Brzęczenie pszczół - ebook

DEDYKACJA

_Tę powieść dedy­kuję mojemu mężowi, Josému;_

_naszym dzie­ciom, Sofíi, Davi­dowi i Cri­sti­nie._

_Moim rodzi­com, Enri­qu­emu i Susa­nie._

_Szcze­gól­nie zaś dedy­kuję ją Sole­dad Betan­co­urt,_

_która swo­imi opo­wia­da­niami odci­snęła piętno_

_na moim życiu._

_Na tych stro­nach pra­gnę wyróż­nić_

_Fran­ci­sca, Lydię,_

_Artura, Maríę Luisę,_

_Chelo,_

_Maríę Teresę i dru­giego Fran­ci­sca,_

_drugą Lydię, Angélikę,_

_Chinę, Enri­qu­ego i Maríę Elenę._

_Nie jest to histo­ria, którą opo­wie­dzieli,_

_a tylko opo­wieść, którą zain­spi­ro­wali._1. NIEBIESKIE DZIECKO, BIAŁE DZIECKO

1

Nie­bie­skie dziecko, białe dziecko

Tam­tego paź­dzier­ni­ko­wego poranka płacz dziecka zle­wał się z szu­mem krą­żą­cego mię­dzy drze­wami chłod­nego wia­tru, śpie­wem pta­ków i poże­gnalną wrzawą noc­nych owa­dów. Dobie­gał z głębi gór, lecz ury­wał się zale­d­wie kilka metrów od swo­jego źró­dła, jak gdyby jakieś czary nie pozwa­lały mu docie­rać do ludz­kich uszu.

Potem przez wiele lat opo­wia­dano, jak to don Teo­do­sio w dro­dze do pracy na sąsied­niej hacjen­dzie na pewno musiał przejść obok bied­nego, porzu­co­nego nie­mow­lę­cia, nie sły­sząc naj­mniej­szego hałasu, i jak to Lupita, praczka Mora­le­sów, prze­kro­czyła most pro­wa­dzący do La Petaki w poszu­ki­wa­niu miło­snego napoju, nie zauwa­żyw­szy niczego dziw­nego: „Prze­cież gdy­bym je usły­szała, to bym je wzięła, no bo nikt, choćby nie wiem jak był okropny, nie zosta­wia tak nowo naro­dzo­nego dziecka, żeby tam zmarło samiu­teń­kie”, mówiła po połu­dniu każ­demu, kto tylko chciał jej słu­chać.

To była praw­dziwa zagadka. Czy ktoś w oko­licy zaszedł ostat­nio w nie­chcianą ciążę? Czyje było to nie­szczę­sne dziecko? Wie­ści o tego typu histo­riach roz­no­siły się w mia­steczku szyb­ciej niż odra, więc gdyby tylko ktoś o czymś wie­dział, to zaraz zwie­dzie­liby się wszy­scy. A jed­nak w tym przy­padku nikt nie miał o niczym poję­cia.

Poja­wiły się wszel­kiego rodzaju teo­rie, ale zbio­rową wyobraź­nię naj­bar­dziej roz­pa­lała ta, jakoby nie­mowlę nale­żało do jed­nej z cza­row­nic z La Petaki. Było powszech­nie wia­domo, że tam­tej­sze kobiety dość swo­bod­nie roz­po­rzą­dzały swoim cia­łem, a gdy dziecko oka­zało się ułomne i dzi­waczne – kto wie, może to kara od Naj­wyż­szego lub od samego dia­bła – matka wyrzu­ciła je pod mostem, pozo­sta­wia­jąc na pastwę losu.

Nikt nie wie­dział, jak długo dziecko leżało pod tym mostem, nagie i głodne. Nikt nie potra­fił wyja­śnić, jak zdo­łało prze­żyć na dwo­rze i nie wykrwa­wić się przez nie­za­wią­zaną pępo­winę albo nie paść ofiarą szczu­rów, dra­pież­nych pta­ków, niedź­wie­dzi czy pum, któ­rych w tych górach nie bra­ko­wało.

Wszy­scy zasta­na­wiali się rów­nież, jak to się stało, że nia­nia Reja odna­la­zła je, okryte żywym kocem utka­nym z psz­czół.

Reja zwy­kła spę­dzać swój nie­zmie­rzony czas w hacjen­dzie La Ami­stad w jed­nym i tym samym miej­scu, przy peł­nią­cej funk­cję skła­dziku szo­pie o pro­stej kon­struk­cji i pozba­wio­nej okien, podob­nej do wielu innych posta­wio­nych na tyłach głów­nego domu, tak aby ukryć je przed wzro­kiem gości. Od pozo­sta­łych odróż­niała ją jedy­nie per­gola, dzięki któ­rej sta­ruszka mogła prze­by­wać na świe­żym powie­trzu zarówno zimą, jak i latem. Ale ten szcze­gół był led­wie szczę­śli­wym zbie­giem oko­licz­no­ści. Reja nie wybrała tam­tego miej­sca, aby chro­nić się przed żywio­łami, ale z powodu roz­po­ście­ra­ją­cego się stam­tąd widoku oraz wia­tru, prze­dzie­ra­ją­cego się przez gór­ski labi­rynt, suną­cego ku niej i szu­mią­cego dla niej.

Sta­ruszka wybrała to miej­sce wiele lat wcze­śniej, tak wiele, że oprócz niej samej nie było żywej duszy pamię­ta­ją­cej dzień, w któ­rym poja­wił się tam jej bujany fotel, albo chwilę, w któ­rej nia­nia umo­ściła się w nim na zawsze.

Wszy­scy byli prze­ko­nani, że nia­nia ni­gdy się stam­tąd nie rusza i podej­rze­wali, że w jej wieku – któ­rego nikt nie potra­fił okre­ślić – kości nie potra­fią już pod­trzy­mać ciała, a mię­śnie odma­wiają posłu­szeń­stwa. Było tak dla­tego, że sie­działa tam już o świ­cie, a fotel bujał się deli­kat­nie, poru­szany raczej przez wiatr niż przez siłę jej stóp. W nocy zaś nikt nie zauwa­żał jej nie­obec­no­ści, bo wszy­scy sku­piali się na wła­snym odpo­czynku.

Tak wiele spę­dzo­nych w buja­nym fotelu lat spra­wiło, że ludzie w mia­steczku zapo­mnieli o jej histo­rii i o tym, że jest żywą osobą: stała się czę­ścią kra­jo­brazu i zapu­ściła korze­nie w ziemi, na któ­rej się bujała. Jej ciało zdrew­niało, a skóra stała się twardą, ciemną i pomarsz­czoną korą.

Nikt, prze­cho­dząc obok, nie witał się z nią, tak jak nikt nie wita się ze sta­rym i umie­ra­ją­cym drze­wem. Nie­raz dzieci prze­mie­rzały krótką drogę z mia­steczka w poszu­ki­wa­niu tej praw­dzi­wej legendy i przy­glą­dały się jej z daleka, a cza­sem zna­lazł się nawet jakiś śmia­łek, który pod­cho­dził do niej, aby upew­nić się, że naprawdę jest żywą kobietą, a nie drew­nianą figurką. I wtedy szybko oka­zy­wało się, że w tej korze były jesz­cze pokłady życia, bo – nie otwie­ra­jąc nawet oczu – wymie­rzała mu cios laską.

Reja nie chciała być żadną cie­ka­wostką; wolała uda­wać, że jest z drewna. Wolała, by ją igno­ro­wano. Czuła, że osią­gnęła wiek, w któ­rym – z tym wszyst­kim, co jej oczy widziały, jej uszy sły­szały, jej usta powie­działy, jej skóra doznała, a jej serce wycier­piało – każdy miałby już dość. Nie potra­fiła zro­zu­mieć, dla­czego wciąż żyje i na co jesz­cze czeka, skoro nie jest już nikomu potrzebna, a jej ciało wyschło. Dla­tego wła­śnie wolała, by jej nie widziano i nie sły­szano, by nie musiała mówić i czuła naj­mniej, jak tylko się da.

Cho­ciaż z tym czu­ciem nie do końca jej wycho­dziło.

Były jesz­cze osoby, które Reja tole­ro­wała w pobliżu; wśród nich znaj­do­wała się druga nia­nia, Pola, która też naj­lep­sze dni miała już dawno za sobą. Tole­ro­wała też małego Fran­ci­sca, bo kie­dyś, gdy jesz­cze pozwa­lała sobie na jakieś uczu­cia, kochała go mocno, a dziś led­wie zno­siła jego żonę Beatriz i ich córki. Tę pierw­szą, bo nie miała ochoty wpusz­czać nikogo nowego do swo­jego życia, a te ostat­nie, bo wyda­wały się jej nie­zno­śne.

Nikt od niej niczego nie potrze­bo­wał, a i ona nie miała nikomu już nic do zaofe­ro­wa­nia, bo sta­rość stop­niowo zaczęła ją zwal­niać z obo­wiąz­ków słu­żą­cej. Od lat nie zaj­mo­wała się pra­cami domo­wymi, więc zaczęła wta­piać się w swój bujany fotel. Tak bar­dzo, że ciężko było odróż­nić, gdzie koń­czy się mebel, a gdzie zaczyna się jej zdrew­niałe ciało.

Przed świ­tem wycho­dziła ze swo­jego pokoju i szła w stronę szopy, gdzie pod per­golą cze­kał na nią fotel; tam zamy­kała oczy, aby nie widzieć, oraz uszy, aby nie sły­szeć. Pola zano­siła jej śnia­da­nie, obiad i kola­cję, któ­rych nie­mal nie tykała, ponie­waż jej ciało nie potrze­bo­wało już tyle poży­wie­nia. Pod­no­siła się z fotela po wielu godzi­nach, gdy pod zamknięte powieki docho­dziło migo­ta­nie świe­tli­ków zwia­stu­jące nadej­ście nocy i gdy zaczy­nała czuć, jak fotel – dużo bar­dziej tą cią­głą bli­sko­ścią zmę­czony niż ona – wymie­rza jej ciosy i ją pod­szczy­puje.

Cza­sami otwie­rała oczy w dro­dze do łóżka. Nie musiała ich otwie­rać, by widzieć. Następ­nie kła­dła się na pościeli, nie czu­jąc zimna, bo jej skóra nie prze­pusz­czała już nawet jego. Ale nie spała. Jej ciało już o wiele wcze­śniej prze­stało odczu­wać potrzebę snu. Może dla­tego, że w swoim życiu wyko­rzy­stała już jego limit, a może nie chciała zasnąć, bo mogłaby się już ni­gdy nie obu­dzić, tego nie wie­działa. Od dawna o tym nie myślała. Po kilku godzi­nach spę­dzo­nych w mięk­kim łóżku zaczy­nała czuć ciosy i pod­szczy­py­wa­nia, jakimi mebel przy­po­mi­nał jej, że znów nad­szedł czas odwie­dzić wier­nego przy­ja­ciela, swój bujany fotel.

Nia­nia Reja nie wie­działa dokład­nie, ile już lat spę­dziła na tym padole. Nie znała swo­jego pocho­dze­nia ani peł­nego nazwi­ska, jeśli w ogóle ktoś zadał sobie tyle trudu, by jej takowe nadać. I choć pew­nie miała jakieś dzie­ciń­stwo, to nie pamię­tała ani jego, ani swo­ich rodzi­ców – jeśli ich kie­dy­kol­wiek miała – a gdyby ktoś powie­dział jej, że wyro­sła z ziemi niczym drzewo orze­chowe, to pew­nie by mu uwie­rzyła. Nie pamię­tała też twa­rzy męż­czy­zny, który zro­bił jej dziecko, choć zacho­wała w pamięci jego plecy, jak odcho­dził od niej, zosta­wia­jąc ją w chatce z badyli i błota, porzu­coną na pastwę losu w zupeł­nie nie­zna­nym świe­cie.

Tak czy ina­czej, nie zapo­mniała sil­nego kotło­wa­nia w brzu­chu, kłu­cia w pier­siach i żół­ta­wego słod­kiego płynu, wypły­wa­ją­cego z nich jesz­cze przed uro­dze­niem jedy­nego dziecka, jakie miała wydać na świat. Nie była pewna, czy udało się jej zapa­mię­tać jego twarz, bo nie­wy­klu­czone, że wyobraź­nia pła­tała jej figle i łączyła rysy wszyst­kich dzieci, tych bia­łych i tych ciem­nych, jakie wykar­miła w mło­do­ści.

Pamię­tała wyraź­nie dzień, w któ­rym po raz pierw­szy zna­la­zła się w Lina­res, led­wie żywa z głodu i zimna, i jesz­cze czuła w ramio­nach swoje dziecko, które przy­ci­skała mocno do piersi, by ochro­nić je przed lodo­wa­tym stycz­nio­wym powie­trzem. Ni­gdy wcze­śniej nie scho­dziła z gór, nic więc dziw­nego, że dopiero wtedy po raz pierw­szy w życiu zoba­czyła tak wiele sto­ją­cych obok sie­bie domów, prze­szła się ulicą i prze­mie­rzyła plac; wtedy rów­nież po raz pierw­szy usia­dła na ławce, na którą opa­dła, gdy nogi odmó­wiły jej posłu­szeń­stwa.

Wie­działa, że powinna popro­sić o pomoc, ale nie miała poję­cia, jak to się robi, bo gdyby cho­dziło tylko o nią, to ni­gdy by się na to nie odwa­żyła. Musiała to zro­bić ze względu na trzy­mane w ramio­nach dziecko, które już od dwóch dni nie chciało ssać piersi i nie pła­kało.

Tylko to spra­wiło, że zeszła do mia­steczka, na które cza­sami spo­glą­dała z oddali, z okien swo­jej gór­skiej chaty.

Bez wąt­pie­nia ni­gdy wcze­śniej nie czuła takiego zimna. Zapewne tak samo jak miesz­kańcy tego miej­sca, bo nie spo­tkała nikogo, kto wyszedłby mie­rzyć się – jak ona – z tym lodo­wa­tym powie­trzem. Wszyst­kie domy zda­wały się jej nie­do­stępne. Okna i drzwi były okra­to­wane, a okien­nice zamknięte. Sie­działa więc na ławeczce na placu, nie wie­dząc, co robić, coraz bar­dziej prze­mar­z­nięta i zmar­twiona sta­nem dziecka.

Nie wie­działa, ile czasu tam spę­dziła, i zapewne sie­dzia­łaby tam dłu­żej, zmie­nia­jąc się w końcu w posąg, gdyby nie miej­scowy lekarz, który był dobrym czło­wie­kiem i zanie­po­koił się wido­kiem tak zmar­nia­łej kobiety.

Dok­tor Doria wyszedł z domu w taką pogodę, ponie­waż pani Mora­les była bli­ska śmierci. Dwa dni wcze­śniej, w obec­no­ści aku­szerki, powiła swoje pierw­sze dziecko. Jej mąż posłał po niego nad ranem, ponie­waż zatrwo­żyła go tra­wiąca żonę gorączka. Musiał ją nama­wiać, aby wska­zała, gdzie ją boli: w pier­siach. Infek­cja obja­wiała się sil­nym bólem pod­czas kar­mie­nia.

Zapa­le­nie piersi.

– Dla­czego pani nie powie­działa mi tego wcze­śniej?

– Bo się wsty­dzi­łam, dok­to­rze.

Teraz infek­cja była już daleko posu­nięta. Dziecko nie prze­sta­wało pła­kać; nie jadło już od ponad dwu­na­stu godzin, gdyż jego matka nie była w sta­nie go kar­mić. Dok­tor nie wie­dział, że zapa­le­nie piersi może być śmier­telne, ale było jasne, że pani Mora­les umiera. Popie­lata skóra i cho­ro­bliwy błysk w oczach mówiły dok­to­rowi, że świeżo upie­czona matka nie­długo wyzio­nie ducha. Skon­ster­no­wany, wyszedł z panem Mora­lesem na kory­tarz.

– Muszę uzy­skać pań­ską zgodę na bada­nie.

– Nie, dok­to­rze. Pro­szę tylko dać jej jakieś lekar­stwa.

– Jakie lekar­stwa? Ona umiera, panie Mora­les, i musi mi pan pozwo­lić usta­lić tego przy­czynę.

– To pew­nie przez mleko.

– To pew­nie przez coś innego.

Musiał go prze­ko­nać: obie­cać mu, że tylko dotknie, ale nie spoj­rzy; albo że tylko spoj­rzy, ale nie dotknie. W końcu mąż wyra­ził zgodę i nakło­nił umie­ra­jącą, by dała dok­to­rowi dotknąć swo­ich piersi, a co gor­sza: poka­zać i pozwo­lić dotknąć pod­brzu­sza czy kro­cza. Nie musiał niczego doty­kać: silny ból mied­nicy i ropna wydzie­lina zwia­sto­wały rychły zgon.

Pew­nego dnia uda się odkryć przy­czyny śmierci w połogu i spo­soby na jej unik­nię­cie, ale dla pani Mora­les ten dzień miał nadejść zbyt późno.

Nie można już było nic zro­bić, jedy­nie zadbać o kom­fort umie­ra­ją­cej, dopóki Bóg w końcu nie weź­mie jej do sie­bie.

By ura­to­wać dziecko, lekarz posłał słu­żą­cego Mora­le­sów po kozę mleczną. W tym cza­sie dok­tor Doria pró­bo­wał kar­mić je przez zaim­pro­wi­zo­wany smo­czek mie­szanką wody i cukru. Nie­mowlę nie tole­ro­wało jed­nak koziego mleka, więc było ska­zane na powolną i okrutną ago­nię.

Doria zamar­twiał się tym w dro­dze do domu. Poże­gnał się z mężem i ojcem, mówiąc, że nie może zro­bić nic wię­cej.

– Życzę dużo siły, panie Mora­les. Bóg wie, co robi.

– Dzię­kuję, dok­to­rze.

I wła­śnie wtedy, gdy wra­cał pie­szo do domu, dostrzegł kobietę z czar­nego lodu, co już samo w sobie dok­tor Doria uznał za mały cud, ponie­waż był wykoń­czony, prze­mar­z­nięty i szedł ze spusz­czoną głową. Zoba­czył ją na placu, sie­dzącą tuż przy tabliczce z brązu obwiesz­cza­ją­cej, iż ławeczka została ufun­do­wana przez rodzinę Mora­le­sów. Współ­czu­cie wzięło górę nad zmę­cze­niem, więc pod­szedł do niej i spy­tał, co tu robi i czy nie potrze­buje pomocy.

Męż­czy­zna mówił zbyt szybko, by Reja mogła go zro­zu­mieć, ale odczy­tała jego spoj­rze­nie i zaufała mu na tyle, by udać się za nim do jego domu. Już w cie­ple, Reja odwa­żyła się uchy­lić rąbka i poka­zać twarz dziecka. Była nie­bie­ska i nie­ru­choma. Nie mogła powstrzy­mać jęku. Miej­scowy lekarz zro­bił wszystko co w jego mocy, by je oży­wić. Gdyby odrę­twiała z zimna Reja mogła się ode­zwać, powie­dzia­łaby mu, że to nie ma sensu. Ale tylko zawo­dziła, znę­kana wido­kiem swo­jego nie­bie­skiego dziecka.

Nie zorien­to­wała się, kiedy dok­tor ją roze­brał, i nawet nie zdo­łała sobie uświa­do­mić, że po raz pierw­szy w życiu jakiś męż­czy­zna nie zro­bił tego, aby się na nią rzu­cić. Pozwo­liła się doty­kać i badać, niczym szma­ciana lalka; reago­wała jedy­nie wtedy, gdy lekarz muskał jej gorące piersi, wiel­kie, nabrzmiałe i obo­lałe od nagro­ma­dzo­nego w nich mleka. Potem pozwo­liła się ubrać w cie­plej­sze i czy­ste ubra­nia, nie pyta­jąc nawet, do kogo należą.

Gdy dok­tor wyszedł z nią na ulicę, pomy­ślała, że przy­naj­mniej już nie będzie jej tak zimno, gdy zostawi ją na tej samej ławeczce. Zdzi­wiła się, gdy prze­szli obok placu i poszli ścieżką pro­wa­dzącą aż do naj­oka­zal­szego domu w oko­licy.

W środku pano­wał mrok. Dokład­nie taki, jaki czuła w sobie. Reja ni­gdy wcze­śniej nie widziała ludzi tak bia­łych, choć w ich spoj­rze­niu było coś ponu­rego: bił z niego smu­tek. Posa­dzono ją w kuchni, ale nie pod­no­siła wzroku. Nie chciała patrzyć na ich twa­rze ani wymie­niać z nimi spoj­rzeń. Chciała być sama, na powrót w swo­jej chatce z badyli i błota, choćby miała tam umrzeć z zimna; chciała być sama tylko ze swoim smut­kiem; nie mogła znieść cudzych zmar­twień.

Płacz nowo­rodka dotarł naj­pierw do jej piersi świeżo upie­czo­nej matki, a dopiero potem do jej uszu. Ciało reago­wało tak za każ­dym razem, gdy jej dziecko pła­kało z głodu, nawet gdy była za daleko, by je usły­szeć. Ale prze­cież jej dziecko było nie­bie­skie, prawda? A może leka­rzowi udało się je ura­to­wać?

Piersi nabrzmie­wały coraz moc­niej. Potrze­bo­wała ulgi. Potrze­bo­wała dziecka.

– Dziecka bar­kuje – oznaj­miła, a że nikt z obec­nych w kuchni zda­wał się jej nie sły­szeć, odwa­żyła się powtó­rzyć gło­śniej: – Dziecka bar­kuje.

– Co mówi?

– Że dziecka bar­kuje.

– Ale co to zna­czy, że bar­kuje?

– Że bra­kuje jej dziecka – powie­dział lekarz, który wszedł z zawi­niąt­kiem i podał je kobie­cie. – Jest bar­dzo słabe. Może nie będzie dobrze jadło.

– To moje?

– Nie, ale też cię potrze­buje.

Potrze­bo­wali sie­bie nawza­jem.

Roz­pięła bluzkę, przy­sta­wiła dziecko do piersi, a ono prze­stało pła­kać. Gdy piersi zaczęły się powoli opróż­niać, Reja poczuła ulgę i przyj­rzała się dziecku: to nie był jej syn. Zorien­to­wała się od razu, bo odgłosy, jakie wyda­wało pod­czas pła­czu i kar­mie­nia, były cał­kiem inne. Tak samo jak jego zapach. Jed­nak efekt był podobny: pra­gnęła pochy­lić się ku niemu, by zato­pić nos w dołeczku na jego szyi, ale pomy­ślała, że pew­nie nikt jej na to nie pozwoli, bo koniec koń­ców o tym, że trzyma w ramio­nach cudze dziecko, dobit­nie świad­czył jego kolor. Jej syn z ciem­nego stał się wyraź­nie nie­bie­ski, nato­miast żywo czer­wona skóra tego dziecka powoli zaczęła bled­nąć.

Wszy­scy patrzyli na nią w mil­cze­niu. Po kuchni roz­cho­dził się jedy­nie odgłos ssa­nia.

Alberto Mora­les przy­snął, czu­wa­jąc przy umie­ra­ją­cej. Po kilku dniach wypeł­nio­nych jękami żony i nie­prze­rwa­nym pła­czem nowo­rodka pogo­dził się z myślą, że dźwięki te były dowo­dem na to, że oboje jesz­cze żyją. Obu­dziła go nie­zno­śna cisza: żona nie poję­ki­wała, a syn nie pła­kał. Zanie­po­ko­jony, nie odwa­żył się dotknąć mał­żonki i wybiegł w poszu­ki­wa­niu dziecka.

W kuchni natknął się na służbę i dok­tora Dorię, zebra­nych wokół – jak podej­rze­wał – ciała jego syna. Gdy go zauwa­żyli, roz­su­nęli się.

I wtedy zoba­czył swoje dziecko, przy­ssane do naj­ciem­niej­szej piersi, jaką kie­dy­kol­wiek widział.

– Zna­leź­li­śmy mamkę dla pań­skiego syna.

– Jest bar­dzo ciemna.

– Ale jej mleko jest białe, jak być powinno.

– To prawda. Czy z dziec­kiem wszystko w porządku?

– Z dziec­kiem wszystko w porządku. Było tylko głodne. Pro­szę spoj­rzeć.

– Dok­to­rze, kiedy się obu­dzi­łem, moja żona leżała cicho – powie­dział Mora­les.

I taki wła­śnie był koniec pani Mora­les.

Reję omi­nął pro­ces żałoby, czu­wa­nie, pogrzeb i lamenty. Dla niej pani ni­gdy nie ist­niała, a cza­sem, gdy dziecko dawało jej chwilę wytchnie­nia i przy­słu­chi­wała się pły­ną­cemu z gór wezwa­niu, zaczy­nała wie­rzyć, że ten chło­piec, nie­zro­dzony z jej ciała, został zro­dzony z ziemi. Zupeł­nie jak ona, dla któ­rej góry były jedy­nym wspo­mnie­niem.

Ogar­nęło ją coś znacz­nie sil­niej­szego niż instynkt macie­rzyń­ski, i w ciągu kolej­nych lat w jej świe­cie ist­niało tylko i wyłącz­nie to dziecko. Wyobra­żała sobie, że pod­trzy­muje je przy życiu dla ziemi, tej darem­nej matki, dla­tego nawet nie prze­szło jej przez myśl, by odsta­wić je od piersi, gdy wyrósł mu pierw­szy ząb, ani nawet gdy miało już pełne uzę­bie­nie. Mówiła tylko: „Dziecko, nie gryź”. Jej mleko było pokar­mem, nio­sło pocie­sze­nie i uko­je­nie. Gdy chło­piec pła­kał, dawała mu pierś; gdy był nadą­sany, hała­śliwy, przy­bity, smutny, wście­kły, zasmar­kany lub nie mógł zasnąć, dawała mu pierś.

Mały Guil­lermo Mora­les korzy­stał z piersi niani przez sześć lat. Wszy­scy uwa­żali, że skoro biedny chło­piec omal nie zmarł z głodu, nie można mu było niczego odma­wiać. Ale pew­nego dnia w odwie­dziny do nie­szczę­snego wdowca przy­były ciotki Benítez, które obu­rzyły się na widok uwie­szo­nego czar­nej piersi słu­żą­cej, będą­cego już nie­mal w szkol­nym wieku dziecka, i wymo­gły na panu Mora­lesie, aby raz na zawsze z tym skoń­czył.

– Z głodu prze­cież nie umrze – powie­działa jedna.

– Toż to skan­dal, Alberto, to obu­rza­jące – dodała druga.

Pod koniec wizyty dwie stare panny posta­no­wiły wyświad­czyć przy­sługę zakło­po­ta­nemu ojcu i zabrać Guil­lerma na jakiś czas do Mon­ter­rey, ponie­waż uwa­żały, że tylko w ten spo­sób chło­piec da sobie prze­mó­wić do roz­sądku i samo­dziel­nie zaśnie. Jak dotąd, zawsze w takich przy­pad­kach nia­nia Reja słu­żyła mu pier­sią.

Reja została z pustymi ramio­nami i pier­siami tak peł­nymi, że kapały z nich kro­ple mleka.

– I co my z tobą zro­bimy? – pytały ją inne słu­żące, zmę­czone ście­ra­niem pozo­sta­wia­nych przez nią stru­żek.

Nie wie­działa, co im odpo­wie­dzieć. Wie­działa tylko, że bar­ko­wało jej dziecka.

– Ech, Reja: jak masz już tak łazić, to lepiej tego nie mar­nuj.

I tak zaczęto przy­no­sić jej nie­do­ży­wione dzieci lub sie­roty, a także pod­sta­wiać szklane butelki do napeł­nie­nia, bo im czę­ściej kar­miła pier­sią, tym wię­cej mleka mogła zaofe­ro­wać. Póź­niej wdo­wiec Mora­les ponow­nie się oże­nił z nie­jaką Maríą, młod­szą sio­strą swo­jej zmar­łej mał­żonki, dzięki czemu nia­nia Reja dostała do wykar­mie­nia jesz­cze dwa­dzie­ścioro dwoje dzieci.

Choć w kolej­nych latach zawsze była widziana z jakimś dziec­kiem u piersi, ze szcze­gólną czu­ło­ścią wspo­mi­nała Guil­lerma Mora­lesa: pierw­sze dziecko, dla któ­rego była mamką, dziecko, które ura­to­wało ją od doj­mu­ją­cej samot­no­ści i dało jej życiu cel, mający przy­no­sić satys­fak­cję przez długi czas.

Oczy­wi­ście, kiedy Guil­lermo wró­cił, wciąż był dziec­kiem. Potem dorósł i zało­żył wła­sną rodzinę. Gdy odzie­dzi­czył hacjendę po śmierci ojca – który padł ofiarą niczego innego, jak upływu czasu – wraz z nią odzie­dzi­czył nia­nię Reję, która zajęła się wykar­mie­niem jego wła­snych dzieci, gdy te poja­wiły się na świe­cie.

Dziwna sprawa, ojciec żywił się z tej samej piersi co jego dzieci. Lecz gdy poja­wiła się alter­na­tywa – poszu­kać innej mamki, by Reja mogła odpo­cząć – jego żona wyraź­nie się temu sprze­ci­wiła: „Gdzie znaj­dziemy lep­sze mleko?”. Ni­gdzie. Wtedy Guil­lermo się pod­dał, choć sta­rał się zbyt wiele o tym nie myśleć, i uda­wał, że nie pamięta, jak wiele czasu sam spę­dził przy tej piersi.

Zmę­czony panu­ją­cym w cen­trum Lina­res zgieł­kiem, Guil­lermo pod­jął eks­tra­wa­gancką decy­zję i posta­no­wił opu­ścić rodzinną rezy­den­cję przy placu, aby prze­nieść się do hacjendy La Ami­stad, odda­lo­nej o kilo­metr od zabu­do­wań miej­skich. To tam zesta­rzała się Reja, a on zesta­rzał się razem z nią, by w końcu umrzeć z powodu jakiejś zakaź­nej cho­roby. I tak jak poprzed­nio, gdy Fran­ci­sco – jedyny syn pozo­stały przy życiu po epi­de­miach dyzen­te­rii i żół­tej gorączki – odzie­dzi­czył po nim hacjendę, wraz z nią dostał w spadku starą nia­nię Reję i jej bujany fotel.

Nia­nia już nie kar­miła córek Fran­ci­sca i jego żony Beatriz. Czas w końcu ją wysu­szył, a ona nawet nie była zdolna spa­mię­tać, ile oko­licz­nych dzieci prze­żyło dzięki jej obfi­to­ści. Nie pamię­tała też ostat­niej bia­łej kro­pli, która wypły­nęła po ści­śnię­ciu piersi, ani uci­sku, jaki poja­wiał się w nich jesz­cze przed usły­sze­niem pła­czu głod­nego dziecka.

Tam­tego poranka, w paź­dzier­niku 1910 roku, miesz­kańcy hacjendy obu­dzili się jak każ­dego innego dnia, gotowi do codzien­nych zajęć.

Pola otwo­rzyła oczy i nawet nie spoj­rzała w stronę łóżka swo­jej współ­lo­ka­torki. Po wielu deka­dach dzie­le­nia z nią pokoju wie­działa, że nia­nia Reja wycho­dzi i wraca bez­sze­lest­nie, nikogo nie uprze­dza­jąc. To była jej rutyna. W hacjen­dzie zaczął się już har­mi­der: parob­ko­wie przy­cho­dzili po narzę­dzia, by wyru­szyć na pola trzciny cukro­wej, a służba zaczęła wybu­dzać dom z noc­nego spo­czynku. Pola umyła się i ubrała. Poszła do kuchni, aby napić się kawy przed wyprawą do mia­steczka, gdzie w poło­żo­nej przy placu pie­karni miała kupić świeżo upie­czony chleb. Gdy skoń­czyła swoją kawę z mle­kiem, wzięła pie­nią­dze, zawsze zosta­wiane jej przez panią Beatriz w bla­sza­nej puszce w kuchni.

Zapo­wia­dał się sło­neczny dzień, ale i tak musiała okryć się chu­stą, bo o tej godzi­nie i o tej porze roku powie­trze po nocy na­dal było zimne. Wybrała naj­krót­szą drogę, jak każ­dego dnia, gdy uda­wała się do mia­steczka.

– Już pani wycho­dzi, Polu? – spy­tał Martín, ogrod­nik, jak to rów­nież miał każ­dego dnia w zwy­czaju.

– Tak, Martínie. Nie­długo wra­cam.

Pola lubiła tę rutynę. Lubiła codzienne spa­cery po chleb. W ten spo­sób pozna­wała naj­now­sze plo­teczki z Lina­res i przy­glą­dała się z oddali temu chło­pa­kowi, dziś już dziad­kowi, który tak bar­dzo podo­bał się jej za młodu. Szła w ryt­mie mia­ro­wego skrzy­pie­nia buja­nego fotela, na któ­rym sie­działa Reja. Lubiła cho­dzić wysa­dzaną ogrom­nymi drze­wami drogą, łączącą hacjendę z cen­trum mia­steczka.

Gdy nia­nia Reja jesz­cze się odzy­wała, opo­wie­działa jej, że to wdo­wiec Alberto Mora­les posa­dził te drzewa, gdy były led­wie gałąz­kami.

Po powro­cie zanie­sie sta­rej niani śnia­da­nie, jak zwy­kle.

Nia­nia Pola zatrzy­mała się nagle, pró­bu­jąc sobie coś przy­po­mnieć. A Reja? Jak każ­dego dnia, i dziś Pola prze­szła obok czar­nego fotela buja­nego. Już wiele lat temu prze­stała zaga­dy­wać do sta­ruszki, ale pod­trzy­my­wało ją na duchu to, że – tak jak stare drzewa – Reja zawsze tam była, i że być może miała pozo­stać tam już na zawsze.

„A dziś? Czy widzia­łam ją, prze­cho­dząc obok?”. Obró­ciła się.

– Cze­goś pani zapo­mniała, Polu?

– Martínie, czy widzia­łeś nia­nię Reję?

– A jak, sie­dzi w fotelu.

– Jesteś pewien?

– A niby gdzie mia­łaby być? – powie­dział Martín, sta­ra­jąc się nadą­żyć za szyb­kimi kro­kami niani Poli.

Gdy doszli na miej­sce, zauwa­żyli, że wcale jej tam nie ma, choć sam fotel się bujał. Zanie­po­ko­jeni, udali się do pokoju, który współ­dzie­liły nia­nie.

Tam też jej nie zna­leźli.

– Martínie, bie­gnij spy­tać parob­ków, czy widzieli nia­nię Reję. Poszu­kaj jej po dro­dze. A ja powia­do­mię panią Beatriz.

Beatriz nie zwy­kła budzić się tak wcze­śnie. Zaczy­nała swój dzień dopiero, gdy wie­działa, że wszystko, co potrzebne, jest już gotowe: chleb i kawa cze­kają na stole, ogrody są pod­le­wane, a czy­ste ubra­nia wła­śnie pra­so­wane. Lubiła roz­po­czy­nać poranki, przy­słu­chu­jąc się, jesz­cze w pół­śnie, jak mąż udaje się na ablu­cje, a potem roz­bu­dzała się i – cią­gle leżąc w pościeli – odma­wiała w spo­koju róża­niec.

Ale tam­tego dnia w domu rodziny Mora­les Cortés nie było ani ablu­cji, ani różańca, ani spo­koju.2. ECHA MIODU

2

Echa miodu

Uro­dzi­łem się pośród tej sterty otyn­ko­wa­nych i wyma­lo­wa­nych kamien­nych cegieł dawno temu, nie­ważne jak dawno. Ważne, że po wyj­ściu z łona matki pierw­sze, co poczu­łem, to leżące na jej łóżku czy­ste prze­ście­ra­dła, ponie­waż mia­łem szczę­ście uro­dzić się we wto­rek wie­czo­rem, a nie w ponie­dzia­łek. Kobiety w mojej rodzi­nie od nie­pa­mięt­nych cza­sów zmie­niały pościel we wtorki, jak wszy­scy porządni ludzie. W tam­ten wto­rek pościel pach­niała lawendą i słoń­cem. Czy to pamię­tam? Nie, ale mogę to sobie wyobra­zić. Przez te wszyst­kie lata gdy miesz­ka­łem z mamą, nie zauwa­ży­łem u niej żad­nych zmian w ruty­nie, przy­zwy­cza­je­niach czy spo­so­bie, w jaki należy robić rze­czy jak pan Bóg przy­ka­zał: we wtorki zmie­niano lnianą pościel, wypraną i wybie­loną poprzed­niego dnia, a następ­nie skro­pioną wodą lawen­dową, wywie­szoną na słońcu, a na koniec wypra­so­waną.

Tak było w każdy wto­rek jej życia, z jed­nym bole­snym wyjąt­kiem, ale ten dopiero miał nadejść.

Mógł to być dzień moich naro­dzin, ale ja aku­rat uro­dzi­łem się we wto­rek jak każdy inny, dla­tego wiem, czym pach­niały prze­ście­ra­dła tam­tej nocy i jakie odczu­cia wywo­ły­wały w kon­tak­cie ze skórą.

Choć tego nie pamię­tam, w dniu moich naro­dzin dom roz­ta­czał zwy­kłą woń. Jego poro­wate cegły wchło­nęły niczym gąbka przy­jemne zapa­chy trzech poko­leń pra­co­wi­tych męż­czyzn oraz lubią­cych porzą­dek kobiet, skru­pu­lat­nie dobie­ra­ją­cych olejki i mydła; prze­sią­kły aro­ma­tem rodzin­nych prze­pi­sów i ubrań goto­wa­nych w bia­łym mydle. W powie­trzu zawsze uno­siła się woń robio­nych przez bab­cię mleczno-orze­cho­wych cukier­ków, jej prze­two­rów i dże­mów, tymianku i komosy, rosną­cych w ogro­do­wych donicz­kach, a potem jesz­cze poma­rań­czy, ich kwia­tów i miodu.

W zaka­mar­kach domu kryły się rów­nież śmiech i odgłosy – ówcze­snych i prze­szłych – dzie­cię­cych zabaw, poła­ja­nek i trza­ska­nia drzwiami. Sta­wia­łem stopy na tej samej moza­ice z gliny, po któ­rej w dzie­ciń­stwie naj­pierw cho­dził boso mój dzia­dek i jego dwa­dzie­ścioro dwoje rodzeń­stwa, a póź­niej mój tata. Mozaika ta zdra­dzała wszel­kie nocne psoty, ponie­waż jej nie­ubła­gane _klak_ alar­mo­wało matkę o kno­wa­niach potom­stwa. Belki trzesz­czały bez wyraź­nej przy­czyny, drzwi skrzy­piały, a okien­nice ude­rzały ryt­micz­nie w ścianę nawet przy bez­wietrz­nej pogo­dzie. Na zewnątrz brzę­czały psz­czoły, a cykady osa­czały nas swoją sza­leń­czą pie­śnią we wszyst­kie let­nie wie­czory, tuż przed zmro­kiem, gdy prze­ży­wa­łem jesz­cze ostat­nie przy­gody danego dnia. O zacho­dzie słońca naj­pierw zaczy­nała jedna, a potem w ślad za nią szły pozo­stałe, aż w końcu wszyst­kie rap­tow­nie cichły, zapewne prze­ra­żone nie­uchron­nym nadej­ściem nocy.

Dom, w któ­rym się uro­dzi­łem, żył. Gdy cza­sem w samym środku zimy wydzie­lał zapach kwia­tów poma­rań­czy lub w nocy roz­brzmie­wały bez­pań­skie śmie­chy, nikt się nie bał: było to czę­ścią jego natury, jego istoty. Tata mówił mi, że w tym domu nie ma duchów: „Sły­szysz jedy­nie prze­cho­wy­wane przez niego echa, aby­śmy pamię­tali o tych, któ­rzy kie­dyś tu miesz­kali”. Rozu­mia­łem to dosko­nale. Wyobra­ża­łem sobie dwa­dzie­ścioro dwoje rodzeń­stwa mojego dziadka i har­mi­der, jaki musiał wtedy pano­wać, więc uwa­ża­łem za cał­kiem logiczne, że nawet po wielu latach można było usły­szeć echa tych śmie­chów roz­cho­dzące się po nie­któ­rych kątach.

I tak jak podej­rze­wam, że w ciągu spę­dzo­nych tam lat ja rów­nież pozo­sta­wi­łem swoje wła­sne echa – wszak nie bez powodu mama mówiła mi: „Ucisz się już, dziecko, nada­jesz jak kata­rynka” – tak i we mnie pobrzmie­wają echa tego domu. Noszę je w sobie do dziś. Jestem pewien, że prze­cho­wuję w tkan­kach nie tylko mamę i tatę, ale także lawendę, kwiaty poma­rań­czy, mamine prze­ście­ra­dła, ostrożne kroki babci, pra­żone orze­chy, _klak_ zdra­dziec­kiej mozaiki, kar­me­li­zo­wany cukier, kaj­mak, sza­lone cykady, zapa­chy sta­rego drewna i tera­koty. Skła­dam się też z zie­lo­nych, słod­kich czy zgni­łych poma­rań­czy; z miodu z ich kwia­tów oraz z mleczka psz­cze­lego. Skła­dam się ze wszyst­kiego, z czym w tam­tych cza­sach zetknęły się moje zmy­sły i ta część mózgu, w któ­rej prze­cho­wuję wspo­mnie­nia.

Dziś, gdy­bym tylko mógł tam poje­chać, zoba­czyć dom i poczuć go na nowo, zro­bił­bym to.

Ale jestem stary. Dzieci, które mi pozo­stały – a teraz nawet i wnuki – podej­mują za mnie decy­zje. Już od wielu lat nie pozwa­lają mi pro­wa­dzić samo­chodu czy wypeł­niać cze­ków. Mówią do mnie tak, jak gdy­bym ich nie sły­szał albo nie rozu­miał. Muszę przy­znać, że ow­szem, sły­szę je, ale ich nie słu­cham. Chyba nie mam na to ochoty. Przy­znaję, że moje oczy nie dzia­łają już tak dobrze jak kie­dyś, że trzęsą mi się ręce, męczą mi się nogi, a cier­pli­wość wyczer­puje się, gdy odwie­dzają mnie pra­wnuki, bo choć jestem stary, to nie nie­do­łężny. Wiem, jaki jest dziś dzień, wiem też, że obec­nie wszystko jest kosz­mar­nie dro­gie: nie podoba mi się to, ale mam tego świa­do­mość.

Wiem dosko­nale, ile będzie mnie kosz­to­wać ta podróż.

Nie jest też tak, że ze sta­ro­ści mówię do sie­bie, czy widzę rze­czy, któ­rych nie ma. Jesz­cze nie. Potra­fię roz­róż­nić wspo­mnie­nia od rze­czywistości, choć coraz bar­dziej pocią­gają mnie wła­śnie te pierw­sze, a nie ta druga. W zaci­szu swo­jego umy­słu ana­li­zuję, kto co powie­dział, kto się z kim oże­nił, co zda­rzyło się wcze­śniej, a co póź­niej. Na nowo prze­ży­wam to cudowne uczu­cie, jakie towa­rzy­szyło mi, gdy kry­łem się wysoko w gałę­ziach drzewa orze­cho­wego, wycią­ga­łem rękę, zry­wa­łem orzech i roz­łu­py­wa­łem go naj­lep­szym dziad­kiem do orze­chów, jakim kie­dy­kol­wiek dys­po­no­wa­łem: wła­snymi zębami. Sły­szę i czuję zapach oraz fak­turę rze­czy, które były i są czę­ścią mnie, które kieł­kują od środka. Gdy ktoś obiera poma­rań­czę i dociera do mnie jej aro­mat, umysł prze­nosi mnie do mami­nej kuchni albo do tato­wego sadu. Kupne opa­ko­wa­nia kaj­maku przy­po­mi­nają mi o nie­stru­dzo­nych rękach babci, która spę­dzała dłu­gie godziny, mie­sza­jąc mleko z cukrem nad pale­ni­skiem, tak by zbrą­zo­wiało, ale się nie przy­pa­liło.

Odgłosy cykad i psz­czół, obec­nie tak rzadko spo­ty­kane w mie­ście, prze­no­szą mnie do cza­sów dzie­ciń­stwa, choć nie mogę już bie­gać. Cią­gle tro­pię zapach lawendy i wyczu­wam go, nawet jeśli wiem, że nie jest praw­dziwy. Nocami, gdy zamy­kam oczy, sły­szę _klak_ mozaiki, trzesz­cze­nie belek i stu­kot okien­nic, choć w moim miej­skim domu nie ma oblu­zo­wa­nych pły­tek, belek czy okien­nic. Czuję się jak w domu, ale w tym, który opu­ści­łem w dzie­ciń­stwie. Tym, który opu­ści­łem zbyt wcze­śnie. Nie czuję się sam, i jestem z tego rad.3. PUSTY FOTEL

3

Pusty fotel

Beatriz Cortés de Mora­les miała zapa­mię­tać ten paź­dzier­ni­kowy pora­nek 1910 roku do końca życia.

Upo­rczywe puka­nie do drzwi kazało jej myśleć, że pew­nie na któ­rymś z pól trzciny cukro­wej wybuchł pożar, dla­tego opu­ściła cie­płe łóżko i poszła otwo­rzyć. Na progu stała zapła­kana Pola: Reja znik­nęła. Nie leży przy­pad­kiem w łóżku? Nie. A może jest w fotelu? Też nie. Gdzie jesz­cze sta­ruszka mogła się podzie­wać?

Pew­nie leży mar­twa, porzu­cona w jakichś krza­kach.

Beatriz znała nia­nię Reję od zawsze, ponie­waż Mora­le­so­wie i Cortésowie byli sąsia­dami i czę­sto wza­jem­nie się odwie­dzali. I choć z przy­szłym mężem znała się przez całe swoje życie, zako­chała się w nim, gdy miała szes­na­ście lat, a Fran­ci­sco Mora­les wła­śnie skoń­czył inży­nie­rię lądową na Uni­wer­sy­te­cie Nôtre Dame i zapro­sił ją do roman­tycz­nego tańca pod­czas zabawy z oka­zji Wiel­kiej Soboty.

Odkąd zmarł jej teść, a Fran­ci­sco odzie­dzi­czył po nim mają­tek, Beatriz dzie­liła z mężem wszyst­kie obo­wiązki, w tym opiekę nad sta­ruszką, która wła­śnie prze­pa­dła.

Mora­le­so­wie zmo­bi­li­zo­wali pra­cow­ni­ków hacjendy: jedni mieli popy­tać o nią w mia­steczku, inni wyru­szyć w chasz­cze na poszu­ki­wa­nia.

– A jeśli porwał ją niedź­wiedź?

– Zna­leź­li­by­śmy jakieś ślady.

– Dokąd mia­łaby pójść, skoro od prze­szło trzy­dzie­stu lat nie rusza się z miej­sca?

Na to pyta­nie nie było odpo­wie­dzi. Musieli ją odna­leźć, żywą lub mar­twą. Pod­czas gdy Fran­ci­sco koor­dy­no­wał poszu­ki­wa­nia konne, Beatriz usia­dła na pustym fotelu niani, który zaskrzy­piał pod jej cię­ża­rem. Myślała, że to będzie naj­lep­sze miej­sce do ocze­ki­wa­nia na wie­ści, ale prędko popro­siła praczkę Lupitę, by przy­nio­sła jej krze­sło. Nie­ważne, jak bar­dzo się sta­rała, nie potra­fiła ujarz­mić nie­przy­sto­so­wa­nego do jej kształ­tów mebla.

Spę­dziła dłu­żące się godziny na wła­snym krze­śle, obok fotela niani, który bujał się sam z sie­bie, już to przy podmu­chach scho­dzą­cego z gór wia­tru, już to ze zwy­kłego przy­zwy­cza­je­nia. Mati, kucharka, przy­nio­sła jej śnia­da­nie, ale Beatriz nie miała ape­tytu. Mogła tylko patrzeć w dal. Wypa­try­wać jakie­goś ruchu. Cze­goś, co zakłó­ci­łoby mono­tonny obraz pól lub nie­okieł­znane i dzie­wi­cze piękno wzgórz.

Stam­tąd roz­cią­gał się piękny widok na góry i pola trzciny cukro­wej. Beatriz ni­gdy nie podzi­wiała go z tej per­spek­tywy i teraz już rozu­miała zachwyt, jaki to miej­sce budziło w niani. Ale po co mia­łaby wpa­try­wać się nie­ustan­nie w bez­kre­sne i nie­ru­chome wzgó­rza? Po co mia­łaby wiecz­nie obser­wo­wać tę samą ubitą ścieżkę, wplą­taną w zbo­cza gór? Wresz­cie czemu tak upar­cie przy­glą­dała się z zamknię­tymi oczami? Na co cze­kała?

Beatriz, która była kobietą prak­tyczną, doszła do wnio­sku, że nia­nia raczej nie odnaj­dzie się żywa. Dla­tego w całym swoim prag­ma­ty­zmie zaczęła snuć kon­kretne plany co do czu­wa­nia przy zwło­kach uko­cha­nej niani: owiną ją bia­łym lnia­nym prze­ście­ra­dłem i złożą w trum­nie z ele­ganc­kiego drewna, po którą zdą­żyła już posłać. Mszę odprawi ojciec Pedro, a na pogrzeb naj­bar­dziej dłu­go­wiecz­nej kobiety w regio­nie zosta­nie zapro­szone całe mia­steczko.

Oczy­wi­ście bez ciała nie było mowy o czu­wa­niu. A czy można odpra­wić mszę żałobną bez zmar­łego?

Jeśli cho­dzi o bujany fotel, nie mogła się zde­cy­do­wać, co powinna z nim zro­bić. Spa­lić, czy zmie­lić na tro­ciny i roz­sy­pać w przy­do­mo­wym ogro­dzie albo umie­ścić te tro­ciny w trum­nie, przy nie­boszczce. Mogli też po pro­stu zosta­wić go tam, gdzie zwy­kle, na pamiątkę po ciele, które zaj­mo­wało go przez tak długi czas.

Byłoby świę­to­kradz­twem, gdyby z prze­dłu­że­nia jeste­stwa niani stał się na powrót przed­mio­tem czy­je­goś użytku. To nie ule­gało wąt­pli­wo­ści.

Przyj­rzała się uważ­nie sta­remu fote­lowi; ni­gdy wcze­śniej nie widziała, żeby był pusty. Ni­gdy go nie napra­wiano ani nie zro­biono niczego, by utrzy­mać go w dobrym sta­nie, a mimo to miał się cał­kiem nie­źle. Nieco skrzy­piał przy buja­niu, ale zda­wał się być odporny na czas i warunki pogo­dowe, zupeł­nie jak jego wła­ści­cielka. Sym­bioza mię­dzy fote­lem a jego posia­daczką była fak­tem, a Beatriz przy­pusz­czała, że dopóki Reja będzie żywa, dopóty mebel się nie znisz­czy.

Nagle zauwa­żyła z nie­po­ko­jem, że ktoś bie­gnie ścieżką, wyzna­czoną wśród rosną­cego na wzgó­rzach sito­wia.

– Co się stało, Martínie? Zna­leźli ją?

– Tak, pro­szę pani. Pan Fran­ci­sco posłał mnie po wóz.

Beatriz patrzyła, jak Martín oddala się w pośpie­chu w poszu­ki­wa­niu trans­portu. „Zna­leźli ciało”, pomy­ślała i na prze­kór swo­jemu prak­tycz­nemu umy­słowi poczuła silny smu­tek. Choć nia­nia Reja była nie­spo­ty­ka­nie stara i można się było spo­dzie­wać, że wkrótce umrze, wola­łaby, żeby stało się to w innych oko­licz­no­ściach: by ode­szła spo­koj­nie, we wła­snym łóżku lub buja­jąc się w fotelu. Nie w ten spo­sób, być może zaata­ko­wana przez jakieś zwie­rzę, sama i na pewno prze­ra­żona, pozo­sta­wiona na pastwę żywio­łów na ścieżce krę­cą­cej się pośród wzgórz.

Taki kawał życia, a potem taki koniec.

Otrzą­snęła się ze smutku: przed przy­by­ciem ciała było tyle do zro­bie­nia.

Gdy męż­czyźni przy­je­chali zała­do­wa­nym wozem, stało się jasne, że wszyst­kie plany i przy­go­to­wa­nia były zbędne: wbrew wszel­kim prze­wi­dy­wa­niom nia­nia wró­ciła żywa.4. W CIENIU ANACAHUITY

4

W cie­niu ana­ca­hu­ity

Fran­ci­sco opo­wia­dał póź­niej, że odna­leźli ją parob­ko­wie, jakieś pół­to­rej mili od domu. Wró­cili po niego, skon­ster­no­wani, bo gdy w końcu zlo­ka­li­zo­wali sta­ruszkę, ta nie odpo­wia­dała na ich pyta­nia i nie chciała ruszyć się z miej­sca. Wtedy Fran­ci­sco posłał po wóz, a następ­nie oso­bi­ście udał się tam, gdzie znaj­do­wała się nia­nia Reja. Sie­działa na kamie­niu z zamknię­tymi oczami, buja­jąc się w cie­niu ana­ca­hu­ity. W ramio­nach trzy­mała dwa zawi­niątka: jedno oku­tane w jej far­tuch, a dru­gie w chu­stę. Męż­czy­zna pod­szedł ostroż­nie, by jej nie prze­stra­szyć.

– Nia­niu Rejo, tu Fran­ci­sco – odwa­żył się powie­dzieć, gdy otwo­rzyła oczy. – Co robisz tak daleko od domu? – spy­tał, nie ocze­ku­jąc odpo­wie­dzi od sta­ruszki, która zamil­kła już wiele lat wcze­śniej.

– Poszłam go odszu­kać – odparła cicho, gło­sem zachryp­nię­tym od sta­ro­ści i dłu­giego mil­cze­nia.

– Kogo?

– Pła­czące dziecko.

– Tu nie ma żad­nych dzieci, nia­niu – odrzekł. – Już nie.

W odpo­wie­dzi Reja wska­zała na zawi­niątka.

– Co tam jest? – Fran­ci­sco wziął pierw­sze, owi­nięte w far­tuch. Gdy je odwi­nął, prze­stra­szył się i wypu­ścił z rąk. W środku znaj­do­wało się gniazdo psz­czół. – Po co to wzię­łaś, nia­niu? Użą­dliły cię?

Po zde­rze­niu z zie­mią nie­liczne psz­czoły znaj­du­jące się w środku gniazda wyle­ciały roz­złosz­czone w poszu­ki­wa­niu win­nych. Nie­któ­rzy parob­ko­wie roz­bie­gli się, ści­gani przez owady, lecz te po kilku metrach prze­rwały zgod­nie swój wście­kły pościg i zawró­ciły, jak gdyby ktoś wezwał je do domu. Zawi­niątko, które nia­nia Reja wciąż trzy­mała w ramio­nach, poru­szyło się w chu­ście. Fran­ci­sco i kilku robot­ni­ków, któ­rzy oparli się poku­sie ucieczki po pierw­szym ataku roz­ju­szo­nych psz­czół, wpa­dli w osłu­pie­nie. Tym więk­sze, że sta­ruszka przy­tu­liła do sie­bie tobo­łek i zaczęła go koły­sać, jak gdyby cho­dziło o dziecko.

– Co tam jesz­cze masz, nia­niu?

Wtedy zawi­niątko wybu­chło pła­czem i zaczęło się gwał­tow­nie poru­szać.

– Jest głodne, to dziecko – powie­działa nia­nia Reja, nie prze­sta­jąc się bujać.

– Mogę je zoba­czyć?

Gdy Fran­ci­sco odwi­nął chu­stę, męż­czyźni w końcu zoba­czyli, co nia­nia trzy­mała w ramio­nach: było to nie­mowlę.

Cof­nęli się z prze­ra­że­nia. Nie­któ­rzy wyko­nali znak krzyża.6. SKRZYDŁA, KTÓRE GO OTULAJĄ

6

Skrzy­dła, które go otu­lają

Poja­wie­nie się Simo­no­pia nazna­czyło nas na zawsze i sta­no­wiło punkt zwrotny w histo­rii naszej rodziny. Póź­niej miało też decy­do­wać o życiu lub śmierci, choć to zro­zu­mie­li­śmy dopiero z per­spek­tywy czasu.

Tato do końca życia wyrzu­cał sobie swoją reak­cję na jego widok.

Przy­pusz­czam, że nie­za­leż­nie od oby­cia w świe­cie, wykształ­ce­nia i inte­li­gen­cji, ni­gdy nie prze­stał cał­ko­wi­cie wie­rzyć w prze­sądy krą­żące po mia­steczku, które sąsia­do­wało prze­cież z wio­ską cza­row­nic. Zapewne wytrą­ciły go też z rów­no­wagi wszyst­kie pozo­stałe wyda­rze­nia tam­tego dnia: pusty fotel, znik­nię­cie niani, prze­świad­cze­nie o jej śmierci, coraz sze­rzej zakro­jone poszu­ki­wa­nia wśród ota­cza­ją­cych hacjendę krze­wów; potem odna­le­zie­nie sta­ruszki, jej słowa, wojow­ni­czy rój wyla­tu­jący ze skry­wa­nego w zawi­niątku gniazda; na koniec nowo­ro­dek o znie­kształ­co­nej twa­rzy, otu­lony chu­stą niani i żywą pie­rzynką z psz­czół.

Jeśli cho­dzi o pierw­sze wra­że­nie, zawsze tak istotne, to Simo­no­pio – jak nazwano go pod naci­skiem niani i mimo sprze­ci­wów ze strony moich rodzi­ców i księ­dza – nie wywarł naj­lep­szego z moż­li­wych. Wie­śniacy pro­sili chle­bo­dawcę, by porzu­cił to mon­strum przy dro­dze, pod ana­ca­hu­itą.

– Ażby się wola Boża wypeł­niła, _patrón_¹, bo to pomiot dia­bel­ski – nale­gał Anselmo Espi­ri­cu­eta.

W tam­tej chwili mój tata już otrzą­snął się z pierw­szego wra­że­nia. Pod­jął wysi­łek godny czło­wieka świa­to­wego, oby­tego, wykształ­co­nego i inte­li­gent­nego, i zapo­mniał o prze­są­dach, sku­pia­jąc się na roz­wią­za­niu zagadki.

– To nie­do­rzeczne, Espi­ri­cu­eto. Tutaj nie wie­rzymy w takie rze­czy – powie­dział, a następ­nie znów zaczął deli­kat­nie pod­py­ty­wać nia­nię.

Z nie­wielu wypo­wie­dzia­nych przez nią słów Fran­ci­sco dowie­dział się, gdzie i w jakich oko­licz­no­ściach zna­la­zła nie­mowlę. Ni­gdy jed­nak nie udało mu się zro­zu­mieć, jak to się stało, że sta­ruszka wyru­szyła w góry i doszła aż do mostu, pod któ­rym leżało dziecko. „Usły­sza­łam je”, mówiła tylko; „usły­sza­łam je”. Wszy­scy, zarówno ci prze­sądni, jak i wykształ­ceni, wie­dzieli, że z odle­gło­ści kilku kilo­me­trów nie da się usły­szeć deli­kat­nego kwi­le­nia dziecka porzu­co­nego pod mostem.

To była wielka zagadka, tym więk­sza że don Teo­do­sio i młoda praczka Lupita zaprze­czyli, by widzieli je, prze­cho­dząc tam­tędy nieco wcze­śniej. I miała pozo­stać nie­roz­wią­zana. Jak to moż­liwe, że sta­ruszka usły­szała płacz? Nie było na to żad­nej odpo­wie­dzi. A przy­naj­mniej żad­nej wia­ry­god­nej.

– Prze­cież ja nawet nie sły­szę żony, jak mówi do mnie przy obie­dzie – mówił paro­bek Leoca­dio każ­demu, kto chciał go słu­chać.

Było jed­nak coś, czemu nie dało się zaprze­czyć: nie­ru­choma sta­ruszka z drewna opu­ściła swój nie­wielki świat, aby udać się na ratu­nek nie­szczę­snemu dziecku, i zdo­łała prze­trans­por­to­wać je wraz z gniaz­dem i jego skrzy­dla­tymi towa­rzysz­kami. Kiedy tata pró­bo­wał odgo­nić wszyst­kie psz­czoły pokry­wa­jące ciałko nowo­rodka, Reja mu na to nie pozwo­liła.

– Zostaw je, dziecko – powie­działa, ponow­nie otu­la­jąc maluszka.

– Ale nia­niu, one go użą­dlą.

– Już dawno by to zro­biły.

Poiry­to­wany, roz­ka­zał męż­czy­znom, by wnie­śli na wóz nia­nię Reję, która kur­czowo trzy­mała swój paku­nek w oba­wie, że parob­ko­wie jej go wyrwą i speł­nią groźbę ponow­nego porzu­ce­nia dziecka.

– Jest mój.

– Jest twój, nia­niu – zapew­nił tata – i poje­dzie z nami.

– I gniazdo też.

Tata oso­bi­ście, nie­chęt­nie acz bar­dzo ostroż­nie, przy­krył je far­tu­chem, by następ­nie wnieść je na wóz. I dopiero wtedy ruszyli z powro­tem do domu i do pustego buja­nego fotela.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

Hiszp. sze­fie (wszyst­kie przy­pisy pocho­dzą od tłu­maczki).

2.

Hiszp. tak, sze­fie.

3.

Venu­stiano Car­ranza (1859–1920) był pre­zy­den­tem Mek­syku w latach 1917–1920 i jedną z klu­czo­wych postaci rewo­lu­cji mek­sy­kań­skiej. Dopro­wa­dził do uchwa­le­nia kon­sty­tu­cji z 1917 roku, ini­cju­ją­cej wiele reform spo­łecz­nych, w tym reformę rolną i usta­no­wie­nie praw pra­cow­ni­czych, a także uzna­ją­cej pry­mat pań­stwa nad Kościo­łem kato­lic­kim. Jego rządy spo­tkały się z silną opo­zy­cją, zarówno ze strony kon­ser­wa­tyw­nych posia­da­czy ziem­skich, jak i bojó­wek chłop­skich pod przy­wódz­twem Emi­liana Zapaty czy Pan­cha Villi.