od niejasnych stanów pośrednich. Straszyły mnie setki koszmarnych obiektów, od opisanej jednak wcześniej zjawy różniły się tym, iż dobrze wiedziałem, że są jedynie wytworem mojej fantazji i rozedrganych nerwów. Nastał wreszcie dzień, a ja zwlokłem się z łóżka, słaby na ciele, a zarazem przepełniony wstydem jako mężczyzna i jako żołnierz, ale najbardziej z powodu chęci, by czmychnąć z nawiedzonego pokoju, która wzięła górę nad wszystkimi innymi względami. W najbardziej gorączkowym przeto pośpiechu oblekłszy się w ubranie, pierzchnąłem z siedziby jego lordowskiej mości, aby na otwartym powietrzu szukać jakiejś ulgi dla mego systemu nerwowego rozdygotanego po spotkaniu z istotą — nie mogłem oprzeć się temu przekonaniu — pochodzącą z innego świata. Jego lordowska mość poznał zatem przyczynę mego pomieszania oraz nagłego pragnienia, aby opuścić pański gościnny zamek. W innych miejscach, tuszę, możemy śmiało się spotykać i to po wielokroć, niech mnie Bóg jednak broni przed spędzeniem jeszcze jednej nocy pod tym dachem!

Przedziwna była to opowieść, generał jednak przedstawił ją z takim przekonaniem w głosie, że nie było tu nawet miejsca na komentarze najczęściej towarzyszące podobnym historiom. Lord Woodville ani razu nie spytał gościa, czy aby wszystko to mu się nie przyśniło, nie zgłosił też żadnej sugestii, które zwykło się wysuwać, aby wyjaśnić jakieś nadnaturalne zdarzenia, jak chociażby wybryki fantazji czy defekt nerwów wzrokowych. Przeciwnie, wydawało się, że jest głęboko poruszony możliwością prawdziwości i rzetelności tego, co usłyszał. Po dość długiej chwili milczenia nader szczerze zaczął przepraszać swego starego przyjaciela za katusze, jakich doświadczył w jego domu.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki