żebraki - ebook

Żebractwo kojarzy się przeciętnemu człowiekowi z osobą, która domaga się pieniędzy, stojąc gdzieś w publicznym miejscu. Kiedyś były to osoby obdarte, źle ubrane, zwykle starsze. W okresie zmiany ustroju na ulicach naszych miast pojawiły się piękne romskie dzieci i ich matki, proszące o datki. Żebrają również przypadkowe osoby, coraz częściej urozmaicając nam życie grą na instrumencie, śpiewem czy pokazem. O ile instytucja żebractwa ma wielowiekową tradycję, obecnie nie jest to zajęcie uznane przez prawo. Jest to zjawisko, które ma wiele oblicz.

Można byłoby oczekiwać, że osoby żebrujące to po prostu ofiary ekonomii XXI w., wykluczeni społecznie, osoby, którym nałóg narkotykowy czy alkoholowy lub zaburzenia psychiczne uniemożliwiają podjęcie normalnego funkcjonowania. Tymczasem smutna prawda jest o wiele, wiele gorsza.

Oczekujemy od państwa, iż problemy społeczne będą rozwiązywane. Wiele środków przeznacza się na różnego rodzaju programy socjalne. Niestety nadal problem osób żebrujących nie tylko został rozwiązany, ale nabrał zupełnie innego wymiaru.

Otwarcie granic związane z wejściem w struktury Unii Europejskiej stworzyło również nowe możliwości dla grup przestępczych. Upadek państw komunistycznych i problem bezrobocia i ubóstwa spowodował z kolei, iż wiele osób stanęło przed widmem dramatu. To z kolei skłaniało wiele osób do podejmowania drastycznych kroków, wchodzenia w układy z handlarzami ludźmi.Ofiarami tego zjawiska są najczęściej dzieci obu płci oraz młode kobiety. Zjawisko to znane jest powszechnie również w innych częściach świata. Obecny niekontrolowany napływ migrantów do Europy to kolejna okazja dla handlarzy ludźmi. Metod jest wiele, przemoc, intymna relacja, obietnica pracy i pieniędzy.

Grupy przestępcze mają charakter międzynarodowy, a swobodny dostęp do rynków krajów bogatszej części Europy stwarza duże możliwości. Mimo iż organy ścigania podejmują wiele wysiłku, aby proceder ten ograniczyć, skala zjawiska wymyka się spod kontroli. Przestępcy posługują się Internetem, łączą również różne rodzaje przestępczości, wykorzystują luki w systemach państw, starając się wykorzystać omawiane zjawisko dla swoich celów.

Obecna pandemia siłą rzeczy ograniczyła możliwości wykorzystywania osób do żebrania, jest jednak bardziej prawdopodobne, iż z tego powodu osoby te mogły trafić do seks biznesu. Co roku wraz z nową falą migracji do Europy ginie bez śladu wiele dziewcząt i dzieci. Problem żebractwa nabrał nowego wymiaru i wymaga podejmowania pilnych działań w tym zakresie.Żebractwo jest procederem znanym od setek lat. Jest to problem społeczny, który towarzyszy człowiekowi od czasów, kiedy ekonomia zdominowała nasze życie. Świat podzielił się na tych, którzy mają i na tych którzy nie mają. Żebractwo towarzyszy ubóstwu i wykluczeni społecznemu, jednak na przestrzeni czasu zmieniały się sposoby żebrania oraz sposób postępowania wobec tego rodzaju osób. W starożytności biednym był przede wszystkim niewolnik, byli również ubodzy, którym udzielano wsparcie.

Tak było w starożytnych Atenach, gdzie prawo do zasiłku posiadali między innymi niepełnosprawni. Wówczas powodem takiej opieki była duma narodowa, żebractwo bowiem traktowano jako zniewagę społeczeństwa. W Rzymie stosowano szeroko zapomogi dla żebraków, ponieważ obawiano się rozruchów. Stanowili oni swego rodzaju siłę polityczną. W okresie średniowiecza ubóstwo i żebractwo nabrało w pewnym sensie znaczenia religijnego.

Dary dla ubogich, pierwsze schroniska, szpitale dla biedoty wyznaczały nowy kierunek rozwoju tego zjawiska. Żebractwo specyficznie było charakterystyczne dla miast, pojawiła się wręcz instytucja zawodowego żebraka, wykorzystującego kalendarz kościelnego jałmużnictwa i różnego rodzaju festyny i okazje. Omawiane zjawisko zostało uregulowane w pierwszych aktach prawnych, w 1309 r. w Kastylii, w 1351 r. w Anglii, w 1444 r. w Prusach Krzyżackich.

W XV w. w średniowiecznej Europie wprowadzono rodzaj ewidencji tego zjawiska, żebracy nosili specjalne odznaki. Zarazem stosowano twarde prawo wobec tych osób, które mogły zostać wygnane, deportowane, umieszczone w domu dla ubogich czy zmuszone do pracy przymusowej. Edykt Genewski w roku 1539 r. prawnie wygnał żebraków, nie posiadających zawodu.

Podobnie w Poznaniu w roku 1579 nakaz opuszczenia miasta dotyczył żebraków którzy nie chcieli podjąć pracy. Inicjatywom humanitarnym prywatnym i kościelnym towarzyszyła budowa aparatu wymierzonego w żebractwo, tworzono więzienia, ustanawiano dozorców ubogich, bedeli, rotmistrzów ratusznych. Mimo powszechnej do dziś opinii, wśród żebraków w Polsce przedrozbiorowej tylko mniej niż jeden procent stanowili przestępcy.

Kolejne wieki stały się przyczyną dalszego pogarszania sytuacji żebractwa. Król August II nakazał usunięcie ich ze stolicy. Od XVII traktowano ten proceder, jako przestępstwo. W wieku XIX tworzono już specjalne kolonie dla żebraków, jak na przykład

w dzielnicy Górczyn w Poznaniu. Po pierwszej wojnie światowej zubożenie ludności zwiększyło liczbę osób żebrujących. Jednak ustawa o opiece społecznej z roku 1923 eliminowała włóczęgów oraz żebraków z grupy osób objętych pomocą, w roku 1927 wydano rozporządzenie Prezydenta państwa o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa.

Określono w tym akcie po raz pierwszy żebraka, jako osobę, która w sposób zawodowy zajmuje się tym procederem. W okresie po drugiej wojnie światowej zjawisko to było ograniczone z uwagi na charakter ówczesnego systemu i jego represyjność. Po roku 1989 przemiany społeczne i ekonomiczne spowodowały, iż zjawisko żebractwa stało się w naszym kraju na powrót coraz poważniejszym problemem. Procederem tym zaczęli się zajmować przybysze z takich krajów jak Rumunia, Ukraina, Mołdawia.

Żebractwo stanowi zatem zjawisko społeczne, które dotyczy najbardziej zmarginalizowanych grup społecznych. Jest to problem złożony, osoby te żyją niejako na śmietniku społecznego życia. Wiele z tych osób miało kiedyś rodziny, życie lub pracę, jednak okoliczności, alkoholizm, narkomania, przemoc czy choroba psychiczna przyczyniły się do rozpadu ich dotychczasowego życia.

Dla niektórych z tychże jest to również sposób na życie, brak akceptacji lub niechęć do ponownego przystosowania się do życia. Do niedawna jeszcze znacząca większość żebraków na ulicach polskich miast stanowili cudzoziemcy, ze szczególnym uwzględnieniem Cyganów rumuńskich. Wskazano przy tym, iż przeciętny żebrzący Polak to osoba płci męskiej w starszym wieku, gdy w przypadku cudzoziemców dominowały młode kobiety, nierzadko z dziećmi.

Żebraków można spotkać w miejscach gdzie przebywa wiele osób, na dworcach, w galeriach handlowych, w okolicy kościołów, stacji paliw. Żebractwo ma charakter stacjonarny, są to osoby, które związane są z konkretnym miejsce, miastem, osoba taka jest generalnie znana. Przebywa zwykle w tym samym miejscu i posługuje się tymi samymi technikami. Druga forma to żebractwo ruchome, to częściej osoby, które nie mają swojego miejsca, są obarczone w większym stopniu patologiami społecznymi.

Co bardziej interesujące, żebractwo może mieć charakter bierny lub czynny. W pierwszym przypadku to swego rodzaju figury żebracze, osoba prosi o konkretną pomoc, może posiadać psa, dziecko, grać lub posiadać inny rekwizyt. Osoba taka jest bierna, nie nagabuje nikogo, lecz prezentuje swój stan. W zakresie czynnym jest odwrotnie, osoba żebraka prosi o jałmużnę, może również przejawiać cechy natrętnego zachowania.A. Kotlarska-Michalska, P. Sikora (red.), Praca socjalna, Opole 2015, s. 14—43.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 25 maja 1929 r. o organizacji przytułków, domów pracy dobrowolnej i przymusowej (Dz. U. 1929 nr 41, poz. 350). Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 października 1927 r. o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa (Dz. U. 1927 nr 92, poz. 823). Ustawa o opiece społecznej z dnia 16 sierpnia 1923 r. (Dz. U. 1923 nr 92, poz. 726).

J. Auleytner, K. Głąbicka, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Warszawa 2001, s. 180—181.

E. Potyrała, Stereotyp a wsparcie społeczne — dlaczego pomagamy osobom żebrzącym_?,_ „Auxilium Socjale” 2003, Nr 1, s. 43—44.W polskim prawie współcześnie zachowania żebracze nie są akceptowane. Natarczywe żebranie i nakłanianie do żebrania jest penalizowane, zwłaszcza wówczas, kiedy wiążę się to z procederem handlu ludźmi i czynami przestępnymi. Kto posiada środki do egzystencji lub jest zdolny do pracy i żebrze w publicznym miejscu podlega karze ograniczenia wolności, grzywny lub karze nagany. Osoba, która żebrze w miejscu publicznym w sposób natarczywy lub oszukańczy podlega karze aresztu lub ograniczenia wolności.

Prawo zatem chroni w ten sposób przestrzeń publiczną od zachowania, które będzie traktowane jako uciążliwe dla innych osób, oraz zachowaniem, które wykorzystuje ludzką ofiarność. Jednakże za popełnienie czynu polegającego na żebractwu nie będzie odpowiadał nieletni, bowiem ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie zalicza tegoż do czynów karalnych.Art. 58 i art. 104 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. — Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2018 r. poz. 618, z późn. zm.).

R. Krajewski, Żebractwo w ujęciu przepisów prawa karnego, „Prokuratura i Prawo” 2013, Nr 5, s. 6—8.

Statystyki policyjne, https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/handel-ludzmi-i-przest/50848,Handel-ludzmi-i-przestepstwa-okoloprostytucyjne.html, (dostęp 28.11.2020).

Ibidem, s. 9.

Art. 58 w zw. z art. 104 Kodeksu wykroczeń, ibidem. Art. 191 par. 1 i art. 115 par. 22 Ustawy Kodeks Karny.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady 2002/629/ WSiSW (Dz. U. UE L 101 z 15.04.2011).

Art. 115 par. 22 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1600, z późn. zm.).

Za: https://migrationdataportal.org/themes/human-trafficking, (dostęp 30.11.2020).Counter-trafficking Data Brief 081217, IOM, https://www.iom.int/sites/default/files/our_work/DMM/ %20Data%20081217.pdf, (dostęp 30.11.2020).

Global Estimates of Modern Slavery. Forced Labour and Force Marriage, International Labour Organization and Walk Free Foundation, Genewa, 2017, s. 34—37.

Third report on the progress made in the fight against trafficking in human beings (2020) as required under Article 20 of Directive 2011/36/EU on preventing and combating trafficking in human beings and protecting its victims. Brussels, 20.10.2020 SWD(2020) 226 final. https://ec.europa.eu/anti-trafficking/sites/antitrafficking/files/staff_working_document_2020.pdf, s. 43—54.

Hafeez-ur-Rehman Chaudhry, Anwaar Mohyuddin, Begging and Human Trafficking for Sexual Exploitation in Pakistan, w: (PDF) Begging and Human Trafficking for Sexual Exploitation in Pakistan (researchgate.net), s. 21.

Trafficking in persons report. 2020, USA Department of Justice, w: 2020 Trafficking in Persons Report (state.gov) https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/06/2020-TIP-Report-Complete-062420-FINAL.pdf, s. 11—19.

Ibidem, s. 23.

Ibidem, s. 25—28.

I. Wyciechowska, Przestępczość zorganizowana i przemyt ludzi, Świat wobec współczesnych wyzwań i zagrożeń, Scholar, pod red. J. Symonides, Warszawa 2010, s. 511.

E. Sitek, Żebraczy biznes. Jamłużna dla gangu, „Policja 997” 2012, Nr 83, s. 10.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady 2002/629/ WSiSW (Dz. Urz. UE L z 2011 r. Nr 101, s. 1). Plan Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2016—2018, (http:// handelludzmi.eu/hl/aktualnosci/6874,Krajowy-Plan-Dzialan-przeciwko-Handlowi-Ludzmi-na-lata-2016-2018.html). Sprawozdanie Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego z postępów w zwalczaniu handlu ludźmi z 2018 r., https://ec.europa.eu/ home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-security/20181204_com-2018-777-report_en. pdf.https://www.iadb.org/en/news/human-traffickings-dirty-profits-and-huge-costs, (dostęp 01.12.2020).

https://www.unicefusa.org/stories/what-fuels-human-trafficking/31692, (dostęp 01.12.2020).

http://www.ihmiskauppa.fi/en/human_trafficking/forms_of_human_trafficking/forced_begging, (dostęp 01.12.2020).

https://www.theepochtimes.com/chinese-gangs-said-to-break-limbs-to-make-children-beg_645842.html, (dostęp 01.12.2020).

Child victims of trafficking in human beings in France. Invisibles…, Comimpress, Paris 2018, s. 52—67.

CHILDREN TRAFFICKED FOR EXPLOITATION IN BEGGING AND CRIMINALITY: A challenge for law enforcement and child protection, Council of Baltic Sea States-Child Centre-Expert Group for Cooperation on Children at Risk, 12.03.2013, s. 8.

Ibidem, s. 10.

K. Makaruk K., Żebractwo dzieci w Polsce, Fundacja Dzieci Niczyje, „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” 2015, Vol 14, Nr 2, s. 113—122.