Zrozumieć ACT. Terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce - ebook

Przedmowa do wydania polskiego

Z wielką radością przedstawiamy czytelnikom nową książkę na temat terapii akceptacji i zaangażowania (acceptance and commitment therapy, ACT). Jej publikacja cieszy nas z kilku względów.

Po pierwsze, książka Russa Harrisa stanowi doskonałe uzupełnienie istniejącej literatury w języku polskim na temat ACT. Przez wzgląd na osobę autora jest też propozycją wyjątkową. Russ Harris jak mało kto potrafi przedstawić trudne zagadnienia w sposób prosty, często dowcipny, a jednocześnie nie strywializowany. Żartobliwe komentarze pomagają nabrać dystansu do poważnych treści, ale nigdy nie sprawiają, że omawiane zagadnienie czy problem stają się błahe, pozbawione znaczenia. Harris przeprowadza czytelnika przez poszczególne procesy ACT z właściwą sobie lekkością i poczuciem humoru, zachowując jednocześnie pełną zgodność z wynikami badań naukowych oraz z zasadami kontekstualnej nauki o zachowaniu.

Po drugie, ACT jest coraz bardziej popularna nie tylko na świecie (czego przykładem może być szybki wzrost liczby randomizowanych badań z grupą kontrolną nad efektywnością interwencji opartych na tym modelu, których przeprowadzono już ponad dwieście), ale także w Polsce. Podejście to podbija serca i umysły zarówno uczestników terapii akceptacji i zaangażowania, jak i terapeutów, coachów oraz innych specjalistów zajmujących się zdrowiem czy – patrząc szerzej – jakością życia człowieka. Od czasu pierwszych warsztatów prowadzonych w Polsce (w 2012 roku) i wydania pierwszego polskojęzycznego podręcznika na temat ACT (w 2013 roku) liczba osób zainteresowanych tym modelem terapii znacząco wzrosła – i nadal rośnie. Trening ACT stał się elementem programu niektórych studiów psychologicznych (np. na Wydziale Psychologii Uniwersytetu SWPS), jak również szkoleń dla terapeutów poznawczo-behawioralnych. Terapia akceptacji i zaangażowania zagościła też w polskich organizacjach zrzeszających specjalistów zajmujących się nauką o zachowaniu (Polskie Towarzystwo Psychologii Behawioralnej) oraz terapią poznawczo-behawioralną (Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej), a także w organizacjach studenckich (np. Koło Naukowe Tu i Teraz, działające na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu).

Rok 2018, w którym ukazuje się niniejsza książka, jest szczególny dla polskiej społeczności łączącej osoby zainteresowane omawianym podejściem. Właśnie w tym roku bowiem polski oddział Association for Contextual Behavioral Science (https://contextualscience.org/poland) zyskał osobowość prawną. Zorganizowano również konferencję poświęconą ACT i kontekstualnej nauce o zachowaniu (trzecią ogólnopolską, lecz pierwszą o międzynarodowym zasięgu): III Poznańską Konferencję ACT i CBS „Psychologia, medycyna i nauki kontekstualne”. Powołano także sekcję ACT w Polskim Towarzystwie Terapii Poznawczej i Behawioralnej.

Zrozumieć ACT ukazuje się więc w doskonałym momencie. Podręcznik stanowi bogate źródło wiedzy dla studentów i początkujących praktyków zainteresowanych tym modelem terapii. Znajdziemy w nim wiele metafor, ustrukturyzowanych zadań domowych, ćwiczeń i przykładów, scenariuszy do pracy z klientem i praktycznych wskazówek przydatnych w pracy terapeutycznej. Russ Harris, korzystając z wieloletniego doświadczenia, umiejętnie prowadzi czytelnika przez kolejne procesy ACT związane z otwieraniem się na nowe doświadczenia, byciem obecnym i angażowaniem się w działania spójne z wartościami. Zgodnie z zasadami leżącymi u podstaw ACT nie tylko zachęca do ćwiczenia roli terapeuty, ale również umożliwia wzmacnianie własnej elastyczności psychologicznej.

Pomyli się jednak ten, kto stwierdzi, że Zrozumieć ACT to lektura jedynie dla początkujących. Dla doświadczonego terapeuty będzie ona znakomitą okazją odświeżenia wiedzy, skarbnicą ciekawych i użytecznych ćwiczeń, metafor i pomocnych wskazówek praktycznych. Co więcej, może też pomóc we wzmocnieniu własnej elastyczności psychologicznej, popracowaniu ze swoimi myślami i emocjami, zwiększeniu kontaktu z chwilą obecną czy uświadomieniu sobie własnych wartości w pracy terapeutycznej bądź trenerskiej. W naszej ocenie z niniejszej książki skorzystać mogą także czytelnicy niebędący terapeutami czy trenerami, ale po prostu zainteresowani swoim rozwojem. Lektura Zrozumieć ACT oraz wykonywanie zalecanych przez autora zadań i ćwiczeń pomogą każdemu, kto chce wieść aktywne, ukierunkowane na wyznawane wartości, świadome i uważne życie.

Zapraszamy do lektury!

dr Joanna Dudek i prof. Paweł Ostaszewski
Wydział Psychologii Uniwersytetu SWPSPrzedmowa do wydania amerykańskiego

Terapia akceptacji i zaangażowania (acceptance and commitment therapy, ACT) jest przedziwnie sprzeczna z intuicją. Umysł z nią walczy. Nawet doświadczonym terapeutom ACT i klientom, którzy z powodzeniem przeszli tę terapię, zdarza się podczas pracy coś uchwycić, ruszyć naprzód, a po kilku tygodniach nagle stwierdzić, że z owego uchwycenia uszła energia, ponieważ w umyśle nieznacznie je przeformułowali w coś bardziej „normalnego”, a jednocześnie mniej użytecznego.

W terapii akceptacji i zaangażowania nie chodzi o trenowanie zwykłego trybu umysłu. Chodzi o wyjście poza umysł i zanurzenie się we własne życie. Taki plan umysłowi się nie podoba.

Właśnie to zjawisko częściowo wyjaśnia, dlaczego większości klinicystów ACT zdaje się nową terapią, choć opracowano ją kilka dekad temu.

Poświęciliśmy dużo czasu na opracowanie podstawowych procesów i teorii, z nadzieją, że gdy zbłądzimy, posłużą nam za drogowskaz. Za pomocą precyzyjnej terminologii behawioralnej mogliśmy określić, co rozumiemy pod pojęciem „umysł”. Za pomocą precyzyjnie zaplanowanych eksperymentów behawioralnych mogliśmy zbadać, w jaki sposób defuzja zmienia oddziaływanie procesów poznawczych czy akceptacja rolę emocji.

Strategia ta pomogła zachować dyscyplinę pracy, znacznie opóźniła jednak jej prezentację (pierwsza książka dotycząca ACT ukazała się zaledwie dziesięć lat temu¹, niemal dwadzieścia lat od powstania tego modelu terapii). Sprawiła też, że pierwsze publikacje na ten temat były bardzo trudne w odbiorze. Klienci z trudem przechodzili od trybu rozwiązywania problemów do trybu uważnego doceniania. Podstawowa teoria wyjaśnia, co i dlaczego należy wówczas zrobić – mieliśmy gotowe naukowe wyjaśnienia, choć w tamtym czasie całkowicie niezrozumiałe dla osób niezorientowanych w analizie zachowania. Na szczęście niektórzy zrozumieli istotę owego modelu. Kreatywni klinicyści i autorzy, w tym także autor tej wspaniałej książki, znaleźli prostsze i klarowniejsze sposoby przybliżenia go innym. Pojawienie się poradników z dziedziny ACT przyspieszyło ten proces, autorzy bowiem nauczyli się pisać w sposób zrozumiały dla czytelnika.

Obecnie literatura na temat terapii akceptacji i zaangażowania jest obszerna, obejmuje dziesiątki książek i setki artykułów. Klinicystom potrzebny jest punkt wyjścia, od którego mogliby zacząć eksplorować to terytorium. Podejrzewam, że właśnie go znaleźli.

Russ Harris posiada wspaniałą umiejętność tropienia niepotrzebnych komplikacji i przedstawiania złożonych zagadnień w przystępny sposób. Niniejsza książka to bez wątpienia sedno ACT. Każda strona jest przystępna i zrozumiała. Russ poświęcił wiele lat na zgłębienie omawianego podejścia terapeutycznego (nawet leżącej u jego podstaw naukowej teorii ram relacyjnych) i wie, jak je stosować oraz rozwijać. W tej książce dzięki swym talentom klarownie opisał model ACT, a dzięki swej klinicznej kreatywności zaproponował nowe metody docierania wraz z klientami do sedna poszczególnych procesów.

Jest to wspaniałe połączenie, a niniejsza książka stanowi wielki wkład w omawianą dziedzinę. Jeśli stykasz się z terapią akceptacji i zaangażowania po raz pierwszy, to ta publikacja doskonale przygotuje cię do zbadania modelu ACT. Dzięki niej po prostu zrozumiesz to podejście.

dr Steven C. Hayes
University of NevadaPodziękowania

Chciałbym podziękować przede wszystkim mojej żonie Carmel – za jej miłość i wsparcie, za znoszenie mojego obsesyjno-kompulsyjnego pisania, za zachęcanie mnie do dalszej pracy w tych mrocznych chwilach, gdy sądziłem, że moja pisanina to same bzdury, za bycie partnerką w dyskusji oraz za aktywną pomoc w opracowywaniu moich pomysłów.

Dziękuję wszystkim przyjaciołom i współpracownikom, którzy przeczytali wstępne wersje książki i udzielili mi nieocenionych informacji zwrotnych, a są to: Julian McNally, Georg H. Eifert, Hank Robb i Ros Lethbridge.

Chciałbym też, jak zawsze, wyrazić wielką wdzięczność Stevenowi C. Hayesowi, twórcy terapii akceptacji i zaangażowania. Wyrazy wdzięczności należą się także Kelly’emu G. Wilsonowi, Kirkowi D. Strosahlowi, Robyn D. Walser i Hankowi Robbowi, którzy byli dla mnie źródłem inspiracji. Jestem wdzięczny całej społeczności ACT, niezwykle wspierającej i inspirującej. Wiele pomysłów opisanych w tej książce zrodziło się w wyniku dyskusji toczących się w internetowych grupach dyskusyjnych.

Dziękuję mojej agentce Sammie Justesen za świetną pracę. Mnóstwo podziękowań kieruję pod adresem całego zespołu wydawnictwa New Harbinger – w tym Jess Beebe, Catherine Sutker i Matta McKaya – za ogrom pracy, troski i uwagi poświęcony tej książce.

Redaktorzy to niedoceniani bohaterowie książek odnoszących sukcesy, dlatego chciałbym wyśpiewać hymn pochwalny na cześć heroicznych wysiłków mojej redaktor Jean Blomquist, której ciężkiej pracy ta książka zawdzięcza swój ostateczny kształt.

Na koniec chciałbym podziękować mojemu synowi Maksowi. Choć jest za mały, aby bezpośrednio pomóc mi w pisaniu, to jednak bardzo wspierał mnie poprzez sam fakt, że jest w moim życiu i wypełnia je mnóstwem miłości.Wprowadzenie O co w tym chodzi?

Przeliteruję życie: M O R D Ę G A. – Albert Ellis

Życie jest trudne. – M. Scott Peck

Życie to cierpienie. – Budda

Takie życie. – Anonim

Dlaczego, dlaczego, dlaczego?

Dlaczego tak trudno jest być szczęśliwym? Dlaczego życie jest takie ciężkie? Dlaczego ludzie tak bardzo cierpią? I co realnie możemy z tym zrobić? Terapia akceptacji i zaangażowania (acceptance and commitment therapy, ACT) udziela głębokich odpowiedzi na te pytania, które mogą odmienić twoje życie. Moim celem jest przedstawienie skomplikowanej teorii i praktyki ACT w bardziej przystępny i przyjazny sposób. Jeśli podobnie jak ja masz na półce sporo nieprzeczytanych do końca podręczników, to z pewnością docenisz fakt, że ACT jest zajmująca i żartobliwa. Do absolutnego minimum ograniczyłem słownictwo specjalistyczne i gdzie tylko jest to możliwe, posługuję się językiem codziennym. Mam nadzieję, że dzięki temu omawiany model będzie przystępny dla jak największego grona specjalistów – od coachów, doradców i pielęgniarek psychiatrycznych po pracowników socjalnych, psychologów, psychiatrów i wszystkich innych profesjonalistów zajmujących się zdrowiem.

Czym jest ACT?

Skrótowiec ACT wymawiamy jak jedno słowo („akt”), a nie odrębne litery („a ce te”). Istnieje ku temu dobry powód. ACT jest w istocie terapią behawioralną – chodzi w niej o podejmowanie działania. Jednak nie jakiegokolwiek starego działania. Po pierwsze, owym działaniem mają kierować wartości. Model ACT obejmuje spory komponent egzystencjalny. Czym się kierujesz w życiu? Co tak naprawdę się dla ciebie liczy? Za co chcesz być wspominany na swoim pogrzebie? ACT pozwala ci nawiązać kontakt z tym, co naprawdę ma znaczenie: z twoimi najskrytszymi pragnieniami dotyczącymi tego, kim chcesz być i co chcesz robić w tym krótkim czasie, jaki możesz przeżyć na naszej planecie. Podstawowe wartości pomagają ci kierować zmianą zachowania, motywują do niej i ją inspirują.

Po drugie, działanie ma być świadome. To znaczy, że masz je podejmować celowo, z pełną świadomością – otwarty na własne doświadczenie i w pełni zaangażowany we wszystko, co robisz.

Nazwa terapii akceptacji i zaangażowania wywodzi się z podstawowego przesłania tego modelu, które brzmi: akceptuj to, co znajduje się poza twoją kontrolą, i angażuj się w działania, które wzbogacają twoje życie. Celem ACT jest pomóc nam wieść życie bogate, pełne i znaczące, czemu służą:

• nauka skutecznych psychologicznych umiejętności radzenia sobie z bolesnymi myślami i uczuciami, tak by owe myśli i uczucia miały na nas mniejszy wpływ (są to umiejętności związane z uważnością);

• pomoc w rozeznaniu, co jest dla nas naprawdę ważne i znaczące (czyli w rozeznaniu naszych wartości), oraz w wykorzystaniu tej wiedzy do kierowania, inspirowania i motywowania samych siebie do wyznaczania celów i podejmowania działań wzbogacających nasze życie.

Terapia akceptacji i zaangażowania opiera się na teorii języka i poznania zwanej teorią ram relacyjnych (relational frame theory, RFT), której zasady potwierdziło jak dotąd ponad sto pięćdziesiąt recenzowanych artykułów. Nie będę jej tu opisywać, ma ona bowiem dość specjalistyczny charakter, a jej zrozumienie wymaga nieco wysiłku, podczas gdy celem tej książki jest zaznajomienie cię z modelem ACT, uproszczenie głównych koncepcji i umożliwienie ci szybkiego startu.

Dobra wiadomość jest taka, że możesz zostać skutecznym terapeutą ACT, nie znając teorii ram relacyjnych. Jeśli porównać terapię akceptacji i zaangażowania do prowadzenia samochodu, to teoria ram relacyjnych będzie niczym wiedza na temat działania silnika: możesz być świetnym kierowcą, nie wiedząc absolutnie nic o mechanice samochodowej. (Muszę jednak dodać, że zrozumienie teorii ram relacyjnych pomogło wielu terapeutom ACT zwiększyć kliniczną skuteczność. Jeżeli więc ta kwestia cię zainteresowała, to z aneksu 2 dowiesz się, gdzie możesz znaleźć więcej informacji na ten temat).

Dla kogo jest ta książka?

Początkowo pisałem tę książkę z myślą o osobach niemających doświadczenia w zakresie terapii akceptacji i zaangażowania, którym zależy na szybkim i prostym wprowadzeniu do tego modelu. Przyda się ona jednak także bardziej doświadczonym praktykom, którzy potrzebują szybkiego kursu odświeżającego wiedzę: elementarza ACT, jeśli wolisz takie określenie. Zaplanowałem ją tak, by uzupełniała inne podręczniki na temat terapii akceptacji i zaangażowania, zawierające więcej teorii i dogłębniej opisujące procesy ACT oraz ich kliniczne zastosowanie. Do niektórych z tych podręczników odwołuję się w poszczególnych rozdziałach, a pozostałe wskazuję w aneksie 2.

Jak korzystać z tej książki?

Jeżeli stykasz się z terapią akceptacji i zaangażowania po raz pierwszy, to zachęcam cię do przeczytania całej książki, od deski do deski, zanim zaczniesz stosować omawiane podejście w praktyce. Sześć podstawowych procesów ACT wzajemnie wiąże się ze sobą, więc jeśli nie zrozumiesz dobrze całego modelu i powiązań między jego różnymi elementami, możesz się pogubić i zacząć zmierzać w złym kierunku.

Poza tym, co oczywiste, samo czytanie to za mało. W trakcie lektury musisz wykonywać zalecane ćwiczenia. Nie można przecież nauczyć się prowadzenia samochodu, wyłącznie czytając o tym – trzeba wsiąść do auta, chwycić kierownicę i się przejechać. Jeśli jesteś już gotowy pracować z klientami według modelu ACT, możesz traktować tę książkę jako niezobowiązujący przewodnik lub jako oparty na protokole podręcznik terapii akceptacji i zaangażowania, który poprowadzi cię przez kolejne sesje.

Rozdziały 1–3 składają się na przegląd modelu ACT i leżącej u jego podstaw teorii. Następnie, w rozdziałach 4 i 5, omawiam podstawowe kwestie dotyczące rozpoczęcia terapii, w tym prowadzenie terapii opartej na doświadczaniu, uzyskanie świadomej zgody oraz nadawanie struktury sesjom. W rozdziałach 6–12 przedstawiam krok po kroku sześć podstawowych procesów ACT oraz ich zastosowanie w rozmaitych przypadkach klinicznych. W każdym z tych rozdziałów kładę nacisk na prostotę i praktyczność, więc będziesz mógł od razu stosować opisywane podejście. (Pamiętaj jednak, że nowicjusze powinni najpierw przeczytać całą książkę, zanim zaczną korzystać z modelu ACT w praktyce).

W rozdziałach 13–15 omawiam wiele istotnych zagadnień, w tym powszechne pułapki, jakie czyhają na terapeutów, pokonywanie przeszkód blokujących zmianę, wzmacnianie relacji klient – terapeuta, taniec wokół sześciu podstawowych procesów, urzeczywistnianie ACT w codziennym życiu czy łączenie jej z innymi modelami i dopasowywanie do nich. Podpowiadam też, w jakim kierunku możesz się następnie skierować w swojej podróży jako terapeuta ACT. W rozdziale 5 pojawią się ramki zatytułowane „Wskazówka praktyczna”, które znajdziesz także w kolejnych rozdziałach.

Wskazówka praktyczna

W tych ramkach znajdziesz praktyczne wskazówki przydatne w codziennej praktyce klinicznej i ostrzeżenia dotyczące często spotykanych pułapek.

Twoja rola

Niedawno usłyszałem świetną radę: „Bądź sobą – wszystkie inne role są już obsadzone”. Twoją rolą w procesie uczenia się i praktykowania ACT jest być sobą. Sam zmarnowałem mnóstwo czasu, gdy w początkowym okresie pracy starałem się prowadzić tę terapię dokładnie według opisów podanych w podręcznikach. Później, kiedy zobaczyłem w akcji Stevena C. Hayesa i Kelly’ego G. Wilsona, dwóch twórców ACT, usilnie starałem się naśladować ich styl prowadzenia terapii. W moim przypadku nie przyniosło to jednak pożądanych rezultatów. Wszystko zmieniło się na plus wtedy, gdy pozwoliłem sobie być sobą oraz wypracowałem własny styl i sposób mówienia – naturalny dla mnie i odpowiadający klientom, z którymi pracowałem. Jestem pewien, że z tobą będzie podobnie.

Dlatego czytając tę książkę, wykorzystuj swoją kreatywność. Przystosowuj, modyfikuj i przerabiaj opisywane tu narzędzia i techniki (oczywiście pozostając wierny modelowi ACT), aby dopasować je do własnego stylu. Czytając opisy metafor, scenariusze, formularze czy ćwiczenia, zmieniaj poszczególne słowa tak, aby pasowały do twojego słownictwa. Jeśli wymyślisz inne lub lepsze metafory, które będą wywoływać ten sam efekt, to zastosuj je zamiast tych, które wskazuję w książce. Model ACT pozostawia mnóstwo przestrzeni na kreatywność i innowacje, więc wykorzystaj to, proszę.

Rozpoczęcie pracy według modelu ACT

Rzadko się zdarza, by ktoś rozpoczynał pracę zgodnie z podejściem ACT od skoku na głęboką wodę. Być może, podobnie jak większość, zechcesz zacząć od zanurzenia najpierw palca u nogi. Później włożysz do wody całą stopę. Następnie zamoczysz łydkę i kolano, aż w końcu całą nogę. Wówczas będziesz stać w dziwacznej pozycji – z jedną nogą w wodzie i drugą na suchym lądzie. Przez jakiś czas pozostaniesz w takim rozkroku, nie mając pewności, czy ACT to coś dla ciebie. Wreszcie któregoś dnia zanurzysz się do końca. A wtedy odkryjesz, że woda jest ciepła, przyjazna i ożywcza. Poczujesz się wolny i pełen życia, odczujesz obfitość zasobów. Stwierdzisz, że chcesz dłużej pozostać w tej wodzie. Wówczas raczej nie będzie już dla ciebie powrotu do dawnych metod pracy. (Jeżeli coś takiego jeszcze nie stało się twoim udziałem, to mam nadzieję, że doświadczysz tego, zanim skończysz czytać tę książkę).

Jeden z powodów owej początkowej niepewności wiąże się z tym, że ACT podważa konwencjonalną wiedzę i odwraca podstawowe zasady zachodniej psychologii. Na przykład większość modeli terapii jest skoncentrowana na redukcji objawów. Zgodnie z założeniami tych modeli najpierw musisz zredukować objawy, aby móc wieść lepsze życie. Tymczasem ACT zajmuje całkowicie odmienne stanowisko. Zakłada bowiem, że (1) jakość życia zależy przede wszystkim od uważnego, kierowanego wartościami działania oraz że (2) poprawa jakości twojego życia jest możliwa bez względu na to, ile objawów występuje u ciebie, pod warunkiem że reagujesz na nie z uważnością.

Innymi słowy, celem terapii akceptacji i zaangażowania jest życie uważne i zgodne z wartościami, a nie redukcja objawów. Chociaż terapia ta zazwyczaj prowadzi do złagodzenia objawów, to samo ograniczenie symptomów nigdy nie jest jej celem. (Nawiasem mówiąc, ponieważ określenie „życie zgodne z wartościami” jest dość rozwlekłe, w dalszej części książki będę się posługiwać terminem „wartościowe życie”).

Kiedy więc w ramach terapii akceptacji i zaangażowania uczymy klienta umiejętności związanych z uważnością, naszym celem nie jest redukcja jego objawów, lecz fundamentalna zmiana relacji klienta z tymi objawami, tak by nie przeszkadzały mu dłużej w wartościowym życiu. Redukcję objawów uznajemy zatem za „bonus”, a nie główny cel terapii.

Oczywiście nie mówimy klientom: „Nie będziemy próbować ograniczać pani/pana objawów”. Dlaczego? Ponieważ to (1) skutkowałoby powstaniem rozmaitych barier w terapii, a poza tym (2) wiemy, że redukcja objawów jest bardzo prawdopodobna. (Mimo iż nigdy nie jest to celem samym w sobie, to niemal w każdej próbie i w każdym badaniu dotyczącym ACT wykazuje się znaczny spadek objawów – choć niekiedy wolniejszy niż w przypadku innych modeli terapeutycznych).

Jeśli więc zaczynasz pracę w nurcie ACT, mając za sobą doświadczenia z modelami terapeutycznymi, których celem jest ograniczenie objawów, to masz do czynienia z ogromną zmianą paradygmatu. Na szczęście zarówno dla terapeutów, jak i dla klientów jest to przeważnie wyzwalające doświadczenie. Ponieważ terapia akceptacji i zaangażowania jest tak odmienna od większości modeli terapeutycznych, wielu praktyków początkowo czuje się niezręcznie, odczuwa niepokój, doświadcza poczucia bezbronności, dezorientacji czy nieodpowiedniości. Ja sam czułem się podobnie (niekiedy nadal tak się czuję). Dobra wiadomość jest taka, że ACT zapewnia ci sposoby skutecznego radzenia sobie z tymi całkowicie naturalnymi uczuciami. A im częściej będziesz praktykować ją na sobie, by wzbogacić i wzmocnić swoje życie oraz rozwiązać własne bolesne problemy, tym skuteczniej będziesz ją stosować w pracy z klientami (niezły bonus, nieprawdaż?). Kończę zatem to wprowadzenie i zaczynajmy!