Żołnierz Imperialny 1800-1814 Tom II/1 - ebook

WSTĘP DO POLSKIEGO WYDANIA

Jednym z najciekawszych źródeł historycznych są niewątpliwie pamiętniki, co prowadzi do prostego wniosku, że badając historię wojskowości, nie sposób pominąć zapisków żołnierzy. Czytając kolejne z nich można się pokusić o stworzenie obrazu epoki, zbudowanego na bazie wspomnień jego uczestników, którzy wszak byli niejednokrotnie w centrum wydarzeń, a już z całą pewnością mogli rozmawiać z tymi, którzy „widzieli je na własne oczy”.

W epoce napoleońskiej powstało mnóstwo relacji, stworzonych przez wojskowych, będących najczęściej oficerami, ale część z nich zaczynała jako podoficerowie, a nawet żołnierze. Spoglądali oni na wojny ze swojej perspektywy, która drastycznie różniła się od punktu widzenia „wielkich tego świata”, czy historyków, rekonstruujących wydarzenia, pewien czas po tym, gdy miały miejsce¹. Z całą pewnością tego rodzaju źródło jest niezwykle zajmujące i nosi bardzo osobisty charakter. W oparciu o nie można się pokusić o stworzenie dzieła, które pokaże wojnę oczami jej uczestników, podobnie jak zrobił to P. Austin, w trylogii o kampanii 1812 roku². Być może nawet wzorował się na dziele Morvana, tyle tylko, że w nieco mniejszej skali.

Badanie historii poprzez pryzmat pamiętników niesie jednak ze sobą takie ryzyko, że autor za bardzo zawierzy opisom swoich bohaterów, którzy w ogromnej części spisywali swoje wspomnienia po latach, a czasem nawet nie robili tego bezpośrednio, lecz ich potomkowie. W dodatku źródła pamiętnikarskie są najmniej obiektywnym rodzajem spuścizny i trzeba do nich podchodzić z ogromną ostrożnością.

Po przeczytaniu pierwszej części II tomu dzieła Morvana, można zadać sobie pytanie, „jak to się działo, że armia francuska, odnosiła w tej epoce tyle sukcesów?”. Autor, który przedstawia dzieje wojen napoleońskich z perspektywy żołnierza, maluje przed naszymi oczami tak ponury obraz, że powyższe pytanie z całą pewnością przychodzi do głowy większości czytelników. Oto nawet w pierwszym rozdziale, opisującym zwycięskie wojny z lat 1805-1807, dominuje wszechogarniająca nędza pod każdym względem. Nie tylko szeregowym, ale i oficerom, ciągle brakuje jedzenia, dobrego miejsca do spania, a dowódcy są zbyt surowi i zawsze wymagający. W dodatku rzadko kiedy stanowią wzór do naśladowania, zarówno pod względem moralnym, jak i wojskowym. Takie warunki prowadzą do tego, że żołnierz permanentnie kradnie, łupiąc zarówno swoich wrogów, jak i sojuszników, po to, aby zdobyć pożywienie i ciepły kąt. Zasadniczo nie ma mowy o jakimkolwiek funkcjonowaniu służb tyłowych, maruderka jest sposobem na wszystko, a wspominany wcześniej niski poziom moralny wyższych stopni, w połączeniu z brakiem zainteresowania losem podwładnych, prowadzi do tego, że żołnierz nie poprzestaje na grabieniu jedzenia, zabierając również kosztowności. Tym bardziej, że żołd jest wypłacany nieregularnie, o ile w ogóle.

Kolejne dwa rozdziały, omawiające wojnę w Hiszpanii i kampanie 1809, 1812, 1813 i 1814 r., tylko pogłębiają to wrażenie. Obraz życia szeregowego na Półwyspie Iberyjskim przypomina w znacznym stopniu amerykańskie filmy o wojnie w Wietnamie, gdzie każdy cywil może w dowolnej chwili pozbawić życia znajdującego się tam wojaka. Dochodzą do tego niesprzyjające warunki klimatyczne oraz zwielokrotnione problemy, zarysowane w poprzednim rozdziale. Przedstawienie Aragonii, w której dowodził od pewnego momentu Suchet, jest tylko pozornym promykiem nadziei, w tym zalewie potworności, oczekującym na francuskich zdobywców.

Morvan z całą pewnością przedstawia w wielu momentach nierealistyczny obraz wydarzeń, skupiając się na „ciemnej stronie” żywota żołnierzy I Cesarstwa. W niektórych przypadkach korygują go przypisy, chociaż rzecz jasna ich liczba jest ograniczona, gdyż należałoby zbadać każde dzieło, na które powołuje się autor i dokonać jego krytycznej oceny. Typowym przykładem nie do końca rzetelnego podejścia, jest deprecjonowanie oddziałów cudzoziemskich, służących w wojskach Napoleona, lub też pomijanie ich dokonań. Autor dość klasycznie podchodzi do tematu kampanii 1812 i 1813 roku, gdzie jednym ze źródeł porażki, jest właśnie słaba postawa sojuszników, na czele z Niemcami. Podobnie wygląda sytuacja w Hiszpanii.

Nie oznacza to jednak, że ogromna praca, jaką wykonał, poszła na marne. Warto po prostu zwrócić uwagę, na oryginalne opracowania źródeł, jak również inne prace, przedstawiające dane wydarzenia.

W polskiej edycji Żołnierza imperialnego, doszło sporo przypisów odredakcyjnych. System miar i wag, pozostał w zgodzie z oryginałem, gdyż często opiera się na źródłach, tak więc należy pamiętać, że nie zawsze są to dokładne dane. Z kolei przełożenie ich na system metryczny w głównym tekście, prowadziłoby do stosowania ułamków i bardzo precyzyjnego określania dystansów, co nie zawsze było zamiarem twórców. Autor stosuje skrótowy zapis przypisów, który został rozwinięty w tym tomie, mimo iż nie do końca wiadomo, z jakich wydań danego dzieła korzystał. Zapis Corr. dotyczy korespondencji Napoleona, która jest numerowana i w związku z tym łatwa do zweryfikowania. W pozostałych przypadkach Morvan poprzestał najczęściej na nazwisku autora, ewentualnie tytule dzieła, co znakomicie utrudnia próby odnalezienia odpowiedniego fragmentu źródła. W nielicznych przypadkach dokonałem konfrontacji, która nie zawsze wypadała dobrze dla autora niniejszej publikacji. Jednak jest to jego prawo, aby w taki, a nie inny sposób przedstawić wizerunek cesarskiego wojaka.

Przypisy odredakcyjne znajdujące się na początku II rozdziału niniejszej pracy pochodzą w znakomitej większości z prac Grasseta, lub wspomnień generała Thiebaulta z wojny w Portugalii.

Styl autora, jest niezwykle ciężki i zawiły, tak więc dokonano licznych przeróbek zdań, mających na celu ułatwienie lektury i zarazem zrozumienia przekazu. Zarówno tłumacz, jak i redaktor starali się nie zmieniać przy tym treści, dzieląc po prostu nazbyt długie zdania, lub łącząc takie, które pozornie nie miały sensu, czy też nie wiązały się z poprzednimi.

Ogromna ilość wykorzystanych źródeł, jak również skupienie się na nieco mniej chwalebnej stronie zawodu wojskowego sprawiają, że niniejsza praca ma unikatowy charakter. Znacznie mniej w niej bowiem wzniosłej muzyki, granej przez orkiestry pułkowe, przy okazji kroczenia do ataku, a więcej brzęku oporządzenia w trakcie niezliczonych marszów, burczenia w brzuchu wiecznie głodnych żołnierzy, plusku padającego deszczu i narzekania na wszystko zarówno ze strony wojska, jak i dręczonych przez jego działania cywili. Albowiem tak właśnie wyglądała szara codzienność szeregowych, podoficerów i znakomitej większości oficerów armii Napoleona. Czy jest to obraz odmalowany zbyt szarymi barwami? Na to pytanie z pewnością każdy odpowie sobie sam.

Na zakończenie chciałem podziękować za pomoc w przygotowywaniu przypisów mojemu serdecznemu koledze Marcinowi Baranowskiemu. Bez jego udziału nie mógłbym „namierzyć” wielu opracowań, z których korzystał Morvan.

Mariusz Promis