Zelman Wolfowicz i jego rządy w starostwie drohobyckim w połowie XVIII w. - ebook

Dziewiątego czerwca 1755 roku połączony sąd zamkowy i wójtowski miasta Drohobycza skazał Zelmana Wolfowicza na karę śmierci przez powieszenie za liczne defraudacje i oszustwa oraz ucisk mieszkańców starostwa. Zelman, formalnie pełniący funkcję faktora starościny Doroty Tarłowej i arendarza miejscowych salin, podporządkował sobie całe starostwo i przez kilkanaście lat zarządzał nim w sposób despotyczny, konfliktując się zarówno z mieszczanami drohobyckimi, jak i ze społecznością żydowską, z której się wywodził.

Według dokumentów sądowych Zelman, oprócz gospodarczej eksploatacji dóbr, miał także rozpijać poddanych, bić i terroryzować mieszczan, fałszować miary i zapisy w księgach sądowych. Narastająca czarna legenda przypisywała mu uwiedzenie starościny, korzystanie z pomocy czarownic, zamachy na życie swoich nieprzyjaciół, a po śmierci – zamianę w upiora. Podobno jeszcze u schyłku XIX wieku okoliczne chłopki straszyły Zelmanem niegrzeczne dzieci.

Kim był Zelman i czy rzeczywiście zasłużył sobie na opinię zbrodniarza i krwiopijcy? Jak wytworzyła się jego późniejsza legenda? Co jego przypadek może powiedzieć o rzeczywistości społecznej osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej?

Tomasz Wiślicz – historyk, profesor w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Autor m.in. książek: Upodobanie: małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII–XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia (Wrocław 2018), Krótkie trwanie. Problemy historiografii francuskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku (Warszawa 2004), Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku (Warszawa 2001).

Wstęp: „Jedzie, jedzie Zelman”

I. Zalman Ben Ze’ev, czyli próba biografii

1. Dzieciństwo i młodość

2. Śmierć starosty

3. Pod opieką Doroty Tarłowej

4. Zelman burmistrz kahalny

5. Pycha kroczy przed upadkiem

6. Kontrakcja społeczności lokalnej

7. Po wyroku

II. Jędrzej Obaczyński, czyli legenda

1. Trzy narracje o historii Drohobycza

2. Historia legendarna i rzeczywistość wyobrażona: Zelman w historiografii do 1939 roku

3. Pieśni o Zelmanie, czyli etnograficzne trwanie fikcyjnej postaci

4. Upiór Zelman

5. Konwersja i nowoczesny antysemityzm

III. Zelman Wolfowicz, czyli model funkcjonowania społeczności lokalnej

1. Lokalne struktury społeczne

2. Chrześcijanie i Żydzi: współpraca i konflikt

3. System Zelmana

4. Intersekcjonalność i dynamiczne konfiguracje

5. Przednowoczesna spójność społeczna

Aneks źródłowy

Źródła archiwalne do historii Zelmana Wolfowicza

A. Protest Zelmana Wolfowicza 1739

B. Protestacja Stefana Winnickiego 1751

C. Stefan Winnicki skarży burmistrzów, wójta i pisarza miasta Drohobycza 1729

D. Wyrok śmierci na Zelmana Wolfowicza 1755

E. Kahał zobowiązuje się wypłacić okup za głowę Zelmana Wolfowicza 1755

Skróty nazw bibliotek i archiwów

Bibliografia

A. Rękopisy

B. Druki i zasoby internetowe

Indeks osób

Indeks nazw miejscowych

Spis ilustracji