Córka cieni. Część 2. Obce matki - ebook

1

Gratuluję. Ukończył pan z powodzeniem ostatni rok studiów, pisząc interesującą pracę dyplomową. Poruszył pan temat wzbudzający niemałe emocje wśród Polaków. Jeszcze raz gratuluję – powiedział profesor.

Oszołomiony i wciąż jeszcze spięty Adam uścisnął kilka wyciągniętych ku niemu dłoni, po czym cicho zamknął za sobą drzwi, za którymi natychmiast otoczył go oczekujący z niecierpliwością tłumek przyjaciół. Adam rozejrzał się dyskretnie, ale nie dostrzegł osoby, na której najbardziej mu zależało.

– Nie gap się, mówże wreszcie! – niecierpliwiła się Olga, szarpiąc go za rękaw czarnej marynarki.

Wyciągnął w górę pięć palców i uśmiechnął się szeroko. Wtedy dopiero podeszli rodzice, stojący dotąd pod ścianą.

– No, synu, jesteśmy dumni. Bardzo dumni! – powiedział ojciec uścisnąwszy go serdecznie. – Pozwolisz nam nacieszyć się tobą? Zarezerwowaliśmy stolik w restauracji – dodał.

Adam zawahał się. Miał wprawdzie inne plany, ale nie wypadało w takim dniu odmówić rodzicom.

– Jasne, idziemy – zgodził się.

Krótkim gestem pożegnał kolegów i ruszył z rodzicami do wyjścia. Ulica była zalana słońcem. Zdjął marynarkę i zawinął rękawy białej koszuli.

– Ale upał. Rok temu już wędrowałem po Bieszczadach – westchnął.

Wróciły wspomnienia. To tam, w samym środku bieszczadzkiego lasu trafił na samotną chatę, w której odnalazł dziennik Magdaleny. Czytając go przeżywał wraz z autorką wszystkie radości i tragedie mieszkańców leśnej chaty. Magdalena urwała wspomnienia w połowie zdania i w tym miejscu, jak na rozstaju leśnych ścieżek, pozostawiła Adama.

– No cóż, nie cieszysz się, Adasiu? – przerwała wspomnienia matka. – Skończyłeś studia, obroniłeś dyplom, a idziesz z kwaśną miną, jakbyś zupełnie nie był z tego zadowolony.

– Martwi się, że będzie musiał pójść do pracy. Beztroskie życie studenta masz już za sobą, synu – rzekł ojciec i śmiejąc się poklepał go po ramieniu.

Weszli do restauracji. Adam poczuł przyjemny chłód. Okna były zasłonięte ciężkimi kotarami, panował półmrok klimatycznie podświetlony żółtymi lampkami. W tle sączył się jakiś blues. W środku było prawie pusto. Nieliczni goście, siedzący przeważnie parami, rozmawiali ze sobą półgłosem. Stolik w kącie zajmowała samotna kobieta, popijająca przez długą rurkę zielonkawy napój. Na widok wchodzących odwróciła głowę w ich kierunku i wbiła wzrok w Adama. Miała przenikliwe, świdrujące spojrzenie.

– Magdalena? – szepnął zduszonym głosem Adam i zatrzymał się, nie mogąc oderwać od niej wzroku.

– Przejdź synu dalej, cóż tak stoisz? – zniecierpliwił się ojciec i pociągnął go lekko za rękę. Adam szedł jak automat, nie mogąc otrząsnąć się z wrażenia, którego doznał przed chwilą. Usiedli przy czteroosobowym stoliku znajdującym się pod ścianą. Kelner zjawił się szybko i ojciec zamówił dania wybrane z karty.

– Widzę, że coś cię trapi – powiedziała matka przyglądając się Adamowi z troską.

– Nie, mamo. Wszystko jest w porządku. Żałuję tylko, że nie zakończyłem tej pracy tak, jak planowałem. – Mówiąc to obejrzał się dyskretnie, ale miejsce w kącie było puste.

– Ależ zrobiłeś bardzo interesujące badania! Przypomnij sobie, ile wysiłku kosztowało cię odszukanie tych wszystkich ludzi, z którymi przeprowadziłeś świetne wywiady – zaoponował ojciec i skosztował przyniesionego właśnie wina. – Twoje zdrowie, synu! Za dalszą pomyślność! – Wzniósł kielich do góry i uśmiechnął się szeroko.

Adam upił łyk wina i już otworzył usta, by coś powiedzieć, ale zrezygnował. Będzie udawał, że wszystko jest dobrze. Rodzice nie muszą wiedzieć o jego rozterkach. W porządku. Dzisiaj będzie świętował.

Po obiedzie przeszli się jeszcze po Starówce, zjedli po wielkiej porcji lodów i wrócili do domu. Od wspólnej kawy Adam wymówił się zmęczeniem i umknął do swojego pokoju. Od kilku miesięcy nie sięgał po dziennik Magdaleny, leżący na dnie szuflady, teraz jednak nie potrafił się temu oprzeć. Coś znacznie silniejszego od jego własnej woli kazało mu to zrobić. Gorączkowo przerzucał strony. Zatrzymał się na fragmencie, w którym Magdalena zwraca się do córki:

– Juliano – mówiłam – są pewne rzeczy, które musisz wiedzieć zawsze, nawet jeśli ktoś obudzi cię w środku nocy i o to zapyta. Nazywasz się Juliana Dors, twoja matka to Magdalena, a ojciec Piotr. Piotr Dors. Nazwisko panieńskie twojej matki – Brzeska. Magdalena Brzeska-Dors. Urodziłaś się…

Poszukał wzrokiem drugiej informacji:

– Urodziłaś się w Bieszczadach, w lesie. Dzieci zwykle nie rodzą się w lasach, ale tobie się zdarzyło – powiedziałam i uświadomiłam sobie, że Juliana jest góralką. Bieszczadzką góralką. – Twoja babcia i dziadek mieszkają w Konstancinie i tam musisz ich szukać.

Adam zamknął gruby, sfatygowany zeszyt i zadumał się. To Juliana była przyczyną jego niezadowolenia z obrony pracy dyplomowej. Przez nią też utracił kontakt z Toffi. Wszystko miało wyglądać zupełnie inaczej. Ostatni raz widział Toffi w pubie. Pili razem piwo i żartowali. I mimo że to ona robiła wszystko, by zajął się poszukiwaniem Juliany, tego wieczoru nie chciała o tym rozmawiać. Kiedy rozstawali się pod jej drzwiami, rozochocony piwem i jej nastrojem zaproponował:

– Toffi, chodźmy do ciebie. Ten wieczór nie może skończyć się w ten sposób.

– A w jaki? – zapytała przekrzywiając kokieteryjnie głowę i patrząc na niego z uśmiechem.

– Dobrze wiesz – szepnął przygarniając ją mocno do siebie. Odepchnęła go. W oczach miała iskry nie wróżące niczego dobrego.

– Adam – syknęła. – Nie spotykam się z tobą w tym celu, rozumiesz?

– Nie wygłupiaj się. To, że będziemy wspólnie poszukiwać Juliany, nie przeszkadza przecież…

– Mylisz się. Nie interesujesz mnie jako obiekt miłości. Nie po to… – Zamilkła nagle, jakby powiedziała za dużo. – Idź już – dokończyła i odwróciła się do drzwi, przy których zaczęła manipulować kluczem.

– Wiesz co? Sama sobie szukaj tej cholernej Juliany!

Jego męska duma została urażona i teraz dawał temu wyraz podniesionym głosem.

– W porządku – odparła tym samym tonem i zniknęła w ciemnej klatce schodowej.

Wiedział dobrze, że bez niej nie zdąży odnaleźć Juliany lub kogokolwiek, kto znałby jej losy, w przypadku, gdyby nie zastał jej przy życiu. Nie napisze jej wspomnień, które miały stanowić ostatnią część jego pracy dyplomowej. Zdecydował się na wywiady z ludźmi, którzy podczas wojny zetknęli się z banderowcami i przeżyli. Właśnie dlatego praca, mimo wysokiej oceny, nie przyniosła mu satysfakcji. Poza tym kojarzyła się z utratą kontaktu z Toffi, o której nie mógł zapomnieć. Fascynowała go, tęsknił za nią i wciąż o niej myślał. Dzisiaj nie miał już wątpliwości. Był zakochany po uszy.

W głębi duszy czuł beznadziejną pustkę. Przerzucał z ręki do ręki dawno przeczytany dziennik i nie bardzo wiedział, co powinien z nim zrobić. Porzucił zamiar szukania Juliany i w pożółkłym zeszycie nie potrafił odnaleźć dawnej elektryzującej magii, która przez pewien czas dominowała nad jego własnym życiem, aż do dzisiaj, kiedy ujrzał kobietę o twarzy Magdaleny ze starego portretu. Najrozsądniej byłoby zwrócić dziennik duchom snującym się po leśnej chacie, jednak na samą myśl o tym przeszył go dreszcz. Nie miał ochoty wracać do miejsca wypełnionego aurą umarłych i kukłami o pustym wyrazie szmacianych twarzy. Zapakował dziennik w papierową torbę i sam jeszcze nie bardzo wiedząc, dlaczego to robi, wyszedł na ulicę.

Po gorącym dniu wieczór był duszny i parny, jakby zbierało się na burzę. Na przystanku wskoczył do nadjeżdżającego tramwaju, usiadł na jednym z wolnych miejsc i zagapił się w okno. Kiedy wysiadł, przez chwilę próbował obrać właściwą drogę. W miarę zbliżania się do szarego budynku, w którym mieszkała Toffi, serce coraz wyżej podchodziło mu do gardła. Być może odprawi go z kwitkiem, nie będzie chciała z nim rozmawiać. Niepewnie nacisnął guzik domofonu. Odpowiedziała mu cisza. Odczekał i nacisnął ponownie. Znowu cisza. Poczuł zawód, ale jednocześnie ulgę, że nie będzie musiał się tłumaczyć i znosić upokorzeń. Odwrócił się na pięcie i w tym momencie do jego uszu dotarło zniekształcone głośnikiem „halo”.

– To ja, Adam… – powiedział nieco zaskoczony.

– Wejdź – usłyszał głos, a następnie brzęczyk domofonu.

Pokonując po dwa schodki naraz, błyskawicznie znalazł się na drugim piętrze. Drzwi były uchylone. Z wnętrza mieszkania dobiegały ciche dźwięki jakiejś etnicznej pieśni. Toffi w białym, przewiewnym szlafroczku i turbanie na głowie zabierała się do mieszania w kuchni drinków.

– Nie otworzyłam ci od razu, bo brałam kąpiel – wyjaśniła podchodząc do niego z napełnioną szklanką. – Czekałam na ciebie – dodała.

– Czekałaś na mnie? – zapytał z niedowierzaniem.

– Nie obiecuj sobie za wiele. Mam w tym swój cel – powiedziała. – Zaczekaj tu, ubiorę się – wskazała mu miejsce na fotelu.

– Po co? Wyglądasz bosko i naprawdę… – zaczął, ale zmierzyła go takim wzrokiem, że natychmiast zamilkł.

Czekał niedługo. Po chwili pojawiła się w szortach i sportowej koszulce. Wilgotne włosy opadały jej na plecy. Adam był rozczarowany. Nie widzieli się ponad pół roku, a ona nawet się z nim porządnie nie przywitała.

– Obroniłem pracę – powiedział, żeby jakoś zacząć rozmowę.

– Domyślam się – odparła. – Szkoda, że nie było w niej Juliany.

– Nie chciałaś mi pomóc.

– To ty nie chciałeś mi pomóc – sprostowała.

– Myśl, jak chcesz – powiedział ze złością. – Teraz i tak jest już za późno.

– Nie – powiedziała krótko i przeszyła go zimnym spojrzeniem.

– Co „nie”? – zapytał patrząc na nią w podobny sposób.

– Nie jest za późno. Właśnie teraz musimy zacząć poszukiwania. Zwłaszcza teraz! – powiedziała z naciskiem.

– Dlaczego zwłaszcza teraz? –zapytał. – Wybacz, ale nie rozumiem.

– Mówiłeś, że chcesz być dziennikarzem. Dziennikarzem zajmującym się historią. A to jest doskonała historia. Przynajmniej nie pójdziesz do potencjalnego pracodawcy z pustymi rękami.

– I ty właśnie dlatego chcesz szukać Juliany? Robisz to dla mnie? – zapytał z niedowierzaniem, a w jego głosie pojawiło się rozczulenie. Bardzo pragnął ją teraz przytulić.

– Przeceniasz mnie – zmroziła go. – Robię to dla siebie. Ty skorzystasz przy okazji. No, siadaj! – ponownie wskazała mu fotel.

– Dobrze – zgodził się. – Pod jednym warunkiem. Opowiesz mi, jak było naprawdę.

– O jaką prawdę pytasz? – Patrzyła na szklankę, którą obracała w palcach.

– Toffi, kryjesz w sobie mnóstwo tajemnic. Myślę o tym, co wydarzyło się od czasu znalezienia dziennika. Prawdę mówiąc, nic mi się kupy nie trzyma! Nieoczekiwanie wkroczyłaś ty i odnoszę wrażenie, że wiesz o mnie więcej niż ja sam – wyrzucił z siebie.

Toffi bez słowa wyjęła z jego rąk pustą szklankę i wyszła do kuchni. Po chwili wróciła z nową porcją napoju. Adam nie wiedział wprawdzie, co pije, ale smakowało znakomicie. Ponadto czuł się coraz bardziej rozluźniony.

– Dobrze, powiem ci. Tylko nie bardzo wiem, od czego zacząć – westchnęła.

– Najlepiej od początku – uśmiechnął się zachęcająco.

Toffi przez chwilę milczała wpatrując się w Adama z zastanowieniem.

– Nie znam Juliany – powiedziała w końcu. – Nie znam jej, choć mogłeś to tak odebrać po przeczytaniu kartki, którą zostawiłam ci w dzienniku. Napisałam tam, że wiem, jaki jest ciąg dalszy. Owszem, wiem, ale tylko od swojej strony.

– Chcesz powiedzieć, że masz z nią jakiś związek? – zapytał i poczuł lekki szum w głowie.

– Związek? Tak. Jestem wnuczką…

– Jesteś wnuczką Juliany?! – Zerwał się z miejsca i patrzył na Toffi jak na widmo.

– Uspokój się i daj mi dokończyć. Jestem wnuczką jej wuja, Stanisława.

– Stasia?! Malutkiego braciszka Magdaleny?! – Nie dowierzał.

– No… on nie zawsze był malutkim chłopczykiem. Zapewniam cię, że wyrósł, a nawet się ożenił. Z tego związku narodziła się moja matka, która – jak wiesz – od kilku lat nie żyje. Jej ojciec, a mój dziadek, Stanisław, w pewnym momencie swojego życia skrzywdził swoją siostrzenicę, Julianę. Nie mógł sobie tego wybaczyć. Na łożu śmierci poprosił moją matkę, czyli swoją córkę, żeby odnalazła Julianę, wyjaśniła błąd Stanisława i poprosiła w jego imieniu o wybaczenie. Niestety, moja matka też wcześnie odeszła i całą sprawę przed śmiercią przekazała mnie. Rozumiesz? Mnie! – zawołała i spojrzała na Adama w taki sposób, jakby do niego miała pretensję o sprawę, którą obarczyła ją matka.

– Czekaj, zaczynam chwytać. Musisz odnaleźć Julianę, żeby wytłumaczyć przed nią krzywdy, które wyrządził jej twój dziadek, tak?

– Tak – odparła i wypiła jednym haustem zawartość szklanki.

– Dobrze. Powiedzmy, że rozumiem. Ale skąd ja wziąłem się w tym wszystkim? Czy nasze spotkanie w przejściu na Świdnickiej było jedynie przedziwnym zbiegiem okoliczności?

– W ogóle nie było zbiegiem okoliczności. Nie był też przypadkiem fakt, że zabrałeś zeszyt Magdaleny.

– Jak to? – zdumiał się. – Nikt mnie do tego nie namawiał! Przypadkiem z kolegami trafiliśmy do chaty. Potem sam do niej wróciłem i zabrałem pamiętnik.

– Ale nigdy nie trafiłbyś tam, gdyby nie Maks.

– Co?!

– Przypomnij sobie, kto zaproponował wycieczkę w Bieszczady.

– Ja – odparł z pewnością siebie i poprawił się w fotelu.

– Zgadza się. A dlaczego ją zaproponowałeś?

– Czekaj… – zastanowił się. – Znalazłem przewodnik. Taką książeczkę o Bieszczadach. Leżała porzucona obok mojego krzesła w sali wykładowej. Ktoś ją zgubił. Sięgnąłem po nią i zacząłem przeglądać. To mnie zainspirowało.

– Właśnie. A wiesz, kto ją – jak to określiłeś – zgubił?

– Skąd mam wiedzieć? – Adam zerknął na Toffi, która obserwowała go w napięciu. – Maks? – rzucił niepewnie.

– Bingo! – ucieszyła się.

– Zaraz, a ty skąd znasz Maksa? – zapytał i przymknął oczy, bo nieco zakręciło mu się w głowie.

– Jeszcze drinka? – zaproponowała słodko.

– Poproszę. To skąd znasz Maksa? – powtórzył, kiedy uzupełniała szklanki.

– Przez dziadka! – zawołała wychylając się z kuchni.

– Przez twojego dziadka? Tego Stanisława? – upewniał się.

– Poniekąd – odpowiedziała stawiając przed nim pełną szklankę. – Pij, inaczej tego nie zrozumiesz – dodała ze śmiechem.

– Rzeczywiście, trochę to skomplikowane… – przyznał chwytając kosmyk jej włosów i owijając go wokół palca. – Wyschły – szepnął.

– Puść! Chcesz dowiedzieć się czegoś o dziadku? – Szarpnęła się.

– Nie o dziadku. Co mnie obchodzi jakiś dziadek? Chcę bliżej poznać ciebie… Dlaczego się ubrałaś? – zapytał nieoczekiwanie, patrząc na nią maślanymi oczami.

– Głupek. Spiłeś się. Słuchasz czy nie?

– Słucham… – powiedział z westchnieniem. W tej chwili interesowała go tylko ona. Śliczna Toffi, jeszcze niedawno w zwiewnym szlafroczku, z wilgotnymi włosami.

– Skup się. Mój dziadek znał dziadka Maksa. Z tej organizacji… wiesz… – Toffi zmrużyła oczy, usiłując sobie przypomnieć jej nazwę.

– Wiem, wiem – westchnął z rezygnacją – tej, co zajmuje się zbrodniami wojennymi. Banderowcami… Jesteś cholernie ładna, wiesz? No to co z tym dziadkiem? – plótł trzy po trzy, wodząc za Toffi zachwyconym spojrzeniem.

– Mój dziadek opowiedział dziadkowi Maksa o Magdalenie, jej mężu i tak dalej. Tyle, ile zdołał się dowiedzieć. Nie mam pojęcia, skąd. Chyba od samej Juliany, bo od kogo?

– A więc Juliana żyje! – zawołał Adam i nieco otrzeźwiał.

– Jeśli to opowiadała, to wtedy z pewnością żyła – oświadczyła Toffi mrocznie. – Co dzieje się z nią teraz, nie wiem, bo ona gdzieś się zawieruszyła. Rozumiesz? Kamień w wodę. – Toffi zamilkła, by po chwili dodać: – Ale do rzeczy. Ci dziadkowie odnaleźli tę chatę.

– A więc ktoś był tam przede mną – mruknął Adam zawiedziony, bo coraz mniej pozostawało w tej historii z magii, jaka ogarnęła go, gdy pierwszy raz wziął do ręki pamiętnik Magdaleny.

– A coś ty myślał? Ja też tam byłam. Musiałam przecież odwieźć na miejsce dziennik, który oni stamtąd zabrali. Wcześniej przeczytałam go od dechy do dechy. Nie mogłam jechać sama, mojego dziadka już nie było, więc dziadek Maksa postanowił mi towarzyszyć. On jeden znał drogę. Wtedy Maks wprosił się na tę wycieczkę. Tak go poznałam. Musiałam dojechać do nich z Warszawy, bo oni obaj byli z Wrocławia.

– A twój dziadek?

– Mój dziadek mieszkał tak, jak ja, w Warszawie, ale członkowie tej organizacji wywodzili się z różnych miast, a spotykali najczęściej w stolicy.

– No dobrze. Lecz wciąż nie wiem, co ja mam z tym wszystkim wspólnego?

– Jak to? Zdaje się, że studiowałeś z Maksem? – Toffi zrzuciła ze stóp lekkie kapcie i oparła nogi o stół. – Nie przeszkadza ci? – zapytała.

– Jezu… Nie… – jęknął z zachwytem i wbił spojrzenie w gładkie łydki dziewczyny, zapominając, o czym była mowa.

Toffi, jakby tego nie zauważając, kontynuowała:

– Maksa niespecjalnie pasjonowała historia Magdaleny i jej córki. Jeśli już coś go interesowało, to raczej banderowcy. Od dawna dostrzegał twoje reporterskie pasje i kiedy poszukiwanie Juliany miało stać się faktem, postanowił obarczyć tą sprawą ciebie. Znał cię jednak i wiedział, że jeśli podsunie ci gotowy materiał, nie będziesz zainteresowany. Postanowiliśmy więc zaaranżować historię, która będzie dla ciebie tajemnicza i niesamowita. Do połowy się udało – zakończyła smętnie.

– A skąd wiedziałaś, że chcę pozbyć się dziennika? Też od Maksa?

– Oczywiście. Chlapnąłeś mu o tym przypadkiem między wierszami. Przecież ty nie miałeś pojęcia, że Maks doskonale wie o pamiętniku. A on śledził każdy twój ruch i wsłuchiwał się w każde twoje słowo.

– Jeśli nie interesowała go Magdalena, dlaczego tak się zaangażował? – zdziwił się Adam.

– Bo interesował go ktoś inny. I to bardzo.

– Kto? Juliana?

– Toffi. Interesowała go Toffi – powiedziała. – Dla mnie to robił – dodała dobitnie.

Adam poczerwieniał. No tak – pomyślał – teraz wszystko jasne. Dlatego jest taka obojętna na jego zaloty.

– Jesteś z nim? – zapytał przez zaciśnięte zęby.

– Z Maksem? Nie bądź głupi. On zupełnie nie jest w moim typie! Lubię go, ale to wszystko. Zresztą pocieszył się Olgą.

– Olgą? I tak bez skrupułów wysłał ją ze mną w Bieszczady? – zdumiał się Adam, jednocześnie oddychając z ulgą, że Maks nie jest w typie Toffi.

– Boże, jak ty zupełnie nic nie rozumiesz! Olga z kolei pocieszyła się Maksem, bo wtedy właśnie, gdy wybierałeś się w Bieszczady, była szaleńczo zakochana w tobie! Dlatego można było ją wykorzystać do przywiezienia pamiętnika z powrotem.

– Toffi, wystarczy. Mam już dość tej całej rozmowy. – Adam objął oburącz głowę i zacisnął powieki. – Dla mnie ważne jest tylko to, że masz piękne nogi i nie jesteś z Maksem. Cała reszta mnie kompletnie dzisiaj nie obchodzi!

– A jutro?

– Jutro będę miał nadzieję na więcej.

– Na więcej informacji? – zdziwiła się, bo myślała, że wyjaśniła już wszystko.

– Na więcej ciebie, Toffi. Ciebie…

– Niepoprawny dzieciak – mruknęła i wyniosła szklanki do kuchni.2

Adam siedział na ławce i grzebał patykiem w piasku. Toffi oglądała zawartość tekturowej teczki, którą niegdyś zostawiła u Olgi.

– Spójrz na ten wycinek z gazety, rok… 1989. Juliana miała wtedy pięćdziesiąt lat.

– Toffi, to jest ogólna informacja. Nie ma tu słowa o Julianie. Tak naprawdę nie mamy żadnego punktu zaczepienia.

– Nie ma o Julianie, to prawda. Ale jest o sprawach spadkowych toczących się w sądach. Dotyczą przedwojennych domów zajętych tuż po wojnie przez całą rzeszę lokatorów nie będących właścicielami. Dotyczą też konfliktów rodzinnych w związku z tymi domami.

– I co z tego?

– To z tego, że ja nie wiem, jaką krzywdę wyrządził dziadek swojej siostrzenicy. Jeśli Magdaleny już nie było, Juliana została pełnoprawną spadkobierczynią konstancińskiego domu, na równi ze Stanisławem. Może chodziło właśnie o to?

– A ten konstanciński dom ocalał po wojnie? Mówiłaś, że twój dziadek mieszkał w Warszawie.

– Nie mam pojęcia, czy dom ocalał. Kiedy się urodziłam, dziadka już nie było. Wszystko, co wiem, powiedziała mi mama. A mówiła niewiele. Szczerze mówiąc, pochłonięta była zarabianiem pieniędzy na nasze utrzymanie. Nigdy nie mówiła nic o żadnym domu.

– No właśnie. Szukamy igły w stogu siana.

– A to? – Toffi podsunęła Adamowi pod nos jakiś pożółkły skrawek gazety.

– Co to jest?

– Znalazłam w szpargałach matki. Przeczytaj.

Adam wziął do ręki fragment starej gazety z 1952 roku i przeczytał nagłówek: „Pożar we wsi pod Toruniem”. Pod nim był tekst:

Czternastego kwietnia przywieziono do szpitala w Toruniu trzynastoletnią Julianę D. Dziewczynka uratowała z płomieni czwórkę rodzeństwa w wieku od czterech do siedmiu lat. Podczas akcji ratunkowej doznała licznych obrażeń, na szczęście nie zagrażają one życiu małej bohaterki.

– Toffi, to bez sensu! Juliana nie miała rodzeństwa! – wykrzyknął zirytowany.

– Skąd wiesz? Przecież nie mamy pojęcia, czy Magdalena przeżyła, czy nie? Może uciekła w końcu z lasu i wyszła ponownie za mąż?

– Z takimi nogami? – skrzywił się i oddał jej strzęp gazety.

– Ech, z nogami… Z nogami czy bez, to była bardzo ładna kobieta. W dodatku niegłupia i zaradna.

– Ale chora. Ciągle ją coś bolało – burknął, wciąż krzywiąc się z niesmakiem.

– Może ktoś ją wyleczył. Zobacz, ile faktów się zgadza: Juliana w 1952 roku miała trzynaście lat. I pierwsza litera nazwiska jest taka sama. Ona była Dors, tak? A tutaj jest napisane Juliana D.

– Nie jednemu psu Burek na imię. A ponadto, co ona robiłaby w Toruniu? Nie, to naprawdę nie ma sensu.

– Ale nie zaszkodzi sprawdzić. Inaczej nigdy jej nie znajdziemy. Musimy od czegoś zacząć! – upierała się Toffi.

– Jak chcesz to sprawdzić? Przecież to było w pięćdziesiątym drugim roku! – protestował.

– Nie szkodzi. Była w szpitalu, może tam zostały jakieś dokumenty.

– Tak? A w którym szpitalu? – zapytał z ironią w głosie.

– Nie wiem, w którym. Przecież w Toruniu nie ma jakiejś oszałamiającej liczby szpitali. Możemy sprawdzić wszystkie.

– No więc co ostatecznie proponujesz? – Adam był nieco zniecierpliwiony jej uporem.

– Jak to co? Jedziemy do Torunia!

– Dobrze. Pojadę z tobą. Tylko po to, żebyś przekonała się, że to na nic – postanowił.

Wyjechali w samym środku tygodnia. Pociąg zatrzymał się na stacji i wypluł pasażerów na ocieniony dachem peron. Adam rozwinął mapę.

– Mamy co najmniej osiem szpitali. Z tego większość nie istniała tuż po wojnie. Proponuję te dwa – zadecydował dziobiąc palcem w mapę.

Ruszyli wyznaczonym szlakiem. W pierwszym z wybranych szpitali nikt nie chciał z nimi rozmawiać. W drugim mieli więcej szczęścia.

– Ja wam nie pomogę – oznajmiła kobieta zajmująca się księgowaniem chorych – ale wskażę wam dom, w którym mieszka pielęgniarka, która w tamtym czasie pracowała na oddziale dziecięcym. Od dawna jest na zasłużonej emeryturze, to starowinka, ale ma niesamowitą pamięć do chorych, których miała pod opieką.

Kobieta podała im adres, pod który niezwłocznie się udali.

– Widzisz? To już jest coś! – cieszyła się Toffi.

– Na twoim miejscu nie byłbym taki szczęśliwy. Łatwiej zniesiesz rozczarowanie – powiedział i pokręcił głową Adam, który wciąż sceptycznie traktował pomysł dziewczyny.

Kamienica była stara i odrapana. Domofon wprawdzie tkwił na właściwym miejscu, ale drzwi były uchylone. Drewniane schody skrzypiały przy każdym kroku. Stanęli przed dużymi drzwiami z numerem cztery.

– Pukaj – szepnęła Toffi. – Nie widzę nigdzie dzwonka.

Adam zapukał. Najpierw nieśmiało, potem załomotał tak, że sąsiadka z naprzeciwka wyjrzała zaciekawiona.

– Ciszej, pani Aniela słyszy, tylko powoli chodzi – upomniała.

Zaszurało i wielkie drzwi uchyliły się nieznacznie. Ujrzeli drobną staruszkę z siwym koczkiem na czubku głowy.

– Państwo do mnie? – zdziwiła się.

– Tak. Czy możemy wejść? Chcieliśmy o coś zapytać – odezwała się Toffi z nieśmiałym uśmiechem.

– Ja tam nie wiem… Obcy jesteście… – zawahała się.

– Chodzi o szpital. Była pani pielęgniarką. Chcemy zapytać o jedną dziewczynkę. Może pani pamięta… – zaczął Adam z nadzieją w głosie.

– Ach, to było tak dawno… Przecież ja mam już dziewięćdziesiąt siedem lat! Ale proszę, proszę. – Odsunęła się od drzwi i wpuściła ich do środka.

Usiedli przy dużym owalnym stole. Pani Aniela patrzyła pytająco.

– Nie jesteśmy pewni, czy na pewno chodzi o ten właśnie szpital. W pięćdziesiątym drugim roku została przywieziona dziewczynka z pożaru. Ratowała swoje rodzeństwo…

– Dziewczynka z pożaru. Mój Boże, kto by jej nie pamiętał! Tyle lat, a ja wciąż mam ją przed oczami. Cóż to było za radosne dziecko! Promyczek! A jaka pracowita! Jak tylko doszła do siebie, nie mogła chwili na miejscu usiedzieć. Lekarstwa roznosiła, podłogi zamiatała, robiła wszystko, żeby tylko… Jakże ona miała na imię? – Pani Aniela zamilkła i zmarszczyła czoło.

– Może Juliana – podpowiedział Adam.

– Nie wiem… Nie wiem, może i Juliana. Tak, chyba Juliana. – powiedziała z wahaniem i niemal natychmiast twarz jej spochmurniała. Zmierzyła ich podejrzliwym wzrokiem. – A dlaczego pytacie? – zapytała.

– Szukamy jej – powiedziała ostrożnie Toffi. – Należała do mojej rodziny. Nigdy jej nie widziałam, a muszę przekazać jej coś bardzo ważnego.

– Jeśli jeszcze żyje – zatroskała się pani Aniela.

– Powiedziała pani, że Juliana robiła wszystko, żeby tylko… Co żeby tylko? Mogłaby pani dokończyć myśl?

Pani Aniela nachyliła się i powiedziała konspiracyjnym szeptem:

– Ona do domu nie chciała wracać. Prosiła, żeby jej z tego szpitala nie wypisywać. Dobrze u nas miała. Wszyscy ją kochali. I taka pomocna była!

– Nie chciała wracać do rodziny? Do rodzeństwa, które z takim poświęceniem ratowała? – zapytał podchwytliwie Adam.

– Nie pamiętam dokładnie, ale to chyba nie było jej rodzeństwo… – Pani Aniela potarła dłonią czoło, a Adam i Toffi wymienili spojrzenia. – Tak, już sobie przypominam. To byli obcy. Nie chciała z nimi być, bo ją wykorzystywali. Pracowała jak koń za kawałek chleba. Biedna sierotka… – Staruszka pokiwała ze smutkiem głową.

– Ale w końcu wróciła do nich? – bardziej stwierdził, niż zapytał Adam.

– A gdzież tam! – machnęła ręką pani Aniela. – Salowa ją wzięła do siebie. Była dla niej jak matka rodzona. Dzieciak przy niej od razu nabrał ciała i kolorów na buzi. Bo przy tamtych była chuda jak szkapa i taka blada, że strach! Szkoda gadać.

– Może pani coś więcej o tej salowej nam powiedzieć? Gdzie mieszka? Chcielibyśmy z nią porozmawiać! – zapaliła się Toffi i już poderwała się z miejsca, gotowa do dalszych poszukiwań.

– O, nie porozmawiacie już z nią. Dawno nie żyje, biedaczka. Nazywała się Regina. Regina Dąbek. Dwa lata Julianę chowała, potem nagle na serce umarła. Nikt się nie spodziewał… A Juliana przepadła. Na pogrzebie jeszcze ją widzieliśmy, a potem zniknęła gdzieś. Po Reginie syn tylko został, Kazio. Bo mąż Dąbkowej zginął na wojnie. A Kazio był dorosły. Osiemnaście lat skończył, jak matka umarła, to i nikt już o niego się nie troszczył. Dobry chłopak i zaradny. Czasem go widywałam. Rowerem listy rozwoził, listonosz. Lubili go ludzie, bo zagadał do każdego, o zdrowie zapytał. Teraz już na emeryturze. Żonę miał taką grubą, że ledwo się ruszała! – Pani Aniela uśmiechnęła się. – Ale dzieci nie miał.

– Nie zainteresował się losem Juliany? Niby taki dobry, a puścił ją samą w świat? – zapytała Toffi z naganą w głosie.

– Nie puścił, bo ona sama uciekła. Szukał jej. A jakże! Na milicję chodził. I do tamtych jeździł, co się palili. Myślał, że może tam wróciła. Ale zniknęła bez śladu. Dokąd poszła? Do kogo? Nikt nie wie.

– A ten listonosz, Kazio, gdzie mieszka? Może powiedziałby nam coś więcej – zapytał z nadzieją Adam.

– Tego nie wiem. Idźcie na pocztę, zapytajcie. Będą go pamiętać. Bo ja odkąd wyprowadził się z domu matki, jego nie widziałam.

Pani Aniela strzepnęła ze stołu niewidzialne okruchy i spojrzała na swoich gości wyczekująco. Zrozumieli. Podnieśli się i podziękowali za rozmowę.

– Nie ma za co dziękować – powiedziała. – Tyle, co mogłam pomóc, pomogłam. Idźcie na pocztę, mówię wam. Na pocztę – powtórzyła drepcząc za nimi do drzwi i już po chwili usłyszeli szczęk zamykanych zamków za plecami.

– I co? – Toffi spojrzała na Adama z nieskrywaną satysfakcją. – Wszystko wskazuje na to, że to nasza Juliana!

– Nie mów hop – mruknął Adam, ale w głębi ducha myślał to samo, co ona.

– Idziemy na tę pocztę? – zapytała.

– Zastanawiam się. Skoro jego poszukiwania nie przyniosły efektów, niewiele będzie mógł nam pomóc – odpowiedział.

– Ale może powie nam o niej coś więcej – wyraziła nadzieję Toffi.

– Może – przyznał krótko.

W niewielkim Urzędzie Pocztowym na jednym z osiedli doskonale pamiętano Kazia Dąbka. Usłużna urzędniczka zadzwoniła do niego, a on chętnie zgodził się na rozmowę. Był otwarty i jowialny. Pasował do zawodu, który przez lata wykonywał. Przyszedł świeżo ogolony, pachnący wodą kolońską. Zaprosili go do kafejki przesyconej zapachem kawy i cynamonu.

– Juliana… – westchnął Kazio, gdy zasiedli przy stoliku nakrytym brązową serwetą. – Miała piętnaście lat, jak zmarła moja matka. Ja miałem wtedy osiemnaście. Była prześliczna! I taka… taka dzika. Jak rusałka. Było w niej coś nieuchwytnego, tajemniczego… Miała niesamowite ręce. Pamiętam, że gdy matkę bolała głowa, wystarczyło, by Juliana przyłożyła dłoń do jej czoła, a cały ból zaraz mijał. Matka miała chore serce. Nigdy się nie skarżyła, dlatego nikt o tym nie wiedział. A Juliana wiedziała. Czasem spojrzała na nią jakoś dziwnie i mówiła: „Niech się ciocia położy, niech serduszko cioci odpocznie” – tak ładnie się zwracała: ciociu. A moja matka na to: „A ty skąd wiesz, sikoreczko, że mnie serce boli?” I wtedy Juliana odpowiadała, że widzi to przecież. Bardzo się kochały.

– Nie wie pan, dlaczego uciekła? – przerwała mu Toffi.

– Co mam nie wiedzieć. Wiem, to znaczy domyślam się. Ja też ją kochałem. Ale nie jak siostrę. Tylko inaczej, wiecie… Zakochałem się w tej dziewczynie. Dopóki trzymałem gębę na kłódkę, nie domyślała się niczego. Ale jak tylko matka umarła, nie wytrzymałem i wygadałem się. Powiedziałem, że jak trochę poczeka, ożenię się z nią i będzie miała rodzinę. Zaraz potem uciekła. Nie chciała. A ja nie mogłem o niej zapomnieć. Jeszcze dzisiaj o tu – przyłożył rękę do serca – tak ciepło mi się robi, gdy o niej pomyślę. Żal…

– Mówiła coś o sobie? O swojej przeszłości? – zapytał Adam.

– Nic. Nie chciała mówić. Patrzyła tylko tymi swoimi wielkimi oczami i broda zaczynała jej się trząść. Widać przykre miała przeżycia. Nie chcieliśmy jej męczyć pytaniami. Bo i co by to zmieniło? Kochaliśmy ją taką, jaka była, bez względu na przeszłość. Co ja się jej naszukałem! Przepadła.

– Może opowiadała coś o rodzinie, planach na przyszłość. Cokolwiek! – Toffi wlepiła błagalny wzrok w pana Kazia i zastygła w niemym oczekiwaniu.

– Ona była dziwna. Niby otwarta, a nic z niej nie można było wyciągnąć. Ale zaraz… Mówiła coś o Konstancinie, o jakiejś babci, że niby tam mieszka.

– To ona! – zawołała Toffi i ścisnęła kurczowo dłoń Adama. – Słyszysz? Teraz nie ma już żadnych wątpliwości! Jesteśmy na właściwym tropie! Myśli pan, że udała się do Konstancina? – zwróciła się do Kazia.

– Gdybym ja to wiedział, pewnie znalazłbym ją. Nie wiem. Naprawdę nie wiem. Przeczytałem kiedyś w wiadomościach, że jakaś Juliana ma problemy z prawem. Ale tamta była gdzieś z Podlasia. A gdzie Konstancin, gdzie Podlasie! Wie pani, Białystok, Suwałki, te rejony. To chyba nie ona. Zresztą Juliana i konflikt z prawem? To do niej niepodobne.

– No cóż. Bardzo dziękujemy panu za tę rozmowę. Nie będziemy dłużej zabierać czasu. – Adam dopił kawę i odstawił pustą filiżankę. – Gdybyśmy ją znaleźli… – próbował jeszcze coś dodać, ale pan Kazio przerwał mu zniecierpliwionym ruchem ręki.

– Nie. Proszę mnie z nią nie kontaktować. Nie chciała mnie wtedy. Uciekła. Moja duma, wie pan… Nie chcę – powiedział i jakby nieco przerażony perspektywą spotkania Juliany opuścił pośpiesznie kawiarnię.

– Co teraz? – zapytała Toffi odprowadzając wzrokiem znikającego za oknem kafejki Kazia. – Jedziemy na to Podlasie?

– Zwariowałaś? Będziemy latać za wszystkimi Julianami świata? – zaprotestował Adam podążając za jej wzrokiem. – Nawet on jej tak daleko nie szukał, choć był zakochany.

– W przeciwnym razie trop urywa się tutaj. Uważam, ze powinniśmy spróbować – naciskała.

– Toffi, Podlasie zajmuje ponad dwadzieścia tysięcy kilometrów kwadratowych! Jak chcesz na takim terenie znaleźć jedną kobietę?! – zniecierpliwił się Adam.

– Damy radę, zobaczysz. Musimy tylko wiedzieć, jaki przyjąć kierunek poszukiwań – przekonywała dopijając kawę.

– Co masz na myśli? – zapytał i skinął na przechodzącą właśnie kelnerkę. – Chciałbym zapłacić za kawę – zwrócił się do młodej dziewczyny z burzą złocistych loków.

– No… Musimy się zastanowić, czym taka Juliana mogłaby się zajmować – powiedziała Toffi uśmiechając się sprytnie.

– Ależ to drobiazg, Toffi. Drobiazg! Mogłaby na przykład zajmować się szyciem szmacianych lalek.

– Albo wyplataniem koszyków! – klasnęła w ręce.

– Albo dojeniem krów – podjął zabawę.

– Albo – zastanowiła się – tkactwem!

– Hodowlą kur.

– Strzyżeniem owiec – rzuciła dla żartu.

– Bez przesady, oni tam w lesie nie mieli owiec – zaprotestował ze śmiechem.

– No to… hm… zbieraniem ziół! – zawołała i natychmiast spoważniała. – A wiesz, że to mogło być możliwe?

– Co możliwe? Zbieranie ziół? Moja droga, najgorsze w tym jest to, że wszystko jest możliwe, a teren do zbadania tych możliwości mierzy ponad dwadzieścia tysięcy kilometrów…

– Kwadratowych – dokończyła razem z nim i przechyliwszy się przez stolik przesłała mu buziaka. – Idziemy?

– Idziemy – westchnął i wstał z ociąganiem.

Do Wrocławia dotarli późnym wieczorem. Adam odprowadził Toffi. Był tak zmęczony, że nawet nie próbował wprosić się do niej na herbatę. Noc upłynęła mu niespokojnie. Coś nieokreślonego budziło go nieustannie, słyszał czyjeś kroki i szelesty. Co pewien czas siadał na łóżku i rozglądał się po pokoju, ale wszystko było na swoim miejscu. Na domiar złego rankiem, kiedy wreszcie zasnął na dobre, rozdzwonił się telefon.

– Jedziesz? – usłyszał głos Toffi.

– Dokąd znowu? – jęknął i sięgnął po zegarek.

– Jak to dokąd? – zdziwiła się. – Na Podlasie. Autobus do Białegostoku mamy za dwie godziny.

– Będziemy tam szukać wiatru w polu? – zapytał, z trudem powstrzymując ziewanie.

– Ładnie to nazwałeś. Tak, wiatru w polu! Pośpiesz się. Spotkamy się na dworcu autobusowym. Aha, weź coś do spania, myślę, że na Podlasiu zabawimy dłużej niż w Toruniu – dorzuciła i przerwała połączenie.

Adam wyskoczył raźno z łóżka. To, że ma spędzić noc albo nawet kilka nocy z Toffi, zaczęło mu się podobać. Poranna toaleta i śniadanie nie zajęły dużo czasu. Do plecaka wrzucił niezbędne na wyjazd rzeczy, zostawił jeszcze informację dla rodziców i już go nie było. Autobus jechał długo. Toffi próbowała drzemać, trochę czytała. Adam obserwował krajobraz za oknem i rozmyślał. Milczenie nie dzieliło ich, nie było męczące. Raczej jednoczyło. W Białymstoku znaleźli się we wczesnych godzinach wieczornych. Toffi wyjęła z plecaka mapę i rozłożyła ją na trawie.

– Zamknij oczy – poleciła Adamowi. – A teraz wskaż jakieś miejsce paluchem.

Wskazał na chybił trafił, choć zupełnie nie rozumiał po co. Toffi zwykle miała niekonwencjonalne pomysły.

– Dobrze – pochwaliła. – Teraz zobaczymy, dokąd pojedziemy. Pałatki – z trudem odczytała drobne litery. – Pałatki? Dobrze, niech będą Pałatki.

Złapali jeszcze ostatni autobus. Wysiedli jako jedyni na przystanku.

– I co dalej? – Adam rozejrzał się z politowaniem. – Idziemy do Hampton by Hilton?

– Nie bądź złośliwy. Hotelu mu się zachciewa – powiedziała z sarkazmem, podniosła plecak i skinęła na niego. – Chodź!

Ruszyli wysypaną żwirem drogą między wiejskimi chałupami. Ponad dachami rozciągała się pajęczyna przewodów elektrycznych, na jednym ze słupów zadomowiły się bociany. Pod chylącymi się ku drodze płotami stały drewniane ławeczki, na których pewnie lubiły przysiadać w wolnym czasie gospodynie. Gdzieniegdzie spomiędzy przerzedzonych sztachet wychylały ciekawe główki soczyste maliny i pąki kwiatów. Przed jedną z chałup siedziała kobieta w kwiecistej chustce na głowie i haftowała coś czerwonym kordonkiem. Na widok przyjezdnych podniosła głowę i zaczęła przyglądać się im ciekawie.

– Dzień dobry – ukłoniła się grzecznie Toffi. Adam ograniczył się do ruchu głową, co równie dobrze mogło być odebrane jako oganianie się od komara.

– Dzień dobry. A wy pewnie do Jasiukowej, tak? – zagadnęła kobieta i nie czekając na odpowiedź dodała: – To tam, prosto idźcie. Za tym domem z zielonym płotem, jak droga skręca. Taka niska chałupa to jej – wyjaśniła dokładnie, choć o nic nie pytali.

– Do Jasiukowej? – zapytała Toffi nieco oniemiała z wrażenia. – A dlaczego do Jasiukowej?

– A, bo Michalczukowa nogę złamała – oznajmiła ze śpiewnym akcentem w głosie.

– Nogę? – wyjąkała Toffi i spojrzała na Adama oczami wielkimi jak młyńskie koła.

– A tak. W niedzielę złamała. Więc musicie iść do Jasiukowej. No, chyba że uroki chcecie odczynić, to do Zapieczek trzeba jechać. Tam tylko do Wawrenowej można pójść, bo Prokopiukowa umarła.

– Umarła – wyszeptała Toffi. Zabrzmiało to jak „amen”.

Adam nie spuszczał wzroku z kobiety w chustce, czasem tylko przełknął ślinę, o czym świadczyła poruszająca się w systematycznych odstępach grdyka.

– Aha. To do Jasiukowej, tak? – powiedział w końcu niepewnie, widząc, że Toffi nie jest zdolna do dalszej dyskusji.

Kobieta skinęła głową i pochyliła się nad robótką, dając im do zrozumienia, że spełniła swój lokalny obowiązek wskazawszy im drogę.

– No to idziemy – zdecydował Adam, złapał Toffi za łokieć i pociągnął w kierunku chałupy Jasiukowej.

Toffi oderwana od ziemi oglądała się jeszcze za kobietą w chustce, która odłożywszy robótkę na kolana, długo patrzyła za nimi. Po kilku metrach zatrzymali się i przez chwilę spoglądali na siebie w milczeniu.

– Adam, zostaw mój łokieć! – otrząsnęła się wreszcie Toffi. – Kto to jest ta Jasiukowa? Po cholerę mnie tam ciągniesz?

Zanim odpowiedział, usłyszeli śpiewny głos za plecami:

– Dalej, dalej! Mówiłam, jak droga skręca! – wołała kobieta w chustce.

– Dziękujemy! – odkrzyknął Adam, a Toffi z zapałem jej pomachała.

– Schowajmy się gdzieś – szepnęła konspiracyjnie i popędziła przed siebie truchtem w lekko przygiętej pozycji.

– Zaczekaj, co ci się nagle tak do niej śpieszy? – sapał Adam podążając za Toffi z dwoma plecakami.

Toffi zatrzymała się za zakrętem, chyba tylko dlatego, że z przeciwka szedł właśnie przygarbiony mężczyzna w grubym szaliku na szyi, mimo tego, że był początek lata. Toffi odprowadziła go zdumionym spojrzeniem.

– Jasiukowa zajęta – bąknął do niej mężczyzna i poszedł dalej, lekko powłócząc nogami.

– Jezu… Kim jest Jasiukowa? – wymamrotała Toffi, bardziej do siebie niż do Adama. – Co to za persona?

– Masz swoje Podlasie – mruknął Adam z satysfakcją. – Sama chciałaś!

– Jasne, że chciałam. W gruncie rzeczy to jest bardzo ekscytujące. Chodźmy!

Kiedy podeszli pod wskazany dom z zielonym płotem, ujrzeli pod oknem ławkę, na której siedziały trzy kobiety w średnim wieku i żywo o czymś rozprawiały. Na widok przybyszy zamilkły i przyjrzały się im z zaciekawieniem.

– Oj, Jasiukowa chyba dzisiaj więcej nie przyjmie – zatroskała się ta, co siedziała w środku.

– Nie przyjmie? – zmartwiła się Toffi, a przynajmniej na taką wyglądała.

– Przepraszam – odważył się na pytanie Adam. – Czym zajmuje się Jasiukowa?

Kobiety popatrzyły po sobie, potem zmierzyły Adama spojrzeniem pełnym wyższości.