Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich Przewodnik archiwalno-bibliograficzny. - ebook

Wstęp

Celem Przewodnika jest dostarczenie jak najszerszej grupie odbiorców, przede wszystkim studentom różnych wydziałów i historykom badającym zagładę Żydów na okupowanych ziemiach polskich, podstawowej i przeglądowej, a jednocześnie stosunkowo szczegółowej wiedzy na temat archiwów i innych instytucji posiadających w swoich zasobach i kolekcjach materiały źródłowe do badania tej tematyki. W Przewodniku wskazuję i opisuję różnego typu dokumenty, a także wszelkie inne rodzaje źródeł, którymi badacze posługują się na co dzień, oraz te, po które sięgają sporadycznie – dotyczy to źródeł ikonograficznych, filmów, materialnych pozostałości i dowodów zbrodni, dziesiątków tysięcy wywiadów nagranych na taśmy oraz setek ksiąg pamięci opracowanych i opublikowanych po wojnie przez ziomkostwa Żydów pochodzących z różnych miast Polski. Do dziś brakowało podstawowej informacji archiwalno-bibliograficznej, która ułatwiałaby orientację w tym ogromnym i rozproszonym po wielu archiwach, muzeach i bibliotekach na całym świecie i wytworzonym w wielu językach materiale. Jedyną tego rodzaju publikacją było dotychczas wydawnictwo Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych z 2001 r. Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce1, dotyczy ono jednak problematyki Zagłady tylko częściowo. Niniejszy Przewodnik został pomyślany jako pomoc dla wszystkich badaczy Zagłady, zwłaszcza tych, którzy dopiero rozpoczynają samodzielne poszukiwania i studia nad tym trudnym zagadnieniem. Bez wątpienia ułatwi im on orientację w zasobach archiwalnych i muzealnych, pozwoli zapoznać się z różnorodnością i specyfiką źródeł, a wreszcie przyczyni się do rozwoju badań interdyscyplinarnych i podjęcia tematów dotychczas nieopracowanych wcale lub w stopniu niedostatecznym. Jako główna autorka tej publikacji pragnęłabym bardzo, aby zainspirowała ona historyków, socjologów, psychologów, prawników, literaturoznawców i specjalistów z innych dyscyplin naukowych do badań nad Zagładą, widzianych jako nasza powinność wobec dramatyzmu historii, której staliśmy się przedmiotem i której do dziś zrozumieć nie potrafimy. Mam nadzieję, że także ci, którzy od dawna zajmują się tematyką II wojny światowej oraz historią Zagłady, niejednokrotnie autorzy wielu wybitnych prac naukowych, znajdą w naszej publikacji informacje dla siebie nowe i przydatne w dalszej pracy badawczej. Pomóc ma ona wszystkim zainteresowanym w szybkim dotarciu do właściwego archiwum i odpowiedniego źródła, nie zwolni jednak nikogo z samodzielnych kwerend i żmudnych, czasochłonnych badań archiwalnych.

Przewodnik dzieli się na trzy części, taki układ bowiem w sposób jasny i logiczny porządkuje wiedzę oraz ogromną ilość informacji dotyczących głównego tematu. W części I omówione zostały archiwa i inne instytucje posiadające w swoich zasobach i kolekcjach dokumenty do badań nad Zagładą. Są to przede wszystkim archiwa i muzea polskie, ale biorąc pod uwagę specyfikę zagadnienia, nie można było pominąć najważniejszych zagranicznych archiwów ze zbiorami o podstawowym znaczeniu dla badania okresu II wojny światowej i Zagłady. Z tego względu w osobnych rozdziałach omówione zostały – wprawdzie nie wszystkie, ale z pewnością najważniejsze – archiwa i inne instytucje w Izraelu, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Różne typy źródeł, uporządkowane według wystawców akt lub też podobieństwa gatunkowego, omówione zostały w części II. Niniejsza publikacja z założenia nie zajmuje się krytyką tych źródeł, choć czasem trudno było uniknąć krótkiego komentarza w odniesieniu do omawianego typu dokumentów i informacji o stopniu ich dotychczasowego wykorzystania w badaniach. Staraliśmy się w wielu przypisach odsyłać czytelników do podstawowej literatury na dany temat, wydawnictw źródłowych i opracowań. Nie stanowią one jednak kompletnego przeglądu stanu badań ani ostatecznej oceny osiągnięć historiografii w danym zakresie. Osobom zainteresowanym tymi tematami polecić można artykuły pióra Jerzego Tomaszewskiego, Dietera Pohla, Natalii Aleksiun i Małgorzaty Melchior2. Natomiast badaczom korzystającym z dokumentów wytworzonych przez niemiecką administrację z pewnością pomoże w ich właściwym zrozumieniu i interpretacji jedna z ostatnich publikacji niedawno zmarłego, wybitnego historyka Holokaustu – Raula Hilberga3. Ostatnia część Przewodnika poświęcona została Internetowi jako swoistej, współczesnej pomocy naukowej, której znaczenie zapewne będzie wciąż rosło4. Publikujemy wybór linków internetowych do najważniejszych instytucji i organizacji, zaś na ich stronach czytelnik znajdzie dalsze odsyłacze i informacje. W części III opisane zostały także niektóre elektroniczne bazy danych, powstające w ostatnich latach w wielu archiwach i instytucjach dysponujących materiałami o charakterze masowym. Wymienione bazy zawierają wielką liczbę danych, zwłaszcza osobowych – bez możliwości komputerowego przetwarzania nie mogą być one w sposób właściwy wykorzystane, zwłaszcza do badań statystycznych. Bazy elektroniczne są często jedyną możliwością dotarcia do informacji szczegółowych, które bez takiego narzędzia zaginęłyby wśród tysięcy lub nawet dziesiątków czy setek tysięcy dokumentów i danych. Praktycznym uzupełnieniem Przewodnika jest wybór bibliografii. Umieszczono w nim wyłącznie najważniejsze pozycje książkowe, bardzo często zawierające obszerne bibliografie tematu, o którym traktują, oraz wykazy wykorzystanych źródeł – dokumentów dostępnych wyłącznie w archiwach lub opublikowanych.

Krótkiego wyjaśnienia wymaga zakres terytorialny pracy określony jako „okupowane ziemie polskie”. W Przewodniku wymieniane i omawiane są archiwalia przechowywane w archiwach zlokalizowanych na terenie Polski oraz niektórych archiwach poza krajem, odnoszące się do szeroko rozumianej problematyki Zagłady. Gdybyśmy omawiany obszar zawęzili do granic Polski z września 1939 r., to wówczas należałoby wyłączyć niektóre zespoły z Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Szczecinie oraz Instytutu Pamięci Narodowej i przedstawić zasób archiwów ukraińskich, litewskich, białoruskich i rosyjskich. W praktyce jednak dokładniejsze omówienie źródeł z archiwów wschodnich nie jest obecnie możliwe. Dostęp do nich do niedawna był bądź całkowicie zamknięty, bądź bardzo utrudniony i do pewnego stopnia nadal tak jest. Pomocą w poruszaniu się po zasobach archiwalnych na Wschodzie są opublikowane w ostatnich latach przewodniki archiwalne (niektóre wymienione są w Bibliografii na końcu książki), materiały dostępne na mikrofilmach w takich instytucjach, jak The United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie czy Yad Vashem w Jerozolimie, oraz opublikowane już obszerne prace naukowe oparte na wnikliwych kwerendach przeprowadzonych w tamtejszych archiwach. W praktyce zatem omawiane tu materiały dotyczą ziem polskich (w granicach przedwojennych lub powojennych), które znalazły się pod okupacją niemiecką od września 1939 lub od czerwca 1941 r., a odnoszący się do nich zasób archiwalny znajduje się w instytucjach prezentowanych w Przewodniku. Zdecydowana większość materiałów dotyczy, co zrozumiałe, ziem objętych granicami utworzonego w październiku 1939 r. Generalnego Gubernatorstwa, ale Przewodnik nie ogranicza się tylko do tych obszarów. Wyszliśmy bowiem z założenia, iż jego praktyczny cel jest nadrzędny w stosunku do sztywnych kryteriów terytorialnych bądź chronologicznych. Dodać należy, że oprócz instytucji archiwalnych na Ukrainie, Litwie, Białorusi czy w Rosji, także niektóre inne archiwa w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przechowują interesujące i ważne archiwalia do badania Zagłady. Można tu przede wszystkim wymienić The National Archives and Records Administraction (Narodowe Archiwum Dokumentów Państwowych) i Instytut YIVO w Stanach Zjednoczonych oraz The National Archives (Archiwum Narodowe) w Wielkiej Brytanii. Zarówno te, jak i inne instytucje w krajach zachodnich posiadają na ogół dobrze opracowane strony internetowe z podstawowymi informacjami o swoich zasobach. Poszukując odpowiednich materiałów do badanego zagadnienia, trzeba mieć zawsze na uwadze fakt, że akta czy inne źródła dotyczące zagłady Żydów są bardzo różnorodne i rozproszone, a ich odszukanie może być czasem po prostu kwestią przypadku. O takiej sytuacji zdecydował nie tylko międzynarodowy zasięg i charakter II wojny światowej, lecz także powojenna emigracja Żydów ocalałych z Zagłady do Palestyny, a następnie Izraela i wielu innych państw na całym świecie. Wyjeżdżający z Polski Żydzi zabierali z sobą swoje najcenniejsze pamiątki – dokumenty, zdjęcia, listy, pamiętniki i dzienniki, z których wiele znalazło się potem w kolekcjach muzeów i archiwów za granicą.

Pragnęłabym podziękować moim koleżankom i kolegom z Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, a przede wszystkim dr hab. Barbarze Engelking, kierującej Centrum, za inspirację w napisaniu tej pracy, umożliwienie jej publikacji oraz wszelką pomoc i uwagi. Szczególnie dziękuję współautorom Przewodnika, których wiedza i kompetencje bardzo poszerzyły zakres omawianych tu tematów. Pragnęłabym także wyrazić wdzięczność wszystkim współpracującym ze mną osobom z The United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, a w szczególności dr. Radu Ioanidowi, kierującemu w tym muzeum Działem Międzynarodowych Programów Archiwalnych (IAPD), którego jestem w Polsce przedstawicielem. Dzięki unikalnemu charakterowi tego programu oraz mojej wieloletniej współpracy z muzeum mogłam zdobyć wiedzę konieczną do napisania tej pracy. Przyszłym czytelnikom Przewodnika będę zobowiązana za wszelkie merytoryczne informacje i uwagi.

Warszawa, 21 listopada 2007 r.

Alina SkibińskaWykaz skrótów

AAN – Archiwum Akt Nowych

AIPN – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej

AJDC – American Joint Distribution Committee (Amerykańsko-Żydowski Połączony Komitet Pomocy, zob. Joint)

AK – Armia Krajowa

AMIA – Association of Moving Image Archivists (Stowarzyszenie Archiwów Filmowych)

AP – Archiwum Państwowe

APW – Archiwum Państwowe m.st. Warszawy

ARG – Archiwum Ringelbluma (Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego)

ATW – Amerykański Trybunał Wojskowy w Norymberdze

AYV – Archiwum Yad Vashem

AŻIH – Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego

BAB – Bundesarchiv, Berlin Lichterfelde (Archiwum Federalne w Berlinie Lichterfelde)

BA-MA – Bundesarchiv – Militärarchiv, Fryburg (Archiwum Federalne – Archiwum Wojskowe we Fryburgu)

BBC – British Broadcasting Corporation (Brytyjska Korporacja Radiofoniczna)

b.d. – bez daty

BDC – Berlin Document Center (Berlińskie Centrum Dokumentacyjne)

BdO – Befehlshaber der Ordnungspolizei (Dowódca Policji Porządkowej)

BdS – Befehlshaber der Sicherheitspolizei (Dowódca Policji Bezpieczeństwa)

BiP – Biuro Informacji i Propagandy (ZWZ-AK)

BIPN – „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”

BJK – Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego

Bund – Algemajner Jidyszer Arbeter Bund in Pojlin (jidysz, Powszechny Żydowski Związek Robotniczy w Polsce)

BŻIH – „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”

CBnZŻ IFiS PAN – Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk

Centos – Związek Towarzystw Opieki nad Dziećmi i Sierotami Żydowskimi

Centropa – Central Europe Center for Research and Documentation (Środkowoeuropejskie Centrum Badań i Dokumentacji)

CHC – Central Committee of Liberated Jews in the U.S. Zone, Münich (Centralny Komitet Wyzwolonych Żydów w strefie amerykańskiej z siedzibą w Monachium, zob. CKH)

CKH – Centralna Komisja Historyczna przy Centralnym Komitecie Wyzwolonych Żydów w strefie amerykańskiej z siedzibą w Monachium (Central Historical Commission by the Central Committee of Liberated Jews in the US Zone, Münich)

CKŻP – Centralny Komitet Żydów w Polsce

COIA – Centralny Ośrodek Informacji Archiwalnej (w Warszawie)

CZO – The Central Zionist Archives (Centralne Archiwum Syjonistyczne)

CŻKH – Centralna Żydowska Komisja Historyczna

DAW – Deutsche Austrüstungswerke (Niemieckie Zakłady Zbrojeniowe)

DDR – Deutsche Demokratische Republik (Niemiecka Republika Demokratyczna, zob. NRD)

DP – Displaced Persons (uchodźcy, obozy dla uchodźców)

DR – Delegatura Rządu

DSH – Dom Spotkań z Historią

FIAF – The International Federation of Film Archives (Międzynarodowa Federacja Archiwów Filmowych)

FPO – Farajntigte Partizaner Organizacje (jidysz, Zjednoczona Organizacja Partyzancka)

Gestapo – Geheime Staatspolizei (Tajna Policja Państwowa)

GG – Generalne Gubernatorstwo

Gen. – Gendarmerie (żandarmeria)

GHpm – Gendarmerie-Hauptmannschaften (oddziały żandarmerii)

GKBZHwP – Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce

GKBZNwP – Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce

GKBZpNP – Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

GKŚZpNP – Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

GK ZHP – Główna Kwatera Związku Harcerstwa Polskiego

GUS – Główny Urząd Statystyczny

GP – Gendarmerie Posten (posterunek żandarmerii)

GZ – Gendermeriezug (pluton żandarmerii)

GŻ – „Gazeta Żydowska”

HAOP – Hauptamt der Ordnungspolizei (Główny Urząd Policji Porządkowej)

HIA – Hoover Institute Archives (Archiwum Instytutu Hoovera)

HIAS – Hebrew Sheltering and Immigrant Aid Society (Hebrajskie Stowarzyszenie Pomocy Imigrantom)

Hipo – Hilfspolizei (Policja Pomocnicza)

HPN – Chakirot piske ha-nacim (hebr., Śledztwa w sprawie zbrodni hitlerowskich)

HSSPF-Ost – Der Höhere SS- und Polizeiführer-Ost (Wyższy dowódca SS i policji na Wschodzie)

IAPD – International Archival Programs Division (Dział Międzynarodowych Programów Archiwalnych w USHMM)

IDO – Institut für Deutsche Ostarbeit (Instytut Niemieckiej Pracy na Wschodzie)

IfZ – Institut für Zeitgeschichte, Monachium (Instytut Historii Najnowszej w Monachium)

IH PAN – Instytut Historii, Polska Akademia Nauk

IPN – Instytut Pamięci Narodowej

ITS – International Tracing Service, Arolsen (Międzynarodowe Biuro Poszukiwań w Arolsen)

j.a. – jednostka archiwalna

JCIO – Jewish Central Information Office (Żydowskie Centralne Biuro Informacyjne)

JIWO – Jidiszer Wisnszaftłecher Institut (jidysz, Żydowski Instytut Naukowy) do 1940 r. z siedzibą w Wilnie, zob. YIVO

JM – symbol materiałów na mikrofilmach w AYV

JNF – Jewish National Found (Żydowski Fundusz Narodowy)

JNUL – The Jewish National and University Library (Żydowska Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka w Jerozolimie)

Joint – zob. AJDC

KC PZPR – Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

KdGen. – Kommandeur der Gendarmerie (Dowódca Żandarmerii)

KdO – Kommandeur der Ordnungspolizei (Dowódca Policji Porządkowej)

KdS – Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD (Dowódca Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa)

KHUJ – Komisja Historyczna Uniwersytetu Jagiellońskiego

KL – Konzentrationslager (obóz koncentracyjny)

Kripo – Kriminalpolizei (Policja Kryminalna)

ldo – literatura dokumentu osobistego

m.b. – metry bieżące

MHŻP – Muzeum Historii Żydów Polskich

MON – Ministerstwo Obrony Narodowej

MS – Ministerstwo Sprawiedliwości

MSW – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

MSWiA – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

NARA – National Archives and Records Administration, College Park, USA (Narodowe Archiwum Dokumentów Państwowych, College Park, USA)

NDAP – Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych

NKW – „Nowy Kurier Warszawski”

NKWD – Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych)

NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna (por. DDR)

NRO – Naczelna Rada Opiekuńcza

NSDAP – Nationalsozialistiche Deutsche Arbeiterpartei (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza)

NSZ – Narodowe Siły Zbrojne

NTN – Najwyższy Trybunał Narodowy

NZO – The New Zionist Organization (Nowa Organizacja Syjonistyczna)

ob. – obozy

OKW – Oberkommando der Wehrmacht (Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych)

OPG – Oberstes Parteigericht (akta Najwyższego Sądu Partyjnego NSDAP)

Orpo – Ordnungspolizei (Policja Porządkowa)

ORT – Obszczestwo Razprostranienija Truda sredi Jewrejew (Organizacja Rozwoju Twórczości Przemysłowej, Rzemieślniczej i Rolniczej wśród Ludności Żydowskiej)

Osti – Ostindustrie (Przemysł Ziem Wschodnich)

OSz – Oneg Szabat (hebr., Radość Soboty) – kryptonim podziemnej organizacji w getcie warszawskim

OT – Organisation Todt (Organizacja Todt)

PAN – Polska Akademia Nauk

PCK – Polski Czerwony Krzyż

PK – Parteikanzelei (kancelaria partyjna NSDAP)

PMM – Państwowe Muzeum na Majdanku

PMO – Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

PMWBZW – Polska Misja Wojskowa Badania Zbrodni Wojennych

PP – Policja Polska (porządkowa, tzw. granatowa)

PPR – Polska Partia Robotnicza

PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa

PSZ – Polskie Siły Zbrojne

PSŻ – Przełożony Starszeństwa Żydów (w getcie łódzkim)

PUR – Państwowy Urząd Repatriacyjny

RAF – Royal Air Forces (Królewskie Siły Lotnicze Wielkiej Brytanii)

RAMBI – Reszimat ma’amarim be-madae ha-jahadut (The Index of Articles on Jewish Studies, Indeks Artykułów z Dziedziny Studiów Żydowskich)

RG – Record Group (grupa zespołów archiwalnych, zebranych w jednym dziale archiwum)

RGO – Rada Główna Opiekuńcza

RGVA – Rossijskij gosudarstwiennyj archiw (Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe)

RKF – Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums (Komisarz Rzeszy do spraw umacniania niemczyzny)

RN – Rada Narodowa

RP – Rzeczpospolita Polska

RPŻ – Rada Pomocy Żydom „Żegota”

RSHA – Reichssicherheitshauptamt (Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy z siedzibą w Berlinie)

RuSHA – Rasse- und Siedlungshauptamt (Główny Urząd do Spraw Rasowych i Osiedleńczych w Rzeszy)

RŻ – Rada Żydowska (niem. Judenrat)

SA – Die Sturmabteilungen der Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiterpartei (Oddziały Szturmowe NSDAP)

Schupo – Schutzpolizei (Policja Ochronna)

SD – Sicherheitsdienst (Służba Bezpieczeństwa)

SICSA – The Vidal Sassoon International Center for the Study of Antisemitism (Międzynarodowe Centrum Vidal Sassoon studiów na temat antysemityzmu)

Sipo – Sichercheitspolizei (Policja Bezpieczeństwa)

SPP – Studium Polski Podziemnej w Londynie

SS – Schutzstaffeln (Sztafety Ochronne)

SSK – Specjalny Sąd Karny

SSO – SS-Offiziersakte (akta oficerów SS)

SS-WVHA – Wirtschaftsverwaltungshauptamt der SS (Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS)

SZP – Służba Zwycięstwu Polski

Toporol – Towarzystwo Popierania Rolnictwa

TOZ – Towarzystwo Ochrony Zdrowia (Ludności Żydowskiej w Polsce)

TR – symbol materiałów śledczych i procesowych w AYV

UB – Urząd Bezpieczeństwa

UdSSR – Union der Sozialistischen Sowjetrepubliken (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – ZSRR)

ULI – The Israel Union Catalogue (Izraelski Połączony Katalog Biblioteczny)

ULS – The Union List of Serials (Połączony Wykaz Wydawnictw Ciągłych)

UMCS – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

UNWCC – United Nations War Crimes Commission (Komisja Narodów Zjednoczonych do Spraw Zbrodni Wojennych)

UOP – Urząd Ochrony Państwa

URG – Ukraińska Rada Główna

USA – United States of America (Stany Zjednoczone Ameryki)

USHMM – The United States Holocaust Memorial Museum, Washington D.C. (Amerykańskie Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie)

UWZ – Umwandererzentralstelle (Centrala Przesiedleńcza)

VT – symbol zbioru relacji na wideo w AYV

WEiS – Wydział Ewidencji i Statystyki (przy CKŻP)

WFDiF – Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych

WKŻ – Wojewódzki Komitet Żydów (przy CKŻP)

WOS – Wydział Opieki Społecznej (przy CKŻP)

WSK – Wojskowa Służba Kobiet

WVHA (SS-WVHA) – Wirtschaftsverwaltungshauptamt der SS (Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS)

WZO – World Zionist Organization (Światowa Organizacja Syjonistyczna)

YIVO (JIWO) – Jidiszer Wisnszaftłecher Institut, Institute for Jewish Research (jidysz, Żydowski Instytut Naukowy w Nowym Jorku)

YV – Yad Vashem (The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority, Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu)

YVS – „Yad Vashem Studies”

ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację

ZPP – Związek Patriotów Polskich

ZSL – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe

ZStL – Zentralle Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung Nationalsozialistischer Verbrechen, Ludwigsburg (Centrala Krajowych Zarządów Wymiaru Sprawiedliwości do Badania Zbrodni Nazistowskich w Ludwigsburgu)

ZWZ – Związek Walki Zbrojnej

ŻIH–IN-B – Żydowski Instytut Historyczny. Instytut Naukowo-Badawczy

ŻKH – Żydowska Komisja Historyczna

ŻKN – Żydowski Komitet Narodowy

ŻOB – Żydowska Organizacja Bojowa

ŻSP – Żydowska Służba Porządkowa

ŻSS/JUS – Żydowska Samopomoc Społeczna (Jüdische Sozialle Selbsthilfe)/ Centrala pomocy dla Żydów w GG (Jüdische Unterstützungsstelle für das GG)

ŻZW – Żydowski Związek WojskowyInformacje adresowe

The Archives Department

The Jewish National and University Library

Archiwum Żydowskiej Biblioteki Narodowej i Uniwersyteckiej

P.O. Box 34165, Jerusalem 91341, Israel

Reference Department

Jewish National and University Library

P.O. Box 39105, Jerusalem 91390, Israel

fax: 972-2-6511-771

http://jnul.huji.ac.il/eng/archives-intro.html

The Archives of The Goldstein-Goren Diaspora Research Center

Archiwum Instytutu Diaspory im. Goldstein-Gorena

Carter Bldg., Tel Aviv University

Ramat Aviv, Tel Aviv 69978, Israel

tel. 972-3-640-9678, 972-3-640-7917

[email protected]

www.tau.ac.il/humanities/ggcenter/archives.html

American Jewish Joint Distribution Committee Archives in Jerusalem (AJDC)

Archiwum Amerykańsko-Żydowskiego Połączonego Komitetu Pomocy w Jerozolimie

JDC Hill, Giv’at Ram, Ruppin St.

P.O. Box 3489, Jerusalem 91034, Israel

tel. 972-2-655-7250, fax: 972-2-566-1244

[email protected], [email protected]

www.jdc.org.il

Biblioteka Narodowa

The National Library

al. Niepodległości 213, 02-086 Warszawa

tel. (022) 608-29-99, 825-52-51, fax: (022) 825-52-51

[email protected], [email protected]

www.bn.org.pl

Bundesarchiv. Haupdienststelle

Archiwum Federalne. Oddział Główny

56064 Koblenz, Posdamer Str. 1

tel. (0049 261) 5050, fax: (0049 261) 505-226

[email protected]

www.bundesarchiv.de

Bundesarchiv. Abteilung Militärarchiv

Archiwum Federalne. Archiwum Wojskowe

79115 Freiburg i. Br., Wiesentalstr. 10

tel. (0049 761) 47817-0

[email protected]

Bundesarchiv. Filmarchiv

Archiwum Federalne. Archiwum Filmowe

10707 Berlin, Fehrbelliner Platz 3

tel. (0049 30) 777-00

[email protected]

Central Archives for the History of the Jewish People

The Hebrew University of Jerusalem

Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego

Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie

Giv’at Ram Campus, High Tech Village

Adres do korespondencji:

P.O. Box 39077, Jerusalem 91390, Israel

tel. 972-2-658-6249

[email protected]

www.sites.huji.ac.il/cahjp

Central Zionist Archives

Centralne Archiwum Syjonistyczne

Zalman Shazar 4

P.O. Box 92, Jerusalem 91000, Israel

tel. 972-2-620-4800, fax: 972-2-620-4837

[email protected]

www.zionistarchives.org.il

Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu

The Central Museum of Prisoners of War in Łambinowice-Opole

ul. Minorytów 3, 45-017 Opole

tel. (077) 453-92-16, fax: (077) 453-78-72

[email protected]

www.cmjw.pl

Documentation Center in Jewish Demography and Statistics

Centrum Dokumentacyjne Żydowskiej Demografii i Statystyki

Gaster Bldg, room 430

Hebrew University, Mt. Scopus

Jerusalem 91905, Israel

[email protected]

www.icj.huji.ac.il/archives.demog.asp

Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego

The Foundation of the Underground Polish State

ul. Zielna 39, 00-108 Warszawa

tel. (022) 622-12-89, 622-12-85 do 87, fax: (022) 625-69-76

[email protected]

www.fppp.org.pl

The Ghetto Fighters’ House

Kibbutz Lochamei Ha’Getaot

Dom Bojowników Gett

Kibuc Lochame ha-Getaot

21 D.N. Western Galilee 25220, Israel

tel. 972-4-995-8080, fax: 972-4-995-8007

www.gfh.org.il

Hoover Institution on War, Revolution an Peace Archives

East Central European Collection

Instytut Hoovera i Archiwa Wojny, Rewolucji i Pokoju

Kolekcja Środkowo-Wschodniej Europy

94305 Stanford, California, Stanford University

tel. (0-01-415) 725-6955, 723-1687, fax: 723-9852

www.hoover.org

The Index of Articles on Jewish Studies

The Jewish National and University Library

Indeks Artykułów z Dziedziny Studiów Żydowskich

Żydowska Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka

P.O. Box 34165, Jerusalem 91341, Israel

tel. 972-2-658-5974, fax: 972-2-658-6315

[email protected]

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Institute of National Remembrance – Commission for the Persecution of Crimes against the Polish Nation

ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

[email protected]

www.ipn.gov.pl

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego

The Polish Institute and Sikorski Museum

SW7 1 PT London, 20 Princes Gate

tel. (0-044 171) 589-9249

Instytut Zachodni. Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego

The West Institute in Poznań. The Zygmunt Wojciechowski Research Institute

ul. Mostowa 27, 61-854 Poznań

tel. (061) 852-76-91, fax: (061) 852-49-05

[email protected]

www.iz.poznan.pl

Internationaler Suchdienst

Międzynarodowe Biuro Poszukiwań

34444 Arolsen, Grosse Allee 5-9

tel. (0049 5691) 629-0, fax: (0049 5691) 629-501

[email protected]

www.its-arolsen.org

Israel Inter-University Library Network

Jewish National and University Library

Izraelska Uniwersytecka Sieć Międzybiblioteczna

Żydowska Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka

P.O. Box 34165, Jerusalem 91341, Israel

tel. 972-2-6585-005, fax: 972-2-651-1771

[email protected]

Israel State Archives. Ginzach ha-Medina

Państwowe Archiwum Izraela

35 Mekor Hayim Street, Jerusalem

Adres do korespondencji:

Israel Minister’s Office

Qiryat Ben-Gurion, Bldg. 3

Jerusalem 91919, Israel

tel. 972-2-5680612, 972-2-5680-680, fax: 972-2-5680-670

[email protected], [email protected] (dotyczy kwerend i informacji)

Jabotinsky Institute in Israel

Instytut Żabotyńskiego w Izraelu

38 King George Street

P.O. Box 23110, Tel Aviv 61230, Israel

tel. 972-3-528-73-20, 972-3-621-0611, fax: 972-3-528-55-87

[email protected]

www.jabotinsky.org

Moreshet – Mordechai Anielevich Memorial

Holocaust Study and Research Center

Moreshet – Muzeum Pamięci Mordechaja Anielewicza

Centrum Badań i Studiów nad Zagładą

Giv’at Haviva

Mobile Post Menashe, 37850 Israel

tel. 972-4-630-9201/4, fax: 972-4-463-09305

[email protected]

www.moreshet.org

Massuah Institute for the Study of the Holocaust

Kibbutz Tel Yitzchak

Instytut Massuah Studiów nad Zagładą

Kibuc Tel Icchak

45805, Israel

tel. 972-9-899-9563, fax: 972-9-899-7410

[email protected]

www.massuah.org.il

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem

Muzeum Okręgowe w Koninie

Museum of the former Extermination Camp in Chełmno-on-Ner

District Museum in Konin

ul. Muzealna 6, 62-505 Konin

tel. (063) 242-75-99, fax: (063) 242-74-31

62-663 Chełmno

tel. w budynku obok ruin pałacu (063) 271-94-47,

tel. w budynku w lesie Rzuchowskim 0-690-614-710

[email protected]

www.muzeum.com.pl

Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy-Wałbrzychu

The Gross-Rosen Museum in Rogoźnica

ul. Ofiar Gross-Rosen 30, 58-152 Goczałków

adres do korespondencji:

ul. Szarych Szeregów 9, 58-304 Wałbrzych

tel. (074) 855-90-07

[email protected]

www.gross-rosen.pl

Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu

Państwowego Muzeum na Majdanku

Memorial Museum in Belżec

The State Museum in Majdanek

ul. Ofiar Obozu 4, 22-670 Bełżec

tel. (084) 665-25-10, fax: (084) 665-25-11

[email protected]