Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci. Tom 2 - ebook

Przedmowa

Przedmowa

Drodzy Czytelnicy!

Trzymacie właśnie w ręku starannie przez nas przygotowany tom 2 książki Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci. Znajdziecie w nim kolejne praktyczne aspekty związane z profilaktyką i fitoterapią schorzeń dermatologicznych oraz stosowaniem wysokiej jakości kosmetyków opartych na tradycyjnych lub innowacyjnych wyciągach roślinnych.

W niniejszym tomie przedstawiliśmy możliwości wykorzystania ziół m.in. w chorobach włosów i paznokci oraz uszkodzeniach skóry wywołanych czynnikami mechanicznymi i termicznymi. Do poprawy kondycji skóry może się również przyczynić zastosowanie wiedzy zawartej w podrozdziałach o rozstępach, cellulicie czy ukąszeniach owadów. Niezwykle ważny jest rozdział dotyczący fotoprotekcji, jako podstawy profilaktyki poważnych chorób dermatologicznych i procesów starzenia się skóry.

Coraz więcej osób przykłada wagę do składu używanych kosmetyków. To właśnie z myślą o nich jeden z rozdziałów poświęciliśmy składnikom naturalnym wpływającym na stan skóry, włosów i paznokci.

Warto się także zapoznać z aspektami psychodermatologicznymi przedstawionymi w niniejszym tomie. Są one podstawą wielu problemów skórnych, zarówno jako czynniki wywołujące, jak i zaostrzające zmiany na skórze.

Zachęcamy ponadto do zapoznania się z wiedzą i poradami fitoterapeutycznymi zawartymi w tomie 1 publikacji Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci. Znalazły się w nim informacje przydatne w przypadku poważnych schorzeń dermatologicznych (m.in. bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych, pasożytniczych, alergicznych) oraz takich, które można potraktować jako defekty kosmetyczne (np. cera naczyniowa, nadmierna potliwość, przebarwienia na skórze).

Mamy nadzieję, że każdy, kto sięgnie po książkę Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, znajdzie w niej coś ciekawego i wartościowego, biorąc pod uwagę swoje potrzeby dotyczące zarówno pracy zawodowej, jak i dnia codziennego.

Z wyrazami szacunku dla wszystkich, którzy za pomocą naszych książek zechcieli zagłębić się w wiedzę na temat stosowania ziół w medycynie.

Prof. dr hab. n. med. Ilona Kaczmarczyk-Sedlak

Mgr Arkadiusz Ciołkowski, fitoterapeutaCałkowita liczba mieszków włosowych u każdego człowieka jest niezmienna w ciągu całego życia i właściwie jest już określona między 9. a 22. tygodniem życia płodowego. U osoby dorosłej na owłosionej skórze głowy znajduje się około 100–150 tysięcy włosów. Na 1 cm² przypada 150–500 włosów ciemnych i 180–750 włosów jasnych (jasnych jest więcej, gdyż są cieńsze od ciemnych).

Włosy przechodzą cykliczne zmiany, których jest 20–30 w ciągu życia człowieka. Jeden cykl włosowy składa się z 3 etapów:

- wzrostu (anagen) – trwa 3–6 lat, w tym czasie komórki wewnątrz mieszka włosowego intensywnie się dzielą, tworząc łodygę włosa; około 90% włosów na głowie znajduje się w tej fazie; miesięcznie przyrasta około 1 cm włosa, który rośnie szybciej latem niż zimą; tempo wzrostu włosa jest największe do 30. roku życia, potem stopniowo maleje;
- zaniku (katagen) – trwa 2–4 tygodnie, to faza przejściowa, związana ze zmianami w budowie i kurczeniem się mieszka włosowego;
- spoczynku (telogen) – trwa 2–4 miesiące, następuje zanik naczyń krwionośnych wokół cebulki i mieszka włosowego i w efekcie dochodzi do wypadnięcia włosa; w tej fazie zalążek znajdujący się nad brodawką włosa zaczyna wytwarzać nowy włos, który wypycha wcześniejszy, już obumarły (tzw. włos telogenowy).

To właśnie włosy telogenowe wypadają i pozostają na grzebieniu podczas czesania. Jest to normalne, gdyż codziennie skóra głowy usuwa 60–80 włosów. Po wypadnięciu włosa mieszek włosowy nie ulega zanikowi, lecz ponownie wraca do fazy intensywnego wzrostu i cykl się powtarza.

Nadmierne wypadanie włosów telogenowych może być przyczyną łysienia telogenowego (zob. podrozdz. 1.1.3).

Faza telogenowa dla rzęs trwa ok. 60 dni, brwi – ok. 90 dni.

Fizjologicznie większa utrata włosów następuje wiosną i jesienią. Jeśli jednak wypadanie włosów jest nadmierne i trwa wiele dni, należy udać się do dermatologa, który na podstawie wywiadu i badania za pomocą dermoskopu określi przyczynę łysienia.

Występują również przypadki nadmiernej utraty włosów powiek (czyli rzęs) oraz brwi (zob. podrozdz. 1.2).

Budowę włosa opisano we Wstępie w tomie 1 książki Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci.

1.1. Łysienie

Terminem ŁYSIENIE określa się nadmierne w stosunku do fizjologicznego wypadanie włosów (utrata więcej niż 100 włosów dziennie przez co najmniej kilka tygodni). Według specjalistów jest ponad 500 różnych przyczyn zarówno nadmiernego wypadania włosów, jak i ich osłabienia oraz zwiększonej łamliwości. Problem łysienia dotyczy kobiet i mężczyzn.

Głównymi przyczynami nadmiernego wypadania włosów mogą być:

- stres i zaburzenia nerwicowe;
- choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca, choroby tarczycy, choroby autoimmunologiczne;
- choroby skóry, np. łuszczyca (zob. podrozdz. 6.4 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 1), łojotokowe zapalenie skóry (zob. podrozdz. 9.3 również w tomie 1);
- ostre infekcje;
- osłabienie i wyniszczenie organizmu;
- niedobory pokarmowe związane np. ze zbyt restrykcyjną dietą;
- niewłaściwe (nadmierne) zabiegi kosmetyczne;
- stosowanie niektórych leków, np. retinoidów, leków przeciwnowotworowych, beta-blokerów, leków przeciwzakrzepowych czy immunosupresyjnych.

U kobiet problem wypadania włosów pojawia się także po porodzie, w okresie menopauzy i po odstawieniu doustnych środków antykoncepcyjnych.

Łysienie może obejmować zarówno ograniczoną powierzchnię, jak i całą owłosioną skórę głowy. Ma charakter przejściowy lub trwały.

Postępowanie zarówno w okresowo zwiększonej utracie włosów, jak i w łysieniu polega na:

- stosowaniu diety, ewentualnie suplementów diety, w celu wyrównania niedoborów witamin oraz składników mineralnych, a także dostarczeniu innych substancji, które są niezbędne do utrzymania odpowiedniej kondycji skóry, włosów, a także paznokci;
- utrzymaniu odpowiedniej pielęgnacji oraz odżywienia włosów za pomocą kosmetyków;
- w razie konieczności – na stosowaniu pod kontrolą lekarza leków przeciw wypadaniu włosów.

Podstawowym zaleceniem w okresowo zwiększonej utracie włosów oraz w łysieniu jest odpowiednia dieta dostarczająca niezbędnych składników, które odpowiadają za prawidłową kondycję włosów, a także skóry i paznokci:

- witamin (zob. podrozdz. 7.4): A, z grupy B, C, D, E i H;
- mikro- i makroelementów (zob. podrozdz. 7.11): cynku, krzemu, magnezu, selenu, wapnia, żelaza;
- lecytyny (pochodzącej z soi, rzepaku lub słonecznika);
- aminokwasów siarkowych (metioniny i cysteiny; zob. podrozdz. 7.1.1);
- niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (zob. podrozdz. 7.2);
- antyoksydantów (zob. podrozdz. 7.5).

W celu regeneracji zniszczonych i słabych włosów można spożywać galaretkę zawierającą żelatynę. Żelatyna jest białkiem bogatym w aminokwasy wchodzące w skład keratyny włosa.

Jeżeli z pewnych względów utrzymanie odpowiedniej diety nie jest możliwe bądź nie jest skuteczne, można ją uzupełnić suplementami diety. Stosowanie suplementów diety podyktowane jest również faktem, że skóra to szczelna bariera dla różnych substancji stosowanych zewnętrznie i pomimo wdrażania obecnie bardzo innowacyjnych technologii w produkcji kosmetyków dla niektórych z tych substancji ciągle jest trudna do pokonania. Z suplementów diety służących poprawie kondycji włosów i paznokci w aptekach i sklepach zielarskich najczęściej dostępne są preparaty zawierające składniki, które powinny się znaleźć w odpowiednio zbilansowanej diecie (zob. powyżej). Do suplementów diety dodaje się często kolagen, jako substancję budulcową skóry, oraz wyciągi roślinne. Przykładowo krzem w postaci krzemionki występuje w zielu skrzypu polnego, liściu pokrzywy, a najwięcej jest go w młodych pędach bambusa. Dostępne są również suplementy diety zawierające jeden składnik aktywny. Należy jednak mieć pewność, jakiego składnika brakuje w danym czasie w organizmie.

Przykładowe preparaty doustne stosowane w celu odżywienia włosów oraz zmniejszenia ich wypadania:

- Humavit Z Skrzyp i pokrzywa (Varia) – zalecane spożycie: dorośli po 2 tabletki 2 razy dziennie; spożywanie produktu jest niewskazane w okresie ciąży i karmienia piersią;
- Hairvity (Garden Pharm), kapsułki zawierające wyciąg ze skrzypu polnego, kompleks aminokwasów (cysteinę, leucynę, walinę, lizynę, metioninę), witaminy z grupy B, C, A, D₃, MSM (metylosulfonylometan – związek siarki), żelazo i kolagen – zalecane spożycie: 2 kapsułki dziennie po posiłku;
- Biotyna forte (Avet Pharma), tabletki powlekane zawierające biotynę, cynk oraz miedź – zalecane spożycie: dorośli 1 tabletka dziennie podczas posiłku, popita wodą;
- Naturell Silica (USP), tabletki zawierające: niacynę, kwas pantotenowy, witaminę B₂, biotynę, cynk, krzem, żelazo, selen, lizynę, metioninę, kwas p-aminobenzoesowy, wyciąg ze skrzypu polnego, wyciąg z alg (workoliść członowaty) – zalecane spożycie: dorośli: 1–2 tabletki dziennie; przeciwwskazania: ciąża i okres karmienia piersią; nie stosować równocześnie z innymi preparatami zawierającymi krzem;
- Vitapil (NutroPharma), tabletki zawierające cholinę, pantotenian wapnia, proteiny sojowe, inozytol, niacynę, kwas p-aminobenzoesowy, sproszkowane pędy bambusa, w tym krzem, oraz żelazo, cynk, mangan, drożdże piwne, miedź, kwas foliowy, biotynę, jod, witaminę B₁₂ – zalecane spożycie: 1 tabletka dziennie, w trakcie posiłku;
- Keratin Hair Complex, płyn zawierający keratynę solubilizowaną, purée z owoców gujawy, sok z owoców malin oraz ekstrakty z czarnego ryżu, kwiatów opuncji figowej, owoców amli, pędów grochu, liści pokrzywy zwyczajnej, pestek winogron i ziela skrzypu polnego – zalecane spożycie: 25–50 ml raz dziennie przed posiłkiem.

Szczególnie bogate w witaminy z grupy B są drożdże piekarskie/piwne Saccharomyces cerevisiae, dlatego często stanowią one składnik preparatów przeznaczonych do regeneracji włosów, skóry i paznokci. Przykładowy preparat to Dromin (Farmina), zawierający oprócz drożdży Saccharomyces cerevisiae także pyłek kwiatowy, cynk, fosfor, magnez, wapń, aminokwasy. Zalecane spożycie: 2–4 tabletki 3 razy dziennie (6–12 tabletek w ciągu dnia). Preparat najlepiej przyjmować przez okres 1–3 miesięcy, stosowanie można wznowić po miesięcznej przerwie.

Należy brać pod uwagę, że skuteczność suplementów diety w hamowaniu wypadania włosów wynika przede wszystkim z regularnego ich przyjmowania – minimum przez 1 miesiąc, a w przypadkach znacznych niedoborów okres stosowania można przedłużyć do 3 miesięcy.

Wymienione powyżej preparaty mogą okazać się pomocne również w problemach z kruchymi, pękającymi czy rozdwajającymi się paznokciami (zob. podrozdz. 2.1).

Wypadanie włosów może być spowodowane niedoborem w organizmie składników odżywczych w wyniku zaburzeń ich wchłaniania. W takim przypadku warto sięgnąć po przyprawy usprawniające procesy trawienia i przyswajania substancji odżywczych:

- przyprawy jednorodne, takie jak: owoc anyżu (zmielić bezpośrednio przed dodaniem do potraw), bazylia, czarnuszka, cząber, owoc kminku (w całości lub mielony), owoc kopru, lubczyk, majeranek otarty, oregano, pieprz (może być czarny, zielony, biały lub ziołowy), tymianek itd.; wybierając przyprawy, należy zwrócić uwagę, aby były pozbawione sztucznych aromatów i wzmacniaczy smaków; producentem serii przypraw „bez chemii” jest firma Dary Natury (obecnie wiele przypraw oznaczonych jest również jako niezawierające glutenu);
- mieszanki przyprawowe, takie jak: czubryca (bułgarska przyprawa na bazie cząbru górskiego) i tzw. mieszanki dedykowane, np. do sałatek, drobiu czy mięsa mielonego.

Na rynku dostępna jest cała gama preparatów kosmetycznych przeznaczonych do codziennej pielęgnacji różnego typu włosów, w tym włosów z tendencją do wypadania.

Podstawą są oczywiście szampony, które są środkami myjącymi włosy. Oprócz mycia nieodzowne jest również stosowanie kosmetyków przeznaczonych do odżywiania skóry i włosów, a więc sięganie po odżywki, balsamy (działające silniej od odżywek), maski (o największej zawartości substancji aktywnych), lotiony, mgiełki czy ampułki (zawierające skondensowane płyny do wcierania). Preparaty te stosuje się po każdym myciu głowy, na ogół na mokre włosy, pozostawia na pewien czas na włosach, a następnie spłukuje. Odżywka może być stosowana po każdym umyciu włosów, a na skórze przed spłukaniem powinna pozostać tylko kilka minut. Maskę stosuje się 1–2 razy w tygodniu, w zależności od potrzeb, a podczas zabiegu na włosach pozostawia się ją na około 30 minut. Warto raz na kilka zabiegów zastosować czepek na pokryte maską włosy, aby zintensyfikować działanie. Zabieg nakładania maski można połączyć z masażem skóry głowy w celu poprawy ukrwienia i dotlenienia mieszków włosowych. Zimą, gdy włosy mają tendencję do przetłuszczania się, maski nakłada się tylko na końce włosów. Natomiast na pozostałą długość włosa lepiej wykorzystać preparaty odżywcze w formie lotionu, które są delikatniejsze i mniej skoncentrowane.

Oczywiście dobór odpowiedniego szamponu, a także preparatów służących odżywieniu zależy od typu włosów.

W kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji włosów osłabionych z tendencją do wypadania powinny znajdować się substancje wzmacniające mieszki włosowe. Na ogół są to substancje pobudzające podziały komórkowe we włosach oraz nasilające mikrokrążenie w skórze i w ten sposób zwiększające dostarczanie substancji odżywczych wzmacniających strukturę włosa, a także witaminy i minerały (te same, które są wskazane do podania doustnego, opisane w podrozdz. 1.1).

Ponadto często w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji włosów zawarte są:

- kwas hialuronowy (zob. podrozdz. 7.1.2);
- kolagen (zob. podrozdz. 7.1.1);
- elastyna (zob. podrozdz. 7.1.1);
- keratyna (zob. podrozdz. 7.1.1);
- ceramidy (zob. podrozdz. 7.1.3);
- białka pochodzące z roślin (soi, pszenicy), mleka czy jedwabiu (ich cząsteczki po wniknięciu do włókna włosa wypełniają uszkodzone miejsca, stając się integralnym ich składnikiem);
- wyciągi roślinne, np. z czarnej rzepy, liścia brzozy, zielonej herbaty, korzenia żeń-szenia, kory chinowca, aloesu, kłącza tataraku;
- oleje roślinne, np. olej rycynowy (zob. podrozdz. 7.2).

Przykłady takich kosmetyków to:

- Phyto Phytocyane, rewitalizujący szampon wzmacniający włosy (Laboratoires Phytosolba), zawierający ekstrakty z kory chinowca, liścia miłorzębu japońskiego oraz pestek winogron – sposób użycia: szampon nałożyć na wilgotne włosy, masować; następnie spłukać; przy drugim myciu pozostawić pianę na 2 minuty, aby wzmocnić działanie składników aktywnych, po czym spłukać; kosmetyk ma skondensowaną formułę, dlatego należy jednorazowo stosować niewielką jego ilość;
- Biotebal, szampon przeciw wypadaniu włosów (Polpharma), zawierający biotynę, peptydy z kiełków soi i pszenicy, sok z aloesu oraz ekstrakt z żeń-szenia – sposób użycia: niewielką ilość szamponu rozprowadzić na wilgotnych włosach, wykonywać delikatny masaż przez 2–3 minuty, następnie obficie spłukać; czynność w razie potrzeby powtórzyć; produkt przeznaczony jest do codziennego stosowania; w celu uzyskania optymalnych rezultatów stosować codziennie minimalnie przez 3–6 miesięcy;
- Vis Plantis Basil Element, szampon wzmacniający przeciw wypadaniu włosów (Elfa Pharm), na bazie wyciągu z bazylii świętej – sposób użycia: dokładnie rozczesać włosy i usunąć pozostałości po produktach do stylizacji, następnie zmoczyć włosy i nałożyć równomiernie odpowiednią ilość szamponu; rozprowadzić szampon na całej długości włosów masującymi ruchami, po czym spłukać letnią wodą; w razie potrzeby umyć włosy jeszcze raz; produkt nadaje się do codziennego stosowania;
- Pokrzepol, płyn przeciw wypadaniu włosów (Profarm), na bazie ekstraktów z rozmarynu, pokrzywy, skrzypu polnego oraz brzozy – sposób użycia: spryskać głowę płynem i masując, wetrzeć w skórę, najlepiej bezpośrednio po umyciu; rozprowadzić preparat grzebieniem na całej długości włosów; nie spłukiwać; stosować 2–3 razy w tygodniu;
- Seboradin Niger, ampułki przeciw wypadaniu włosów (Lara), zawierające wyciąg z czarnej rzodkwi, ekstrakty z ziela dziurawca i kłącza tataraku, olejek z drzewa herbacianego, tymol, olej rycynowy oraz aloes – sposób użycia: zawartość 1 ampułki nanieść na skórę głowy i delikatnie wmasowywać przez mniej więcej 2 minuty; nie spłukiwać.

Innowacyjnym pomysłem jest zastosowanie w kosmetykach argininy – aminokwasu, który jest prekursorem tlenku azotu. Tlenek azotu rozszerza naczynia krwionośne i poprawia mikrokrążenie w skórze. Dzięki temu następuje poprawa odżywienia skóry, w tym cebulek włosów. Arginina wchodzi w skład kosmetyku Vitapil, profesjonalny lotion (NutroPharma), w którym dodatkowo zawarto witaminę B₃, biotynę, pantenol, cysteinę, keratynę i krzem z bambusa. Sposób użycia: po umyciu głowy i osuszeniu włosów ręcznikiem należy nanieść niewielką ilość lotionu bezpośrednio na skórę głowy. Nanosić co 2–3 cm za pomocą atomizera. Wetrzeć opuszkami palców w skórę głowy. Nie spłukiwać. Włosy wysuszyć. Przed kolejną aplikacją wskazane jest umycie skóry głowy. Stosować codziennie lub co najmniej 3 razy w tygodniu.

Ziołolecznictwo znajduje zastosowanie pomocnicze w leczeniu łysienia, pod warunkiem że uda się ustalić przyczynę nadmiernego wypadania włosów. Na następnej stronie podano kilka takich przyczyn i sposoby na poprawę stanu zdrowia z wykorzystaniem ziół.

W przypadku anemii spowodowanej niedoborem żelaza należy zaopatrzyć się w dostępne w aptekach oraz sklepach zielarskich preparaty zawierające żelazo (zob. podrozdz. 1.1.3). Warto również sięgnąć po mieszanki ziołowe:

1)

+---------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Składniki: | Sposób przygotowania: |
+---------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| • liść pokrzywy – 100 g | Zioła starannie wymieszać. 1 łyżkę stołową mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 minut, przecedzić. Pić po 1 szklance ciepłego naparu 2–3 razy dziennie po jedzeniu. |
| | |
| • owoc róży dzikiej – 100 g | |
| | |
| • liść porzeczki czarnej – 50 g | |
| | |
| • kwiat rumianku – 50 g | |
| | |
| • korzeń mniszka lekarskiego – 50 g | |
| | |
| • korzeń arcydzięgla – 50 g | |
| | |
| • kłącze perzu – 50 g | |
| | |
| • ziele centurii (tysiącznika) – 25 g | |
+---------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

2)

+-------------------------------------+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Składniki: | Sposób przygotowania: |
+-------------------------------------+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| • owoc róży dzikiej – 100 g | 3 czubate łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół zalać w termosie 1 litrem wrzącej wody i odstawić na 1 godzinę. Przecedzić, dokładnie odciskając zioła. Wypić porcjami w ciągu dnia. Spożywany płyn powinien być ciepły, ale nie gorący. |
| | |
| • owoc głogu – 100 g | |
| | |
| • liść pokrzywy – 100 g | |
| | |
| • korzeń mniszka lekarskiego – 50 g | |
| | |
| • liść porzeczki czarnej – 50 g | |
| | |
| • kwiat rumianku – 50 g | |
+-------------------------------------+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

UWAGA! Wymienione mieszanki warto dosładzać:

- ziołomiodem pokrzywowym w ilości 1 czubatej łyżeczki na porcję płynu;
- miodem rzepakowym lub wielokwiatowym w ilości 1 łyżki stołowej na porcję płynu.

Ponadto można przyjmować doustnie preparaty otrzymane z pokrzywy zwyczajnej:

- napar z liścia pokrzywy – 1 płaską łyżkę stołową suszonych liści zalać 1 szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 minut; pić 2–3 razy dziennie po 1 szklance ciepłego naparu między posiłkami; małym dzieciom podawać 2–4 razy dziennie po 1 płaskiej łyżce stołowej naparu, starszym ¹/₃–¹/₂ szklanki w zależności od wieku dziecka; warto każdą porcję dosłodzić miodem rzepakowym w ilości 1 płaskiej łyżki miodu na 1 szklankę naparu pokrzywowego;
- sok ze świeżych liści pokrzywy – 1 kg młodych, wymytych liści pokrzywy posiekać nożem, a następnie wycisnąć z nich sok w sokowirówce lub przekręcić przez maszynkę do mięsa z sitkiem o drobnych oczkach; przecedzić przez sitko i przelać do ciemnej butelki, po zakręceniu przechowywać w lodówce; pić codziennie przez 2 tygodnie po 2 łyżeczki przed śniadaniem, następnie po tygodniu przerwy kurację powtórzyć;
- Sok ze świeżego ziela pokrzywy stabilizowany etanolem (Succus Urticae, Phytopharm), lek dostępny bez recepty – dawkowanie: dorośli i młodzież od 12 lat 3 razy dziennie po 2,5– –5 ml leku rozcieńczonego w niewielkiej ilości wody; preparat odmierzać za pomocą dołączonej miarki; nie stosować dłużej niż 14–28 dni;
- Sok z pokrzywy (EkaMedica) – 1–2 łyżki stołowe soku wymieszać z ¹/₂ szklanki letniej wody lub soku z róży; pić 2–3 razy dziennie; dzieciom podawać 1 łyżkę stołową soku wymieszanego z ¹/₂ szklanki wody 2 razy dziennie;
- Ziołomiód pokrzywowy (Zielarz Polski) – 1 czubatą łyżeczkę ziołomiodu (dzieci 1 płaska łyżeczka) rozpuścić w ¹/₂ szklanki letniej wody; pić 3–4 razy dziennie; można też używać ziołomiodu do dosładzania pitych płynów, pod warunkiem że nie będą one gorące.

W okresie rekonwalescencji warto zastosować do picia mieszankę ziołową:

+-----------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Składniki: | Sposób przygotowania: |
+-----------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| • owoc róży dzikiej – 100 g | 1 czubatą łyżeczkę starannie wymieszanych ziół zalać w termosie 1 szklanką wrzącej wody i odstawić na 20 minut, przecedzić. Pić zamiast herbaty 3–4 razy dziennie po 1 szklance ciepłego naparu. |
| | |
| • owoc głogu – 100 g | |
| | |
| • liść pokrzywy zwyczajnej – 50 g | |
| | |
| • kwiat lipy – 50 g | |
| | |
| • kwiat słonecznika – 50 g | |
| | |
| • ziele macierzanki – 50 g | |
+-----------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

W przypadku zmęczenia włosów zabiegami kosmetycznymi warto zastosować domowe sposoby ich regeneracji, np. mieszankę ziołową:

+-----------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Składniki: | Sposób przygotowania: |
+-----------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| • liść brzozy – 50 g | Zioła starannie wymieszać. 1 czubatą łyżkę stołową ziół zalać 1 szklanką wrzącej wody, doprowadzić do wrzenia, przelać do termosu i odstawić na 30 minut. Przecedzić i dodać ¹/₂ szklanki Soku z czarnej rzepy (EkaMedica), wymieszać. Uzyskanym płynem płukać skórę głowy, delikatnie masując. Pozostawić na skórze przez 5 minut, po czym spłukać letnią wodą. Zabieg powtarzać co drugi dzień. |
| | |
| • ziele skrzypu – 50 g | |
| | |
| • ziele tymianku – 50 g | |
| | |
| • kwiat lawendy – 50 g | |
| | |
| • liść szałwii – 50 g | |
+-----------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Palenie papierosów ma niekorzystny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci. Osoby zamierzające rzucić palenie tytoniu mogą (oprócz wykazania się siłą woli) skorzystać z porad przedstawionych w podrozdz. 6.1 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 1.

Osoby narażone na stres powinny sięgnąć po wybrane surowce i preparaty ziołowe o działaniu uspokajającym i wyciszającym, opisane w podrozdziale 8.2.

W ramach pielęgnacji włosów, a także w zapobieganiu ich nadmiernemu wypadaniu można użyć owocu amli (znanej szerzej jako agrest indyjski), określanej w tekstach ajurwedyjskich jako „najlepszy spośród kwaśnych owoców”. W Indiach owoc amli wykorzystywany jest jako środek pielęgnujący i wzmacniający włosy. 2 czubate łyżeczki suszonego i zmielonego na proszek owocu amli (Nanga) zalać ¹/₂ szklanki letniej wody i odstawić na 1 godzinę. Dokładnie wymieszać i delikatnie wmasować w skórę głowy. Płukać letnią wodą. Stosować codziennie przez 14 dni.

Dawniej w zakładach fryzjerskich po przystrzyżeniu włosów stosowano wodę brzozową (będącą wyciągiem z liścia brzozy) w celu zwiększenia wrażenia gęstości, puszystości i miękkości włosów. Dziś woda brzozowa, choć trochę zapomniana, dostępna jest w aptekach i sklepach zielarskich, np. Woda brzozowa (Barwa). Sposób użycia: po umyciu włosów niewielką ilość preparatu starannie wmasować w skórę głowy. Wysuszyć włosy.

Należy dodać, że wyciągi z liścia brzozy mają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwłupieżowe. Poza wodą brzozową w drogeriach dostępna jest cała gama szamponów zwiększających objętość, grubość i puszystość włosów.

Włosy można także wzmocnić przez specjalistyczne zabiegi w gabinecie dermatologicznym, np. mezoterapię.

Jeżeli problem wypadania włosów jednak nie ustępuje, pomimo odpowiedniej diety i pielęgnacji, należy udać się do lekarza, który ustali przyczynę oraz sposób dalszego leczenia. Do chorób wymagających interwencji lekarza zalicza się łysienie androgenowe (zob. podrozdz. 1.1.1), łysienie plackowate (zob. podrozdz. 1.1.2), a także łysienie telogenowe (zob. podrozdz. 1.1.3).

Utrata włosów to nie tylko poważny problem terapeutyczny i kosmetyczny, lecz także psychiczny, powodujący często wycofywanie się z funkcjonowania w społeczeństwie. Dlatego z myślą o osobach z przerzedzonymi włosami powstały kosmetyki do włosów z mikrowłóknami. Mikrowłókna przyczepiają się do obecnych na głowie włosów w sposób niewidoczny dla oka, dając wizualny efekt gęstszych i grubszych włosów. Kosmetyki te jednak nie zwiększają przyrostu włosów ani nie hamują ich wypadania, są tylko formą kamuflażu. O kosmetyki z mikrowłóknami należy pytać w drogeriach.

1.1.1. Łysienie androgenowe

ŁYSIENIE ANDROGENOWE, stanowiące najczęstszą przyczynę utraty włosów, dotyczy mężczyzn w wieku 20–40 lat oraz kobiet powyżej 50. roku życia. Występuje u ok. 80% dorosłych mężczyzn i ok. 42% kobiet. Pacjenci ci uskarżają się również na współistniejące, opisane w tomie 1 książki Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci: łojotok (zob. podrozdz. 9.2), łupież tłusty (zob. podrozdz. 6.2.2) i trądzik pospolity (zob. podrozdz. 9.4). Często pierwszym objawem jest zmniejszenie gęstości oraz grubości włosów. Włosy wypadają powoli, a na szczycie głowy oraz w zakolach pojawiają się prześwity. Wynika to z nadwrażliwości mieszków włosowych na dihydrotestosteron (DHT), który jest aktywną formą testosteronu (hormonu płciowego męskiego). Poszczególne androgeny – testosteron, DHT lub inne pochodne androgenowe – są wydzielane przez jądra u mężczyzn, u kobiet w mniejszej ilości przez jajniki oraz u obu płci w niewielkiej ilości przez nadnercza.

U podłoża łysienia androgenowego leżą czynniki genetyczne lub hormonalne (tzw. hiperandrogenizm, czyli nadmiar androgenów):

- u mężczyzn – wysoki poziom testosteronu i DHT, które pobudzają wzrost włosów na brodzie i tułowiu, jednocześnie powodując ich utratę na głowie; jeżeli przyczyną łysienia jest hiperandrogenizm, to u mężczyzn wynika on z wrodzonego przerostu nadnerczy;
- u kobiet – występuje podwyższony poziom androgenów, ewentualnie nieprawidłowa proporcja testosteronu i estradiolu; hiperandrogenizm u kobiet może towarzyszyć menopauzie lub schorzeniom jajników, zwłaszcza zespołowi policystycznych jajników.

Nadmiar androgenów w organizmie może być również odpowiedzią na stosowanie niektórych leków, m.in. sterydów anabolicznych, leków obniżających ciśnienie krwi, leków przeciwdrgawkowych. Hiperandrogenizm jest również charakterystyczny dla osób, które nadużywają sterydów anabolicznych nie z powodu zaleceń medycznych, tylko dla rozwoju masy mięśniowej, w celu dopingu. Poza tym hiperandrogenizm może być wynikiem nadmiernego wydzielania androgenów przez guzy hormonozależne.

Należy zaznaczyć, że u niektórych osób z łysieniem androgenowym obserwuje się wzrost poziomu androgenów tylko w skórze i w mieszkach włosowych, a stężenie we krwi jest prawidłowe.

Coraz częściej wskazuje się na rolę stresu w powstawaniu łysienia androgenowego. Możliwości wykorzystania w dermatologii ziół uspokajających i poprawiających nastrój opisano w rozdziale 8.

W terapii łysienia androgenowego stosuje się na skórę głowy leki dostępne tylko w aptekach (bez recepty):

- minoksydyl – w roztworach 2% (polecany kobietom) oraz 5% (zalecany dla mężczyzn), pobudza przepływ krwi przez naczynia krwionośne skóry (co stymuluje aktywność mieszków włosowych) bez wpływu androgenowego; przykładowe preparaty:

● Piloxidil (Aflofarm), zawierający 2% minoksydylu – sposób użycia (dorośli w wieku 18–65 lat): nanosić kroplami 1 ml leku (pięciokrotne naciśnięcie pompki) miejscowo na suchą skórę głowy 2 razy na dobę, mniej więcej co 12 godzin, w miejscach wypadania włosów i lekko rozcierać opuszkami palców; miejsc aplikacji leku nie należy trzeć ani suszyć; trzeba dokładnie umyć ręce po zastosowaniu leku; nie powinno się myć włosów i głowy przed upływem 4 godzin po zastosowaniu leku; należy zaprzestać leczenia po 1 roku, jeśli nie ma widocznych rezultatów; nie należy zwiększać dawki ani częstości stosowania leku; w przypadku wrażenia, że działanie leku jest za mocne lub za słabe, należy zwrócić się do lekarza;

● Loxon Max (Sanofi), płyn na skórę zawierający 5% minoksydylu – sposób użycia: lek stosuje się 2 razy na dobę; 1 ml płynu (10 rozpyleń) należy rozprowadzić w miejscu łysienia i wmasować w skórę (najczęściej szczyt głowy i zakola czołowe); nie przekraczać dawki 2 ml w ciągu doby; po nałożeniu płynu na skórę głowy dokładnie umyć ręce; leczenie należy przerwać, jeśli poprawa nie nastąpi po 1 roku stosowania;

- amineksyl (analog minoksydylu) – również dostępny bez recepty (przeznaczony dla kobiet i mężczyzn), np. seria dermokosmetyków Dercos (Vichy):

● Szampon wzmacniający – sposób użycia: nałożyć na mokre włosy i pozostawić na kilka minut, spłukać; szampon przeznaczony jest do częstego stosowania;

● Aminexil Clinical 5, kuracja przeciw wypadaniu włosów dla kobiet – sposób użycia: w mokrą lub suchą skórę głowy wetrzeć zawartość 1 ampułki; nie spłukiwać; stosować przez 6 dni; kuracja podtrzymująca – 3 ampułki na tydzień;

● Aminexil Clinical 5, kuracja przeciw wypadaniu włosów dla mężczyzn – sposób użycia: jak wyżej.

Niestety wymienione powyżej preparaty nie zawsze przynoszą oczekiwane efekty (pomimo wielomiesięcznego stosowania), a w wielu przypadkach po ich odstawieniu problem powraca. Wówczas lekarz zaleca stosowanie drogą doustną następujących leków:

- u mężczyzn – finasterydu, który hamuje syntezę DHT;
- u kobiet – leków antykoncepcyjnych o działaniu estrogenowym lub antyandrogenowym.

Obecnie trwają prace nad możliwością leczenia łysienia androgenowego z wykorzystaniem komórek macierzystych oraz terapii genowych.

W kłączu ruszczyka kolczastego, zwanego też myszopłochem, występują substancje nasilające przepływ krwi w naczyniach krwionośnych (ruskogenina, ruscyna i ruskozyd), co może (w wyniku zwiększenia unaczynienia mieszków włosowych) przyczynić się do odrastania włosów. Z kłącza ruszczyka (Herbapol Lublin) można przygotować odwar: 1 łyżkę stołową kłączy zalać 1 szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia, gotować na małym ogniu przez 3 minuty i odstawić pod przykryciem na 40 minut. Wypić ciepły odwar w 3–4 porcjach w ciągu dnia. Pić przez 1 miesiąc, a następnie po tygodniu przerwy kurację powtórzyć.

Przykładowym gotowym preparatem zawierającym kłącze ruszczyka jest Ruszczyk (Herbapol Kraków). Zaleca się przyjmowanie po 1 kapsułce dziennie i popijanie jej płynem.

UWAGA!

Przeciwwskazaniami do stosowania preparatów z ruszczykiem są nadciśnienie tętnicze, choroba Raynauda, choroba Bürgera oraz rozrost gruczołu krokowego. Nie powinny go również stosować kobiety w ciąży ze względu na ryzyko nasilenia się skurczów macicy. Możliwe są także interakcje z jednocześnie zażytymi lekami o podobnym mechanizmie działania (np. lekami pobudzającymi i blokującymi receptory alfa-adrenergiczne).

Palma sabalowa (bocznia piłkowana) jest krzewem (0,6–2,1 m wysokości) lub małym drzewem (6–7,5 m), które może żyć nawet 700 lat. Surowcem zielarskim jest dojrzały, wysuszony owoc, którego substancje czynne wykazują działanie antyandrogenowe, hamując powstawanie DHT, co ogranicza wypadanie włosów z przyczyn hormonalnych. W aptekach oraz sklepach zielarskich dostępne są preparaty zawierające ekstrakty z palmy sabalowej. Przykładowy preparat to: Kerabione Booster (Valentis), kapsułki przeznaczone dla kobiet i mężczyzn, zawierające wyciąg z owoców palmy sabalowej, kwasy omega-3, olej z nasion wiesiołka dwuletniego, witaminę E i A, miedź. Zalecane spożycie: 1 kapsułka dziennie. Kapsułkę należy przyjmować podczas posiłku. Kobiety w ciąży i karmiące piersią przed zastosowaniem powinny skonsultować się z lekarzem.

UWAGA!

Niekiedy u osób stosujących preparaty z palmy sabalowej występują zawroty oraz bóle głowy, a także zaparcia lub biegunki. Ponieważ ekstrakty mogą zmniejszać krzepnięcie krwi, należy przerwać ich stosowanie co najmniej 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Ostrożnie muszą stosować te preparaty osoby mające problemy z krzepliwością krwi oraz stosujące leki przeciwzakrzepowe oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Autorzy książki znają przypadek mężczyzny z łysieniem androgenowym, który – jak sam stwierdził – uzyskał korzystny efekt po zastosowaniu wodno-alkoholowego wyciągu z ziela niecierpka. Sposób użycia: 100 g ziela niecierpka (2 opakowania ziół firmy Nanga po 50 g) umieścić w ciemnym słoju i zalać ciepłym spirytusem 30% w ilości 300 ml. Zakręcić szczelnie, wstrząsnąć i przechowywać w ciemnym miejscu przez 2 tygodnie, codziennie wstrząsając. Przecedzić i delikatnie wcierać w skórę głowy co drugi dzień przez 1 miesiąc. Po zabiegu odczekać około 20 minut i delikatnie przepłukać głowę letnią wodą.

U osób z łysieniem androgenowym wykonuje się czasami zabieg transplantacji włosów oraz podejmuje się próby leczenia z zastosowaniem laserów.