Zrozumieć ACT - ebook

Przed­mowa do wy­da­nia pol­skiego

Cie­szymy się, że w ręce pol­skich czy­tel­ni­czek i czy­tel­ni­ków tra­fia dru­gie wy­da­nie książki Zro­zu­mieć ACT. Jest to zna­ko­mity pod­ręcz­nik te­ra­pii ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia za­równo dla po­cząt­ku­ją­cych, jak i dla do­świad­czo­nych te­ra­peu­tek i te­ra­peu­tów. Z jego lek­tury sko­rzy­stają także osoby, które nie pla­nują zaj­mo­wać się psy­cho­te­ra­pią, ale szu­kają do­brej książki wspo­ma­ga­ją­cej roz­wój oso­bi­sty. A to nie jest oczy­wi­ste, bio­rąc pod uwagę pod­ty­tuł.

Te­ra­peutki i te­ra­peuci do­piero za­zna­ja­mia­jący się z ACT po­znają z tą książką nie­zbędne pod­stawy – teo­rię przed­sta­wioną w bar­dzo przy­stępny spo­sób, z wy­ko­rzy­sta­niem me­ta­for, z hu­mo­rem, bez przy­nu­dza­nia czy na­pu­sze­nia. Na­stęp­nie zgłę­bią pro­ces pro­wa­dze­nia tej te­ra­pii krok po kroku, po­cząw­szy od kon­cep­tu­ali­za­cji przy­padku przez za­sto­so­wa­nie po­szcze­gól­nych pro­ce­sów po spo­soby uży­cia ćwi­czeń i bar­dzo kon­kretne wska­zówki. Do­wie­dzą się, co i jak ćwi­czyć, aby z po­wo­dze­niem sto­so­wać za­sady ACT w prak­tyce.

Dru­gie wy­da­nie książki bę­dzie rów­nież uży­teczne dla osób ma­ją­cych pewne do­świad­cze­nie w pro­wa­dze­niu ACT. Russ Har­ris przy­bliża w nim au­tor­ski mo­del punktu wy­boru. Zwraca uwagę na rolę sa­mo­współ­czu­cia, a także wy­ja­śnia wiele nie­po­ro­zu­mień na­ro­słych wo­kół ta­kich za­gad­nień, jak ak­cep­ta­cja czy wła­śnie sa­mo­współ­czu­cie. Obok przed­sta­wie­nia tra­dy­cyj­nych tech­nik i me­ta­for wska­zuje po­ten­cjalne trud­no­ści i czę­ste błędy po­peł­niane w pracy nad po­szcze­gól­nymi pro­ce­sami (np. ak­cep­ta­cją, od­kry­wa­niem war­to­ści czy de­fu­zją) oraz pod­po­wiada, jak so­bie z nimi po­ra­dzić. Wi­dać tu­taj lata do­świad­czeń w sto­so­wa­niu ACT i ucze­niu o niej. Jed­no­cze­śnie au­tor, zgod­nie z za­ło­że­niami tego mo­delu te­ra­pii, po­ka­zuje sa­mego sie­bie od ludz­kiej strony, z hu­mo­rem od­no­sząc się rów­nież do wła­snych błę­dów i po­my­łek.

Bar­dzo war­to­ściową ce­chą książki jest prze­bi­ja­jący z jej stron re­alizm. Wiele osób za­fa­scy­no­wa­nych ACT wi­dzi w tej te­ra­pii pro­po­zy­cję ide­alną dla wszyst­kich. Au­tor jed­nak nie raz daje do zro­zu­mie­nia, że nie jest to te­ra­pia dla każ­dego, że są osoby, które mają ocze­ki­wa­nia nie­spójne z jej ce­lami. Wspo­mniany re­alizm, czy może zdrowy roz­są­dek, prze­ja­wia się także w od­wo­ły­wa­niu się wie­lo­krot­nie do cen­tral­nej kwe­stii uży­tecz­no­ści sto­so­wa­nych w ży­ciu stra­te­gii ra­dze­nia so­bie z trud­nymi my­ślami czy emo­cjami. Har­ris pi­sze wprost, że cza­sem nie ma nic złego w uni­ka­niu do­świad­cza­nia czy w fu­zji po­znaw­czej, o ile te nie od­da­lają nas od ży­cia zgod­nego z na­szymi war­to­ściami, przy­no­szą­cego peł­nię sa­tys­fak­cji.

Na ko­niec jesz­cze jedna uwaga do­ty­cząca po­ten­cjal­nego grona czy­tel­ni­czek i czy­tel­ni­ków tej książki. Choć ta jest po­my­ślana jako pod­ręcz­nik pro­wa­dze­nia ACT, to zde­cy­do­wa­nie mogą po nią się­gnąć osoby, które nie pla­nują zaj­mo­wać się psy­cho­te­ra­pią, ale pra­cują z dru­gim czło­wie­kiem, po­ma­ga­jąc mu w ra­dze­niu so­bie z róż­nymi wy­zwa­niami czy w roz­woju oso­bi­stym, jak czy­nią to psy­cho­lożki i psy­cho­lo­go­wie, tre­nerki i tre­ne­rzy roz­woju oso­bi­stego, osoby pro­wa­dzące co­aching, ale rów­nież le­karki i le­ka­rze, pie­lę­gniarki i pie­lę­gnia­rze, die­te­tyczki i die­te­tycy czy wy­cho­waw­czy­nie i wy­cho­wawcy. Po książkę tę mogą śmiało się­gnąć także ci, któ­rzy szu­kają po pro­stu do­brej lek­tury wspie­ra­ją­cej w sa­mo­roz­woju, po­ma­ga­ją­cej roz­wi­jać kom­pe­ten­cje po­ten­cjal­nie przy­datne każ­demu w ży­ciu co­dzien­nym, nie­rzadko wy­peł­nio­nym trud­nymi my­ślami czy emo­cjami nie­po­zwa­la­ją­cymi roz­wi­nąć skrzy­deł. Russ Har­ris raz za ra­zem po­wta­rza, że w przy­padku ACT naj­lep­szym obiek­tem do ćwi­cze­nia tech­nik pracy z oso­bami po­trze­bu­ją­cymi po­mocy je­ste­śmy my sami, te­ra­peutki i te­ra­peuci. Ćwi­cząc na so­bie, nie tylko do­sko­na­limy tech­nikę, ale także do­świad­czamy jej po­zy­tyw­nych skut­ków. I to wła­śnie czyni ze Zro­zu­mieć ACT przy­datną książkę sa­mo­po­mo­cową. Każda czy­tel­niczka i każdy czy­tel­nik, wy­ko­nu­jąc opi­sane przez au­tora ćwi­cze­nia czy sto­su­jąc od czasu do czasu w swoim ży­ciu me­todę punktu wy­boru, ma szansę zy­skać nową per­spek­tywę i nowe umie­jęt­no­ści oraz śmie­lej że­glo­wać w kie­runku ta­kiego ży­cia, ja­kiego pra­gnie. I nie ma przy tym zna­cze­nia, czy zaj­muje się psy­cho­te­ra­pią, czy nie. Wszy­scy dzie­limy wspólny los i wspólne trud­no­ści. I wszy­scy sko­rzy­stamy z lek­tury tej świet­nie na­pi­sa­nej książki.

dr Jo­anna Du­dek i prof. Pa­weł Osta­szew­ski

Uni­wer­sy­tet SWPSPrzed­mowa do wy­da­nia ame­ry­kań­skiego

Te­ra­pia ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia (ang. ac­cep­tance and com­mit­ment the­rapy, ACT) jest po­wszech­nie uwa­żana za za­gma­twaną. W książce, którą trzy­masz w rę­kach, znaj­dziesz kilka moż­li­wych przy­czyn ta­kiego stanu rze­czy. Pod­sta­wowa teo­ria po­zna­nia, na któ­rej ba­zuje ACT, jest pre­cy­zyjna pod wzglę­dem tech­nicz­nym, a sto­so­wane me­tody mają nie­li­niowy cha­rak­ter. My­ślę jed­nak, że ist­nieje jesz­cze inny po­wód. Otóż lo­giczny umysł nie lubi, gdy się go de­tro­ni­zuje. Prze­ciw­sta­wia się zmia­nie spo­sobu funk­cjo­no­wa­nia z roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów na wi­talne ży­cie.

Te­ra­pia ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia za­pra­sza klien­tów, by do­świad­czali świata w nowy, bo­gaty w zna­cze­nia spo­sób. W tym no­wym świe­cie istota ży­cia bar­dziej przy­po­mina za­chwy­ca­nie się za­cho­dem słońca niż roz­wią­zy­wa­nie za­da­nia z ma­te­ma­tyki. I moż­liwe się staje mnó­stwo prze­dziw­nych rze­czy:

• mo­żesz się zwró­cić ku wła­snemu cier­pie­niu, dzięki czemu ży­cie otwo­rzy się przed tobą;

• mo­żesz świa­do­mie przyj­mo­wać sprzeczne my­śli, nie roz­strzy­ga­jąc przy tym, która z nich „ma ra­cję”, i w re­zul­ta­cie zna­leźć spój­ność i zro­zu­mie­nie;

• mo­żesz uwa­żać sie­bie za ko­goś zu­peł­nie nie­istot­nego i wła­śnie dzięki temu od­na­leźć nie­zwy­kły spo­kój du­cha i po­czu­cie celu;

• za­uwa­żasz, że to, na czym ci bar­dzo za­leży, jest na wy­cią­gnię­cie ręki – w twoim bólu i po­dzi­wie, w two­jej au­ten­tycz­no­ści i ra­do­ści;

• moż­liwy jest wy­bór, na­wet gdy twój umysł cały czas stara się prze­kształ­cać moż­li­wo­ści wy­boru w lo­giczne sy­lo­gi­zmy.

Wszystko to za­pew­nia ener­gia ży­cia, która pły­nie z ela­stycz­no­ści psy­cho­lo­gicz­nej. Jest to dro­go­wskaz za­równo dla klien­tów, jak i dla te­ra­peu­tów – pod wa­run­kiem że uda się prze­drzeć przez men­talną gę­stwinę na tyle, by go doj­rzeć. Russ Har­ris cał­ko­wi­cie prze­bu­do­wał dru­gie wy­da­nie ni­niej­szej książki i ob­sa­dził w roli głów­nej na­rzę­dzie, które szybko i sku­tecz­nie po­maga te­ra­peu­tom wła­śnie to osią­gnąć.

Punkt wy­boru – bo o nim mowa – czyli na­rzę­dzie kli­niczne opra­co­wane przez Russa Har­risa, Jo­ego Ciar­ro­chiego i Ann Ba­iley, po­zwala szybko do­trzeć do istoty mo­delu ela­stycz­no­ści psy­cho­lo­gicz­nej. Po­słu­gi­wa­łem się nim wiele razy i za­wsze by­łem pod wra­że­niem jego ele­gan­cji, pro­stoty i siły od­dzia­ły­wa­nia. Za jego po­mocą za­równo te­ra­peuci, jak i klienci mogą szybko zro­zu­mieć, że od­wra­ca­nie się od bólu w ni­czym nie po­maga, że uży­tecz­ność jest waż­niej­sza od sy­lo­gi­zmów i że za­wsze ist­nieje wy­bór. W rę­kach Russa Har­risa na­rzę­dzie to po­zwala uprasz­czać, ale nie do­pusz­cza do ba­na­li­za­cji. Po­maga zro­zu­mieć klienta bez ry­zyka zba­ga­te­li­zo­wa­nia jego pro­ble­mów. Nie spłyca – do­ciera do sedna.

Russ Har­ris sły­nie w świe­cie z umie­jęt­no­ści wy­do­by­wa­nia z gę­stwiny szcze­gó­łów tego, co naj­waż­niej­sze. Ob­fi­tu­jąca w de­tale teo­ria, na któ­rej opiera się ACT, jest ważna, ale nie dla każ­dego i nie na sa­mym po­czątku. Je­śli in­te­re­suje cię sto­so­wa­nie tego mo­delu te­ra­pii w prak­tyce, to naj­waż­niej­sze jest, by za­cząć; na­uka przyj­dzie za­raz po­tem. Ważne, by od­na­leźć wspo­mniany dro­go­wskaz. W ni­niej­szej książce Russ Har­ris wy­raź­nie za­chęca no­wi­cju­szy, by ru­szyli na­przód.

Wi­dzia­łem już różne próby uprasz­cza­nia ACT, które po­le­gały na od­ry­wa­niu się od pracy za­sad­ni­czej z na­dzieją, że spe­cja­li­ści osta­tecz­nie do wszyst­kiego dojdą sami. Z mo­jego do­świad­cze­nia wy­nika, że w przy­padku Russa Har­risa ni­gdy coś ta­kiego nie miało miej­sca. Jego me­tody i jego słowa za­wsze są wia­ry­godne. Pełne kli­nicz­nej mą­dro­ści, umie­jęt­no­ści, życz­li­wo­ści. Russ głę­boko ro­zu­mie pracę za­sad­ni­czą oraz wy­ko­nuje ją i po­sze­rza uczci­wie. W tej książce, wy­ko­rzy­stu­jąc swój nie­kwe­stio­no­wany ta­lent, ja­sno przed­sta­wił mo­del ACT, a dzięki swej kli­nicz­nej kre­atyw­no­ści stwo­rzył nowe me­tody, na­rzę­dzia i spo­soby do­cie­ra­nia wraz z klien­tami do sedna po­szcze­gól­nych pro­ce­sów. W dru­gim wy­da­niu sze­rzej omó­wił pewne za­gad­nie­nia, któ­rym do­tąd nie po­świę­cono do­sta­tecz­nej uwagi, w tym sto­so­wa­nie eks­po­zy­cji i mą­drość ukrytą w emo­cjach.

Ta książka otwiera świat te­ra­pii ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia przed czy­tel­nicz­kami i czy­tel­ni­kami tak, aby mo­gli go eks­plo­ro­wać na prze­różne spo­soby. Bio­rąc pod uwagę liczbę do­stęp­nych ksią­żek, za­pewne już wiesz, że ACT znaj­duje obec­nie bar­dzo sze­ro­kie za­sto­so­wa­nie. To może nieco onie­śmie­lać osoby, które do­piero po­znają ten mo­del. Ale nie tylko je! Może i mia­łem udział w po­wsta­niu ACT, lecz nad roz­wi­ja­niem tego mo­delu te­ra­pii pra­co­wało wielu lu­dzi i przy­znaję, że nie­kiedy sam mie­wam po­dobne obawy.

To nie­istotne. Ważne jest to, że znamy pro­sty spo­sób, by iść na­przód. Trzy­masz go w swo­ich rę­kach.

W tej chwili znaj­du­jesz się w punk­cie wy­boru. Trzy­masz w rę­kach tę książkę, po­nie­waż czu­jesz, że czas przy­stą­pić do na­uki ACT. Zga­dzam się z tobą. Je­dyne, co mu­sisz te­raz zro­bić w tym celu, to prze­wró­cić kartkę i za­cząć.

dr Ste­ven C. Hayes

Uni­ver­sity of Ne­vadaJak ko­rzy­stać z tej książki

Je­żeli sty­kasz się z te­ra­pią ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia po raz pierw­szy, to za­chę­cam cię do prze­czy­ta­nia tej książki od de­ski do de­ski, za­nim za­czniesz sto­so­wać oma­wiane po­dej­ście w prak­tyce. Sześć pod­sta­wo­wych pro­ce­sów ACT wza­jem­nie się ze sobą wiąże, więc je­śli nie zro­zu­miesz do­brze ca­łego mo­delu i po­wią­zań mię­dzy jego ele­men­tami, mo­żesz się po­gu­bić i pójść w złym kie­runku.

Je­śli zaś już masz od­po­wied­nie przy­go­to­wa­nie do tego, by za­cząć sto­so­wać ACT w pracy z klien­tami, mo­żesz trak­to­wać tę książkę jako nie­for­malny prze­wod­nik i ko­rzy­stać z opar­tego na pro­to­kole ACT pod­ręcz­nika, który po­pro­wa­dzi cię szcze­gó­łowo przez ko­lejne se­sje. Je­żeli pra­cu­jesz w du­chu ACT re­gu­lar­nie, wy­ko­rzy­staj po­szcze­gólne roz­działy do do­sko­na­le­nia i roz­bu­do­wy­wa­nia tego, co już ro­bisz w swoim ga­bi­ne­cie.

Ma­te­riały do­dat­kowe

W pi­sa­niu tej książki naj­trud­niej­sza była de­cy­zja, co po­mi­nąć. Kiedy skoń­czy­łem pracę, oka­zało się, że prze­kro­czy­łem wy­zna­czony mi li­mit o czter­dzie­ści ty­sięcy słów. Za­miast jed­nak wy­rzu­cać różne ma­te­riały, za­mie­ści­łem je w dar­mo­wym e-bo­oku pod ty­tu­łem ACT made sim­ple: The extra bits. Mo­żesz go po­brać z za­kładki „Free Re­so­ur­ces” na stro­nie: https://psy­chwire.com/har­ris (w ję­zyku an­giel­skim). Znaj­dziesz tam wszyst­kie ma­te­riały, które chcia­łem umie­ścić w książce, ale na które osta­tecz­nie za­bra­kło miej­sca: py­ta­nia i od­po­wie­dzi, pu­łapki i wska­zówki, sce­na­riu­sze do­dat­ko­wych ćwi­czeń i me­ta­for oraz na­gra­nia au­dio do po­bra­nia. Rów­nież tam znaj­dują się wszyst­kie for­mu­la­rze, które za­miesz­czam w książce albo o któ­rych je­dy­nie w niej wspo­mi­nam.

Na końcu wielu roz­dzia­łów znaj­dziesz ramkę „Ma­te­riały do­dat­kowe”, a w niej in­for­ma­cje o wszyst­kich do­brach, które na cie­bie cze­kają w od­po­wied­nich roz­dzia­łach wspo­mnia­nego e-bo­oka.

Pod­roz­działy Do­sko­na­le­nie umie­jęt­no­ści

W pod­roz­dzia­łach pt. Do­sko­na­le­nie umie­jęt­no­ści pod­po­wia­dam, jak mo­żesz roz­wi­jać swoje umie­jęt­no­ści w za­kre­sie ACT. Po­nadto w trak­cie lek­tury ko­niecz­nie wy­ko­nuj po­szcze­gólne ćwi­cze­nia. Wszak nie spo­sób na­uczyć się pro­wa­dze­nia sa­mo­chodu wy­łącz­nie po­przez czy­ta­nie na ten te­mat – trzeba wsiąść do auta, chwy­cić kie­row­nicę i ru­szyć w drogę. Będę więc co ja­kiś czas za­chę­cać cię do ćwi­cze­nia no­wych umie­jęt­no­ści za­równo w domu, jak i pod­czas se­sji. Pod­roz­działy Do­sko­na­le­nie umie­jęt­no­ści znaj­dziesz w wielu roz­dzia­łach, choć nie we wszyst­kich. Mam jed­nak na­dzieję, że na­wet tam, gdzie nie pro­szę o to wprost, bę­dziesz wy­peł­niać for­mu­la­rze, prze­glą­dać sce­na­riu­sze, ćwi­czyć in­ter­wen­cje z wy­obra­żo­nym klien­tem, te­sto­wać tech­niki na so­bie – a po­tem ro­bić to wszystko w rze­czy­wi­sto­ści, w trak­cie se­sji.

Pod­roz­działy Pod­su­mo­wa­nie

Każdy roz­dział koń­czy pod­roz­dział pt. Pod­su­mo­wa­nie, w któ­rym zbie­ram naj­waż­niej­sze za­gad­nie­nia omó­wione w da­nym roz­dziale.

Kom­po­zy­cja książki

Książka składa się z czte­rech czę­ści. W czę­ści 1 (roz­działy 1–4) oma­wiam ogól­nie mo­del ACT i le­żącą u jego pod­staw teo­rię. Z ko­lei w czę­ści 2 (roz­działy 5–7) po­ka­zuję, jak roz­po­cząć pracę w du­chu ACT, mię­dzy in­nymi jak pro­wa­dzić te­ra­pię do­świad­cze­niową, uzy­skać świa­domą zgodę i nada­wać struk­turę se­sjom.

Część 3 (roz­działy 8–29) jest po­świę­cona sze­ściu pod­sta­wo­wym pro­ce­som ACT oraz ich za­sto­so­wa­niu w przy­padku wielu roz­ma­itych pro­ble­mów kli­nicz­nych. W każ­dym roz­dziale kładę duży na­cisk na pro­stotę i prak­tykę, tak aby dało się od razu sto­so­wać ten mo­del (pa­mię­taj jed­nak, że je­żeli do­piero za­czy­nasz swoją przy­godę z te­ra­pią ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia, warto wcze­śniej prze­czy­tać książkę od de­ski do de­ski).

W czę­ści 4 (roz­działy 30–32) oma­wiam tak ważne te­maty, jak bu­do­wa­nie opty­mal­nej re­la­cji te­ra­peu­tycz­nej, ra­dze­nie so­bie z za­blo­ko­wa­niem i opo­rem oraz ko­lejne etapy drogi przez ACT.

Moż­li­wość mo­dy­fi­ka­cji

W pierw­szych la­tach pracy w du­chu ACT po­peł­ni­łem po­ważny błąd: sta­ra­łem się ro­bić wszystko do­kład­nie tak, jak pi­sano w pod­ręcz­ni­kach. W moim przy­padku nie spraw­dzało się to zbyt do­brze, po­nie­waż mój spo­sób mó­wie­nia znacz­nie się różni od tego, który prze­wi­dują sce­na­riu­sze za­warte w zna­nych mi książ­kach. Kiedy póź­niej wzią­łem udział w warsz­ta­tach Ste­vena C. Hay­esa, twórcy ACT, po­peł­ni­łem ko­lejny po­ważny błąd: by­łem pod tak wiel­kim wra­że­niem jego wy­jąt­ko­wego stylu pro­wa­dze­nia te­ra­pii, że za­czą­łem go na­śla­do­wać. To też się nie spraw­dziło. Rzecz w tym, że nie by­łem sobą, tylko nie­udaną ko­pią Ste­vena.

Pew­nego dnia na­tkną­łem się na cy­tat z Oscara Wilde’a: „Bądź sobą – wszyst­kie inne role są już ob­sa­dzone”. I wtedy mnie olśniło. Po­rzu­ci­łem go­towe sce­na­riu­sze, od­pu­ści­łem so­bie ko­pio­wa­nie mi­strzów i zna­la­złem wła­sny spo­sób pro­wa­dze­nia tej te­ra­pii. Wy­pra­co­wa­łem swój styl i spo­sób mó­wie­nia, na­tu­ralny dla mnie i od­po­wia­da­jący moim klien­tom. To wła­śnie wtedy ACT na­prawdę wkro­czyła do mo­jego ży­cia. Ze wszyst­kich sił za­chę­cam cię do tego sa­mego. Bądź sobą. Czy­ta­jąc tę książkę, wy­ko­rzy­stuj swoją kre­atyw­ność. Mo­dy­fi­kuj i przy­sto­so­wuj opi­sane przeze mnie na­rzę­dzia i tech­niki (oczy­wi­ście do­cho­wu­jąc wier­no­ści mo­de­lowi ACT), aby do­pa­so­wać je do wła­snego stylu. Czy­ta­jąc opisy me­ta­for, sce­na­riu­sze, for­mu­la­rze czy ćwi­cze­nia, zmie­niaj słowa tak, aby pa­so­wały do two­jego spo­sobu wy­po­wia­da­nia się. Je­śli wy­my­ślisz inne lub lep­sze me­ta­fory, które będą wy­wo­ły­wać ten sam efekt, sto­suj je za­miast tych pro­po­no­wa­nych przeze mnie. Mo­del ACT po­zo­sta­wia mnó­stwo prze­strzeni na kre­atyw­ność i in­no­wa­cyj­ność. Pro­szę, wy­ko­rzy­staj to.