Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 13 R. 2017 - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 grudnia 2017
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 13 R. 2017 - ebook
13. numer rocznika naukowego „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” wydawanego przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. To prawie dziewięćset stron pionierskich studiów, materiałów, omówień i opracowań nieznanych tekstów źródłowych. Wątkami przewodnimi numeru są dwie rocznice. Pierwsza z nich to 75 rocznica akcji „Reinhardt” czyli eksterminacji Żydów na ziemiach polskich, druga zaś – 70-lecie powstania Żydowskiego Instytutu Historycznego. Tematom tym poświęcono szereg tekstów, które – jak artykuły dotyczące struktur Żydowskiej Samopomocy Społecznej czy badań nad Zagładą prowadzonych w ŻIH w okresie stalinowskim – przedstawiają nieznane szerzej nowe ustalenia historyków. Numer uzupełniają teksty dotyczące m.in. roli formacji pomocniczych w Zagładzie w Galicji Wschodniej i na Litwie czy wyników prowadzonych od lat 70. pionierskich badań etnograficznych nad pamięcią, Znalazły się tu również recenzje najnowszych publikacji oraz komentarze do bieżących wydarzeń.
W numerze między innymi:
Studia
- Grzegorz Rossoliński-Liebe o roli ukraińskiej policji w eksterminacji Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu
- Christoph Dieckmann o niemieckiej polityce okupacyjnej i Zagładzie na Litwie
70. rocznica powstania ŻIH
- Agnieszka Haska, Tadeusz Paweł Rutkowski, Stephan Stach o Żydowskim Instytucie Historycznym i jego funkcjonowaniu w PRL
Z warsztatów badawczych
- Martyna Grądzka-Rejak o neofitach w Krakowie
- Adam Puławski o urzędzie powierniczym w Chełmie
Materiały
- Dariusz Libionka i Jan Grabowski o kolaboracji ks. Stanisława Trzeciaka oraz okupacyjnych losach ks. Tadeusza Pudra
- Integralna wersja dziennika Stanisława Żemińskiego z Łukowa
Punkty widzenia
- Jan Tomasz Gross o miejscu Zagłady w polskiej historii
- Andrzej Leder o książce Przemoc filosemicka?
Upamiętnienia Zagłady
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz o Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
A także stałe działy:
- Sylwetki
- Omówienia
- Małe formy
- Recenzje
- Curiosa
Spis treści
OD REDAKCJI
75. rocznica akcji „Reinhardt” [Dariusz Libionka, Jacek Leociak]
STUDIA
- Grzegorz Rossoliński-Liebe, Ukraińska policja, nacjonalizm i zagłada Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu
- Christoph Dieckmann, Niemiecka polityka okupacyjna na Litwie w latach 1941–1944. Podsumowanie
- Agnieszka Haska, „Zbadać i wyświetlić”. Centralna Żydowska Komisja Historyczna (1944–1947)
- Stephan Stach, „Duch czasu wycisnął jednak na tej pracy swe piętno”. Historia Zagłady w badaniach Żydowskiego Instytutu Historycznego w okresie stalinowskim
- Tadeusz Paweł Rutkowski, Kierunki, cele i rezultaty działań Służby Bezpieczeństwa PRL wobec Żydowskiego Instytutu Historycznego (1961–1970)
- Gabriel N. Finder, Bernard Mark, powstanie w getcie warszawskim i proces Jürgena Stroopa
- Dionizjusz Czubala, Pamięć Zagłady w narracji folklorystycznej
- Ariko Kato, Recepcja Holokaustu w Japonii w perspektywie porównawczej: Auschwitz –Nankin – Hiroszima
SYLEWETKI
- Judith Lyon-Caen, Michel Borwicz: między Polską a Francją, między literaturą a historią
WARSZTATY BADAWCZE
- Aleksandra Bańkowska, Żydowska Samopomoc Społeczna w okresie akcji „Reinhardt”
- Maria Ferenc Piotrowska, „Czarna, ogromna chmura wisi nad nami i na pewno spadnie…” Żydzi w miastach i miasteczkach Generalnego Gubernatorstwa wobec wiadomości o akcji „Reinhardt”
- Adam Sitarek, „Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe…” Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem
- Martyna Grądzka-Rejak, „Od dłuższego czasu straciłem wszelki kontakt z żydami i żydostwem”. Neofici w okupowanym Krakowie w świetle materiałów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
- Agnieszka Witkowska-Krych, Główny Dom Schronienia
- Adam Puławski, Funkcjonowanie urzędu powierniczego na przykładzie Chełma
- Maria Ciesielska, Zabiegi likwidujące skutki obrzezania wykonywane w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej. Wstępna próba opisu zjawiska
MATERIAŁY
- Justyna Majewska, „Świadek zeznał, co następuje...” Protokoły przesłuchania polskich pracowników kolei pracujących na stacjach w okolicy obozów akcji „Reinhardt”
- Jacek Leociak, „Za wyżej wymienione pamiętniki nie żądałem żadnej zapłaty”. Jak Władysław Wójcik ratował dziennik Chaima Arona Kapłana i Archiwum Ringelbluma
- Alina Skibińska, „Ludzie opowiadali rzeczy potworne o tym, co się tam działo”. Dwa świadectwa Zagłady – Adama Ulricha z Zakrzówka i Stanisława Ż(Rz)emińskiego z Łukowa
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski (współpraca), Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra
PUNKTY WIDZENIA
- Jan Tomasz Gross, Czy Zagłada jest ich historią, czy naszą?
- Marta Tomczok, Zatrucie. Piołun i popiół… trzydzieści lat później
- Andrzej Leder, Kraina obłudy i święty gniew. O książce Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
- Marek Zając, O Rejwachu Mikołaja Grynberga
OMÓWIENIA
- Stephan Lehnstaedt, Akcja „Reinhardt” w świetle najnowszej niemieckiej literatury przedmiotu
- Michal Frankl, Wreszcie w kalendarzu? Tereziński obóz rodzinny w Auschwitz-Birkenau w czeskiej świadomości historycznej
- Natalia Judzińska, Rūta Vanagaitė, obywatelka, która zadała pytanie. Mit bohatera narodowego, a „prawda historyczna”
MAŁE FORMY
- Tadeusz Bartoś, Übermensch
- Michał Czajkowski, Jezuita czasu wojny
- „Gdy rozbolały mnie zęby, poszedłem do pani L.” [Mirosław Bałka]
- Jean Charles Szurek, Marianna Adameczek (1930–2017)
RECENZJE
- David Cesarani, Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 [Martin Dean]
- Dawid Sierakowiak, Dziennik [Justyna Kowalska-Leder]
- Michał Kalisz, Elżbieta Rączy, Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939–1945 [Tomasz Frydel]
- Anna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu [Dariusz Libionka]
- Melanie Hembera, Die Shoah im Distrikt Krakau Jüdisches Leben und deutsche Besatzung in Tarnów 1939–1945 [Natalia Aleksiun]
- Anna Mach, Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej; Małgorzata Wójcik-Dudek, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży [Marta Tomczok]
- Piotr Krupiński, „Dlaczego gęsi krzyczały?” Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku [Bartłomiej Krupa]
- Katarzyna Liszka, Etyka i pamięć o Zagładzie [Aleksandra Mialik]
- Agnieszka Dauksza, Klub Auschwitz. Rwane opowieści przeżywców [Jan Borowicz]
- Sarah Gunsburger, National Policy, Global Memory: The Commemoration of the „Righteous” from Jerusalem to Paris, 1942–2007 [Zofia Wóycicka]
- Paweł Dobrosielski, Spory o Grossa. Polskie problemy z pamięcią o Żydach [Jacek Leociak]
UPAMIĘTNIENIA ZAGŁADY
- Zofia Wóycicka, Buchenwald revisited
- Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Muzeum Pomnik Tragedii Drugiej Wojny Światowej
- Justyna Majewska, Technicy „ostatecznego rozwiązania”. Topf & Söhne – konstruktorzy pieców dla Auschwitz
CURIOSA
- Agnieszka Haska, Fakty i fikcje. Na marginesie filmu Azyl
POLEMIKA
- Joshua D. Zimmerman, Odpowiedź na recenzję
- Dariusz Libionka, Odpowiedź na list Joshui Zimmermana
| Kategoria: | Naukowe i akademickie |
| Zabezpieczenie: | brak |
| ISBN: | 978-83-63444-57-0 |
| Rozmiar pliku: | 3,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Od Redakcji
W ostatnich latach pisaliśmy o pogarszającej się atmosferze wokół badań nad Zagładą w Polsce i narastającej instrumentalizacji tej tematyki. W mijającym roku tendencja ta jeszcze się nasiliła. Obserwujemy z coraz większym niepokojem postępujący proces niszczenia podstaw demokratycznego państwa prawnego, łamanie konstytucji, demontaż Monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władzy. Wyjątkowo groźne jest według nas monopolizowanie przez partię rządzącą dyskursu o historii, przede wszystkim tej najnowszej, mające na celu ustanowienie jedynie słusznej wizji przeszłości, tradycji, tożsamości narodowej i obowiązującego modelu patriotyzmu. Grozą przejmuje tolerowanie przez państwo polskie haseł rasistowskich i gloryfikacji rodzimego faszyzmu (podczas tzw. marszu niepodległości 11 listopada – kolejnego całkowicie upartyjnionego święta państwowego, stającego się łupem skrajnych nacjonalistów). Z zażenowaniem i smutkiem odbieramy stosunek władz do dramatycznego problemu uchodźców, niewywiązywanie się z przyjętych wcześniej unijnych zobowiązań, przyzwolenie na rosnącą wrogość do „obcych”. Wyjątkowo bezwstydne atakowanie dobrego imienia prof. Władysława Bartoszewskiego pozostało bezkarne. Tendencje te przypominają najgorsze wzorce autokratycznych dyktatur.
Szczególnie widoczne są zabiegi propagandowe wokół przedstawiania historii drugiej wojny światowej. Decyzją polityczną zniszczona została latami przygotowywana nowatorska koncepcja wystawiennicza Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, a twórców muzeum pozbawiono pracy. Debatę historyczną zastępuje się decyzjami administracyjnymi. Dla nas wyjątkowo bolesne są manipulacje wokół zagłady Żydów i relacji polsko-żydowskich w czasach Holokaustu. Przykładem jest jednostronna i ideologicznie sprofilowana narracja historyczna prowadzona w Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Ofensywa polityki historycznej firmowanej przez obecne władze koncentruje się właśnie na propagandowych zabiegach wokół pamięci o pomocy, jakiej Polacy udzielali Żydom. Obserwujemy coraz bardziej ostentacyjne próby instrumentalizowania pamięci o Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, poczynając od wpisywania obchodów Narodowego Dnia Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych w cele doraźnej propagandy do imprezy zorganizowanej w Toruniu przez Tadeusza Rydzyka z udziałem najwyższych przedstawicieli władz państwowych. Wszystko to idzie w parze ze stałym podsycaniem poczucia zagrożenia oraz nastrojów nietolerancji i ksenofobii. Z przykrością i zaniepokojeniem należy też odnotować dalsze ograniczanie wolności badań naukowych w IPN, przejęcie przez nowe władze instytutu całkowitej kontroli nad ważnym wydawnictwem historycznym „Pamięć i Sprawiedliwość”, czystki personalne, daleko posuniętą wyrozumiałość dla antysemickich wypowiedzi pracowników tej instytucji, nie mówiąc już o jawnych próbach kwestionowania ustaleń śledztwa dotyczącego mordu w Jedwabnem. Wywołuje to w nas, badaczach Zagłady, głębokie zaniepokojenie.
Z oburzeniem odnotowujemy brutalny atak na prof. Jana Grabowskiego, jednego z członków redakcji, przeprowadzony latem tego roku przez Redutę Dobrego Imienia – Polską Ligę przeciw Zniesławieniom, która zarzuciła mu „szkalowanie Narodu Polskiego”. Atak ten spotkał się z natychmiastową i solidarną reakcją polskich i zagranicznych historyków.
Wszystko to wydarzyło się w roku najważniejszej z naszego punktu widzenia 75. rocznicy rozpoczęcia przez nazistowskie Niemcy fizycznej eksterminacji Żydów polskich na ziemiach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie. Te ludobójcze działania stanowiły fragment „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Europie”. Pod koniec 1941 i w ciągu 1942 r. powstały obozy zagłady w Chełmnie nad Nerem, Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a obozy koncentracyjne w Auschwitz i na Majdanku stały się obozami zagłady. Tylko na terenie GG w komorach gazowych zamordowano przez rok około 1,3 mln żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Masowe mordowanie polskich Żydów rozpoczęło się już wcześniej na obszarach przedwojennych województw wschodnich.
Oddajemy do rąk Czytelników trzynasty, mając nadzieję, że nie ostatni, numer pisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Tak jak w poprzednich, znalazło się w nim kilkadziesiąt tekstów: artykułów, materiałów źródłowych, omówień i recenzji autorstwa badaczy z kraju i zagranicy. Otwierające tom wprowadzenie przynosi zwięzłe kompendium wiedzy na temat akcji „Reinhardt”. Wiele tekstów bezpośrednio lub pośrednio dotyczy okresu eksterminacji. W dziale „Studia” Grzegorz Rossoliński-Liebe pisze o nie dość ciągle znanej roli ukraińskiej policji w zagładzie Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. W ocenie autora wymordowanie Żydów bez współudziału tej formacji byłoby niemożliwe. W kolejnym tekście Christoph Dieckmann, najlepszy specjalista w tej dziedzinie, analizuje niemiecką politykę na Litwie w latach 1941–1944, a także udział w niej miejscowych kolaborantów. Trzy teksty w dziale „Warsztaty badawcze” dotyczą reakcji ofiar w obliczu prześladowań. Maria Ferenc Piotrowska pisze o nastrojach mieszkańców miast i miasteczek w GG w obliczu nadciągającej zagłady, Adam Sitarek o wiedzy mieszkańców getta łódzkiego na temat obozu w Chełmnie nad Nerem. Z kolei tekst Aleksandry Bańkowskiej traktuje o działaniach i funkcjonowaniu struktur Żydowskiej Samopomocy Społecznej w ostatniej fazie ich istnienia – już podczas trwania wysiedleń i deportacji. W dziale „Materiały” zamieszczamy, po raz pierwszy w wersji integralnej, pisany jesienią 1942 r. wstrząsający dziennik Stanisława Żemińskiego z Łukowa. W celu lepszego zrozumienia charakterystycznego dla PRL problemu ingerencji w materiały źródłowe autorka tego opracowania Alina Skibińska pozostawiła tekst w dwóch wersjach – oryginalnej, w przypisach zaś „zredagowanej”. Zwracamy także uwagę na składane po wojnie zeznania kolejarzy pracujących na stacjach w okolicy obozów zagłady w GG, przygotowane przez Justynę Majewską. W dziale „Omówienia” zamieszczamy artykuł Stephana Lehnstaedta przybliżający najnowszą literaturę niemiecką poświęconą akcji „Reinhardt”.
Druga ważna tegoroczna rocznica to 70-lecie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Także temu wydarzeniu poświęcamy blok tekstów. Agnieszka Haska pisze o Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej istniejącej w latach 1944–1947, czeski historyk Stephan Stach o badaniach nad Zagładą prowadzonych w okresie stalinowskim, a Tadeusz Rutkowski o działaniach SB wobec instytutu w trudnych latach sześćdziesiątych. Cykl ten uzupełnia studium Gabriela Findera o ekspertyzach autorstwa wieloletniego dyrektora ŻIH Bernarda Marka powstałych na użytek śledztwa i procesu Jürgena Stroopa. Przypominamy także sylwetkę i dorobek Michała Borwicza kierującego Żydowską Komisją Historyczną w Krakowie, jednego z pionierów badań nad Zagładą w powojennej Polsce (Judith Lyon-Caen).
Spośród pozostałych tekstów szczególną uwagę Czytelników zwracamy na tekst Dionizjusza Czubali, który na podstawie własnych badań etnograficznych pisze o pamięci Zagłady na polskiej prowincji. Z kolei obszerny i dobrze udokumentowany artykuł Adama Puławskiego dotyczy słabo nadal rozpoznanej kwestii funkcjonowania urzędów powierniczych, a zwłaszcza problemu przejmowania mienia Żydów przez miejscową ludność.
Kilka tekstów tradycyjnie już poświęcono wystawom i sprawom muzealnym. Na pierwszy plan wybija się wnikliwe omówienie ekspozycji w Muzeum II Wojny Światowej przez często goszczącą na naszych łamach Nawojkę Cieślińską-Lobkowicz. Mimo że tekst był pisany w okresie, gdy wokół muzeum gęstniała atmosfera, nie jest to bynajmniej omówienie bezkrytyczne.
W ostatnich latach pisaliśmy o pogarszającej się atmosferze wokół badań nad Zagładą w Polsce i narastającej instrumentalizacji tej tematyki. W mijającym roku tendencja ta jeszcze się nasiliła. Obserwujemy z coraz większym niepokojem postępujący proces niszczenia podstaw demokratycznego państwa prawnego, łamanie konstytucji, demontaż Monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władzy. Wyjątkowo groźne jest według nas monopolizowanie przez partię rządzącą dyskursu o historii, przede wszystkim tej najnowszej, mające na celu ustanowienie jedynie słusznej wizji przeszłości, tradycji, tożsamości narodowej i obowiązującego modelu patriotyzmu. Grozą przejmuje tolerowanie przez państwo polskie haseł rasistowskich i gloryfikacji rodzimego faszyzmu (podczas tzw. marszu niepodległości 11 listopada – kolejnego całkowicie upartyjnionego święta państwowego, stającego się łupem skrajnych nacjonalistów). Z zażenowaniem i smutkiem odbieramy stosunek władz do dramatycznego problemu uchodźców, niewywiązywanie się z przyjętych wcześniej unijnych zobowiązań, przyzwolenie na rosnącą wrogość do „obcych”. Wyjątkowo bezwstydne atakowanie dobrego imienia prof. Władysława Bartoszewskiego pozostało bezkarne. Tendencje te przypominają najgorsze wzorce autokratycznych dyktatur.
Szczególnie widoczne są zabiegi propagandowe wokół przedstawiania historii drugiej wojny światowej. Decyzją polityczną zniszczona została latami przygotowywana nowatorska koncepcja wystawiennicza Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, a twórców muzeum pozbawiono pracy. Debatę historyczną zastępuje się decyzjami administracyjnymi. Dla nas wyjątkowo bolesne są manipulacje wokół zagłady Żydów i relacji polsko-żydowskich w czasach Holokaustu. Przykładem jest jednostronna i ideologicznie sprofilowana narracja historyczna prowadzona w Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Ofensywa polityki historycznej firmowanej przez obecne władze koncentruje się właśnie na propagandowych zabiegach wokół pamięci o pomocy, jakiej Polacy udzielali Żydom. Obserwujemy coraz bardziej ostentacyjne próby instrumentalizowania pamięci o Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, poczynając od wpisywania obchodów Narodowego Dnia Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych w cele doraźnej propagandy do imprezy zorganizowanej w Toruniu przez Tadeusza Rydzyka z udziałem najwyższych przedstawicieli władz państwowych. Wszystko to idzie w parze ze stałym podsycaniem poczucia zagrożenia oraz nastrojów nietolerancji i ksenofobii. Z przykrością i zaniepokojeniem należy też odnotować dalsze ograniczanie wolności badań naukowych w IPN, przejęcie przez nowe władze instytutu całkowitej kontroli nad ważnym wydawnictwem historycznym „Pamięć i Sprawiedliwość”, czystki personalne, daleko posuniętą wyrozumiałość dla antysemickich wypowiedzi pracowników tej instytucji, nie mówiąc już o jawnych próbach kwestionowania ustaleń śledztwa dotyczącego mordu w Jedwabnem. Wywołuje to w nas, badaczach Zagłady, głębokie zaniepokojenie.
Z oburzeniem odnotowujemy brutalny atak na prof. Jana Grabowskiego, jednego z członków redakcji, przeprowadzony latem tego roku przez Redutę Dobrego Imienia – Polską Ligę przeciw Zniesławieniom, która zarzuciła mu „szkalowanie Narodu Polskiego”. Atak ten spotkał się z natychmiastową i solidarną reakcją polskich i zagranicznych historyków.
Wszystko to wydarzyło się w roku najważniejszej z naszego punktu widzenia 75. rocznicy rozpoczęcia przez nazistowskie Niemcy fizycznej eksterminacji Żydów polskich na ziemiach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie. Te ludobójcze działania stanowiły fragment „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Europie”. Pod koniec 1941 i w ciągu 1942 r. powstały obozy zagłady w Chełmnie nad Nerem, Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a obozy koncentracyjne w Auschwitz i na Majdanku stały się obozami zagłady. Tylko na terenie GG w komorach gazowych zamordowano przez rok około 1,3 mln żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Masowe mordowanie polskich Żydów rozpoczęło się już wcześniej na obszarach przedwojennych województw wschodnich.
Oddajemy do rąk Czytelników trzynasty, mając nadzieję, że nie ostatni, numer pisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Tak jak w poprzednich, znalazło się w nim kilkadziesiąt tekstów: artykułów, materiałów źródłowych, omówień i recenzji autorstwa badaczy z kraju i zagranicy. Otwierające tom wprowadzenie przynosi zwięzłe kompendium wiedzy na temat akcji „Reinhardt”. Wiele tekstów bezpośrednio lub pośrednio dotyczy okresu eksterminacji. W dziale „Studia” Grzegorz Rossoliński-Liebe pisze o nie dość ciągle znanej roli ukraińskiej policji w zagładzie Żydów w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. W ocenie autora wymordowanie Żydów bez współudziału tej formacji byłoby niemożliwe. W kolejnym tekście Christoph Dieckmann, najlepszy specjalista w tej dziedzinie, analizuje niemiecką politykę na Litwie w latach 1941–1944, a także udział w niej miejscowych kolaborantów. Trzy teksty w dziale „Warsztaty badawcze” dotyczą reakcji ofiar w obliczu prześladowań. Maria Ferenc Piotrowska pisze o nastrojach mieszkańców miast i miasteczek w GG w obliczu nadciągającej zagłady, Adam Sitarek o wiedzy mieszkańców getta łódzkiego na temat obozu w Chełmnie nad Nerem. Z kolei tekst Aleksandry Bańkowskiej traktuje o działaniach i funkcjonowaniu struktur Żydowskiej Samopomocy Społecznej w ostatniej fazie ich istnienia – już podczas trwania wysiedleń i deportacji. W dziale „Materiały” zamieszczamy, po raz pierwszy w wersji integralnej, pisany jesienią 1942 r. wstrząsający dziennik Stanisława Żemińskiego z Łukowa. W celu lepszego zrozumienia charakterystycznego dla PRL problemu ingerencji w materiały źródłowe autorka tego opracowania Alina Skibińska pozostawiła tekst w dwóch wersjach – oryginalnej, w przypisach zaś „zredagowanej”. Zwracamy także uwagę na składane po wojnie zeznania kolejarzy pracujących na stacjach w okolicy obozów zagłady w GG, przygotowane przez Justynę Majewską. W dziale „Omówienia” zamieszczamy artykuł Stephana Lehnstaedta przybliżający najnowszą literaturę niemiecką poświęconą akcji „Reinhardt”.
Druga ważna tegoroczna rocznica to 70-lecie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Także temu wydarzeniu poświęcamy blok tekstów. Agnieszka Haska pisze o Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej istniejącej w latach 1944–1947, czeski historyk Stephan Stach o badaniach nad Zagładą prowadzonych w okresie stalinowskim, a Tadeusz Rutkowski o działaniach SB wobec instytutu w trudnych latach sześćdziesiątych. Cykl ten uzupełnia studium Gabriela Findera o ekspertyzach autorstwa wieloletniego dyrektora ŻIH Bernarda Marka powstałych na użytek śledztwa i procesu Jürgena Stroopa. Przypominamy także sylwetkę i dorobek Michała Borwicza kierującego Żydowską Komisją Historyczną w Krakowie, jednego z pionierów badań nad Zagładą w powojennej Polsce (Judith Lyon-Caen).
Spośród pozostałych tekstów szczególną uwagę Czytelników zwracamy na tekst Dionizjusza Czubali, który na podstawie własnych badań etnograficznych pisze o pamięci Zagłady na polskiej prowincji. Z kolei obszerny i dobrze udokumentowany artykuł Adama Puławskiego dotyczy słabo nadal rozpoznanej kwestii funkcjonowania urzędów powierniczych, a zwłaszcza problemu przejmowania mienia Żydów przez miejscową ludność.
Kilka tekstów tradycyjnie już poświęcono wystawom i sprawom muzealnym. Na pierwszy plan wybija się wnikliwe omówienie ekspozycji w Muzeum II Wojny Światowej przez często goszczącą na naszych łamach Nawojkę Cieślińską-Lobkowicz. Mimo że tekst był pisany w okresie, gdy wokół muzeum gęstniała atmosfera, nie jest to bynajmniej omówienie bezkrytyczne.
więcej..
