Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego - ebook

PRZEDMOWA

Latem 1993 roku na łamach „Foreign Affairs” ukazał się mój artykuł pod tytułem „Zderzenie cywilizacji?”. Zdaniem redaktorów czasopisma w ciągu trzech następnych lat wywołał on więcej dyskusji niż jakikolwiek inny opublikowany przez nich od lat czterdziestych i z pewnością więcej niż którakolwiek z prac mojego autorstwa. Reakcje i komentarze napływały ze wszystkich kontynentów i z bardzo wielu krajów. Czytelnicy różnie odebrali moją tezę, w myśl której głównym i najniebezpieczniejszym wymiarem kształtującej się obecnie polityki globalnej będzie konflikt między grupami należącymi do różnych cywilizacji. Jednych to zaciekawiło, innych rozgniewało, jeszcze innych przestraszyło lub zbiło z tropu. W każdym razie artykuł poruszył ludzi ze wszystkich kręgów kulturowych.

Przy takim zainteresowaniu, błędnych niekiedy interpretacjach i kontrowersjach wywołanych tym artykułem, postanowiłem dalej zgłębiać poruszone w nim problemy. Do konstruktywnych sposobów postawienia pytania należy sformułowanie hipotezy. I o to właśnie chodziło w artykule, który miał w tytule znak zapytania, na ogół przez polemistów niedostrzegany. Niniejsza książka ma udzielić pełniejszej, głębszej i lepiej udokumentowanej odpowiedzi na zawarte w artykule pytanie. Staram się tutaj rozwinąć, poszerzyć i uzupełnić tematy poruszone w artykule, a niekiedy złagodzić ostrość niektórych twierdzeń. Wprowadzam też wiele koncepcji i omawiam kwestie, o których w artykule nie było mowy albo zostały wspomniane pobieżnie. Należą do nich: pojęcie cywilizacji, zagadnienie cywilizacji uniwersalnej, relacja między władzą a kulturą, zmieniający się układ sił między cywilizacjami, powrót do kulturowych korzeni w społeczeństwach niezachodnich, polityczna struktura cywilizacji, konflikty zrodzone przez zachodni uniwersalizm, muzułmańska wojowniczość i chińska pewność siebie, różne reakcje na rosnącą potęgę Chin — tworzenie przeciwwagi lub dołączanie do ich orszaku, przyczyny i dynamika wojen na liniach rozgraniczających cywilizacje oraz przyszłość Zachodu i świata cywilizacji. W artykule nie została poruszona tak doniosła sprawa, jak wpływ przyrostu ludności na destabilizację i układ sił. Drugi ważny temat, o którym w artykule nie było mowy, znajduje podsumowanie w tytule książki i jej ostatnim zdaniu: „starcia cywilizacji stanowią największe zagrożenie dla pokoju światowego, a oparty na cywilizacjach ład międzynarodowy jest najpewniejszą gwarancją zapobieżenia wojnie światowej”.

Niniejsza książka nie jest w zamyśle dziełem naukowym z zakresu nauk społecznych. Stanowi raczej interpretację ewolucji polityki światowej po zakończeniu zimnej wojny. Ma stworzyć pewne ramy, paradygmat widzenia polityki globalnej, wartościowy dla naukowców i przydatny dla twórców polityki. Miarą jego wartościowości i użyteczności nie jest jednak zdolność wyjaśniania z jego pomocą wszystkiego, co się dzieje w polityce światowej. Tego z pewnością osiągnąć się nie da. Chodzi o to, czy dostarcza stosowniejszego i bardziej użytecznego narzędzia do interpretacji wydarzeń na arenie międzynarodowej niż inne paradygmaty. Poza tym żaden z paradygmatów nie zachowuje aktualności po wiek wieków. Jeśli podejście uwzględniające różnorodność cywilizacji może być przydatne do rozumienia polityki światowej pod koniec XX i na początku XXI wieku, nie znaczy to, że byłoby równie użyteczne pół wieku temu albo będzie w połowie następnego stulecia.

Koncepcje, które w końcu zostały wyłożone w artykule i niniejszej książce, były po raz pierwszy prezentowane publicznie podczas wykładu z cyklu Bradley Lectures w American Enterprise Institute w Waszyngtonie w październiku 1992 roku, potem w opracowaniu przygotowanym w ramach projektu Instytutu Olina „Kwestia bezpieczeństwa w zmieniającym się środowisku i amerykańskie interesy narodowe”, co umożliwiła Fundacja Smitha Richardsona. Po opublikowaniu artykułu brałem udział w niezliczonych seminariach i spotkaniach z przedstawicielami środowisk naukowych, władz, biznesu oraz innymi grupami w całych Stanach Zjednoczonych. Tak się pomyślnie złożyło, że mogłem też uczestniczyć w dyskusjach na temat artykułu i przedstawionych w nim tez w wielu innych krajach, w tym w Arabii Saudyjskiej, Argentynie, Belgii, Chinach, Francji, Hiszpanii, Japonii, Korei, Luksemburgu, Niemczech, Republice Południowej Afryki, Rosji, Szwajcarii, Szwecji, Singapurze, na Tajwanie i w Wielkiej Brytanii. W trakcie tych dyskusji zetknąłem się z przedstawicielami wszystkich głównych cywilizacji — oprócz hinduistycznej — bardzo wiele skorzystałem z prezentowanych przez nich uwag i punktów widzenia. W latach 1994 i 1995 prowadziłem na Harvardzie seminarium na temat świata po zakończeniu zimnej wojny, a zawsze żywe i niekiedy dość krytyczne wypowiedzi studentów stały się dla mnie dodatkowym bodźcem. W pracy nad tą książką bardzo mi również pomogło środowisko harwardzkiego Instytutu Studiów Strategicznych i Ośrodka Spraw Międzynarodowych im. Johna M. Olina.

Maszynopis przeczytali w całości Michael C. Desch, Robert O. Keohane, Fareed Zakaria i R. Scott Zimmerman. Dzięki ich komentarzom dokonałem istotnych poprawek dotyczących treści i struktury książki. Przez cały czas jej pisania korzystałem także z pomocy Scotta Zimmermana przy zbieraniu materiałów. Bez jego energicznej, kompetentnej i pełnej oddania pracy książka nigdy nie zostałaby ukończona w tak krótkim terminie. Konstruktywny wkład wnieśli także pomagający nam studenci, Peter Jun i Christiana Briggs. Grace de Magistris przepisywała pierwsze partie powstającej książki, a Carol Edwards z wielkim zaangażowaniem i niezwykle wydajnie przerabiała maszynopis tak wiele razy, że znaczne części zna już chyba na pamięć. Denise Shannon i Lynn Cox z wydawnictwa Georges Borchardt oraz Robert Asahina, Robert Bender i Johanna Li z Simon & Schuster z entuzjazmem i profesjonalizmem prowadzili maszynopis przez kolejne stadia procesu wydawniczego. Jestem tym wszystkim osobom niezmiernie wdzięczny za pomoc przy stworzeniu tej książki. Dzięki nim jest o wiele lepsza, niż byłaby bez ich wkładu, a niedociągnięcia, jakie pozostały, są wyłącznie moją winą.

Pracę nad tą książką umożliwiła mi pomoc finansowa Fundacji Johna M. Olina i Fundacji Smitha Richardsona. Bez niej ukończenie książki opóźniłoby się o wiele lat. Bardzo jestem wdzięczny za hojne wsparcie moich wysiłków. Podczas gdy inne fundacje w coraz większym stopniu ograniczają swoje zainteresowania do spraw krajowych, wspomniane tu instytucje zasługują na wyjątkowe uznanie za to, że nadal interesują się kwestiami wojny, pokoju oraz bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego i sponsorują prace poświęcone tej tematyce.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------

Samuel P. Huntington, Wojna cywilizacji?, przeł. JK, „Res Publica Nowa”, nr 2 (65), luty 1994.