MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
Dzieła zebrane - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Format:
EPUB
Data wydania:
28 kwietnia 2025
Dzieła zebrane - ebook
Arcyważny i niemający precedensu na polskim rynku wydawniczym tom dzieł zebranych Maxa Blechera – artysty, który dzięki intensywności tego, co stworzył w trakcie niespełna trzydziestoletniego życia zapisał się jako jeden z najwybitniejszych pisarzy rumuńskich XX w. i jeden z najważniejszych twórców literatury europejskiej swoich czasów.
Niebywałe połączenie surrealnej wyobraźni, wyrafinowanego, poetyckiego języka i okrutnej precyzji w opisie doświadczenia choroby i cielesności czynią jego pisarstwo absolutnie unikalnym: oniryczność zaplata się tu z bezwzględnym hiperrealizmem, który osiąga poziom osobliwej abstrakcji niczym z teatru Samuela Becketta. Nie jest przypadkiem, że porównuje się go z największymi: z Franzem Kafką, z Brunonem Schulzem. Blecher ma obok nich swoje własne, szczególne miejsce w literackim panteonie.
Na tom składają się prozy: „Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości”, „Zabliźnione serca”, „Rozświetlona jama”, opowiadania i aforyzmy publikowane za życia i po śmierci autora oraz wiersze – pochodzące ze zbioru „Przezroczyste ciało” i rozproszone – całość w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas. Dzieła Blechera uzupełniają przygotowane przez jego niezrównanego biografa – Dorisa Mironescu – kalendarium i obszerne posłowie.
Spis treści
Spis treści
5 Kalendarium
9 PROZA
11 Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości
97 Zabliźnione serca
235 Rozświetlona jama
347 OPOWIADANIA. AFORYZMY
349 Opublikowane za życia
351 Herrant
353 Don Jazz
355 Ograniczenia
357 Buţu
359 Jenică
361 IX – MIX – FIX
363 Insynuacje
365 Berck, miasto potępionych
373 Pośmiertne
375 Gorączka
377 Mab
379 Miłość
383 Ograniczenia
385 Ioniţă Cubiţă
389 [Aizic Wolf]
391 POEZJA
393 Przezroczyste ciało
395 Zamiast wstępu
396 Wieczność
397 Wiersz
398 Koń
399 Chód
400 Na brzegu
401 Wcielenia
402 Pastorałka
403 Miłość ćma
404 Wiersz groteskowy
406 Menażeria
407 Twoje ręce
408 Wiersz
409 Stary walc
410 Morski spacer
411 Wiersze z periodyków
413 Nierozwiązywalna pozycja
414 Paryż
417 Wiersze pośmiertne
419 [Przez chwilę]
420 Moment dnia
421 Ucieczka
423 Posłowie
| Kategoria: | Literatura piękna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8196-926-0 |
| Rozmiar pliku: | 2,5 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
KALENDARIUM
Doris Mironescu
1909 17 września¹ (stary styl) / 30 września (nowy styl) w Botoszanach (rum. Botoşani) przychodzi na świat Max Blecher, syn Belli (z domu Vital) i Lazăra Blecherów. Max jest synem żydowskiego handlarza porcelaną i szkłem, jednego z filarów silnej społeczności żydowskiej w dawnym mołdawskim mieście Roman.
Dorasta w tym prowincjonalnym miasteczku, z krętymi uliczkami schodzącymi do rzeki Mołdawy (rum. Moldova), z domostwami kryjącymi się za podwórkami pełnymi wybujałej roślinności i z ruchliwymi ulicami handlowymi. Roman, zamieszkiwane przez liczną społeczność żydowską, jest miastem z ambitnym lokalnym mieszczaństwem oraz rozległym wiejskim zapleczem, które także nadaje ton lokalnym rozrywkom dzięki sierpniowemu jarmarkowi – będzie to źródło rozmarzeń bohaterów w późniejszych książkach.
1920–1928 Uczęszcza do miejscowego liceum „Roman Voda” do klasy matematyczno-przyrodniczej. Nastoletni Max, entuzjasta sportu i miłośnik kina, przejawia ponadprzeciętne zdolności intelektualne; zdaje egzamin maturalny jako pierwszy na liście ze swojego rocznika w czerwcu 1928 roku.
Być może, aby podążać swoją literacką drogą w kulturze cieszącej się uznaniem, być może w ramach odwetu na prowincji, z której się wywodził, a może także celem uniknięcia antysemickich manifestacji na rumuńskich uniwersytetach, dość nasilonych w latach dwudziestych, wybiera się do Francji na upragnione studia medyczne.
1928 Zapisuje się na medycynę, prawdopodobnie na uniwersytecie w Rouen, ale zaraz po przybyciu do Francji dowiaduje się z konsultacji lekarskiej, że bóle pleców, które dokuczają mu od jakiegoś czasu, są spowodowane chorobą kręgosłupa o tajemniczej, wyszukanej nazwie, niczym przedmiot z jego powieści: „morbul lui Pott”. Choroba Potta zaatakowała stawy kostne, w tym przypadku kręgi, powodując martwicę, która prowadziła do powstawania ropni, wymagających przeprowadzania punkcji.
Przebywa na hospitalizacji w Villi Normande, sanatorium leczniczym w uzdrowisku Berck, na wybrzeżu Atlantyku, w otoczeniu długich plaż i piaszczystych wydm. Spędzi tu ponad trzy lata, unieruchomiony w pozycji horyzontalnej, mogąc poruszać się po ulicach miasta jedynie dzięki gutierze.
1930 Czasopismo „Bilete de papagal”, wydawane przez znamienitego modernistycznego poetę Tudora Argheziego, drukuje szkic Herrant, który stanowi debiut Blechera.
W Berck Blecher zaprzyjaźnia się z innym chorym, pisarzem Pierrem Minetem (1909–1975), poetą i powieściopisarzem z surrealistycznej, dysydenckiej grupy Le Grand Jeu. To prawdopodobnie pod jego wpływem Blecher czyta surrealistyczne lektury i zaraża się fascynacją dla twórczości Lautréamonta. Nadal próbuje swoich sił w poezji i prozie w języku rumuńskim i francuskim.
W czerwcu przenosi się z sanatorium do odosobnionej prywatnej willi, podobnie jak jego bohater z powieści Zabliźnione serca, ale musi wrócić do środowiska szpitalnego z powodu komplikacji związanych z chorobą.
1932 Na początku roku Blecher opuszcza Berck, gdzie nie udało mu się wyzdrowieć, i udaje się do innego ośrodka leczącego gruźlicę kości, Leysin w szwajcarskich Alpach. Pozostanie tam, w sanatorium Les Sapins, do maja następnego roku. Nowatorstwem leczenia w Leysin było to, że pacjenci z gruźlicą byli zachęcani do chodzenia i zażywania ruchu.
1933 Prawdopodobnie za namową Pierre’a Mineta Blecher wysyła wiersz Nierozwiązywalna pozycja do André Bretona, do magazynu „Le Surréalisme au service de la révolution”, który publikuje utwór w numerze 6. W lutym przenosi się do innego sanatorium w Leysin, La Valerette.
W maju wraca do Rumunii. Jest hospitalizowany w sanatorium C.T.C.² w uzdrowisku Carmen-Sylva (Techirghiol-Eforie). Tam zaprzyjaźnia się z malarką Lucią Demetriade-Bălăcescu, z którą prowadzi długie rozmowy o literaturze i sztuce. Pod koniec sezonu letniego poznaje Marie Ghiolu, w której się zakochuje.
1934 Zbliża się, za pośrednictwem korespondencji, do swoich kolegów z pokolenia bliższego awangardzie (Sașa Pană, Geo Bogza), którym Blecher mógł, od teraz, przedstawiać przekonujące referencje.
Opuszcza Techirghiol w maju i udaje się na wakacje do górskiego miasteczka Braszów. Tam osobiście poznaje Geo Bogzę, z którym połączy go przyjaźń trwająca aż do jego śmierci.
W czerwcu publikuje tomik wierszy Przezroczyste ciało z dedykacją „Dla Marii”.
Blecher stara się zaistnieć, wysyłając recenzje książek naukowych i zagranicznych do „Viața românească” i „Adevărul literar și artistic”. Zgodnie z sugestią Bogzy pisze reportaż Berck, miasto potępionych. Ukazuje się on w czasopiśmie „Vremea”, z którym Blecher podejmie stałą współpracę, publikując pod koniec roku wiersz Paryż. W październiku wraca do rodzinnego miasta Roman.
1935 Osiadłszy we własnym domu, gdzie może przyjmować odwiedzających go przyjaciół, pisze swoją pierwszą powieść Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości, którą ukończy we wrześniu. Jej entuzjasta, przyjaciel Blechera, Geo Bogza zrobi wszystko, co w jego mocy, aby powieść została opublikowana w wydawnictwie Vremea.
Przez cały rok Blecher publikuje zapiski i eseje na tematy filozoficzne i literackie w ważnym czasopiśmie o tej samej nazwie, co pokazuje jego intelektualną przynależność do kolegów z pokolenia, takich jak Mircea Eliade, Geo Bogza czy Constantin Noica, którzy współpracowali z tym periodykiem.
1936 Pod koniec stycznia ukazuje się powieść Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości. Książka cieszy się niezwykłym uznaniem krytyki literackiej.
Zachęcony tym sukcesem, Blecher już w lutym deklaruje Geo Bogzie, że chce ponownie zacząć pisać i do czerwca napisze prawie 500 stron. Jest to pierwszy wariant nowej powieści, zatytułowanej roboczo Zabliźniona tkanka. Latem stworzy drugą wersję, która będzie nosić tytuł zasugerowany przez wydawcę: Zabliźnione serca. Zachwycony Zdarzeniami, które okazały się literacką rewelacją, pisarz Mihail Sebastian dopilnuje publikacji nowej powieści Blechera pod koniec roku w wydawnictwie Universala. Sebastian pozostanie do końca dobrym przyjacielem Blechera, poświęcając mu kilka wzruszających zapisków w swoim słynnym Dzienniku, który ukaże się drukiem długo po śmierci obu pisarzy.
W maju Blecher przestanie współpracować z czasopismem „Vremea”, które stało się wyraźnie profaszystowskie.
1937 Powieść Zabliźnione serca zostaje bardzo dobrze przyjęta przez sporą część krytyków. Mihail Sebastian organizuje istną osobistą „kampanię” promocyjną. Jednak nie wszystkie głosy krytyków podzielają ten entuzjazm.
W marcu Blecher jest hospitalizowany przez cztery miesiące w sanatorium Saint-Vincent de Paul w Bukareszcie z powodu komplikacji, które nasilały jego cierpienie.
Coraz bardziej schorowany, tamtego roku pisarz nie publikuje niczego, mimo że od jakiegoś czasu pracuje nad francuską wersją swojej pierwszej powieści. Od początku jesieni pisze natomiast swoją ostatnią książkę Rozświetlona jama, która zostanie opublikowana pośmiertnie dopiero w 1971 roku. W grudniu czyta jej fragmenty Mihailowi Sebastianowi; jest zadowolony z efektu swojej pracy.
1938 Na początku marca ukazuje się w Kiszyniowie tłumaczenie na jidysz Zdarzeń w bliskiej nierzeczywistości. Pracę nad Rozświetloną jamą Blecher kontynuuje do ostatnich chwil życia.
30 maja Blecher umiera. Zostaje pochowany następnego dnia w mieście Roman, w deszczu.
Rok 1938 jest rokiem, w którym w Rumunii rozpoczyna się ciąg antysemickich rządów, z coraz bardziej restrykcyjnymi i upokarzającymi dla żydowskich obywateli prawami. Z tego powodu również żydowscy pisarze będą zmarginalizowani (niepublikowani, niezauważani przez krytyków, „tolerowani” w obraźliwy sposób w syntezach historyczno-literackich). Mimo że pod koniec lat trzydziestych Max Blecher zaczął zyskiwać uznanie, będzie musiał czekać do końca stalinowskiego okresu rumuńskiego komunizmu, czyli do połowy lat sześćdziesiątych, aby odzyskać zainteresowanie krytyków i wydawców. Międzynarodowy sukces przyjdzie – dzięki dużej liczbie wydań za granicą i tłumaczeniom na ponad 20 języków – dopiero po roku 2000.------------------------------------------------------------------------
¹ Data, która widnieje w oficjalnym akcie urodzenia Maxa Blechera według najnowszych badań jego biografa Dorisa Mironescu. Do niedawna źródła podawały jako datę urodzin pisarza 8 września (wszystkie przypisy, o ile nie zaznaczono inaczej, pochodzą od tłumaczki).
² Pełna nazwa to Sanatoriul Societăţii pentru Combaterea Tuberculozei la Copii (Sanatorium Towarzystwa do Zwalczania Gruźlicy u Dzieci).
³ Dyszę, upadam, drżę, oddaję ducha! Percy Bysshe Shelley, Epipsychidion, przekł. Jan Kasprowicz, w: Poeci angielscy (wybór poezyi), Lwów 1907.
Doris Mironescu
1909 17 września¹ (stary styl) / 30 września (nowy styl) w Botoszanach (rum. Botoşani) przychodzi na świat Max Blecher, syn Belli (z domu Vital) i Lazăra Blecherów. Max jest synem żydowskiego handlarza porcelaną i szkłem, jednego z filarów silnej społeczności żydowskiej w dawnym mołdawskim mieście Roman.
Dorasta w tym prowincjonalnym miasteczku, z krętymi uliczkami schodzącymi do rzeki Mołdawy (rum. Moldova), z domostwami kryjącymi się za podwórkami pełnymi wybujałej roślinności i z ruchliwymi ulicami handlowymi. Roman, zamieszkiwane przez liczną społeczność żydowską, jest miastem z ambitnym lokalnym mieszczaństwem oraz rozległym wiejskim zapleczem, które także nadaje ton lokalnym rozrywkom dzięki sierpniowemu jarmarkowi – będzie to źródło rozmarzeń bohaterów w późniejszych książkach.
1920–1928 Uczęszcza do miejscowego liceum „Roman Voda” do klasy matematyczno-przyrodniczej. Nastoletni Max, entuzjasta sportu i miłośnik kina, przejawia ponadprzeciętne zdolności intelektualne; zdaje egzamin maturalny jako pierwszy na liście ze swojego rocznika w czerwcu 1928 roku.
Być może, aby podążać swoją literacką drogą w kulturze cieszącej się uznaniem, być może w ramach odwetu na prowincji, z której się wywodził, a może także celem uniknięcia antysemickich manifestacji na rumuńskich uniwersytetach, dość nasilonych w latach dwudziestych, wybiera się do Francji na upragnione studia medyczne.
1928 Zapisuje się na medycynę, prawdopodobnie na uniwersytecie w Rouen, ale zaraz po przybyciu do Francji dowiaduje się z konsultacji lekarskiej, że bóle pleców, które dokuczają mu od jakiegoś czasu, są spowodowane chorobą kręgosłupa o tajemniczej, wyszukanej nazwie, niczym przedmiot z jego powieści: „morbul lui Pott”. Choroba Potta zaatakowała stawy kostne, w tym przypadku kręgi, powodując martwicę, która prowadziła do powstawania ropni, wymagających przeprowadzania punkcji.
Przebywa na hospitalizacji w Villi Normande, sanatorium leczniczym w uzdrowisku Berck, na wybrzeżu Atlantyku, w otoczeniu długich plaż i piaszczystych wydm. Spędzi tu ponad trzy lata, unieruchomiony w pozycji horyzontalnej, mogąc poruszać się po ulicach miasta jedynie dzięki gutierze.
1930 Czasopismo „Bilete de papagal”, wydawane przez znamienitego modernistycznego poetę Tudora Argheziego, drukuje szkic Herrant, który stanowi debiut Blechera.
W Berck Blecher zaprzyjaźnia się z innym chorym, pisarzem Pierrem Minetem (1909–1975), poetą i powieściopisarzem z surrealistycznej, dysydenckiej grupy Le Grand Jeu. To prawdopodobnie pod jego wpływem Blecher czyta surrealistyczne lektury i zaraża się fascynacją dla twórczości Lautréamonta. Nadal próbuje swoich sił w poezji i prozie w języku rumuńskim i francuskim.
W czerwcu przenosi się z sanatorium do odosobnionej prywatnej willi, podobnie jak jego bohater z powieści Zabliźnione serca, ale musi wrócić do środowiska szpitalnego z powodu komplikacji związanych z chorobą.
1932 Na początku roku Blecher opuszcza Berck, gdzie nie udało mu się wyzdrowieć, i udaje się do innego ośrodka leczącego gruźlicę kości, Leysin w szwajcarskich Alpach. Pozostanie tam, w sanatorium Les Sapins, do maja następnego roku. Nowatorstwem leczenia w Leysin było to, że pacjenci z gruźlicą byli zachęcani do chodzenia i zażywania ruchu.
1933 Prawdopodobnie za namową Pierre’a Mineta Blecher wysyła wiersz Nierozwiązywalna pozycja do André Bretona, do magazynu „Le Surréalisme au service de la révolution”, który publikuje utwór w numerze 6. W lutym przenosi się do innego sanatorium w Leysin, La Valerette.
W maju wraca do Rumunii. Jest hospitalizowany w sanatorium C.T.C.² w uzdrowisku Carmen-Sylva (Techirghiol-Eforie). Tam zaprzyjaźnia się z malarką Lucią Demetriade-Bălăcescu, z którą prowadzi długie rozmowy o literaturze i sztuce. Pod koniec sezonu letniego poznaje Marie Ghiolu, w której się zakochuje.
1934 Zbliża się, za pośrednictwem korespondencji, do swoich kolegów z pokolenia bliższego awangardzie (Sașa Pană, Geo Bogza), którym Blecher mógł, od teraz, przedstawiać przekonujące referencje.
Opuszcza Techirghiol w maju i udaje się na wakacje do górskiego miasteczka Braszów. Tam osobiście poznaje Geo Bogzę, z którym połączy go przyjaźń trwająca aż do jego śmierci.
W czerwcu publikuje tomik wierszy Przezroczyste ciało z dedykacją „Dla Marii”.
Blecher stara się zaistnieć, wysyłając recenzje książek naukowych i zagranicznych do „Viața românească” i „Adevărul literar și artistic”. Zgodnie z sugestią Bogzy pisze reportaż Berck, miasto potępionych. Ukazuje się on w czasopiśmie „Vremea”, z którym Blecher podejmie stałą współpracę, publikując pod koniec roku wiersz Paryż. W październiku wraca do rodzinnego miasta Roman.
1935 Osiadłszy we własnym domu, gdzie może przyjmować odwiedzających go przyjaciół, pisze swoją pierwszą powieść Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości, którą ukończy we wrześniu. Jej entuzjasta, przyjaciel Blechera, Geo Bogza zrobi wszystko, co w jego mocy, aby powieść została opublikowana w wydawnictwie Vremea.
Przez cały rok Blecher publikuje zapiski i eseje na tematy filozoficzne i literackie w ważnym czasopiśmie o tej samej nazwie, co pokazuje jego intelektualną przynależność do kolegów z pokolenia, takich jak Mircea Eliade, Geo Bogza czy Constantin Noica, którzy współpracowali z tym periodykiem.
1936 Pod koniec stycznia ukazuje się powieść Zdarzenia w bliskiej nierzeczywistości. Książka cieszy się niezwykłym uznaniem krytyki literackiej.
Zachęcony tym sukcesem, Blecher już w lutym deklaruje Geo Bogzie, że chce ponownie zacząć pisać i do czerwca napisze prawie 500 stron. Jest to pierwszy wariant nowej powieści, zatytułowanej roboczo Zabliźniona tkanka. Latem stworzy drugą wersję, która będzie nosić tytuł zasugerowany przez wydawcę: Zabliźnione serca. Zachwycony Zdarzeniami, które okazały się literacką rewelacją, pisarz Mihail Sebastian dopilnuje publikacji nowej powieści Blechera pod koniec roku w wydawnictwie Universala. Sebastian pozostanie do końca dobrym przyjacielem Blechera, poświęcając mu kilka wzruszających zapisków w swoim słynnym Dzienniku, który ukaże się drukiem długo po śmierci obu pisarzy.
W maju Blecher przestanie współpracować z czasopismem „Vremea”, które stało się wyraźnie profaszystowskie.
1937 Powieść Zabliźnione serca zostaje bardzo dobrze przyjęta przez sporą część krytyków. Mihail Sebastian organizuje istną osobistą „kampanię” promocyjną. Jednak nie wszystkie głosy krytyków podzielają ten entuzjazm.
W marcu Blecher jest hospitalizowany przez cztery miesiące w sanatorium Saint-Vincent de Paul w Bukareszcie z powodu komplikacji, które nasilały jego cierpienie.
Coraz bardziej schorowany, tamtego roku pisarz nie publikuje niczego, mimo że od jakiegoś czasu pracuje nad francuską wersją swojej pierwszej powieści. Od początku jesieni pisze natomiast swoją ostatnią książkę Rozświetlona jama, która zostanie opublikowana pośmiertnie dopiero w 1971 roku. W grudniu czyta jej fragmenty Mihailowi Sebastianowi; jest zadowolony z efektu swojej pracy.
1938 Na początku marca ukazuje się w Kiszyniowie tłumaczenie na jidysz Zdarzeń w bliskiej nierzeczywistości. Pracę nad Rozświetloną jamą Blecher kontynuuje do ostatnich chwil życia.
30 maja Blecher umiera. Zostaje pochowany następnego dnia w mieście Roman, w deszczu.
Rok 1938 jest rokiem, w którym w Rumunii rozpoczyna się ciąg antysemickich rządów, z coraz bardziej restrykcyjnymi i upokarzającymi dla żydowskich obywateli prawami. Z tego powodu również żydowscy pisarze będą zmarginalizowani (niepublikowani, niezauważani przez krytyków, „tolerowani” w obraźliwy sposób w syntezach historyczno-literackich). Mimo że pod koniec lat trzydziestych Max Blecher zaczął zyskiwać uznanie, będzie musiał czekać do końca stalinowskiego okresu rumuńskiego komunizmu, czyli do połowy lat sześćdziesiątych, aby odzyskać zainteresowanie krytyków i wydawców. Międzynarodowy sukces przyjdzie – dzięki dużej liczbie wydań za granicą i tłumaczeniom na ponad 20 języków – dopiero po roku 2000.------------------------------------------------------------------------
¹ Data, która widnieje w oficjalnym akcie urodzenia Maxa Blechera według najnowszych badań jego biografa Dorisa Mironescu. Do niedawna źródła podawały jako datę urodzin pisarza 8 września (wszystkie przypisy, o ile nie zaznaczono inaczej, pochodzą od tłumaczki).
² Pełna nazwa to Sanatoriul Societăţii pentru Combaterea Tuberculozei la Copii (Sanatorium Towarzystwa do Zwalczania Gruźlicy u Dzieci).
³ Dyszę, upadam, drżę, oddaję ducha! Percy Bysshe Shelley, Epipsychidion, przekł. Jan Kasprowicz, w: Poeci angielscy (wybór poezyi), Lwów 1907.
więcej..
