MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
nowość
-
promocja
Zombi i pishtaco we współczesnej literaturze hispanoamerykańskiej (1990–2020) - ebook
Zombi i pishtaco we współczesnej literaturze hispanoamerykańskiej (1990–2020) - ebook
Zombi – który wywodzi się z haitańskiego vodu, choć współczesny kształt zyskał za sprawą amerykańskiej popkultury i dziś zachowuje luźny związek z pierwowzorem – oraz pishtaco – andyjski potwór wytapiający tłuszcz ze swoich ofiar – to dwie monstrualne istoty należące do bogatego imaginarium Ameryki Łacińskiej. W hispanoamerykańskiej literaturze potwory te pojawiają się na większą skalę tak naprawdę od niedawna; boom na prozę o żywych trupach nabrał tempa pod koniec pierwszej dekady bieżącego stulecia; w przypadku pishtacos tradycje są dłuższe, ale literacki korpus wciąż pozostaje szczupły. Fabuły im poświęcone, najczęściej utrzymane w konwencji grozy, postapokaliptycznej katastrofy, rzadziej satyry, przy uważniejszej lekturze odsłaniają złożoną problematykę: dialogują z tym, co globalne, podnosząc lokalne kwestie, budują narodowe fantazje i odsłaniają kompleksy, stają się metaforycznym narzędziem do opisywania współczesnych stosunków społecznych, do refleksji natury politycznej i rozliczeń z przeszłością. Badając hispanoamerykańskie teksty o inwazjach żywych trupów, polityczne i socjologiczne alegorie z udziałem zombi oraz przetwarzające ludową tradycję opowieści o andyjskich podrzynaczach, autor pokazuje, w jaki sposób współczesna literatura popularna z Ameryki Łacińskiej kreśli niejednoznaczny portret swojego regionu, kulturowych przemian i społecznych aspiracji.
Ta publikacja spełnia wymagania dostępności zgodnie z dyrektywą EAA.
Spis treści
Marta Kania: Słowo wstępne
Wprowadzenie
1. Zombi w literaturze
1.1. Sukces zombi i jego przyczyny
1.2. Charakterystyka i geneza
1.3. Zombi w literaturze hispanoamerykańskiej
1.3.1. Uwagi wstępne: literatura zombi w Hiszpanii
1.3.2. Literatura zombi w Argentynie
1.3.3. Literatura zombi w Meksyku
1.3.4. Literatura zombi w Chile
1.3.5. Literatura zombi w Peru
1.3.6. Literatura zombi w innych krajach hispanoamerykańskich i w Brazylii
1.3.7. Ogólna charakterystyka hispanoamerykańskiej literatury zombi
2. Warianty apokalipsy: hispanoamerykańskie fabuły o inwazji żywych trupów
2.1. Scenariusze pandemii zombi
2.1.1. Meksyk
2.1.2. Peru
2.1.3. Chile
2.1.4. Argentyna
2.1.5. Kolumbia
2.1.6. Wenezuela
2.2. Konkluzje: apokalipsa Z po latynosku?
3. Zombi metaforyczny
3.1. Zombi polityczny
3.1.1. Zombi peroniści i desaparizombis (Argentyna)
3.1.2. Zombi i przemoc (Meksyk)
3.2. Wszyscy jesteśmy zombi: kapitalizm, nuda i konsumpcja
3.3. Zombi wraca do korzeni (Karaiby)
3.3.1. Zombi w vodu
3.3.2. Zombi jako element karaibskiego stereotypu
3.3.3. Zombi jako niewolnik – Mayra Montero, Przybądź, ciemności
3.3.4. Czujący zombi – Pedro Cabiya, Malas hierbas (Złe zioła)
3.3.5. Literatura zombitude, czyli Karaiby w oczach własnych i cudzych
4. Pishtaco
4.1. Charakterystyka pishtaco
4.1.1. Folklor andyjski
4.1.2. Wygląd i praktyki
4.1.3. Genealogia
4.1.4. Interpretacja: trauma kulturowa
4.1.5. Obecność w kulturze współczesnej
4.2. Pishtaco w literaturze regionalistycznej
4.2.1. Wilfredo Silva Mudarra, Entre brujas y pishtacos (Wśród wiedźm i pishtacos)
4.2.2. Ruben Spetale Hernandez, Antologia de mitos, leyendas y relatos ancashinos (Antologia mitów, legend i opowieści z Ancash)
4.2.3. Leyendas tenebrosas del Peru (Mroczne legendy Peru)
4.3. Pishtaco i realizm społeczny – Dante Castro Arrasco, Tierra de pishtacos (Ziemia pishtacos)
4.4. Pishtaco jako metafora – Mario Vargas Llosa, Lituma w Andach
4.4.1. Mario Vargas Llosa a kontekst andyjski
4.4.2. Lituma w Andach
4.4.3. Postać pishtaco
4.4.4. Terroryzm i potwory
5. Co nam mówią hispanoamerykańskie potwory: siedem uwag
Bibliografia
Informacja o pierwodrukach
Indeks nazwisk
| Kategoria: | Polonistyka |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6887-0 |
| Rozmiar pliku: | 1,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Współczesna humanistyka coraz częściej koncentruje się na granicznych zjawiskach kultury, a jednym z jej fenomenów stała się figura „monstrum”. To konstrukt kulturowy o niezwykle silnym ładunku symbolicznym, który – jak pokazują liczne już badania z obszaru tzw. Monster Studies – stanowi skuteczne narzędzie opisu rzeczywistości społecznej i historycznej. Każda mitologia, folklor, literatura, a ostatnio także filmografia, zawierają zbiór potworów definiowanych jako istoty obce, odrażające, niezrozumiałe i potencjalnie lub rzeczywiście niebezpieczne. Istnienie tych monstrów zdaje się naruszać naturalny porządek rzeczy, drwić z człowieczeństwa, wypaczać normy społeczne i niweczyć poczucie bezpieczeństwa. Długa lista potwornych postaci, które na przestrzeni dziejów zapełniały karty wielu powieści i opowiadań, skłania zatem do refleksji – jaka jest ich wartość? Co kryje się za ich działaniem? Co odzwierciedla ich wizerunek?
Coraz bardziej wnikliwe studia wskazują, że potworność jest rozumiana nie tylko jako fantastyczna deformacja, lecz jako semantyczny nośnik wykluczenia, represji i oporu. Monstrum przestaje być tylko zewnętrznym zagrożeniem – staje się wewnętrznym lustrem, w którym odbijają się wszystkie lęki i traumy danej wspólnoty. Przyglądając się uważnie temu, kim (czym?) potwory są, jak wyglądają, skąd pochodzą i jak ewoluują, wnikamy zatem w kulturę, która je tworzy, otrzymując wyjątkowe narzędzie do jej interpretacji.
Literaturoznawcze badania nad potworami obejmują różnorodne podejścia, od analizy średniowiecznych bestiariuszy po odkrywanie znaczeń monstrów we współczesnej literaturze. Często koncentrują się na tym, jak istoty te odzwierciedlają obsesje i dylematy moralne społeczeństwa oraz jak mogą służyć jako narzędzia do eksploracji przemian tożsamości, definiowania inności i radzenia sobie z marginalizacją. Niektóre badania skupiają się na przedstawieniu potworów związanych z naturą i środowiskiem, zwłaszcza tam, gdzie natura może być postrzegana jako siła niszczycielska i zagrażająca człowiekowi. Figura monstrum pojawia się również w dyskursie dekolonialnym, wykorzystywana do kontestacji okrucieństwa władzy i utrzymujących się nierówności.
Europejskie wyobrażenia o potworach zostały ukształtowane w starożytności i średniowieczu – epokach, które zaszczepiły w zbiorowej wyobraźni centaury, satyry, syreny, cyklopy, smoki czy olbrzymy. W Polsce fascynowały opowieści o zmorach, upiorach, wilkołakach, strzygach albo utopcach. Prezentowana książka Tomasza Pindla (Autora siódmego tomu naszej serii, wydanego w 2004 roku pod tytułem Zjawy, szaleństwo i śmierć) oferuje pierwszą na gruncie polskim pogłębioną analizę obecności monstrów w literaturze hispanoamerykańskiej przełomu XX i XXI wieku. Pindel sytuuje ją w obrębie wspomnianego nurtu Monster Studies, sięgając zarówno po klasyczne ujęcia teoretyczne (Jeffrey J. Cohen, Noël Carroll, Stephen T. Asma), jak i po lokalne konteksty historyczne, antropologiczne i literaturoznawcze. Dokonuje panoramicznego przeglądu literatury w krajach hiszpańskojęzycznej Ameryki Łacińskiej (Argentyna, Meksyk, Peru, Chile, Kolumbia, Wenezuela), ukazując bogactwo lokalnych wariantów i strategii narracyjnych. Podejmuje się nie tylko analizy fabularnej i formalnej tekstów literackich, lecz również osadza omawiane zjawiska w kontekście historycznym, ideologicznym i epistemologicznym, wskazując na głębokie związki między potwornością a tożsamością, przemocą, kolonializmem oraz przemianami społecznymi zachodzącymi w regionie na przełomie wieków. Odwołując się do słynnych „Siedmiu tez” Jeffreya J. Cohena (1996), traktuje opisywane monstra jako narzędzie krytyki społecznej i symboliczne lustro kultury latyno-
amerykańskiej.
W Zombi i pishtaco we współczesnej literaturze hispanoamerykańskiej (1990–2020) otrzymujemy opracowanie poświęcone literackim reprezentacjom dwóch istotnych figur potworności w kulturze Ameryki Łacińskiej: globalnego zombi oraz lokalnego, andyjskiego pishtaco. Pindel stawia pytanie o to, co te dwa monstra mówią o rzeczywistości hiszpańskojęzycznej Ameryki. Przygląda się im jako reprezentacjom potworności o odmiennym rodowodzie, zasięgu i funkcjach kulturowych.
Z jednej strony zombi – figura o zglobalizowanym zasięgu, osadzona w karaibskim imaginarium religijnym (vodu), przetworzona przez amerykańską popkulturę i na nowo przyswojona przez literaturę regionu. Powraca jako metafora przemocy, dehumanizacji jednostki i alienacji, konsumpcjonizmu i zbiorowego wyczerpania (ubóstwem, niesprawiedliwością, niepewnością jutra). Odzwierciedla lęki społeczne i polityczne, od traum historycznych (dyktatury, desapariciones, wojny narkotykowe), przez krytykę kapitalizmu, aż po strach przed rozpadem społecznego porządku i klęskami ekologicznymi.
Z drugiej strony pishtaco – istota wywodząca się z andyjskiego folkloru, figura zdecydowanie bardziej lokalna niż zombi, ale nie mniej znacząca w świecie monstrów kształtujących wyobraźnię zbiorową. Andyjski potwór, rzeźnik i wysysacz tłuszczu, znany również jako ñaqaq w języku keczua, kharisiri w języku ajmara czy degollador po hiszpańsku. Jego strój i cel, w jakim wykorzystywał pozyskany ludzki tłuszcz, zmieniały się w zależności od epoki, ale pishtaco był konsekwentnie postrzegany jako potężna postać gringo. Pishtaco uosabiał lęk przed tym, co zewnętrzne, i stał się metaforą wyzysku (ludności rdzennej) przez obcych (białych, miastowych, „tych z wybrzeża”). W latach okrutnej wojny domowej w Peru (1980–2000) pishtaco-degollador stał się również metaforą zbiorowej traumy jej ofiar, w tym doświadczenia męskiej brutalnej przemocy wobec kobiet. Pindel wskazuje na antropologiczne, etniczne i społeczne uwarunkowania jego obecności w wyobraźni zbiorowej ludności andyjskiej. Ukazuje ewolucję tego monstrum od tradycyjnych podań ludowych, przez literaturę regionalną i realizm społeczny, aż po twórczość najwybitniejszych pisarzy regionu, takich jak Mario Vargas Llosa. W literaturze peruwiańskiej pishtaco pojawia się jako nośnik opowieści o przemocy strukturalnej, strachu przed białym przybyszem i marginalizacji ludności tubylczej.
Oba potwory, choć różne pod względem zasięgu i genezy, łączą się we wspólnym imaginarium postkolonialnym, stając się w tej perspektywie nie tyle figurami grozy, co formą krytycznej refleksji nad kondycją społeczeństwa latynoamerykańskiego i jego historią, w której – jak gorzko zauważa sam Autor na koniec – „prawdziwymi potworami okazują się nie niesamowite istoty, tylko zwykli ludzie”.
Praca Tomasza Pindla wpisuje się w istotny nurt współczesnych badań kulturowych. Publikacja nie tylko wiele wnosi do studiów nad literaturą hispanoamerykańską, ale również proponuje świeże spojrzenie na potencjał analityczny kategorii monstrum w badaniach kultury. To książka o literaturze, ale też o polityce, o historii, o pamięci zbiorowej. Jednocześnie stanowi nowatorski wkład do badań nad hispanoamerykańską literaturą fantastyczną i grozy, rzadko podejmowanych w polskim literaturoznawstwie. Ważnym jej aspektem jest świadoma eksploracja peryferyjnego literacko obszaru: Autor analizuje teksty nierzadko wydane poza głównym obiegiem, publikowane przez małe oficyny lub w modelu self-publishingu, funkcjonujące na marginesie tzw. „literatury wysokiej”.
Oddajemy zatem do rąk Czytelnika kolejny tom „Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Jagiellońskiego”, mając nadzieję, że jego lektura zachęci do sięgnięcia zarówno po inne publikacje serii, jak również po opisane w nim dzieła literatury hispanoamerykańskiej.
Dr hab. Marta Kania, prof. UJSpis treści
Marta Kania: Słowo wstępne
Wprowadzenie
1. Zombi w literaturze
1.1. Sukces zombi i jego przyczyny
1.2. Charakterystyka i geneza
1.3. Zombi w literaturze hispanoamerykańskiej
1.3.1. Uwagi wstępne: literatura zombi w Hiszpanii
1.3.2. Literatura zombi w Argentynie
1.3.3. Literatura zombi w Meksyku
1.3.4. Literatura zombi w Chile
1.3.5. Literatura zombi w Peru
1.3.6. Literatura zombi w innych krajach hispanoamerykańskich i w Brazylii
1.3.7. Ogólna charakterystyka hispanoamerykańskiej literatury
zombi
2. Warianty apokalipsy: hispanoamerykańskie fabuły o inwazji
żywych trupów
2.1. Scenariusze pandemii zombi
2.1.1. Meksyk
2.1.2. Peru
2.1.3. Chile
2.1.4. Argentyna
2.1.5. Kolumbia
2.1.6. Wenezuela
2.2. Konkluzje: apokalipsa Z po latynosku?
3. Zombi metaforyczny
3.1. Zombi polityczny
3.1.1. Zombi peroniści i desaparizombis (Argentyna)
3.1.2. Zombi i przemoc (Meksyk)
3.2. Wszyscy jesteśmy zombi: kapitalizm, nuda i konsumpcja
3.3. Zombi wraca do korzeni (Karaiby)
3.3.1. Zombi w vodu
3.3.2. Zombi jako element karaibskiego stereotypu
3.3.3. Zombi jako niewolnik – Mayra Montero, Przybądź, ciemności
3.3.4. Czujący zombi – Pedro Cabiya, Malas hierbas (Złe zioła)
3.3.5. Literatura zombitude, czyli Karaiby w oczach własnych i cudzych
4. Pishtaco
4.1. Charakterystyka pishtaco
4.1.1. Folklor andyjski
4.1.2. Wygląd i praktyki
4.1.3. Genealogia
4.1.4. Interpretacja: trauma kulturowa
4.1.5. Obecność w kulturze współczesnej
4.2. Pishtaco w literaturze regionalistycznej
4.2.1. Wilfredo Silva Mudarra, Entre brujas y pishtacos (Wśród wiedźm i pishtacos)
4.2.2. Rubén Spetale Hernández, Antología de mitos, leyendas y relatos ancashinos (Antologia mitów, legend i opowieści z Ancash)
4.2.3. Leyendas tenebrosas del Perú (Mroczne legendy Peru)
4.3. Pishtaco i realizm społeczny – Dante Castro Arrasco, Tierra
de pishtacos (Ziemia pishtacos)
4.4. Pishtaco jako metafora – Mario Vargas Llosa, Lituma w Andach
4.4.1. Mario Vargas Llosa a kontekst andyjski
4.4.2. Lituma w Andach
4.4.3. Postać pishtaco
4.4.4. Terroryzm i potwory
5. Co nam mówią hispanoamerykańskie potwory: siedem uwag
Bibliografia
Informacja o pierwodrukach
Indeks nazwisk
