Zajęcia twórcze w szkole. Część 1 - ebook

WSTĘP O MNIE

Jeśli ktoś wykorzysta pomysły umieszczone w tej książce, pewnie zada sobie pytanie: „Kim jest autor”? Dobre i proste pytanie, ale akurat dla mnie wyjątkowo trudne. Dzieci mówią do mnie „pan aktor”, studenci mówili „reżyser”, nauczyciele zostali przy „pan Grzegorz”, bo wiedzieli, że nie ma sensu określenie mojego statusu zawodowego. Najbardziej podoba mi się „pan aktor”, bo to „aktor” jest wymawiane co najmniej jak „prezes”, a to świadczy o pewnym szacunku, co w nauczaniu ma duże znaczenie. Ta zabawa słowna nie ma raczej zbytniego sensu, a świadczy o tym, że nasz język wciąż wymaga poprawy i poszerzenia o nowe słowa.

Lepiej o mnie będą mówić fakty: nauczyciel poruszania się w świecie twórczości (prowadzę takie zajęcia trzydzieści lat, z dwom tysiącami dzieci rocznie), instruktor teatralny (zarówno teatrów studenckich, jak i młodzieżowych, a przede wszystkim dziecięcych, przewinęło się przez nie setki dzieciaków), szef teatru Bezscenni (jedynego obecnie, który jest gotowy do profesjonalnych występów), autor książek (powieści, książek psychologicznych i teatralnych), aktor (a jakże), tekściarz (wiele skeczów i piosenek), twórca i reżyser sztuk teatralnych, wreszcie handlowiec (z czegoś trzeba żyć). Jeśli sam miałbym się określić, nazwałbym się człowiekiem zafascynowanym osobowością ludzką. Nic tak tego nie uświadomi jak dobrze prowadzone zajęcia aktorskie.

Z wszystkich zdolności, jakie posiadam, właśnie ZAJĘCIA TWÓRCZE stały się dominujące w moim działaniu. Prowadzenie TEATRU okazało się tak trudne, że rozwój w tym kierunku okazał się nieefektywny (studenci czasem są bezwzględni w promowaniu samych siebie).

Mając w głowie to, że zajęcia twórcze mogą być bardzo przydatne w przedszkolu czy szkole, z młodzieńczym entuzjazmem (trzydzieści lat temu) chodziłem po sekretariatach szkół i do ich dyrektorów, by zaoferować swoje usługi. Zero skuteczności. Poszedłem nawet do śląskiego kuratorium, by zaproponować współpracę (wtedy byłem w stanie robić to za darmo). Nigdy nie zapomnę wizyty tam złożonej: słowo „twórczość” wywołało w urzędniczce taki popłoch, jakbym prosił o zgodę na prowadzenie „wychowania seksualnego w wersji strong”. Drżącym głosem powiedziała, że osoby odpowiedzialnej za działkę TWÓRCZOŚĆ nie ma, ale jak przyjdzie, to zadzwoni. Oczywiście kontakt się urwał. Wtedy zrozumiałem, że ogromna liczba ludzi pracujących w szkolnictwie to urzędnicy, którzy w nosie mają edukację, bo zawsze ważniejsze będzie kupowanie marchewki do świetlicowej kuchni niż próby unowocześnienia nauczania.

Dlatego wszedłem do szkół „od dołu”. Zaproponowałem dwóm nauczycielkom z różnych placówek poprowadzenie takich zajęć (byłem instruktorem w domu kultury, co mnie uwiarygodniło). Najpierw robiłem to za darmo. Wystarczyły trzy zajęcia, by cała szkoła (wszystkie nauczycielki) weszły do współpracy. Następne zajęcia były płatne (zaczynałem od złotówki od dzieciaka), a wszystko odbywało się za zgodą rodziców. Już po paru latach nie miałem wolnych terminów, dlatego nie było sensu się reklamować. Zajęcia są dość wyczerpujące, bo trwają dwie godziny lekcyjne i nie polegają na siedzeniu przy biurku.

W ten oto sposób stworzyłem idealny układ do nowoczesnego nauczania: uczniowie – rodzice – nauczyciel. Działo się to wszystko poza dyrekcją, która oczywiście o tym wiedziała, a największą jej zaletą było to, że nie przeszkadzała. Naturalnie były szkoły, w których nauczyciele, z którymi współpracowałem, zostali potem dyrektorami, co tworzyło idealny układ życzliwości dla zajęć.

Może moja historia jest właśnie przesłaniem i nauką, że reforma szkolnictwa powinna iść od dołu, od rodziców i nauczycieli, bo jeśli będzie się próbować wprowadzić ją z góry, nigdy do niej nie dojdzie. Dla ministerstwa ważniejsze będzie to, by podręcznik był darmowy, niż to, co w nim jest. To zresztą problem nie tylko polski. Służy jednak za pretekst, by nic nie robić albo udawać, że się coś robi.ISTOTA ZAJĘĆ TWÓRCZYCH

Pomysł zajęć twórczych wpadł mi do głowy, kiedy ukończyłem kurs aktorski. Nie wymagało to wielkiej bystrości, bo dobrze zorganizowany kurs obejmuje takie zadania, jak:

- zabawę aktorską, czyli to, co dawniej było standardem: zabawę w dom, zabawę w sklep, przebieranki i tym podobne;
- śpiewanie piosenek, łącznie z uczeniem interpretacji;
- tańczenie, czyli uruchomienie ciała;
- głośne i wyraźnie mówienie, często nazywane dykcją;
- poznawanie literatury, zarówno prozy, jak i poezji (dramat jest oczywisty);
- zadania pantomimiczne, czyli naukę o możliwościach ciała;
- improwizację, czyli podstawową formę rozmów czy działania, szczególnie u dzieci;
- robienie scenek, czyli ulubioną zabawę twórczą dzieci i młodzieży;
- pracę w grupie, czyli podstawową umiejętność w życiu społecznym;
- umiejętność robienia przedstawień, potrzebną zarówno w szkołach, na każdym poziomie, jak i w życiu zawodowym (prelekcje, reklama).

Poza tymi przedmiotami na zajęciach aktorskich człowiek uczy się umiejętności podstawowych, które w życiu są niezbędne. Nie są one nazwane, ale każdy, kto przeżył trochę życia, wie, że są niezbędne. Są to:

- umiejętność pracy w grupie;
- rozwój wyobraźni;
- otwarcie twórcze;
- otwarcie na twórczość;
- poznanie swojego ciała;
- relaks poprzez zwykłą zabawę ruchową, w warunkach pokojowych czy klasowych;
- pokonywanie barier cielesnych;
- fascynacja człowiekiem;
- swobodne posługiwanie się językiem;
- swoboda w improwizacji;
- poznawanie emocji i obeznanie się z nimi.

Szkoła ma dziwne korzenie, tkwiące w poprzednich wiekach, oparte na tym, że wiedza to klucz do nauki. Innymi słowy dzieciom trzeba zapełniać głowę konkretami, które łatwo można sprawdzić. Pomija się umiejętności i sprawność myślenia. Nauczyciele są rozliczani z tego, czy ta wiedza dotarła do głowy, czy nie. Metoda testów jeszcze konserwuje ten typ myślenia. Właśnie dlatego zajęcia, które mają inny charakter, a uczą nieuchwytnych albo trudno sprawdzalnych umiejętności, są tak potrzebne. Można wymienić zawody, w których wiedza ma takie samo znaczenie jak umiejętność obycia związana z twórczością:

- handel: są jego dziedziny, które wymagają niewielkiej wiedzy, a wdzięk i umiejętność rozmowy z klientem są o wiele ważniejsze;
- usługi: tu z całą pewnością często ważniejszy jest człowiek niż wiedza;
- kultura i sztuka: z założenia twórczość jest ważniejsza;
- budownictwo: umiejętność pracy w grupie jest najważniejsza, a wiedzę można nabyć z czasem;
- służba zdrowia: szczególnie średni personel medyczny musi posiąść umiejętność rozmowy z pacjentem;
- kierowcy: kultura osobista nie jest uczona na specjalnych zajęciach, w przeciwieństwie do zajęć twórczych;
- nauczyciele: wiadomo;
- urzędnicy: zakres wiedzy urzędnika jest na pewno równy obyciu z klientem.

Pewnie można by tak ciągnąć tę listę. Myślę, że to tylko kwestia czasu, by szkoła wiedzą zajęła się dopiero wtedy, gdy uczeń czy student będą już wiedzieli, co chcą robić, bo to umiejętność przygotowania osobowości do dorosłości jest podstawowa. Na szczęście jest wielu nauczycieli, którzy nie nastawiają się na zapisywanie książek z ćwiczeniami, ale uczą uczenia się i pokazują świat, który nas otacza, a do tego mówią o nas w tym świecie.

Jestem oczywiście wrogiem przesady. Zajęcia twórcze powinny uzupełniać wiedzę, którą mamy zamiar dzieciom podać. Klasyczna nauka jest potrzebna, bo uczy logicznego myślenia (matematyka), wprowadza do pojęć dziecka estetykę (plastyka), pokazuje największe dzieła literackie na świecie („Kubuś Puchatek”), zapoznaje z podstawowymi umiejętnościami ludzi (internet, sport czy ochrona przyrody) – i to jest konieczne. Myślę, że tego rodzaju zajęcia dwa razy w miesiącu by wystarczyły. Dlatego jestem wrogiem rewolucji w szkolnictwie. Poprawiajmy, a nie niszczmy wszystkiego.

Najlepiej, gdyby zajęcia twórcze prowadziły osoby z zewnątrz. Dzieci powinny się spotykać z różnymi ludźmi, by mieć świadomość tego, że ludzie są różni. Sytuacja, gdy w klasach od I do III mamy tylko jednego nauczyciela, nie jest korzystna. Dobrze, by same dzieci odpoczęły od swojej pani (dotyczy to też nauczycieli, którzy chętnie odpoczną od uczniów).ARTYKUŁY

Podczas prowadzenia przez wiele lat zajęć twórczych i grup teatralnych nazbierało się sporo uwag, które mogą być przydatne podczas pracy. Warto przeczytać, co działo się dwadzieścia lat temu, gdy moje odczucia były świeże. Teraz patrzę na wszystko już z mniejszym zapałem, bo człowiek młody ma go więcej, a z czasem zamienia go w pragmatyczny zapał, oby nie zakończony wypałem. Artykuły były pisane na potrzeby Centrum Ekspresji Dziecięcej, które co roku organizowało festiwal. Widocznymi śladami po nim były książki z artykułami pisanymi przez organizatorów, a niewidocznymi – błyski w oczach dzieci i rodziców, które rozświetlały okolice sceny. Co z tego zostało? Oby jak najwięcej, bo – jak pisałem – w żaden sposób obecnie nie jesteśmy w stanie tego stwierdzić.