MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
promocja
-
W empik go
Z krainy gasnącego słońca. Tom 3. IV Korpus Pancerny SS od Budapesztu do Wiednia, luty-maj 1945 r. - ebook
Z krainy gasnącego słońca. Tom 3. IV Korpus Pancerny SS od Budapesztu do Wiednia, luty-maj 1945 r. - ebook
Trzeci tom nowej historii IV Korpusu Pancernego, który walczył na froncie wschodnim w ostatnich miesiącach II wojny światowej.
W ostatnich miesiącach II wojny światowej, po upadku Budapesztu 12 lutego 1945 r. i nieudanej próbie przebicia się IX Korpusu Górskiego SS, jedyną rzeczą, jaką mógł zrobić IV. SS-Panzerkorps, było cofnięcie się na linię dogodniejszą do obrony i ufortyfikowanie kluczowego miasta, Białogrodu Królewskiego. Weterani SS-Obergruppenführera Gillego, wyczerpani po trzech próbach odsieczy w styczniu 1945 r., przewyższani liczebnie przez stale rosnące siły 3. Frontu Ukraińskiego marszałka Tołbuchina, okopali się i szykowali na długi okres działań defensywnych. Adolf Hitler nie zapomniał jednak o węgierskim teatrze działań ani o jego bogatych polach naftowych, i wysyłał pomoc.
Nie licząc się z zagrożeniem dla Berlina, posłał na Węgry legendarną 6. Armię Pancerną SS-Oberstgruppenführera Seppa Dietricha. Jednak nie po to, aby odbić Budapeszt, ale by okrążyć i zniszczyć siły Tolbuchina oraz całkowicie zmienić sytuację w południowo-wschodniej Europie na korzyść Hitlera. Ta nadmiernie ambitna ofensywa, znana jako „Frühlingserwachen” („Wiosenne Przebudzenie”), wkrótce ugrzęzła w obliczu zdecydowanej obrony sowieckiej wspomaganej przez wiosenną odwilż. Ogłoszona ostatnią wielką ofensywą nazistowskich Niemiec w II wojnie światowej, przyniosła ostatnim rezerwom pancernym Hitlera wielkie straty w zamian za niewielkie zyski. Choć podczas operacji IV. SS-Panzerkorps odgrywał rolę drugoplanową, w jej następstwie został wkrótce uwikłany w walki, gdy Armia Czerwona rozpoczęła operację wiedeńską, która prawie zmiotła armie Heeresgruppe Süd z pola bitwy.
Wycofując się do Austrii, pokiereszowany korpus Gillego próbował zablokować drogę do Niemiec, podczas gdy Armia Czerwona atakowała Wiedeń. Żołnierze IV Korpusu Pancernego SS, którzy musieli nie tylko wytrzymać nieustanne ataki sowieckie, ale także znosić przywództwo zjadliwie do nich nastawionego dowódcy 6. Armii, generała Hermanna Balcka, przedzierali się przez Austrię, aby dotrzeć do bezpiecznej linii demarkacyjnej. Tam ostatecznie poddali się siłom amerykańskim 9 maja 1945 r., po prawie roku toczonej bez przerwy walki.
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8418-036-5 |
| Rozmiar pliku: | 7,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
SS-Obergruppenführer Herbert Gille (po lewej) naradza się z SS-Brigadeführerem Helmuthem Beckerem na początkowym etapie operacji „Konrad I”, styczeń 1945 r. U obu wyraźnie widać odznaczenia, w tym u Gillego Krzyż Rycerski z Liśćmi Dębu, Mieczami i Brylantami, a u Beckera Krzyż Rycerski z Liśćmi Dębu oraz Złoty Krzyż Niemiecki. Widoczny jest też jego Krzyż Żelazny I klasy, Srebrna Odznaka za Rany oraz Srebrna Odznaka Szturmowa Piechoty. Na lewym rękawie kurtki Beckera wyraźnie widać rzadką opaskę mankietową Dywizji „Totenkopf” z haftowaną trupią główką. Obaj generałowie noszą też ocieplane buty lotnicze Luftwaffe (Bayerl).WSTĘP
Oto ostatni z trzech tomów przedstawiających dzieje IV Korpusu Pancernego SS (IV. SS-Panzerkorps, IV SS-Pz.Korps) od chwili powstania w sierpniu 1943 r. aż do końca wojny. Tom pierwszy koncentrował się na jego sformowaniu, strukturze i organizacji, dowództwie oraz historii dwóch głównych dywizji – 3. Dywizji Pancernej SS (3. SS-Panzerdivision) „Totenkopf” i 5. Dywizji Pancernej SS (5. SS-Panzerdivision) „Wiking”. Następnie śledził jego dzieje po wejściu do boju 28 lipca 1944 r., udział w potężnej bitwie pancernej na przedpolach Pragi, rolę w trzech bitwach obronnych pod Warszawą, a zakończył 26 listopada 1944 r. oblężeniem Modlina i przeniesieniem korpusu pod rozkazy 2. Armii (2. Armee). W tomie tym opisane zostały jedne z najcięższych walk stoczonych na froncie wschodnim, które przekuły IV KPanc SS w zręczne i zabójcze narzędzie wojny. Ten etap dziejów korpusu, rozpoczęty udziałem w wysoce mobilnej, płynnej bitwie, zakończył się statycznymi działaniami pozycyjnymi, przypominającymi I wojnę światową.
Tom drugi śledził historię korpusu od końca listopada 1944 r., czyli od momentu, w którym zakończył się pierwszy; związek ten był wówczas wciąż zaangażowany w obronę tak zwanego „Mokrego Trójkąta”, istotnego taktycznie skrawka terenu pomiędzy Narwią a Wisłą. Z pozoru zesłany na drugorzędny front, korpus został wyrwany z przygotowań do świąt, kiedy Naczelne Dowództwo Wehrmachtu (Oberkommando der Wehrmacht – OKW) wydało mu w Wigilię rozkaz odjazdu koleją na inny teatr działań. Tak miał się zacząć ostatni etap wojny na Wschodzie, gdy korpus ponownie wybrano do jednego z najśmielszych ataków II wojny światowej – odsieczy okrążonego miasta. W późniejszych walkach, toczonych ze zmiennym powodzeniem, IV KPanc SS, obejmujący także kilka dywizji wojsk lądowych (Heer), starał się na próżno odblokować osaczony garnizon Budapesztu i odtworzyć starą linię frontu nad dolnym Dunajem.
Niniejszy, ostatni tom trylogii podejmuje wątek dziejów korpusu tam, gdzie zakończył poprzedni, w połowie lutego 1945 r., i skupia się na trzech ostatnich miesiącach wojny. Podczas nich nastąpiła nie tylko ostatnia ofensywa III Rzeszy na dużą skalę, operacja „Frühlingserwachen” („Wiosenne Przebudzenie”), ale także operacja wiedeńska Armii Czerwonej, która całkowicie wyparła z Węgier siły niemiecko-węgierskie i zapuściła się daleko w głąb południowo-wschodniej Austrii, zanim III Rzesza ostatecznie skapitulowała 8 maja. W tym okresie korpus był świadkiem upadku Wiednia, choć na szczęście dla siebie nie wziął bezpośredniego udziału w tej ostatniej, brzemiennej w skutki bitwie. Tom trzeci kończy kapitulacja IV KPanc SS w ostatniej chwili przed siłami amerykańskimi i powojenne losy niektórych jego czołowych przedstawicieli.
W tym okresie wojny doszło do prawie całkowitego zniszczenia ukochanego przez Obergruppenführera Herberta Gillego korpusu w feralnej obronie ważnego operacyjnie węgierskiego miasta, Białogrodu Królewskiego (Székesfehérvár, niem. Stuhlweissenburg), rozpoczętej nazajutrz po odwołaniu operacji „Frühlingserwachen” 15 marca 1945 r. Przytłoczony połączoną potęgą trzech atakujących armii radzieckich i dziesięciokrotnie słabszy liczebnie, IV KPanc SS został rozcięty na pół: Dywizja „Totenkopf” musiała wycofać się w jednym kierunku i nigdy już nie powróciła do korpusu, a Dywizja „Wiking” i sztab Gillego udały się w inną stronę. Ledwo wymknąwszy się z miasta, „Wiking” i reszta IV KPanc SS wzięły następnie udział w straszliwym odwrocie wzdłuż północnego brzegu Balatonu, kiedy to doszło do prawie zupełnego załamania 6. Armii gen. wojsk panc. Hermanna Balcka.
Częściowo za sprawą nietypowo, jak na Balcka, nieudolnego dowodzenia armią, a częściowo wskutek niesamowitej siły bojowej i sprawnego kierowania 3. Frontem Ukraińskim przez dowodzącego nim marszałka Fiodora Tołbuchina, 6. Armia, wraz z niedobitkami IV KPanc SS, ledwo zdołała dotrzeć do domniemanego schronienia, za wał obronny znany jako Pozycja Obrony Rzeszy (Reichsschutzstellung) lub Wał Południowo-Wschodni, w południowo-wschodniej Austrii. Tam Gille i jego zmęczeni żołnierze mieli brać udział w ciężkich walkach obronnych aż do ostatniego tygodnia kwietnia 1945 r. Przez cały ten czas Gille ze sztabem mieli do czynienia z coraz bardziej natrętnymi i drobiazgowymi ingerencjami Balcka w działania korpusu, których kulminacją było jego kolejne żądanie, aby zdymisjonowano Gillego. Niedobór amunicji, paliwa, a przede wszystkim pancernych wozów bojowych, od których uzależnione były podległe dywizje pancerne, zmusił IV KPanc SS do walk pozycyjnych w górach Styrii, gdzie umiejętności piechoty znów okazały się decydujące w powstrzymywaniu Armii Czerwonej.
Dzieje korpusu kończy gorączkowy odwrót z linii frontu na wschód od Grazu i kapitulacja wobec wojsk amerykańskich w dniach 8-9 maja 1945 r. W tym celu Gille musiał najpierw wydać żołnierzom rozkaz opuszczenia pozycji bez zwracania uwagi sił radzieckich, a następnie marszu ponad 200 km drogami przez austriackie Alpy, aby do północy 8 maja osiągnąć aliancką linię demarkacyjną nad rzeką Enns. Śledzona w ciągu całego odwrotu przez Armię Czerwoną, straż tylna Gillego zdołała utrzymać przeciwników na bezpieczną odległość, równocześnie zwalczając próby utrudnienia przemarszu korpusu przez austriacki ruch oporu. Dotarłszy do Enns, korpus miał tylko 24 godziny na przeprawę w bezpieczne miejsce, po czym czekały go miesiące, a nawet lata nędzy w alianckich obozach jenieckich, denazyfikacji i reedukacji.
Wreszcie, zwolnieni pod koniec lat 40. z obozów internowania w całej Europie (a ci, którzy trafili do niewoli w ZSRR, jeszcze później), Gille i jego żołnierze, szczególnie z szeregów Waffen-SS, powrócili do Niemiec, które tymczasem zmieniły się w RFN i nie witały już ich z otwartymi ramionami. Po powrocie do domu ocaleńcy stanęli w obliczu faktu, że z ich organizacji uczyniono kozła ofiarnego za wszystkie zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości, jakich dopuściła się III Rzesza. Żyjący weterani IV KPanc SS z wolna zintegrowali się ponownie ze społeczeństwem cywilnym, a tendencja ta jeszcze przyspieszyła, gdy w połowie lat 50. nabrał impetu zachodnioniemiecki cud gospodarczy (Wirtschaftswunder). Niektórzy powrócili do poprzednich zawodów, inni znaleźli nowe zatrudnienie, a niemało dołączyło do nowej armii RFN – Bundeswehry. W tym okresie byli żołnierze Waffen-SS, pod przywództwem tak znaczących osobistości jak Felix Steiner czy Herbert Gille, zaczęli się organizować i formalnie tworzyć stowarzyszenia weteranów SS, a także szukać politycznej reprezentacji, która zajęłaby się niektórymi ich troskami, wynikającymi z faktu, że czuli się jak obywatele drugiej kategorii. Choć udało im się osiągnąć cele tylko częściowo, na początku lat 60. prawie wszyscy ocaleli z IV KPanc SS zostali zaakceptowani przez rodaków jako pełnoprawni obywatele, z wyjątkiem nielicznych oskarżonych o zbrodnie wojenne.
W odróżnieniu od dwóch poprzednich tomów, dla których istniały stosunkowo obfite materiały archiwalne, autor stwierdził, że źródła dla ostatnich trzech miesięcy historii IV KPanc SS są w porównaniu skąpe. Aby opowiedzieć tę historię, trzeba było w dużym stopniu wykorzystać dziennik operacyjny (Kriegstagebuch) Grupy Armii „Południe” (Heeresgruppe Süd), przedstawiający opisane w niniejszym tomie wydarzenia dość wyczerpująco, aż do 31 marca 1945 r. Z późniejszego okresu ocalały tylko częściowe raporty dzienne, składane Naczelnemu Dowództwu Wojsk Lądowych (Oberkommando des Heeres, OKH), a i one kończą się po 22 kwietnia 1945 r. Pamiętniki z epoki, relacje powojenne, a nawet monografie jednostek napisane później o tym okresie wojny, zazwyczaj urywają się przed końcem kwietnia 1945 r., pozostawiając badaczowi niewiele materiału do opracowania.
Na szczęście istnieją jednak rzetelne prace, efekt ogromnych wysiłków oddanych badaczy i autorów, którzy zrobili, co w ich mocy, by sporządzić wierną kronikę opisanych zdarzeń, i do tych opracowań autor często odwołuje się w tekście. Pierwszym i najważniejszym, podobnie jak w II tomie, jest Drama Between Budapest and Vienna Georga Maiera. Choć służył on w sztabie osławionej 6. Armii Pancernej (6. Panzerarmee, 6. APanc) Oberstgruppenführera Seppa Dietricha, poświęcił też uwagę starannemu zapisowi wydarzeń w rejonach działań sąsiednich armii, w tym 6. Armii Hermanna Balcka, pod której rozkazami przede wszystkim służył IV KPanc SS od końca grudnia 1944 do 8 maja 1945 r. Mimo że Maier pisał głównie z perspektywy wyższego dowództwa Waffen-SS i bardzo krytycznie odnosił się do gen. wojsk panc. Balcka, to poparł swoje wnioski rzetelnymi dowodami, takimi jak reprodukcje prawdziwych dokumentów z oficjalnych archiwów Wehrmachtu, wzmacniającymi siłę jego argumentów.
Drugą pracą jest pieczołowicie i starannie przygotowana Der Krieg in Öesterreich 1945 („Wojna w Austrii 1945”) dr. Manfreda Rauchensteinera, opisująca wojnę od jesieni 1944 r. do końca wojny, a także okres późniejszy, w tym aliancką kampanię bombardowań miast i miasteczek Austrii. Choć dr Rauchensteiner tworzył ją jako obywatel austriacki, i to 40 lat po opisywanych wydarzeniach, to jego praca przedstawia walki w Austrii z perspektywy obydwu stron, obejmując plany i działania sił radzieckich oraz jednostek III Rzeszy, jak również złowieszczą rolę SS i NSDAP. Oprócz ukazania zakulisowych relacji z głównych wydarzeń, opisuje wpływ wojny na życie zwykłych obywateli, od gauleitera (naczelnika okręgu) do przeciętnego członka Volkssturmu (Ludowego Pospolitego Ruszenia) lub zwykłych gospodyń domowych czy dzieci. Dodatkowo książka zawiera bardzo szczegółowe zestawienia ugrupowań bojowych obu stron i odtwarza całą „zaginioną” część dziennych raportów z Kriegstagebuch GA „Południe” za okres 1-22 kwietnia 1945 r.
Uwzględniając istniejący materiał źródłowy, autor sądzi, że udało mu się jak najprecyzyjniej prześledzić dzieje IV KPanc SS na ostatnim etapie wojny na froncie wschodnim. Ten chaotyczny okres obejmował załamanie frontu niemieckiego na północnych Węgrzech w ostatnim tygodniu marca 1945 r., pospieszny odwrót ku granicy austriackiej oraz ostatnie bitwy w górach i dolinach wzdłuż Wału Południowo-Wschodniego. Należy podkreślić, że niniejsza praca jest w założeniu monografią działań jednego z wielu niemieckich korpusów i nie miała służyć jako wyczerpujące opracowanie kampanii węgierskiej ani końca wojny w Europie Południowej – jak wspomniano, istnieje szereg starszych prac wybitnych autorów, którzy już takowe napisali.
Niniejszy, ostatni tom uzupełnia więc częściowo lukę w dziejach Waffen-SS ogólnie, a korpusów pancernych SS w szczególności. Jak każda praca tego rodzaju, nie mógłby powstać bez szczodrej pomocy szeregu współpracowników, spośród których wielu już wymieniłem w podziękowaniach w tomach 1 i 2. Tym razem chciałbym po raz kolejny podziękować Mirko Bayerlowi ze Szwecji, który wspaniałomyślnie przekazał kopie monografii dywizji, map i fotografii, Martinowi Blockowi z Niemiec, który udostępnił kopie oficjalnych dokumentów Panzertruppe, Andrew Foundowi z Holandii, który również przekazał zdjęcia, Tommy’emu Natedalowi, od którego otrzymałem kopie indywidualnych relacji weteranów I baonu Pułku Grenadierów Pancernych SS „Norge” (I. Bataillon/SS-Panzergrenadier Regiment Norge), oraz Kamenowi Nevenkinowi z Bułgarii i Charlesowi Trangowi z Francji, którzy przekazali fotografie. Wreszcie, co również ważne, pragnę podziękować byłemu adiutantowi Herberta Gillego, Güntherowi Langemu, oraz jego synowi Wolfgangowi, z Handeloh w Niemczech, którzy uprzejmie poświęcili czas, by odpowiedzieć na liczne pytania powstałe w trakcie tworzenia niniejszej pracy.
Byłoby z mojej strony zaniedbaniem, gdybym nie wspomniał o profesjonalizmie i cierpliwości redakcji oraz grafików wydawnictwa Casemate, w szczególności wydawczyni Ruth Sheppard, redaktorki prowadzącej Isobel Fulton, administratorki wydawniczej Felicity Goldsack oraz projektanta Declana Ingrama, za sprawą ich umiejętności organizacyjnych i uczynności, a także redaktora Tony’ego Waltona, z racji jego wiedzy i dbałości o szczegóły. Casemate nie tylko pozwoliło mi rozszerzyć niniejszy tom poza pierwotnie zamierzony zakres, ale dało też czas na uwzględnienie dodatkowych materiałów, nadesłanych przez niektóre z wyżej wymienionych osób. Nie co dzień autorowi trafia się wydawnictwo, z którym tak łatwo się współpracuje, mnie zaś dane było to szczęście, że zaproszono mnie, bym został jednym z jego stałych autorów. Chapeau bas wszystkim!
Douglas E. Nash senior
Waszyngton, sierpień 2020 r.¹ Soviet General Staff, The Budapest Operation 1945: An Operational-Strategic Study, Solihull: Helion & Company Ltd 2017, s. 324.
² Günther Jahnke, Dziennik od grudnia 1944 r. do 4 sierpnia 1945 r., w archiwach Truppenkameradschaft Wiking, Monachium: prywatny rękopis bez daty, wpis z 12 lutego 1945, s. 11.
³ H.G. Süd, Ia Tagesmeldung z 14 lutego 1945, s. 4.
⁴ Wolfgang Vopersal, Soldaten, Kämpfer, Kameraden, Marsch und Kämpfe der SS-Totenkopf Division, t. Vb, Bielefeld: Selbstverlag der Truppenkameradschaft der 3. SS-Pz.Div. e.V. 1991, s. 676.
⁵ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage, Abschlussmeldung Budapest, s. 521.
⁶ Vopersal, s. 676, przytacza Wehrmachtsbericht z 17 lutego 1945.
⁷ 18 lutego większość tych „nadliczbowych” czołgistów wysłano do Sennelager, gdzie mieli rzekomo odebrać dostawę nowych wozów pancernych. Zamiast tego jednak zostali wcieleni do innych improwizowanych jednostek pancernych SS z końca wojny i nie powrócili do macierzystych dywizji (Vopersal, s. 677; Klapdor, s. 439).
⁸ Erich Klapdor, Viking Panzers: The German 5th SS Tank Regiment in the East in World War II, Mechanicsburg, PA: Stackpole Books 2011 (przekład wydania z 1981 r.), s. 405.
⁹ Ian M. Wood, Tigers of the Death’s Head: SS Totenkopf Division’s Tiger Company, Mechanicsburg, VA: Stackpole Books, 2013, s. 238.
¹⁰ Vopersal, s. 677.
¹¹ Manfred Schönfelder, Einsatz der Verbänder der Waffen-SS auf dem Kriegsschauplatz in Ungarn in der Zeit vom 1 January–31 März 1945, Hamburg: niepublikowany rękopis w posiadaniu autora, 1 grudnia 1981, s. 10.
¹² Vopersal, s. 677; Wilhelm Tieke, Ein ruheloser Marsch war unser Leben, Osnabrück: Munin Verlag 1977, s. 231.
¹³ Vopersal, s. 678.
¹⁴ Tamże, s. 679. (Vitéz to tytuł kawalera Orderu Witezia, na ówczesnych Węgrzech traktowany jako substytut tytułu szlacheckiego – dop. tłum.).
¹⁵ Dziennik Jahnkego, wpis z 23 lutego 1945, s. 12.
¹⁶ Georg Maier, Drama Between Budapest and Vienna: The Final Battles of the 6. Pz.Armee in the East—1945, Winnipeg: J. J. Fedorowicz Publishing 2004, s. 429-430, z przytoczeniem H.Gr. Süd an OKH: Medlung der Absichten, Kräftegliederung und Ansatz beim Unternehmen Südwind (Gran-Brückenkopf), H.Gr. Süd Ia Nr. 42/45 gKdos. Chefs, z 14 lutego 1945, 18:00.
¹⁷ Maier, s. 424-425, z przytoczeniem Befehl H.Gr. Süd: Unterbringung des I. SS-Panzerkorps, Ia Nr. 20/45 G.Kdos. z 1 lutego 1945.
¹⁸ Wbrew licznym powojennym komentarzom i twierdzeniom, armia Dietricha nigdy nie została oficjalnie nazwana „6. Armią Pancerną SS”. Choć relacje z epoki zawierają świadectwa, że tak ją określano, nazwy tej nigdy nie uznał oficjalnie Führungsstab OKH. Wobec tego w dalszej części tekstu autor zamierza nazywać ten związek jego oficjalnym oznaczeniem.
¹⁹ Maier, s. 426-427, z przytoczeniem Befehl H.Gr. Süd: Tarn und Geheimhaltungsmassnahmen beim I. und II. SS-Panzerkorps, Ia Nr. 29/45 G.Kdos z 7 lutego 1945.
²⁰ Norbert Számvéber, Days of Battle: Armoured operations north of the river Danube, Hungary 1944–45, Solihull: Helion & Company 2013, s. 226.
²¹ H.Gr. Süd Ia KTB, Fernschreiben Betr: Personelle und Materielle Verluste Abschnittsstab Süd während Bereinigung Gran Brückenkopf, z 9 marca 1945, 18:35.
²² Maier, s. 142-143.
²³ Tamże, s. 142.
²⁴ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage Betr: Wochenmeldung, Stand vom 24.2.45, Ia/Id Nr. 319/45 geheim, z 27 stycznia 1945, s. 5; Stärkemeldung alle unterstehende SS-Verbände mit Stand vom 3.45, Höherer Pionier-Fuhrer Ungarn, Ia/Id, Nr. 1027/45 g.kdos, z 18 marca 1945 (Maier, s. 440).
²⁵ W pierwszym tomie (s. 112 i 499) autor podał etat na 180-190 PzKpfw IV i PzKpfw V (z 22 czołgami w kompanii) oraz 31-33 Jg.Pz. IV. Wobec braku PzKpfw IV, mogły być one częściowo zastępowane działami szturmowymi StuG (przyp. R.M.).
²⁶ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage Betr: Wochenmeldung, Stand vom 24.2.45, Ia/Id Nr. 319/45 geheim, z 27 stycznia 1945, s. 5; Stärkemeldung alle unterstehende SS-Verbände mit Stand vom 3.45, Höherer Pionier-Fuhrer Ungarn, Ia/Id, Nr. 1027/45 G.Kdos, z 18 marca 1945 (Maier, s. 440).
²⁷ Aleksei Isaev, Maksim Kolomiets, Tomb of the Panzerwaffe: The Defeat of the Sixth SS Panzer Army in Hungary 1945, Solihull: Helion & Company Ltd 2014, s. 101-102.
²⁸ Maier, s. 141-142.
²⁹ Dziennik Jahnkego, wpis z 24 lutego 1945, s. 12.
Oto ostatni z trzech tomów przedstawiających dzieje IV Korpusu Pancernego SS (IV. SS-Panzerkorps, IV SS-Pz.Korps) od chwili powstania w sierpniu 1943 r. aż do końca wojny. Tom pierwszy koncentrował się na jego sformowaniu, strukturze i organizacji, dowództwie oraz historii dwóch głównych dywizji – 3. Dywizji Pancernej SS (3. SS-Panzerdivision) „Totenkopf” i 5. Dywizji Pancernej SS (5. SS-Panzerdivision) „Wiking”. Następnie śledził jego dzieje po wejściu do boju 28 lipca 1944 r., udział w potężnej bitwie pancernej na przedpolach Pragi, rolę w trzech bitwach obronnych pod Warszawą, a zakończył 26 listopada 1944 r. oblężeniem Modlina i przeniesieniem korpusu pod rozkazy 2. Armii (2. Armee). W tomie tym opisane zostały jedne z najcięższych walk stoczonych na froncie wschodnim, które przekuły IV KPanc SS w zręczne i zabójcze narzędzie wojny. Ten etap dziejów korpusu, rozpoczęty udziałem w wysoce mobilnej, płynnej bitwie, zakończył się statycznymi działaniami pozycyjnymi, przypominającymi I wojnę światową.
Tom drugi śledził historię korpusu od końca listopada 1944 r., czyli od momentu, w którym zakończył się pierwszy; związek ten był wówczas wciąż zaangażowany w obronę tak zwanego „Mokrego Trójkąta”, istotnego taktycznie skrawka terenu pomiędzy Narwią a Wisłą. Z pozoru zesłany na drugorzędny front, korpus został wyrwany z przygotowań do świąt, kiedy Naczelne Dowództwo Wehrmachtu (Oberkommando der Wehrmacht – OKW) wydało mu w Wigilię rozkaz odjazdu koleją na inny teatr działań. Tak miał się zacząć ostatni etap wojny na Wschodzie, gdy korpus ponownie wybrano do jednego z najśmielszych ataków II wojny światowej – odsieczy okrążonego miasta. W późniejszych walkach, toczonych ze zmiennym powodzeniem, IV KPanc SS, obejmujący także kilka dywizji wojsk lądowych (Heer), starał się na próżno odblokować osaczony garnizon Budapesztu i odtworzyć starą linię frontu nad dolnym Dunajem.
Niniejszy, ostatni tom trylogii podejmuje wątek dziejów korpusu tam, gdzie zakończył poprzedni, w połowie lutego 1945 r., i skupia się na trzech ostatnich miesiącach wojny. Podczas nich nastąpiła nie tylko ostatnia ofensywa III Rzeszy na dużą skalę, operacja „Frühlingserwachen” („Wiosenne Przebudzenie”), ale także operacja wiedeńska Armii Czerwonej, która całkowicie wyparła z Węgier siły niemiecko-węgierskie i zapuściła się daleko w głąb południowo-wschodniej Austrii, zanim III Rzesza ostatecznie skapitulowała 8 maja. W tym okresie korpus był świadkiem upadku Wiednia, choć na szczęście dla siebie nie wziął bezpośredniego udziału w tej ostatniej, brzemiennej w skutki bitwie. Tom trzeci kończy kapitulacja IV KPanc SS w ostatniej chwili przed siłami amerykańskimi i powojenne losy niektórych jego czołowych przedstawicieli.
W tym okresie wojny doszło do prawie całkowitego zniszczenia ukochanego przez Obergruppenführera Herberta Gillego korpusu w feralnej obronie ważnego operacyjnie węgierskiego miasta, Białogrodu Królewskiego (Székesfehérvár, niem. Stuhlweissenburg), rozpoczętej nazajutrz po odwołaniu operacji „Frühlingserwachen” 15 marca 1945 r. Przytłoczony połączoną potęgą trzech atakujących armii radzieckich i dziesięciokrotnie słabszy liczebnie, IV KPanc SS został rozcięty na pół: Dywizja „Totenkopf” musiała wycofać się w jednym kierunku i nigdy już nie powróciła do korpusu, a Dywizja „Wiking” i sztab Gillego udały się w inną stronę. Ledwo wymknąwszy się z miasta, „Wiking” i reszta IV KPanc SS wzięły następnie udział w straszliwym odwrocie wzdłuż północnego brzegu Balatonu, kiedy to doszło do prawie zupełnego załamania 6. Armii gen. wojsk panc. Hermanna Balcka.
Częściowo za sprawą nietypowo, jak na Balcka, nieudolnego dowodzenia armią, a częściowo wskutek niesamowitej siły bojowej i sprawnego kierowania 3. Frontem Ukraińskim przez dowodzącego nim marszałka Fiodora Tołbuchina, 6. Armia, wraz z niedobitkami IV KPanc SS, ledwo zdołała dotrzeć do domniemanego schronienia, za wał obronny znany jako Pozycja Obrony Rzeszy (Reichsschutzstellung) lub Wał Południowo-Wschodni, w południowo-wschodniej Austrii. Tam Gille i jego zmęczeni żołnierze mieli brać udział w ciężkich walkach obronnych aż do ostatniego tygodnia kwietnia 1945 r. Przez cały ten czas Gille ze sztabem mieli do czynienia z coraz bardziej natrętnymi i drobiazgowymi ingerencjami Balcka w działania korpusu, których kulminacją było jego kolejne żądanie, aby zdymisjonowano Gillego. Niedobór amunicji, paliwa, a przede wszystkim pancernych wozów bojowych, od których uzależnione były podległe dywizje pancerne, zmusił IV KPanc SS do walk pozycyjnych w górach Styrii, gdzie umiejętności piechoty znów okazały się decydujące w powstrzymywaniu Armii Czerwonej.
Dzieje korpusu kończy gorączkowy odwrót z linii frontu na wschód od Grazu i kapitulacja wobec wojsk amerykańskich w dniach 8-9 maja 1945 r. W tym celu Gille musiał najpierw wydać żołnierzom rozkaz opuszczenia pozycji bez zwracania uwagi sił radzieckich, a następnie marszu ponad 200 km drogami przez austriackie Alpy, aby do północy 8 maja osiągnąć aliancką linię demarkacyjną nad rzeką Enns. Śledzona w ciągu całego odwrotu przez Armię Czerwoną, straż tylna Gillego zdołała utrzymać przeciwników na bezpieczną odległość, równocześnie zwalczając próby utrudnienia przemarszu korpusu przez austriacki ruch oporu. Dotarłszy do Enns, korpus miał tylko 24 godziny na przeprawę w bezpieczne miejsce, po czym czekały go miesiące, a nawet lata nędzy w alianckich obozach jenieckich, denazyfikacji i reedukacji.
Wreszcie, zwolnieni pod koniec lat 40. z obozów internowania w całej Europie (a ci, którzy trafili do niewoli w ZSRR, jeszcze później), Gille i jego żołnierze, szczególnie z szeregów Waffen-SS, powrócili do Niemiec, które tymczasem zmieniły się w RFN i nie witały już ich z otwartymi ramionami. Po powrocie do domu ocaleńcy stanęli w obliczu faktu, że z ich organizacji uczyniono kozła ofiarnego za wszystkie zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości, jakich dopuściła się III Rzesza. Żyjący weterani IV KPanc SS z wolna zintegrowali się ponownie ze społeczeństwem cywilnym, a tendencja ta jeszcze przyspieszyła, gdy w połowie lat 50. nabrał impetu zachodnioniemiecki cud gospodarczy (Wirtschaftswunder). Niektórzy powrócili do poprzednich zawodów, inni znaleźli nowe zatrudnienie, a niemało dołączyło do nowej armii RFN – Bundeswehry. W tym okresie byli żołnierze Waffen-SS, pod przywództwem tak znaczących osobistości jak Felix Steiner czy Herbert Gille, zaczęli się organizować i formalnie tworzyć stowarzyszenia weteranów SS, a także szukać politycznej reprezentacji, która zajęłaby się niektórymi ich troskami, wynikającymi z faktu, że czuli się jak obywatele drugiej kategorii. Choć udało im się osiągnąć cele tylko częściowo, na początku lat 60. prawie wszyscy ocaleli z IV KPanc SS zostali zaakceptowani przez rodaków jako pełnoprawni obywatele, z wyjątkiem nielicznych oskarżonych o zbrodnie wojenne.
W odróżnieniu od dwóch poprzednich tomów, dla których istniały stosunkowo obfite materiały archiwalne, autor stwierdził, że źródła dla ostatnich trzech miesięcy historii IV KPanc SS są w porównaniu skąpe. Aby opowiedzieć tę historię, trzeba było w dużym stopniu wykorzystać dziennik operacyjny (Kriegstagebuch) Grupy Armii „Południe” (Heeresgruppe Süd), przedstawiający opisane w niniejszym tomie wydarzenia dość wyczerpująco, aż do 31 marca 1945 r. Z późniejszego okresu ocalały tylko częściowe raporty dzienne, składane Naczelnemu Dowództwu Wojsk Lądowych (Oberkommando des Heeres, OKH), a i one kończą się po 22 kwietnia 1945 r. Pamiętniki z epoki, relacje powojenne, a nawet monografie jednostek napisane później o tym okresie wojny, zazwyczaj urywają się przed końcem kwietnia 1945 r., pozostawiając badaczowi niewiele materiału do opracowania.
Na szczęście istnieją jednak rzetelne prace, efekt ogromnych wysiłków oddanych badaczy i autorów, którzy zrobili, co w ich mocy, by sporządzić wierną kronikę opisanych zdarzeń, i do tych opracowań autor często odwołuje się w tekście. Pierwszym i najważniejszym, podobnie jak w II tomie, jest Drama Between Budapest and Vienna Georga Maiera. Choć służył on w sztabie osławionej 6. Armii Pancernej (6. Panzerarmee, 6. APanc) Oberstgruppenführera Seppa Dietricha, poświęcił też uwagę starannemu zapisowi wydarzeń w rejonach działań sąsiednich armii, w tym 6. Armii Hermanna Balcka, pod której rozkazami przede wszystkim służył IV KPanc SS od końca grudnia 1944 do 8 maja 1945 r. Mimo że Maier pisał głównie z perspektywy wyższego dowództwa Waffen-SS i bardzo krytycznie odnosił się do gen. wojsk panc. Balcka, to poparł swoje wnioski rzetelnymi dowodami, takimi jak reprodukcje prawdziwych dokumentów z oficjalnych archiwów Wehrmachtu, wzmacniającymi siłę jego argumentów.
Drugą pracą jest pieczołowicie i starannie przygotowana Der Krieg in Öesterreich 1945 („Wojna w Austrii 1945”) dr. Manfreda Rauchensteinera, opisująca wojnę od jesieni 1944 r. do końca wojny, a także okres późniejszy, w tym aliancką kampanię bombardowań miast i miasteczek Austrii. Choć dr Rauchensteiner tworzył ją jako obywatel austriacki, i to 40 lat po opisywanych wydarzeniach, to jego praca przedstawia walki w Austrii z perspektywy obydwu stron, obejmując plany i działania sił radzieckich oraz jednostek III Rzeszy, jak również złowieszczą rolę SS i NSDAP. Oprócz ukazania zakulisowych relacji z głównych wydarzeń, opisuje wpływ wojny na życie zwykłych obywateli, od gauleitera (naczelnika okręgu) do przeciętnego członka Volkssturmu (Ludowego Pospolitego Ruszenia) lub zwykłych gospodyń domowych czy dzieci. Dodatkowo książka zawiera bardzo szczegółowe zestawienia ugrupowań bojowych obu stron i odtwarza całą „zaginioną” część dziennych raportów z Kriegstagebuch GA „Południe” za okres 1-22 kwietnia 1945 r.
Uwzględniając istniejący materiał źródłowy, autor sądzi, że udało mu się jak najprecyzyjniej prześledzić dzieje IV KPanc SS na ostatnim etapie wojny na froncie wschodnim. Ten chaotyczny okres obejmował załamanie frontu niemieckiego na północnych Węgrzech w ostatnim tygodniu marca 1945 r., pospieszny odwrót ku granicy austriackiej oraz ostatnie bitwy w górach i dolinach wzdłuż Wału Południowo-Wschodniego. Należy podkreślić, że niniejsza praca jest w założeniu monografią działań jednego z wielu niemieckich korpusów i nie miała służyć jako wyczerpujące opracowanie kampanii węgierskiej ani końca wojny w Europie Południowej – jak wspomniano, istnieje szereg starszych prac wybitnych autorów, którzy już takowe napisali.
Niniejszy, ostatni tom uzupełnia więc częściowo lukę w dziejach Waffen-SS ogólnie, a korpusów pancernych SS w szczególności. Jak każda praca tego rodzaju, nie mógłby powstać bez szczodrej pomocy szeregu współpracowników, spośród których wielu już wymieniłem w podziękowaniach w tomach 1 i 2. Tym razem chciałbym po raz kolejny podziękować Mirko Bayerlowi ze Szwecji, który wspaniałomyślnie przekazał kopie monografii dywizji, map i fotografii, Martinowi Blockowi z Niemiec, który udostępnił kopie oficjalnych dokumentów Panzertruppe, Andrew Foundowi z Holandii, który również przekazał zdjęcia, Tommy’emu Natedalowi, od którego otrzymałem kopie indywidualnych relacji weteranów I baonu Pułku Grenadierów Pancernych SS „Norge” (I. Bataillon/SS-Panzergrenadier Regiment Norge), oraz Kamenowi Nevenkinowi z Bułgarii i Charlesowi Trangowi z Francji, którzy przekazali fotografie. Wreszcie, co również ważne, pragnę podziękować byłemu adiutantowi Herberta Gillego, Güntherowi Langemu, oraz jego synowi Wolfgangowi, z Handeloh w Niemczech, którzy uprzejmie poświęcili czas, by odpowiedzieć na liczne pytania powstałe w trakcie tworzenia niniejszej pracy.
Byłoby z mojej strony zaniedbaniem, gdybym nie wspomniał o profesjonalizmie i cierpliwości redakcji oraz grafików wydawnictwa Casemate, w szczególności wydawczyni Ruth Sheppard, redaktorki prowadzącej Isobel Fulton, administratorki wydawniczej Felicity Goldsack oraz projektanta Declana Ingrama, za sprawą ich umiejętności organizacyjnych i uczynności, a także redaktora Tony’ego Waltona, z racji jego wiedzy i dbałości o szczegóły. Casemate nie tylko pozwoliło mi rozszerzyć niniejszy tom poza pierwotnie zamierzony zakres, ale dało też czas na uwzględnienie dodatkowych materiałów, nadesłanych przez niektóre z wyżej wymienionych osób. Nie co dzień autorowi trafia się wydawnictwo, z którym tak łatwo się współpracuje, mnie zaś dane było to szczęście, że zaproszono mnie, bym został jednym z jego stałych autorów. Chapeau bas wszystkim!
Douglas E. Nash senior
Waszyngton, sierpień 2020 r.¹ Soviet General Staff, The Budapest Operation 1945: An Operational-Strategic Study, Solihull: Helion & Company Ltd 2017, s. 324.
² Günther Jahnke, Dziennik od grudnia 1944 r. do 4 sierpnia 1945 r., w archiwach Truppenkameradschaft Wiking, Monachium: prywatny rękopis bez daty, wpis z 12 lutego 1945, s. 11.
³ H.G. Süd, Ia Tagesmeldung z 14 lutego 1945, s. 4.
⁴ Wolfgang Vopersal, Soldaten, Kämpfer, Kameraden, Marsch und Kämpfe der SS-Totenkopf Division, t. Vb, Bielefeld: Selbstverlag der Truppenkameradschaft der 3. SS-Pz.Div. e.V. 1991, s. 676.
⁵ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage, Abschlussmeldung Budapest, s. 521.
⁶ Vopersal, s. 676, przytacza Wehrmachtsbericht z 17 lutego 1945.
⁷ 18 lutego większość tych „nadliczbowych” czołgistów wysłano do Sennelager, gdzie mieli rzekomo odebrać dostawę nowych wozów pancernych. Zamiast tego jednak zostali wcieleni do innych improwizowanych jednostek pancernych SS z końca wojny i nie powrócili do macierzystych dywizji (Vopersal, s. 677; Klapdor, s. 439).
⁸ Erich Klapdor, Viking Panzers: The German 5th SS Tank Regiment in the East in World War II, Mechanicsburg, PA: Stackpole Books 2011 (przekład wydania z 1981 r.), s. 405.
⁹ Ian M. Wood, Tigers of the Death’s Head: SS Totenkopf Division’s Tiger Company, Mechanicsburg, VA: Stackpole Books, 2013, s. 238.
¹⁰ Vopersal, s. 677.
¹¹ Manfred Schönfelder, Einsatz der Verbänder der Waffen-SS auf dem Kriegsschauplatz in Ungarn in der Zeit vom 1 January–31 März 1945, Hamburg: niepublikowany rękopis w posiadaniu autora, 1 grudnia 1981, s. 10.
¹² Vopersal, s. 677; Wilhelm Tieke, Ein ruheloser Marsch war unser Leben, Osnabrück: Munin Verlag 1977, s. 231.
¹³ Vopersal, s. 678.
¹⁴ Tamże, s. 679. (Vitéz to tytuł kawalera Orderu Witezia, na ówczesnych Węgrzech traktowany jako substytut tytułu szlacheckiego – dop. tłum.).
¹⁵ Dziennik Jahnkego, wpis z 23 lutego 1945, s. 12.
¹⁶ Georg Maier, Drama Between Budapest and Vienna: The Final Battles of the 6. Pz.Armee in the East—1945, Winnipeg: J. J. Fedorowicz Publishing 2004, s. 429-430, z przytoczeniem H.Gr. Süd an OKH: Medlung der Absichten, Kräftegliederung und Ansatz beim Unternehmen Südwind (Gran-Brückenkopf), H.Gr. Süd Ia Nr. 42/45 gKdos. Chefs, z 14 lutego 1945, 18:00.
¹⁷ Maier, s. 424-425, z przytoczeniem Befehl H.Gr. Süd: Unterbringung des I. SS-Panzerkorps, Ia Nr. 20/45 G.Kdos. z 1 lutego 1945.
¹⁸ Wbrew licznym powojennym komentarzom i twierdzeniom, armia Dietricha nigdy nie została oficjalnie nazwana „6. Armią Pancerną SS”. Choć relacje z epoki zawierają świadectwa, że tak ją określano, nazwy tej nigdy nie uznał oficjalnie Führungsstab OKH. Wobec tego w dalszej części tekstu autor zamierza nazywać ten związek jego oficjalnym oznaczeniem.
¹⁹ Maier, s. 426-427, z przytoczeniem Befehl H.Gr. Süd: Tarn und Geheimhaltungsmassnahmen beim I. und II. SS-Panzerkorps, Ia Nr. 29/45 G.Kdos z 7 lutego 1945.
²⁰ Norbert Számvéber, Days of Battle: Armoured operations north of the river Danube, Hungary 1944–45, Solihull: Helion & Company 2013, s. 226.
²¹ H.Gr. Süd Ia KTB, Fernschreiben Betr: Personelle und Materielle Verluste Abschnittsstab Süd während Bereinigung Gran Brückenkopf, z 9 marca 1945, 18:35.
²² Maier, s. 142-143.
²³ Tamże, s. 142.
²⁴ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage Betr: Wochenmeldung, Stand vom 24.2.45, Ia/Id Nr. 319/45 geheim, z 27 stycznia 1945, s. 5; Stärkemeldung alle unterstehende SS-Verbände mit Stand vom 3.45, Höherer Pionier-Fuhrer Ungarn, Ia/Id, Nr. 1027/45 g.kdos, z 18 marca 1945 (Maier, s. 440).
²⁵ W pierwszym tomie (s. 112 i 499) autor podał etat na 180-190 PzKpfw IV i PzKpfw V (z 22 czołgami w kompanii) oraz 31-33 Jg.Pz. IV. Wobec braku PzKpfw IV, mogły być one częściowo zastępowane działami szturmowymi StuG (przyp. R.M.).
²⁶ H.Gr. Süd, Ia KTB Anlage Betr: Wochenmeldung, Stand vom 24.2.45, Ia/Id Nr. 319/45 geheim, z 27 stycznia 1945, s. 5; Stärkemeldung alle unterstehende SS-Verbände mit Stand vom 3.45, Höherer Pionier-Fuhrer Ungarn, Ia/Id, Nr. 1027/45 G.Kdos, z 18 marca 1945 (Maier, s. 440).
²⁷ Aleksei Isaev, Maksim Kolomiets, Tomb of the Panzerwaffe: The Defeat of the Sixth SS Panzer Army in Hungary 1945, Solihull: Helion & Company Ltd 2014, s. 101-102.
²⁸ Maier, s. 141-142.
²⁹ Dziennik Jahnkego, wpis z 24 lutego 1945, s. 12.
więcej..
