Ziołowe skarby polskiej ziemi - ebook

Wstęp

Bóg dał nam przyrodę, która ma nam służyć nie tylko jako pożywienie i materiał budowlany, ale i jako źródło leków przynoszących ulgę w cierpieniach. Czasem zapominamy, że otaczające nas rośliny kryją w sobie uzdrawiającą moc i mogą złagodzić wiele dolegliwości. Warto korzystać z roślin leczniczych, ponieważ nie tylko leczą, ale w przeciwieństwie do leków syntetycznych, działają dobroczynnie na cały organizm i rzadziej powodują szkodliwe skutki uboczne.

Naturalne leki w postaci roślin zielarskich otrzymaliśmy za darmo, wystarczy sięgnąć po nie podczas spaceru wśród pól, łąk czy lasów oddalonych od wielkich miast i ruchliwych dróg – a tym samym wolnych od zanieczyszczeń. W Polsce w stanie naturalnym występuje wiele gatunków roślin zielarskich. Rosną one w różnych rejonach, tworząc określone zbiorowiska roślinne w zależności od klimatu i gleby. Na przykład macierzanka piaskowa rośnie tylko na suchych zboczach i łąkach. Tatarak zwyczajny spotkamy na brzegach jezior i stawów czy na moczarach. Wiele gatunków występuje jednakże na terenie całego kraju (pokrzywa zwyczajna, cykoria podróżnik, podbiał pospolity, mniszek lekarski, krwawnik pospolity). Bardzo przydaje się więc wiedza dotycząca miejsc występowania roślin zielarskich.

Zioła zbiera się na potrzeby własne oraz na sprzedaż. Szacuje się, że z przeznaczeniem na produkcję leków roślinnych zbieranych jest ze stanu naturalnego około 100 gatunków roślin. Przy zbiorze ziół należy jednak przestrzegać kilku ważnych zasad:

1. Nie wolno zbierać roślin chronionych ani ich części (patrz spis poniżej).

2. Nie wolno zbierać wszystkich roślin z danego miejsca. Należy pozostawić ich część, aby mogły się rozrastać w dalszych latach.

3. Nie zbierać roślin z korzeniami.

4. Korę drzew pozyskiwać z drzew ściętych lub wiatrołomów.

5. Nie należy zbierać ziół „na zapas” ani takich, których później nie wykorzystamy. Trzeba szukać konkretnych gatunków i z góry określić potrzebną ilość.

6. Nie niszczyć roślin.

GATUNKI ROŚLIN LECZNICZYCH ZNAJDUJĄCE SIĘ W POLSCE POD ŚCISŁĄ OCHRONĄ:

1. Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica)

2. Arnika górska (Arnicamontana)

3. Bagno zwyczajne (Ledum palustre)

4. Ciemiężyce (Veratrum) – wszystkie gatunki

5. Cis pospolity (Taxusbaccata)

6. Dyptam jesionolistny (Dictamnusalbus)

7. Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis)

8. Goryczki (Gentiana) – wszystkie gatunki

9. Łyszczec wiechowaty (Gypsophila paniculata)

10. Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi)

11. Mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum)

12. Miłek wiosenny (Adonis vernalis)

13. Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus)

14. Orlik pospolity (Aquilegia vulgaris)

15. Pierwiosnek (Primula) – wszystkie gatunki z wyjątkiem pierwiosnka wyniosłego (P. elatior) i lekarskiego (P. veris)

16. Pluskwica europejska (Cimicifuga europaea)

17. Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)

18. Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides)

19. Rosiczka (Drosera) – wszystkie gatunki

20. Rukiew (Nasturtium) – wszystkie gatunki

21. Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis)

22. Tojad (Aconitum) – wszystkie gatunki

23. Tysiącznik (Centaurium) – wszystkie gatunki

24. Wawrzynek wilcze łyko (Daphne mezereum)

25. Widłaki (Lycopodiaceae) – wszystkie gatunki

26. Wielosił błękitny (Polemonium coeruleum)

27. Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)

GATUNKI ROŚLIN LECZNICZYCH ZNAJDUJĄCE SIĘ W POLSCE POD CZĘŚCIOWĄ OCHRONĄ:

1. Barwinek pospolity (Vinca minor)

2. Bluszcz pospolity (Hedera helix)

3. Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata)

4. Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum)

5. Grzybienie białe (Nymphaea alba)

6. Kalina koralowa (Viburnum opulus)

7. Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium)

8. Konwalia majowa (Convallaria majalis)

9. Kopytnik pospolity (Asarum europaeum)

10. Kruszyna pospolita (Frangula alnus)

11. Marzanka wonna (Galium odoratum)

12. Pierwiosnek lekarski (Primula veris)

13. Porzeczka czarna (Ribes nigrum)

14. Turówka leśna (Hierochloe australis)

15. Turówka wonna (Hierochloe odorata)

16. Turzyca piaskowa (Carex arenaria)

17. Wilżyna (Ononis) – wszystkie gatunki

Ze względów ekologicznych już większość ziół, bo aż 80% (70 gatunków), pozyskuje się w Polsce z uprawy. Polska zajmuje trzecie miejsce pod względem ilości upraw ziół w Europie. Do najważniejszych uprawianych gatunków należą: rumianek pospolity, mięta pieprzowa, kozłek lekarski, dziurawiec zwyczajny, ostropest plamisty. W Polsce zioła uprawia się na plantacjach produkcyjnych na obszarze 30 tysięcy hektarów. Średnia powierzchnia gospodarstw produkujących zioła wynosi 0,5 – 2,5 hektara. Ogólna krajowa produkcja ziół wynosi około 20 tysięcy ton rocznie.

Zioła można uprawiać na własne potrzeby również w ogródkach przydomowych czy na parapetach (w doniczkach, skrzynkach). Już niewielkie ilości będą cieszyły nas swym wyglądem i smakiem. Na grządce wystarczy posadzić po jednym gatunku najbardziej lubianych i najczęściej użytkowanych ziół WIELOLETNICH, takich jak melisa lekarska, mięta pieprzowa, jeżówka purpurowa, lawenda wąskolistna, hyzop lekarski, dziurawiec zwyczajny, lebiodka pospolita (oregano), lubczyk ogrodowy, szałwia lekarska, tymianek pospolity, oraz JEDNOROCZNYCH: czarnuszka siewna, bazylia pospolita, cząber ogrodowy, kolendra siewna, koper ogrodowy, majeranek ogrodowy. W doniczce dobrze będą się czuły: rozmaryn lekarski, bazylia pospolita, czosnek szczypiorek, lebiodka pospolita (oregano), macierzanka piaskowa, pietruszka zwyczajna, lawenda wąskolistna, wawrzyn szlachetny (laur), melisa lekarska, majeranek ogrodowy, szałwia lekarska, cząber ogrodowy. Pielęgnacja i zbiór ziół z własnej uprawy dostarczą wiele radości, a stosowanie ich przyczyni się do zachowania dobrego stanu zdrowia i urody.

Należy jednak pamiętać, że roślin zielarskich można używać w warunkach domowych tylko jako leków doraźnych przy objawach chorobowych o niewielkim nasileniu. Wszelkie wątpliwości należy skonsultować z lekarzem (internistą, fitoterapeutą), który prawidłowo rozpozna chorobę i zaleci odpowiednie leczenie. Zioła należy stosować racjonalnie i umiejętnie, przestrzegając zalecanych dawek.Rodzaje wykorzystywanych surowców roślinnych

W przypadku danej rośliny zielarskiej wykorzystuje się tę jej część, która zawiera najwyższą zawartość substancji czynnej przydatnej człowiekowi. Z roślin takich pozyskiwać możemy następujące surowce:

• ZIELE (Herba) – cała nadziemna część rośliny zebrana najczęściej w początkowej fazie kwitnienia (mięta pieprzowa, bazylia pospolita, centuria pospolita, tymianek pospolity, sasanka zwyczajna);

• LIŚĆ (Folium) – zbierany wiosną lub przed kwitnieniem (wawrzyn szlachetny, szałwia lekarska, trawa cytrynowa, czystek siwy, rokietta siewna, tytoń szlachetny, żółtlica drobnokwiatowa) lub zimą (sosna, świerk, jodła);

• KWIAT (Flos) – zbierany jako całe kwiatostany na początku kwitnienia (stokrotka pospolita, bez czarny, lawenda, rumianek pospolity, robinia akacjowa, wiązówka błotna) lub tylko płatki (jak w przypadku róży stulistnej);

• NASIONA (Semen) – zbierane w fazie pełnej dojrzałości (sezam indyjski, tamaryndowiec indyjski, tewecja peruwiańska, uśpian różnolistny, wiesiołek dziwny i dwuletni, ryż siewny, sabadyla lekarska);

• KORZEŃ (Radix) – wykopywany wiosną lub jesienią (sumak wonny, sasafras lekarski, selery zwyczajne, szczaw lancetowaty, tarczyca bajkalska, żywokost lekarski, kozłek lekarski, tojad mocny, wężymord czarny korzeń, wilżyna ciernista).Działanie leków roślinnych

Według Światowej Organizacji Zdrowia do roślin zielarskich zaliczamy takie, które podane człowiekowi lub zwierzęciu wywierają uchwytne działanie fizjologiczne. Działanie to może mieć bardzo różny charakter. Poniżej przedstawiono najważniejsze przykłady wpływu danych roślin na organizm:

• DZIAŁANIE ŻOŁĄDKOWE: arcydzięgiel litwor, bylica piołun, mniszek lekarski, kolendra siewna, krwawnik pospolity;

• DZIAŁANIE WIATROPĘDNE: kminek pospolity, kolendra siewna, koper włoski, lawenda lekarska, majeranek ogrodowy, rozmaryn lekarski, szałwia lekarska;

• DZIAŁANIE MOCZOPĘDNE: skrzyp polny, pokrzywa zwyczajna, lubczyk ogrodowy, mniszek lekarski, rozmaryn lekarski, perz właściwy;

• DZIAŁANIE ŻÓŁCIOPĘDNE: bylica piołun, mięta pieprzowa, mniszek lekarski, ostropest plamisty;

• DZIAŁANIE OSŁANIAJĄCE: dziewanna wielkokwiatowa, prawoślaz lekarski, nasienie lnu;

• DZIAŁANIE PRZECIWKRWOTOCZNE: pokrzywa zwyczajna, skrzyp polny, krwawnik pospolity;

• DZIAŁANIE NASERCOWE: głóg pospolity, naparstnica wełnista i purpurowa, miłek wiosenny, żarnowiec miotlasty;

• DZIAŁANIE OBNIŻAJĄCE CIŚNIENIE KRWI: cebula zwyczajna, czosnek pospolity, głóg pospolity;

• DZIAŁANIE WYKRZTUŚNE: tymianek pospolity, dziewanna wielkokwiatowa, mydlnica lekarska, biedrzeniec anyż, koper włoski;

• DZIAŁANIE NAPOTNE: bez czarny, arcydzięgiel litwor, malina właściwa;

• DZIAŁANIE PRZECIWBAKTERYJNE: czosnek pospolity, szałwia lekarska, tymianek pospolity, mięta pieprzowa, dziurawiec zwyczajny, melisa lekarska;

• DZIAŁANIE PRZECIWWIRUSOWE: tojeść pospolita, tarczyca bajkalska, czystek siwy, ostropest plamisty;

• DZIAŁANIE PRZECIWGRZYBICZNE: czosnek pospolity, czosnek niedźwiedzi, bluszcz pospolity, cząber ogrodowy, sosna zwyczajna;

• DZIAŁANIE POBUDZAJĄCE: bylica piołun, czosnek pospolity, cebula zwyczajna, czystek siwy;

• DZIAŁANIE PRZECIWZAPALNE: krwawnik pospolity, rumianek pospolity, nagietek lekarski;

• DZIAŁANIE USPOKAJAJĄCE: kozłek lekarski, melisa lekarska, rumianek pospolity;

• DZIAŁANIE ROZKURCZOWE: kozłek lekarski, lubczyk ogrodowy, majeranek ogrodowy, kminek zwyczajny;

• DZIAŁANIE PRZECIWPASOŻYTNICZE: dynia zwyczajna, bylica boże drzewko, bylica piołun, wrotycz pospolity;

• DZIAŁANIE MLEKOPĘDNE: koper włoski, kminek zwyczajny, rutwica lekarska;

• DZIAŁANIE PRZECIWBÓLOWE: mięta pieprzowa, bez czarny, sałata jadowita, siwiec żółty, sosna zwyczajna.Sposoby przyrządzania surowców zielarskich

Surowce zielarskie można przyrządzać na wiele sposobów – w zależności od rodzaju substancji czynnej, przeznaczenia, a także długości przyjmowania i przechowywania. Poniżej przedstawiono najczęściej stosowane rodzaje leków ziołowych:

• NAPAR – surowiec zielarski zalewa się wrzątkiem i pozostawia pod przykryciem na 20 minut;

• ODWAR – surowiec zielarski zalewa się wodą i gotuje pod przykryciem 2 – 4 minuty od zawrzenia;

• WYWAR – surowiec zielarski gotuje się pod przykryciem 5 – 10 minut od zawrzenia;

• MACERAT – zioła zalewa się chłodną wodą i pozostawia na 6 – 12 godzin do naciągnięcia;

• NALEWKA – suchy lub świeży surowiec zalewa się najczęściej wódką i pozostawia na 2 – 3 tygodnie;

• SYROP – otrzymuje się go poprzez dodanie odpowiedniej ilości cukru do naparu, odwaru lub soku;

• SOK ROŚLINNY – otrzymuje się go przez wyciskanie soku ze świeżego surowca roślinnego;

• OCET LECZNICZY – suchy lub świeży surowiec zalewa się octem spożywczym i pozostawia na 2 – 3 tygodnie w ciemnym miejscu. Stosowany zewnętrznie;

• WYCIĄG OLEJOWY – świeży surowiec zawierający olejki eteryczne zalewa się gorącym olejem spożywczym w proporcji 1 : 1 i pozostawia na 2 tygodnie w ciemnym, chłodnym miejscu;

• MAŚĆ – bazą jest tłuszcz (lanolina, euceryna, wazelina, smalec), do którego dodaje się sproszkowany lub płynny surowiec leczniczy;

• EKSTRAKT – stężone alkoholowe wyciągi z surowców roślinnych;

• KATAPLAZMY – okłady o konsystencji papki, otrzymywane z rozdrobnionych surowców zielarskich zmieszanych z niewielką ilością gorącej wody;

• MASECZKI – świeży surowiec rozdrabnia się i nakłada na oczyszczoną twarz. Suchy surowiec miesza się z niewielką ilością wody do konsystencji papki. Obie maseczki pozostawia się na około 20 minut, a następnie zmywa naparem ziołowym i pozostawia do wyschnięcia.