Hrabia Monte Christo. Elegancka edycja - ebook

1. POWRÓT DO MARSYLII

Był dwu­dzie­sty czwarty lutego 1815 roku, gdy straż­nik dał z wieży Notre Dame de la Garde sygnał, zapo­wia­da­jąc przy­by­cie trój­masz­towca „Faraon”, powra­ca­ją­cego ze Smyrny przez Triest i Neapol.

Jak to zazwy­czaj bywa w takich razach, z portu natych­miast wyru­szył pilot i opły­nąw­szy zamek If, przy­bił do burty statku pomię­dzy przy­ląd­kiem Mor­gion i wyspą Rion. I jak to się znów z reguły dzieje, tak i tego dnia wały twier­dzy Świę­tego Jana zaro­iły się od gapiów; przy­by­cie bowiem statku jest w Mar­sy­lii zawsze wiel­kim wyda­rze­niem, a co dopiero takiego statku jak „Faraon” – zbu­do­wa­nego, ota­klo­wa­nego i zała­do­wa­nego w stocz­niach sta­ro­żyt­nej Focei, a nade wszystko nale­żą­cego do jed­nego z miej­sco­wych arma­to­rów.

A sta­tek zbli­żał się tym­cza­sem; prze­był już szczę­śli­wie cie­śninę pomię­dzy wyspami Cala­sa­re­igne i Jaros, powstałą na sku­tek wstrzą­sów wul­ka­nicz­nych, minął Pomègue, i choć posu­wał się pod roz­pię­tymi mar­slami, kliw­rem i beza­nem, szedł tak wolno i tak posępny nastrój wokół roz­ta­czał, że nie­któ­rzy wśród widzów, wie­dzeni samym prze­czu­ciem, zasta­na­wiali się, co za nie­szczę­ście mogło ów sta­tek dotknąć. Mimo to ludzie rozu­mie­jący się na nawi­ga­cji twier­dzili, że jeśli się coś złego przy­tra­fiło, to pew­nie nie stat­kowi. Bo cho­ciaż pły­nął wolno, ale w naj­lep­szym porządku, jak sta­tek pod zna­ko­mi­tym dowódz­twem. Kotwica była przy­go­to­wana, zlu­zo­wano wanty buksz­prytu, a obok pilota, który był gotów, aby wpro­wa­dzić żaglo­wiec w wąskie gar­dło mar­syl­skiego portu, stał młody czło­wiek, o ener­gicz­nym zacho­wa­niu i bystrym spoj­rze­niu; bacz­nie czu­wał nad każ­dym ruchem statku i powta­rzał każdy roz­kaz pilota.

Wśród tłumu widzów, na twa­rzach któ­rych malo­wał się ów nie­okre­ślony nie­po­kój, jeden czło­wiek szcze­gól­nie zda­wał się nie­po­koić i nie­cier­pli­wić; nie mogąc się docze­kać przy­by­cia statku do portu, wsko­czył prędko do małej łódki i kazał pły­nąć naprze­ciw „Fara­ona”; przy­bił doń na wyso­ko­ści zatoczki Réserve.

Na widok owego czło­wieka młody mary­narz opu­ścił swoje sta­no­wi­sko przy pilo­cie i z kape­lu­szem w ręku przy­stą­pił do burty statku.

Był to mło­dzie­niec liczący zale­d­wie osiem­na­ście do dwu­dzie­stu lat, słusz­nego wzro­stu, smu­kły, kru­czo­włosy, o pięk­nych czar­nych oczach. W całej jego postaci malo­wały się spo­kój i ener­gia, wła­ściwa ludziom, któ­rzy od dzie­ciń­stwa przy­wy­kli wal­czyć z nie­bez­pie­czeń­stwami.

– Ach! To pan, panie Edmun­dzie! – wykrzyk­nął męż­czy­zna z łódki. – Cóż się stało? Skąd ten smu­tek, który panuje na pokła­dzie?

– Nie­szczę­ście, wiel­kie nie­szczę­ście na nas spa­dło, panie Mor­rel – odrzekł mło­dzie­niec. – Nie­szczę­ście, które srogo mnie dotknęło. Tuż pod Civi­ta­vec­chia stra­ci­li­śmy naszego zacnego kapi­tana Leclère'a.

– A ładu­nek? – zawo­łał nie­spo­koj­nie wła­ści­ciel okrętu.

– Nie­tknięty, przy­wieź­li­śmy go w naj­lep­szym porządku; sądzę, że jeśli o to idzie, będziesz pan zupeł­nie kon­tent. Ale biedny kapi­tan Leclère…

– Cóż mu się stało? – spy­tał wła­ści­ciel tonem wyraź­nie spo­koj­niej­szym. – Cóż się stało zacnemu kapi­ta­nowi?

– Nie żyje.

– Czyżby uto­nął?

– O nie, panie Mor­rel, umarł na zapa­le­nie mózgu wśród naj­okrop­niej­szych cier­pień.

Po czym Edmund zwró­cił się do swo­ich ludzi:

– Hej! – zawo­łał. – Wszy­scy na sta­no­wi­ska, rzu­camy kotwicę!

Załoga speł­niła roz­kaz i ośmiu czy dzie­wię­ciu mary­na­rzy, któ­rzy się na nią skła­dali, rzu­ciło się w mgnie­niu oka do szo­tów, bra­sów, fałów, want i szta­gów.

Młody mary­narz, rzu­ciw­szy okiem na począ­tek manewru i prze­ko­naw­szy się, że roz­kazy są nale­ży­cie speł­niane, powró­cił do pana Mor­rela.

– Jakże doszło do tego nie­szczę­ścia? – spy­tał arma­tor, nawią­zu­jąc do prze­rwa­nego wątku roz­mowy.

– Ach, mój Boże, ni­gdy byśmy się nie spo­dzie­wali. Po dłu­giej roz­mo­wie z komen­dan­tem portu w Neapolu kapi­tan Leclère opu­ścił mia­sto bar­dzo wzru­szony: nie minęła doba, a dostał nad­zwy­czaj moc­nej gorączki i w trzy dni póź­niej już umie­rał… Wypra­wi­li­śmy mu pogrzeb jak należy; przy­wią­za­li­śmy mu do stóp i do głowy dwu­dzie­sto­sze­ścio­fun­towe kule i spo­czywa teraz owi­nięty w hamak nie­da­leko wyspy El Giglio. Wdo­wie po nim wie­ziemy jego Krzyż Legii Hono­ro­wej i szpadę. Smutne to – cią­gnął mło­dzie­niec z melan­cho­lij­nym uśmie­chem – wal­czyć z Angli­kami lat dzie­sięć, żeby potem umrzeć taką śmier­cią, jak lada kto umiera – we wła­snym łóżku.

– Cóż chcesz, do dia­bła, drogi panie Edmun­dzie – odpo­wie­dział arma­tor, który wyglą­dał na nie­mal zupeł­nie pocie­szo­nego po tej stra­cie. – Wszy­scy jeste­śmy śmier­telni, a trzeba prze­cież, żeby sta­rzy ustę­po­wali miej­sca mło­dym, ina­czej trudno byłoby mówić o postę­pie; ale skoro powia­dasz mi, że ładu­nek jest…

– W dosko­na­łym sta­nie, ręczę za to, panie Mor­rel. Ten rejs przy­nie­sie panu zapewne dwa­dzie­ścia pięć tysięcy fran­ków zysku.

Sta­tek mijał wła­śnie Basztę Okrą­głą.

– Goto­wać się do zwi­ja­nia mar­sli, kliwra i bezan­ża­gla! – zawo­łał młody żeglarz. – Żywo!

Roz­kaz speł­niono z taką szyb­ko­ścią jak na okrę­cie wojen­nym.

– Luzuj i zwi­jaj!

Na tę komendę wszyst­kie żagle opa­dły nagle, a sta­tek jął posu­wać się do przodu z wolna, popy­chany samą już tylko siłą roz­pędu.

– Teraz, panie Mor­rel, racz wejść na pokład – rzekł Dantès, widząc nie­cier­pli­wość wła­ści­ciela. – Oto wycho­dzi z kajuty pań­ski buchal­ter, pan Dan­glars. Udzieli panu wszel­kich obja­śnień, jakich byś pan nie zażą­dał. Co do mnie, muszę dopil­no­wać kotwi­cze­nia i wywie­sić znaki żałoby.

Arma­tor nie kazał sobie powta­rzać dwa razy, uchwy­cił linę okrę­tową, którą mu rzu­cił Dantès i z nad­zwy­czajną zręcz­no­ścią, która nie przy­nio­słaby wstydu naj­wy­traw­niej­szemu majt­kowi, wspiął się na pokład po szcze­blach umo­co­wa­nych na zewnętrz­nej ścia­nie pęka­tego kadłuba. Dantès tym­cza­sem wró­cił na swoje dawne miej­sce, aby nie prze­szka­dzać roz­mo­wie arma­tora i pana Dan­glarsa, owego człeka, który wyszedł z kajuty na spo­tka­nie pana Mor­rela.

Nowo przy­były wyglą­dał na dwa­dzie­ścia pięć do dwu­dzie­stu sze­ściu lat. Obłudna jego fizys zdra­dzała, że płasz­czył się w obej­ściu ze zwierzch­ni­kami, zaś cierpko trak­to­wał pod­wład­nych. Pia­sto­wał sta­no­wi­sko agenta kaso­wego, a że sama ta funk­cja budzi wstręt wśród mary­na­rzy, dla­tego zapewne cała załoga oka­zy­wała mu tyleż nie­chęci, co sym­pa­tii wobec Edmunda Dantèsa.

– I cóż, wie pan już zapewne – roz­po­czął Dan­glars – o nie­szczę­ściu?

– Wiem już, wiem. Biedny kapi­tan Leclère, dzielny to był i zacny czło­wiek.

– A nade wszystko dosko­nały mary­narz, zesta­rzał się, patrząc tylko na niebo i morze, jak przy­stoi czło­wie­kowi, w któ­rego ręce zło­żone były inte­resy tak zna­ko­mi­tej firmy jak Dom Han­dlowy Mor­rel i Syn – odrzekł Dan­glars.

– Zdaje mi się jed­nak – rzekł arma­tor, śle­dząc wzro­kiem Dantèsa – że nie­ko­niecz­nie trzeba być sta­rym wil­kiem mor­skim, jak pan twier­dzisz, aby znać dobrze swoje rze­mio­sło. Oto na przy­kład nasz drogi Edmund bie­rze się do dowo­dze­nia, tak jakby nie potrze­bo­wał niczy­jej pomocy.

– Zapewne – rzekł Dan­glars, spo­glą­da­jąc na Dantèsa z ukosa, a w oku bły­snęła mu nie­na­wiść. – Tak, nie pod­lega to żad­nej wąt­pli­wo­ści, młode to i pewne sie­bie… Led­wie kapi­tan zamknął oczy, on natych­miast objął dowódz­two bez niczy­jej rady, i zamiast udać się pro­stą drogą do Mar­sy­lii, pół­tora dnia stał ze stat­kiem na Elbie.

– Miał prawo i obo­wią­zek objąć dowódz­two statku jako drugi co do stop­nia po zmar­łym; że zaś stra­cił pół­tora dnia na Elbie, to źle, chyba że sta­tek potrze­bo­wał jakiejś naprawy.

– „Faraon” miał się tak dobrze jak ja, a życzę panu z całego serca takiego zdro­wia jak moje, panie Mor­rel; stra­ci­li­śmy pół­tora dnia, bo po pro­stu zachciało mu się pobyć tro­chę na lądzie i nic wię­cej.

– Dantès, pozwól pan tu do nas na chwilę! – zawo­łał do mło­dzieńca arma­tor.

– Pro­szę wyba­czyć – odpo­wie­dział Dantès – za chwilę będę mógł panu słu­żyć.

Po czym zwró­cił się do załogi:

– Rzu­caj!

Kotwica spa­dła, łań­cuch osu­nął się z brzę­kiem. Cho­ciaż pilot był na­dal obecny, Dantès pozo­stał na sta­no­wi­sku, póki ten ostatni manewr nie został ukoń­czony, po czym krzyk­nął:

– Pro­por­czyk do połowy masztu, spu­ścić flagę! Skrzy­żo­wać reje!

– Uwa­żaj pan – rzekł Dan­glars. – Słowo daję, on ma się już za kapi­tana.

– Bo i jest nim – odpo­wie­dział wła­ści­ciel.

– Tak, brak tylko pod­pisu pana, panie Mor­rel, i pań­skiego wspól­nika.

– Do dia­bła, dla­cze­góż nie mie­li­by­śmy go zatrzy­mać na tym sta­no­wi­sku? Prawda, że młody, ale to chło­pak na swoim miej­scu i widzę, że doświad­czony z niego żeglarz.

Dan­glars spo­chmur­niał na moment.

– Prze­pra­szam, panie Mor­rel – rzekł Dantès, pod­cho­dząc do nich. – Racz mi wyba­czyć; kiedy sta­tek jest już na kotwicy, jestem na pań­skie roz­kazy. Zda­wało mi się, żeś mnie pan wzy­wał.

Dan­glars cof­nął się o krok.

– Chcia­łem cię zapy­tać, dla­czego zatrzy­ma­łeś się na Elbie.

– Wła­ści­wie nie wiem. Chcia­łem tylko wypeł­nić ostat­nią wolę kapi­tana Leclère'a, który umie­ra­jąc, wrę­czył mi paku­nek dla mar­szałka Ber­tranda.

– I cóż? Widzia­łeś go, Edmun­dzie?

– Kogo?

– Mar­szałka.

– Widzia­łem.

Rozej­rzaw­szy się nie­spo­koj­nie wkoło, Mor­rel odpro­wa­dził Dantèsa na stronę.

– Jakże się ma cesarz? – zapy­tał z oży­wie­niem.

– Dobrze, jeśli mogę sądzić z tego, co sam widzia­łem.

– Widzia­łeś więc i cesa­rza?

– Wszedł, kie­dym był u mar­szałka.

– Mówi­łeś z nim?

– On raczej ze mną roz­ma­wiał – uśmiech­nął się Dantès.

– I cóż ci rzekł?

– Zapy­tał, kiedy nasz sta­tek wyru­szył z Mar­sy­lii, jaką pły­nął drogą, jaki ma ładu­nek. Wywnio­sko­wa­łem, że gdyby był bez ładunku i nale­żał do mnie, cesarz chęt­nie by go kupił. Ale powie­dzia­łem, że jestem tylko zastępcą kapi­tana, sta­tek zaś jest wła­sno­ścią Domu Mor­rel i Syn. „Aha! – zawo­łał natych­miast – znam tę firmę. Mor­relowie to z dziada pra­dziada wła­ści­ciele stat­ków; jakiś Mor­rel słu­żył w tym samym pułku co i ja w gar­ni­zo­nie w Walen­cji”.

– To prawda, jak Boga kocham! – wykrzyk­nął ura­do­wany arma­tor. – Wszak to Poli­karp Mor­rel, mój rodzony wuj, który dochra­pał się stop­nia kapi­tana. Edmun­dzie, jeśli tylko powiesz pan wujowi, że cesarz go sobie przy­po­mniał, poczciwy stary zrzęda roz­pła­cze się z rado­ści, zoba­czysz. – Dobrze – cią­gnął dalej, kle­piąc mło­dzieńca po ramie­niu – słusz­nie zro­bi­łeś, żeś speł­nił roz­kazy kapi­tana Leclère'a i zatrzy­mał się na Elbie, cho­ciaż gdyby wie­dziano, że zano­si­łeś jakąś paczuszkę do mar­szałka i mówi­łeś z cesa­rzem, mogłoby cię to nara­zić na podej­rze­nia.

– Ale z jakiej przy­czyny, panie Mor­rel? – spy­tał Dantès. – Czyż ja wiem, co było w tym pakunku? Cesarz zaś mógł zadać takie same pyta­nia pierw­szemu lep­szemu mary­na­rzowi. Ale prze­pra­szam pana raz jesz­cze – rzekł nagle Dantès – zbli­żają się do nas służba sani­tarna i cel­nicy, pan pozwoli…?

– Dobrze, mój drogi Edmun­dzie, rób, co trzeba.

Mło­dzie­niec odda­lił się, a na jego miej­sce przy­bli­żył się Dan­glars.

– I cóż? – zapy­tał. – Zdaje się, że musiał się dobrze tłu­ma­czyć z postoju w Por­to­fer­raio?

– Ow­szem, podał naj­istot­niej­sze powody, kochany panie Dan­glars.

– O, tym lepiej. Nie uwie­rzy pan, jak przy­kro myśleć, że kolega nie speł­nia swych obo­wiąz­ków.

– Dantès wyko­nał to, co do niego nale­żało – odpo­wie­dział arma­tor. – Nie mam mu nic do zarzu­ce­nia. Postój miał miej­sce na pole­ce­nie kapi­tana Leclère'a.

– Jeśli już mowa o kapi­ta­nie, czy Dantès nie oddał ci od niego żad­nego listu?

– Mnie? Nie. Miał więc jakiś list?

– Zda­wało mi się, że prócz paczki kapi­tan wrę­czył mu list.

– O jakiejże to paczuszce mówisz, panie Dan­glars?

– Ależ o tej, którą Dantès oddał w Por­to­fer­raio.

– Skąd pan wiesz, że miał tam oddać jakąś paczkę?

Dan­glars zaru­mie­nił się.

– Prze­cho­dzi­łem wła­śnie obok kajuty kapi­tana i przez pół­u­chy­lone drzwi zauwa­ży­łem, jak odda­wał Dantèsowi paku­nek i list.

– O liście nic mi nie mówił – odrzekł wła­ści­ciel. – A jeśli ma dla mnie jakąś wia­do­mość, z pew­no­ścią mi ją dorę­czy.

Dan­glars zamy­ślił się na chwilę.

– Panie Mor­rel, bar­dzo pana pro­szę, abyś mu o tym nie wspo­mi­nał; prze­cież mogłem się pomy­lić.

W tejże chwili nad­szedł Dantès, a Dan­glars znowu się odda­lił.

– Cóż, Dantès, wszystko już zała­twione? – zapy­tał Mor­rel.

– Tak, panie Mor­rel.

– Jakoś nie­długo trwały te for­mal­no­ści.

– A nie. Odda­łem cel­ni­kom spis naszych towa­rów, a z komory cel­nej przy­słano do nas czło­wieka, który przy­je­chał razem z pilo­tem. Wrę­czy­łem mu nasze doku­menty.

– Więc jesteś już pan wolny?

Dantès obej­rzał się wokół.

– Tak, wszystko jest w porządku.

– No to może zjesz pan z nami dziś obiad?

– Pro­szę mi daro­wać, panie Mor­rel, ale choć to dla mnie ogromny zaszczyt, muszę naj­pierw powi­tać ojca.

– Słusz­nie, moje dziecko. Zna­łem cię zawsze jako dobrego syna.

– A mój ojciec… – zapy­tał Dantès z pew­nym waha­niem – nie wie pan, jak on się miewa?

– Myślę, że dobrze, cho­ciaż przy­znam ci się, mój Edmun­dzie, żem go dawno nie widział.

– A tak, on nie wycho­dzi pra­wie ze swego poko­iku.

– To dowo­dzi, że mu nic nie bra­ko­wało w cza­sie two­jej nie­obec­no­ści.

Dantès uśmiech­nął się.

– Mój ojciec jest tak dumny, że gdyby nawet nic już nie miał, nikogo by w świe­cie nie popro­sił o pomoc, chyba Boga jed­nego.

– Dobrze, ale potem możemy się spo­dzie­wać, że przyj­dziesz?

– Och, znów pro­szę pana o wyba­cze­nie. Po tych odwie­dzi­nach muszę jesz­cze do kogoś pójść, i tam rów­nież serce mi się wyrywa.

– Ach, prawda! Prawda. Zapo­mnia­łem na śmierć, że w wio­sce kata­loń­skiej pewna osoba ocze­kuje na pana z taką jak pań­ski ojciec nie­cier­pli­wo­ścią, śliczna Mer­ce­des…

Dantès uśmiech­nął się.

– Ach, nie dzi­wię się teraz – rzekł pan Mor­rel – dla­czego tu przy­cho­dziła pytać ze trzy razy, czy nie ma wia­do­mo­ści o „Fara­onie”. Tam, do dia­bła! Powo­dzi się panu, drogi Edmun­dzie, piękną masz kochankę!

– To nie moja kochanka – odpo­wie­dział z powagą Dantès – ale narze­czona.

– Wszystko to jedno, kochanka, narze­czona – uśmiech­nął się wła­ści­ciel statku.

– Dla nas nie, panie Mor­rel.

– Dobrze, idź już, idź, kochany Edmun­dzie, nie zatrzy­muję cię dłu­żej. Dosyć się napil­no­wa­łeś moich inte­re­sów, zała­twiajże teraz swoje sprawy. Może ci trzeba pie­nię­dzy?

– Nie, dzię­kuję, oszczę­dzi­łem sobie dosyć w cza­sie podróży, mam całą trzy­mie­sięczną gażę.

– Jesteś porząd­nym chłop­cem, Edmun­dzie.

– Pan wie, że mój ojciec jest ubogi – odpo­wie­dział Dantès.

– O, wiem, wiem, żeś dobry syn jak rzadko, spie­szże więc do ojca. Ja także mam syna i nie był­bym bar­dzo zobo­wią­zany temu, kto by go chciał zatrzy­mać z dala ode mnie po trzy­mie­sięcz­nej podróży.

– Żegnam więc pana – odrzekł mło­dzie­niec, kła­nia­jąc się.

– Bywaj zdrów – jeśli mi nic wię­cej nie masz do powie­dze­nia.

– Nie.

– Kapi­tan Leclère nie poru­czył ci przed śmier­cią żad­nego listu do mnie?

– Nie był już w sta­nie nic pisać, ale… Ach, dobrze, że nie zapo­mnia­łem. Chcia­łem pro­sić pana o dwa tygo­dnie urlopu.

– Chcesz się zapewne żenić?

– Tak… a potem muszę wyje­chać do Paryża.

– Dobrze, dobrze! Jedź pan na tyle, na ile zechcesz! Wyła­do­wa­nie statku zabie­rze naj­mniej sześć tygo­dni, więc dopiero za trzy mie­siące będzie mógł wyjść w morze… Ale trzeba, żebyś pan był z powro­tem przed upły­wem tego czasu. „Faraon” – dodał, kła­dąc dłoń na ramie­niu mło­dego żegla­rza – nie może wypły­nąć bez kapi­tana.

– Bez kapi­tana! – zawo­łał Dantès i oczy zaiskrzyły mu się rado­ścią. – Na Boga, zważ pan dobrze na to, coś wyrzekł, bo zdaje mi się, że odga­du­jesz moje naj­skryt­sze marze­nia. Czyżby miał pan rze­czy­wi­ście zamiar mia­no­wać mnie kapi­ta­nem „Fara­ona”?

– Gdyby to ode mnie samego zale­żało, podał­bym ci rękę, mój drogi Edmun­dzie i powie­dział: „Jesteś kapi­ta­nem”. Ale mam wspól­nika, a znasz wło­skie przy­sło­wie: „Kto ma wspól­nika, ma naczel­nika”. Ale połowa drogi już za nami, albo­wiem z dwóch potrzeb­nych gło­sów jeden już masz. Spuść się zresztą na mnie, jeżeli cho­dzi o drugi, posta­ram się zro­bić wszystko, abyś go uzy­skał.

– O! Panie Mor­rel! – zawo­łał młody mary­narz, ze łzami w oczach ści­ska­jąc ręce arma­tora. – Dzię­kuję panu w imie­niu mojego ojca i Mer­ce­des.

– Spo­koj­nie, drogi Edmun­dzie! Dobry Bóg na nie­bie od tego jest, do dia­bła, aby trzy­mać w swej opiece zacnych ludzi! Bie­gnij już do ojca, do swo­jej Mer­ce­des, a potem zajdź i do mnie.

– Pozwoli pan, bym go odwiózł na ląd?

– Nie potrzeba, dzię­kuję; zostanę tutaj, żeby roz­li­czyć się z Dan­glar­sem. Czy byłeś pan z niego kon­tent w cza­sie podróży?

– Zależy, co pan przez to pyta­nie poj­muje. Jako towa­rzysz… hm… nie byłem zado­wo­lony, wiem, że mnie nie lubi, szcze­gól­nie od chwili, kiedy po jakiejś małej sprzeczce popeł­ni­łem wielką nie­do­rzecz­ność i zapro­po­no­wa­łem krótki postój na wyspie Monte Chri­sto, aby tam w ciągu dzie­się­ciu minut zakoń­czyć w spo­sób osta­teczny nasz spór. Głup­stwo zro­bi­łem, żem go wyzwał, on zaś postą­pił jak naj­słusz­niej, sprze­ci­wia­jąc się temu. Jeśli nato­miast pytasz pan, co sądzę o nim jako o buchal­te­rze, myślę, że będziesz pan kon­tent z jego pracy, pełni swoje obo­wiązki nad­zwy­czaj gor­li­wie.

– Ale powiedz mi – pytał dalej arma­tor – gdy­byś został kapi­ta­nem statku, zatrzy­mał­byś chęt­nie Dan­glarsa?

– Zarówno jako kapi­tan, jak i jego zastępca umiał­bym sza­no­wać każ­dego, kto posiada zaufa­nie moich prze­ło­żo­nych.

– Dosko­nale, Edmun­dzie, widzę, żeś pod każ­dym wzglę­dem prawy czło­wiek. Nie zatrzy­muję cię dłu­żej, idź, bo widzę, że sto­isz jak na roz­ża­rzo­nych węglach.

– Jak więc będzie z moim urlo­pem?

– Ależ jedź sobie, powta­rzam.

– Czy poży­czy mi pan łódkę?

– Bierz.

– Do widze­nia, panie Mor­rel, tysiąc­kroć dzię­kuję.

– Do widze­nia, drogi Edmun­dzie, wszyst­kiego dobrego!

Mary­narz wsko­czył do łodzi, siadł na rufie i roz­ka­zał pły­nąć do Cannebière. Dwaj majt­ko­wie rzu­cili się natych­miast do wio­seł i łódź pomknęła tak prędko, jak to tylko było moż­liwe w wąskiej uliczce, którą two­rzyły dwa sze­regi stat­ków, pro­wa­dzą­cej od wej­ścia do portu aż do nabrzeża orle­ań­skiego, a zapcha­nej gęsto nie­zli­czoną liczbą barek.

Mor­rel z uśmie­chem na ustach odpro­wa­dził Dantèsa oczyma aż do brzegu; widział go jesz­cze, jak przy­bił do brzegu, wysko­czył na kamienne płyty nabrzeża i znikł natych­miast w barw­nym tłu­mie. Od pią­tej rano do dzie­wią­tej wie­czór mrowi się na tej słyn­nej ulicy Cannebière, z któ­rej tak są dumni dzi­siejsi Focej­czycy, że powia­dają o niej z naj­zim­niej­szą krwią i owym spe­cy­ficz­nym akcen­tem, nada­ją­cym tak wyjąt­kowy cha­rak­ter ich mowie, że „gdyby Paryż miał swoją Cannebière, mógłby się zwać małą Mar­sy­lią”.

Odwró­ciw­szy się, arma­tor spo­strzegł sto­ją­cego obok Dan­glarsa, który z pozoru zda­wał się ocze­ki­wać na jego roz­kazy, a w rze­czy­wi­sto­ści sam śle­dził wzro­kiem mło­dego mary­na­rza.

Jakże wielka była róż­nica w wyra­zie oczu tych dwóch ludzi, spo­glą­da­ją­cych na tego samego czło­wieka.2. OJCIEC I SYN

Nie­chaj Dan­glars wysila swój geniusz zawi­ści; nie będziemy słu­chać jego zło­śli­wych pod­szep­tów, któ­rych jedy­nym celem jest oczer­nić towa­rzy­sza przed arma­to­rem, i udajmy się za Dantèsem. Prze­biegł już całą Cannebière i skrę­ciw­szy w ulicę Noail­les, wpadł do nie­po­zor­nego domu po pra­wej stro­nie Alej Meil­hań­skich, prze­biegł szybko cztery pię­tra po ciem­nych scho­dach i trzy­ma­jąc się jedną ręką porę­czy, a drugą przy­ci­ska­jąc do piersi, aby stłu­mić ude­rze­nia serca, sta­nął przed drzwiami uchy­lo­nymi, tak że można było zaj­rzeć w głąb małej izdebki.

W tym poko­iku miesz­kał ojciec Dantèsa.

Wia­do­mość o przy­by­ciu „Fara­ona” nie doszła jesz­cze do starca, który sto­jąc na krze­śle, drżącą ręką pod­pie­rał wła­śnie patycz­kami pędy nastur­cji i powoju, wijące się pomię­dzy kra­tami.

Wtem uczuł, że ktoś go ujął wpół i z tyłu ozwał się zna­jomy głos:

– Ojcze, ojcze kochany!

Sta­rzec krzyk­nął i odwró­cił się nagle, a zoba­czyw­szy syna, osu­nął się w jego obję­cia drżący i blady.

– Co ci, ojcze? – zawo­łał mło­dzie­niec zatrwo­żony. – Czyś chory?

– Nie, nie, mój kochany Edmun­dzie, mój synu, moje dzie­cię, ale nie spo­dzie­wa­łem się cie­bie… To radość, wzru­sze­nie, żem cię zoba­czył tak nie­spo­dzie­wa­nie. Ach! Boże wielki, zdaje mi się, że umrę…

– Ale uspo­kój się, ojcze, przyjdź do sie­bie, to ja, naprawdę ja! Mówi się, że radość nikomu nie może zaszko­dzić, to dla­tego tu wsze­dłem bez uprze­dze­nia. No, ojcze kochany, uśmiech­nij się i nie patrz takim obłą­ka­nym wzro­kiem. Wró­ci­łem i od tej pory będziemy żyć razem szczę­śliwi.

– Ach, cudow­nie, mój chłop­cze – odrzekł sta­rzec. – Ale jakoż to będziemy żyć w szczę­ściu? Nie opu­ścisz mnie już wię­cej? Powiedz, jakież to szczę­ście?

– Oby mi prze­ba­czył Bóg wszech­mocny, że cie­szę się szczę­ściem oku­pio­nym żałobą innej rodziny, ale ten sam Bóg mi świad­kiem, że nie pra­gną­łem tego. Ot, samo przy­szło i nie mogę go odtrą­cić. Umarł dzielny kapi­tan Leclère, ojcze, a ja, za wsta­wien­nic­twem pana Mor­rela obejmę naj­praw­do­po­dob­niej jego miej­sce… Ojcze, rozu­miesz? Być kapi­tanem w dwu­dzie­stym roku życia! Mieć sto ludwi­ków pen­sji i udział w docho­dach! Czyż mary­narz tak biedny jak ja mógł kie­dy­kol­wiek spo­dzie­wać się takiego losu?

– Prawda to, syneczku, prawda – rzekł sta­rzec. – To rze­czy­wi­ście wspa­niała odmiana.

– Chciał­bym za pierw­sze pie­nią­dze, które odbiorę, urzą­dzić ci mały domek z ogród­kiem, żebyś sobie sadził swoje powoje, nastur­cje i kapry­fo­lium… Ale cóż ci jest, mój ojcze? Wyglą­dasz, jakby ci słabo było?

– Bądź spo­kojny, to przej­dzie.

Star­cowi zabra­kło jed­nak sił i zachwiał się.

– Dali­bóg! – zawo­łał mło­dzie­niec. – Wypij szklankę wina, to cię pokrzepi. Gdzie cho­wasz wino?

– Dzię­kuję ci, nie szu­kaj, nie chcę – odrzekł sta­rzec, usi­łu­jąc powstrzy­mać syna.

– Ależ tak, pozwól mi, pokaż tylko, gdzie jest.

I jął otwie­rać szafy.

– Próżno szu­kasz – wyszep­tał sta­rzec – wina nie ma.

– Jak to? Nie masz wina? – zawo­łał Edmund, bled­nąc i wpa­tru­jąc się to w zapa­dłe i blade niczym wosk policzki ojca, to w puste szafy. – Jak to, nie ma ani kro­pli? Czy ci zabra­kło pie­nię­dzy?

– Nic, nic mi już nie bra­kuje, mam wszystko, bo mam cie­bie, mój synu.

– Prze­cież trzy mie­siące temu, przed wyjaz­dem, zosta­wi­łem ci dwie­ście fran­ków – wyją­kał mło­dzie­niec, ocie­ra­jąc pot z czoła.

– Tak, to prawda, Edmun­dzie. Zapo­mnia­łeś jed­nak, odjeż­dża­jąc, spła­cić małego długu sąsia­dowi Cade­ro­usse’owi. Upo­mniał się o niego, doda­jąc, że jeśli nie zapłacę, uda się do pana Mor­rela. Poj­mu­jesz więc, że z obawy, aby ci to nie zaszko­dziło, zapła­ci­łem, cóżem miał zro­bić?

– Ach, mój Boże, byłem mu winien sto czter­dzie­ści fran­ków! – zawo­łał Dantès – i mając wszyst­kiego dwie­ście fran­ków, które ci zosta­wi­łem, odda­łeś sto czter­dzie­ści?

Sta­rzec ski­nął głową.

– Tym spo­so­bem, mając tylko sześć­dzie­siąt fran­ków, żyłeś przez trzy mie­siące – wyszep­tał Dantès.

– Wszak wiesz, jak mało potrze­buję – odrzekł sta­rzec.

– Ach, Boże, Boże! Ojcze, daruj mi, prze­bacz! – rzu­ca­jąc się do nóg ojca, zawo­łał Dantès.

– Cóż ty wypra­wiasz?

– Ach! Roz­dar­łeś mi serce.

– Nic to, prze­cie jesteś tu, ze mną – rzekł sta­rzec, uśmie­cha­jąc się łagod­nie. – Teraz możemy o tym zapo­mnieć, bo wszystko dobrze się skoń­czyło.

– Tak, jestem przy tobie – rzekł mło­dzie­niec. – Jestem przy tobie i mam przed sobą piękną przy­szłość, i nawet tro­chę pie­nię­dzy. Patrz, ojcze, masz, weź je i poślij prędko kogoś po wszystko, czego ci trzeba.

To mówiąc, wysy­pał na stół z kie­szeni ze dwa­na­ście ludwi­ków, sześć zło­tych pię­cio­fran­kó­wek i tro­chę drob­nych monet.

Twarz starca roz­ja­śniła się.

– I czy­jeż to? – spy­tał.

– Ależ moje…! Twoje…! Nasze…! Weź, każ kupić żyw­no­ści, bądź szczę­śliwy, jutro znaj­dzie się ich wię­cej.

– Powoli, powoli – rzekł sta­rzec i łagodny uśmiech uka­zał mu się na twa­rzy. – Jeśli pozwo­lisz, będę się ostroż­nie obcho­dził z twoją kiesą. Gdyby zoba­czono, że tak wiele naraz rze­czy kupuję, powie­dziano by nie­za­wod­nie, że musia­łem cze­kać z kup­nem na twój powrót…

– Rób więc, jak chcesz, ojcze. Przede wszyst­kim jed­nak przyj­mij sobie słu­żącą, nie chcę dłu­żej, żebyś tu sam tak żył. Mam w skrzy­neczce na dnie statku tro­chę prze­my­co­nej kawy i wybor­nego tyto­niu – jutro ci przy­niosę. Ale pst! Ktoś nad­cho­dzi!

– To Cade­ro­usse, musiał się już dowie­dzieć, żeś przy­je­chał i przy­cho­dzi zapewne pogra­tu­lo­wać ci szczę­śli­wego powrotu.

– Dosko­nale! Znowu czło­wiek, który co innego ma na ustach, a co innego w sercu – szep­nął Edmund. – Ale mniej­sza o to, wszak to nasz sąsiad, który nam kie­dyś pomógł w potrze­bie, trzeba go dobrze przy­jąć.

Istot­nie, kiedy Edmund koń­czył z cicha mówić te słowa, w drzwiach wio­dą­cych na schody uka­zała się czar­niawa i bro­data twarz Cade­ro­usse’a. Był to czło­wiek mniej wię­cej dwu­dzie­sto­pię­cio­letni i trud­nił się kra­wiec­twem; trzy­mał wła­śnie w ręku kawał sukna, który zamie­rzał skroić na klapę sur­duta.

– Ejże, wró­ci­łeś więc, Edmun­dzie? – zawo­łał z czy­sto mar­syl­skim akcen­tem, uka­zu­jąc w sze­ro­kim uśmie­chu zęby białe niby kość sło­niowa.

– Jak widzisz, sąsie­dzie, i gotów jestem ci usłu­żyć, w czym roz­ka­żesz – rzekł Dantès, nie­zręcz­nie ukry­wa­jąc pod pozo­rami uprzej­mo­ści wyraźną nie­chęć.

– Dzię­kuję, dzię­kuję! Chwała Bogu, nic mi nie trzeba, a za to inni cza­sem potrze­bują cze­goś ode mnie.

Dantès drgnął, a Cade­ro­usse cią­gnął dalej.

– Nie odno­szę tego do cie­bie, mój kawa­le­rze; poży­czy­łem ci pie­nią­dze, tyś mi oddał; to się zda­rza mię­dzy dobrymi sąsia­dami, a my jeste­śmy kwita.

– Ni­gdy nie jeste­śmy skwi­to­wani wobec tych, któ­rzy nam wyświad­czają przy­sługę, bo jeśli nawet prze­sta­li­śmy być im dłużni pie­nią­dze, należy im się jesz­cze wdzięcz­ność.

– Po co tu o tym gadać? Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr. Ot, pomówmy lepiej o twej podróży. Wybra­łem się wła­śnie do portu, aby zaopa­trzyć się w brą­zowe sukno, wtem spo­ty­kam kocha­nego Dan­glarsa.

– A ty, co tu robisz w Mar­sy­lii? – spy­ta­łem go.

– Ano, jestem już – odpo­wie­dział mi.

– Myśla­łem, żeś w Smyr­nie?

– Dobrześ myślał, wła­śnie stam­tąd wra­cam.

– A gdzie nasz młody Edmund?

– Ależ z pew­no­ścią u ojca – odpo­wie­dział Dan­glars.

– Więc przy­sze­dłem natych­miast – kon­ty­nu­ował Cade­ro­usse – aby uści­skać rękę dobrego przy­ja­ciela.

– Poczciwy Cade­ro­usse! – rzekł sta­rzec. – Jakże jest do nas przy­wią­zany!

– Pew­nie, że jestem do was przy­wią­zany, a co wię­cej, wielce was sza­nuję, bo to teraz rzadko można spo­tkać uczci­wych ludzi… Hm! Widzę, żeś nam powró­cił bogaty, chłop­cze – paplał dalej kra­wiec, rzu­ca­jąc z ukosa spoj­rze­nie na złote i srebrne monety roz­rzu­cone przez Dantèsa na stół.

Mło­dzie­niec dostrzegł w czar­nych oczach sąsiada błysk chci­wo­ści.

– Ach, mój Boże – rzekł nie­dbale. – To nie moje pie­nią­dze. Mówi­łem wła­śnie ojcu, że bałem się, czy mu cze­goś nie bra­kło w cza­sie mojej nie­obec­no­ści, a on, aby mnie uspo­koić, wysy­pał zawar­tość swo­jej sakiewki na stół. Mój ojcze, scho­waj to do mieszka, chyba że nasz sąsiad Cade­ro­usse potrze­buje pie­nię­dzy, w takim przy­padku chęt­nie mu pomo­żemy.

– Ucho­waj Boże, chłop­cze – rzekł Cade­ro­usse – nie potrze­buję niczego; Bogu dzięki rze­mieśl­ni­cza pro­fe­sja potrafi wyży­wić czło­wieka. Scho­waj sobie pie­nią­dze, tego ni­gdy nie można mieć za wiele. A swoją drogą, bar­dzo ci dzię­kuję za pro­po­zy­cję, i czuję się tak zobo­wią­zany, jak­bym z niej sko­rzy­stał.

– To było ze szcze­rego serca – rzekł Dantès.

– Nie wąt­pię. I jak tam, jesteś podobno na dobrej sto­pie z panem Mor­re­lem, filu­cie?

– Pan Mor­rel był dla mnie zawsze szcze­gól­nie życz­liwy.

– W takim razie nie mia­łeś racji, nie przyj­mu­jąc zapro­sze­nia na obiad.

– Jak to? Odmó­wi­łeś zapro­sze­nia? – wtrą­cił stary Dantès. – Zapra­szał cię na obiad?

– Zapra­szał – odpo­wie­dział Edmund z uśmie­chem, uba­wiony, że ojca tak mocno zdu­miał zaszczyt, jaki go spo­tkał.

– Synu, i dla­czego odmó­wi­łeś? – zapy­tał sta­rzec.

– Bo pra­gną­łem jak naj­prę­dzej cię zoba­czyć, ojcze – odrzekł mło­dzie­niec. – Do cie­bie się spie­szy­łem.

– Mogło to spra­wić przy­krość panu Mor­re­lowi, on taki poczciwy – dorzu­cił Cade­ro­usse – a kiedy ktoś pra­gnie zostać kapi­ta­nem, czyni wiel­kie głup­stwo, jeśli się w czymś sprze­ci­wia arma­to­rowi.

– Wyja­śni­łem mu przy­czynę odmowy i zro­zu­miał to, jak sądzę.

– Ale jeśli masz zostać kapi­ta­nem, powi­nie­neś cza­sem pochle­biać swoim prze­ło­żo­nym.

– I bez tego spo­dzie­wam się nim zostać – odpo­wie­dział Dantès.

– Tym lepiej, tym lepiej, wszy­scy twoi sta­rzy przy­ja­ciele będą się z tego ser­decz­nie cie­szyć, a znam też kogoś, kto mieszka za cyta­delą Świę­tego Miko­łaja, kto pew­nie się tym bar­dzo nie zmar­twi.

– Mer­ce­des – pod­po­wie­dział sta­rzec.

– Tak, ojcze – odpo­wie­dział Dantès. – I za twoim pozwo­le­niem, kiedy cię już zoba­czy­łem i wiem, żeś zdrów i na niczym ci nie zbywa, chciał­bym ją odwie­dzić.

– Idź, moje dziecko, idź – rzekł stary Dantès – i niech twoja żona będzie dla cie­bie takim bło­go­sła­wień­stwem bożym, jak ty dla mnie!

– Żona! – rzekł Cade­ro­usse. – Ojczulku, ależ ci spieszno! Wydaje mi się prze­cie, że Mer­ce­des nie jest jesz­cze jego żoną!

– Nie, ale wedle wszel­kiego praw­do­po­do­bień­stwa – odrzekł Edmund – wkrótce nią będzie.

– Mniej­sza o to, w każ­dym razie dobrze robisz, że się spie­szysz, mój chłop­cze!

– A to czemu?

– Bo Mer­ce­des jest ładną dziew­czyną, a ład­nym dziew­czę­tom nie­trudno o aman­tów, szcze­gól­nie jej! Włó­czą się za nią tuzi­nami.

– Doprawdy? – zdzi­wił się Edmund i lekki nie­po­kój prze­bił się przez jego uśmiech.

– O, tak – odpo­wie­dział Cade­ro­usse. – I tra­fiały jej się nawet dosko­nałe par­tie; ale że ty wkrótce kapi­tan, nikt ci tak łatwo nie da kosza.

– Co zna­czy, że gdy­bym nie był kapi­ta­nem… – rzekł Dantès z uśmie­chem, który źle skry­wał jego nie­po­kój.

– No, no! – mruk­nął zna­cząco Cade­ro­usse.

– Ale co tam! – rzekł Edmund. – Dajmy temu spo­kój; mam lep­sze wyobra­że­nie o kobie­tach w ogóle, a o Mer­ce­des w szcze­gól­no­ści, i jestem prze­ko­nany, że czy był­bym kapi­ta­nem, czy nie, ona docho­wa­łaby mi słowa.

– Tym lepiej – przy­tak­nął Cade­ro­usse. – Zaufa­nie to ważna rzecz, zwłasz­cza gdy kto chce się żenić. Co mi zresztą do tego; ale posłu­chaj, chłop­cze, nie trać czasu, idź do niej natych­miast zawia­do­mić o swoim powro­cie i nadzie­jach.

– Już idę – rzekł Edmund.

Uści­snął ojca, kiw­nię­ciem głowy poże­gnał Cade­ro­usse’a i wyszedł.

Cade­ro­usse zatrzy­mał się jesz­cze przez chwilę, a poże­gnaw­szy się ze sta­rym Dantèsem, udał się na spo­tka­nie z Dan­glar­sem, który cze­kał nań na rogu ulicy Senac.

– I co? Widzia­łeś go? – zagad­nął Dan­glars.

– Wła­śnie się roz­sta­li­śmy – odrzekł Cade­ro­usse.

– Mówił ci coś o tym, że zamie­rza zostać kapi­ta­nem?

– Mówi o tym, jakby już było po wszyst­kim.

– Cier­pli­wo­ści, chłop­cze! – rzekł Dan­glars. – Myślę, że się tro­chę za szybko wyrywa.

– Dia­bli go wie­dzą, zdaje się, że mu to przy­rzekł pan Mor­rel.

– I pew­nie jest bar­dzo rado­sny?

– Powiedz raczej: bez­czelny. Wyobraź sobie, że mi ofia­ro­wał swoją pomoc, jakby był jakąś wielką figurą. I chciał mi pie­nię­dzy poży­czyć niczym bogaty ban­kier.

– Nie przy­ją­łeś, natu­ral­nie.

– Ma się rozu­mieć, cho­ciaż wła­ści­wie mogłem je przy­jąć, zwa­żyw­szy, że ja pierw­szy dałem mu kilka sztuk sre­bra, któ­rymi zaczął obra­cać. Ale teraz imć pan Dantès nie będzie już nikogo potrze­bo­wał, zosta­nie kapi­ta­nem.

– Ba! – obru­szył się Dan­glars. – Jesz­cze nim nie jest.

– Słowo daję, lepiej by było, żeby nie został – rzekł Cade­ro­usse – bo potem to nie da się do niego nawet przy­stą­pić.

– Jeśli tylko zechcemy – szep­nął Dan­glars – zosta­nie tym, czym jest dzi­siaj, a może nawet i to straci.

– Co ty opo­wia­dasz?

– Nic, ot, tak sam do sie­bie coś mówi­łem. A kocha się cią­gle w tej swo­jej Kata­lonce?

– Sza­le­nie! Wła­śnie do niej poszedł. Ale, jeśli się nie mylę, napyta sobie przez to biedy.

– Mów jaśniej.

– A po co?

– To waż­niej­sze, niż myślisz. Wszak nie lubisz Dantèsa, co?

– Nie cier­pię zaro­zu­mial­ców!

– Więc wła­śnie, powiedz mi, co wiesz o tej jego Kata­lonce.

– Nie znam żad­nych szcze­gó­łów, ale to, co widzia­łem, upo­waż­nia mnie do podej­rzeń, że naszego przy­szłego kapi­tana może spo­tkać jakaś przy­krość na dro­dze do Vie­il­les-Infir­me­ries.

– Cóżeś widział? Mów prędko.

– Widzia­łem na przy­kład, że ile razy Mer­ce­des wycho­dzi do mia­sta, towa­rzy­szy jej zawsze jakiś Kata­loń­czyk, chło­pi­sko jak byk, czar­no­oki, ogo­rzały od słońca, ciem­no­włosy i mocno w niej roz­ko­chany, a ona nazywa go kuzy­nem.

– Ach, doprawdy! I jak sądzisz, umi­zga się do niej ten kuzy­nek?

– Tak mi się zdaje. Bo cóż by robił dwu­dzie­sto­jed­no­letni chło­pak, łażąc za dziew­czyną sie­dem­na­sto­let­nią i do tego ładną?

– I powia­dasz, że Dantès poszedł do Kata­loń­czy­ków?

– Wyszedł z domu tuż przede mną.

– Pójdźmy w tamtą stronę, posie­dzimy sobie tro­chę w karcz­mie u Pam­fila, pocze­kamy przy szkla­neczce malagi i zoba­czymy, co się dalej sta­nie.

– A któż nam o tym powie?

– Dantès będzie tam­tędy wra­cał; zro­zu­miemy zaraz z jego miny, co się tam dzieje.

– Chodźmy więc – rzekł Cade­ro­usse – ale ty sta­wiasz?

– Oczy­wi­ście – odpo­wie­dział Dan­glars.

I udali się szybko na miej­sce, o któ­rym wspo­mi­nali. Przy­szedł­szy do karczmy, kazali sobie podać butelkę wina i dwie szklanki. Ojczu­lek Pam­fil widział, jak nie­spełna dzie­sięć minut wcze­śniej prze­cho­dził tam­tędy Dantès. Nie ule­gało wąt­pli­wo­ści, że Dantès jest u Kata­loń­czy­ków; nasi boha­te­ro­wie zasie­dli zatem w alta­nie, pod dachem z roz­wi­ja­ją­cych się list­ków pla­ta­nów i syko­mor; wśród gałęzi drzew stado rado­snych pta­sząt śpie­wało hymn na cześć jed­nego z pierw­szych dni nad­cho­dzą­cej wio­sny.4. ZMOWA

Dan­glars odpro­wa­dził wzro­kiem Edmunda i Mer­ce­des aż do bramy Świę­tego Miko­łaja, a gdy odwró­cił się, zoba­czył, jak Fer­nand blady i drżący opadł na ławkę. Cade­ro­usse tym­cza­sem beł­ko­tał jakąś pijacką pio­senkę.

– Cóż, kochany panie Fer­nan­dzie – rzekł Dan­glars – to mał­żeń­stwo chyba nie wszyst­kim pój­dzie w smak.

– Mnie do roz­pa­czy dopro­wa­dza – jęk­nął Fer­nand.

– Pan kocha­łeś Mer­ce­des?

– Uwiel­bia­łem!

– Od jak dawna?

– Od kiedy się znamy.

– I zamiast szu­kać jakie­goś spo­sobu, żeby temu zapo­biec, wyry­wasz pan sobie tylko włosy z głowy? Do wszyst­kich dia­błów! Ina­czej sobie wyobra­ża­łem cha­rak­ter waszego narodu.

– Ale cóż ja mam zro­bić? – zapy­tał Fer­nand.

– Czyż ja wiem? Czy to do mnie należy? Prze­cież ja się nie kocham w pan­nie Mer­ce­des, tylko pan. „Szu­kaj­cie, a znaj­dzie­cie”, mówi Ewan­ge­lia.

– Zda­wało mi się, żem zna­lazł spo­sób.

– Jaki?

– Chcia­łem go zaszty­le­to­wać; ale ona mi zapo­wie­działa, że jeśli jej narze­czo­nego spo­tka nie­szczę­ście, to się zabije.

– Ej, to tylko gada­nie.

– Nie znasz, mój panie, tej dziew­czyny, zro­bi­łaby tak, jak grozi.

– Głu­piec! – rzekł z cicha Dan­glars. – Niech się zabije; wszystko mi jedno, byle Dantès nie został kapi­ta­nem.

– A nim Mer­ce­des umrze – cią­gnął Fer­nand z nie­wzru­szo­nym posta­no­wie­niem – pier­wej ja umrę.

– Oj, to dopiero miłość! – wtrą­cił Cade­ro­usse coraz bar­dziej nie­wy­raź­nym gło­sem. – Albo już w ogóle się na tym nie znam.

– No, no – rzekł Dan­glars. – Zda­jesz mi się dobrym chłop­cem, niech mnie dia­bli biorą, warto by cię wydo­być z nie­szczę­ścia, ale…

– Tak, warto – rzekł Cade­ro­usse.

– Mój kochany – odpo­wie­dział Dan­glars. – Jesteś już pijany w trzech czwar­tych, dokoń­czysz butelkę, a dogo­dzisz sobie do reszty. Pij więc i nie prze­szka­dzaj. Do naszych zamia­rów potrzeba trzeź­wej głowy.

– Ja, pijany? Też coś! Wypił­bym jesz­cze ze cztery takie bute­leczki, co wyglą­dają jak fla­ko­niki od koloń­skiej wody. Mości Pam­filu, wina!

I aby dowieść prawdy tego, co wyrzekł, stuk­nął co siły szklanką o stół.

– Mówi­łeś więc, panie Dan­glars – prze­rwał Fer­nand, ocze­ku­jąc chci­wie dal­szego ciągu prze­rwa­nej frazy.

– Co mówi­łem?… Już nie pamię­tam. Ten pija­czyna Cade­ro­usse prze­rwał mi i poplą­tał wątek.

– Pija­czyna? Jak tam sobie chcesz, tym gorzej dla tych, co się boją wina, bo widać, że mają w sercu jakieś złe myśli i lękają się, aby wino ich nie wyspo­wia­dało.

I Cade­ro­usse zaczął sobie nucić ostat­nie dwa wier­sze pio­senki bar­dzo naon­czas mod­nej:

Grzesz­nik naj­więk­szy, co wodę pije,

A czego dowód mamy w poto­pie.

– Mówi­łeś pan – rzekł Fer­nand – że chciał­byś bar­dzo wydo­być mnie z biedy, a na końcu rze­kłeś „ale”…

– A, prawda… aby wycią­gnąć cię z nie­szczę­ścia, wystar­czy tylko, żeby Dantès nie oże­nił się z tą, którą kochasz, a prze­cież mał­żeń­stwo to może nie dojść do skutku nie tylko z powodu śmierci Dantèsa.

– Tylko śmierć ich roz­dzieli – rzekł Fer­nand.

– Rozu­mu­jesz jak głu­piec, mój przy­ja­cielu – rzekł Cade­ro­usse – a Dan­glars, ten spry­ciarz, ten frant, ten filut zaraz ci dowie­dzie, że ple­ciesz bzdury. Prze­ko­naj go, Dan­glars, nie roz­cza­ruj mnie; powiedz mu, że Dantès nie­ko­niecz­nie musi zgi­nąć, a zresztą szkoda by go było, gdyby umarł, to miły chło­pak, ja go lubię. Za twoje zdro­wie, Dantès.

Fer­nand wstał znie­cier­pli­wiony.

– Daj mu spo­kój – rzekł Dan­glars, wstrzy­mu­jąc mło­dzieńca – a choć pijany jak gąbka, wcale się tak bar­dzo nie myli. Nie­obec­ność rów­nie dobrze roz­dziela, jak i śmierć, a przy­puść na chwilę, że Edmunda i Mer­ce­des dzielą mury wię­zienne, byliby tak dobrze roz­łą­czeni, jakby to był gro­bowy kamień.

– Tak, ale z wię­zie­nia się wycho­dzi – rzekł Cade­ro­usse, który cze­piał się roz­mowy resztką przy­tom­no­ści. – A jak ktoś już wyj­dzie z wię­zie­nia, a jesz­cze nazywa się Dantès, to potrafi się zemścić.

– Cóż z tego – mruk­nął Fer­nand.

– Zresztą – rzekł Cade­ro­usse – za co mie­liby Dantèsa wsa­dzić do kozy? Nikogo nie okradł, nie zabił, nie zamor­do­wał.

– Cicho bądź – rzekł Dan­glars.

– Nie będę cicho – rzekł Cade­ro­usse. – Muszę wie­dzieć, za co Dantèsa mają wsa­dzić do kozy. Ja kocham ser­decz­nie Dantèsa, zdro­wie twoje, Dantèsie. – I wlał w sie­bie jesz­cze jedną szklankę wina.

Dan­glars spoj­rzał na krawca, a widząc w jego męt­nych oczach postę­pu­jące coraz bar­dziej objawy zamro­cze­nia, odwró­cił się do Fer­nanda i mówił dalej:

– Rozu­miesz więc, że wcale nie trzeba go zabi­jać.

– A, tak! Jeśli, jak mówisz, uda­łoby się zapro­wa­dzić Dantèsa natych­miast za kraty. Ale w jakiż to spo­sób? Masz pan pomysł?

– Dobrze poszu­kaw­szy – rzekł Dan­glars – można by coś zna­leźć. Ale, ale, po co też mie­szam się do tego, co mnie nie doty­czy?

– Nie wiem, czy to pana doty­czy – odpo­wie­dział Fer­nand, chwy­ta­jąc go za rękę – ale wiem, że masz jakiś oso­bi­sty powód do nie­na­wi­ści wobec Dantèsa. Kto sam nie­na­wi­dzi, prze­czuwa nie­na­wiść w innych.

– Ja nie­na­wi­dzę Dantèsa? Słowo daję, nie mam naj­mniej­szego powodu! Widzę, żeś nie­szczę­śliwy i twoje nie­szczę­ście prze­jęło mnie współ­czu­ciem, ot i wszystko. Ale, mój panie, skoro myślisz, że dzia­łam z wła­snych pobu­dek, bądź zdrów i radź sobie sam jak chcesz.

To mówiąc – Dan­glars udał, że wstaje i chce odejść.

– Nie, nie odchodź – rzekł Fer­nand, powstrzy­mu­jąc go. – Nie obcho­dzi mnie wcale, czy masz coś do Dantèsa czy nie, wszystko mi jedno, ja mam i wyznaję to gło­śno! Znajdź spo­sób, a ja to wyko­nam, byleby nie szło o zabi­cie go, bo Mer­ce­des powie­działa, że zabije się, gdyby ktoś zamor­do­wał Dantèsa.

Cade­ro­usse, któ­remu głowa dawno opa­dła na stół, pod­niósł twarz i spo­glą­da­jąc błęd­nym wzro­kiem na Fer­nanda i Dan­glarsa, zawo­łał:

– Zabić Dantèsa? Kto tu mówi o zabi­ciu Dantèsa? Ja na to nie pozwolę, to mój przy­ja­ciel; on dziś rano chciał się podzie­lić ze mną pie­niędzmi, jak ja się z nim podzie­li­łem. Nie chcę, żeby go zabi­jano…!

– A któż to mówi, dur­niu, o zabi­ciu Dantèsa? – odrzekł Dan­glars. – Żar­tu­jemy sobie i nic wię­cej. Wypij jego zdro­wie – dodał, dole­wa­jąc Cade­ro­usse’owi do szklanki – i daj nam spo­kój.

– Tak, tak, zdro­wie Dantèsa – wystę­kał Cade­ro­usse, wychy­la­jąc szklankę do dna. – Zdro­wie Dantèsa! Zdro­wie przy­ja­ciela!

– Ale w jaki spo­sób? W jaki spo­sób, na Boga! – rzekł Fer­nand.

– I jesz­cze go pan nie wymy­śli­łeś?

– Nie, prze­cież to pan miał go zna­leźć.

– Prawda – rzekł Dan­glars. – Fran­cuzi mają tę wyż­szość nad Hisz­pa­nami, że potra­fią coś wymy­ślić, a Hisz­pa­nie umieją tylko roz­my­ślać.

– Wynajdź więc pan coś – rzekł nie­cier­pli­wie Fer­nand.

– _Garçon!_ Pro­szę przy­nieść pióro, kała­marz i papier! – zawo­łał Dan­glars.

– Pióro, kała­marz i papier! – szep­nął Fer­nand.

Chło­pak wziął mate­riały do pisa­nia i poło­żył je na stole w alta­nie.

– Jak się dobrze zasta­no­wić – rzekł Cade­ro­usse, spusz­cza­jąc rękę na papier – to tym spo­so­bem łatwiej można zabić czło­wieka, niż zacza­iw­szy się w jakim ciem­nym lesie. Zawsze bałem się bar­dziej pióra, kała­ma­rza i kartki papieru niż szpady czy pisto­letu.

– A to urwis, nie jest tak pijany, jak by się zda­wało, nalej no mu, Fer­nan­dzie, jesz­cze jedną szklankę.

Fer­nand napeł­nił szklankę Cade­ro­us­sea, a ten, jak praw­dziwy opój, któ­rym zresztą był, ode­rwał rękę od papieru i chwy­cił za szklankę.

– A więc! – ode­zwał się Kata­loń­czyk, spo­strze­gł­szy, że po tej szklance resztki przy­tom­no­ści odstą­piły Cade­ro­usse’a.

– A więc – rzekł Dan­glars – gdyby ktoś doniósł pro­ku­ra­to­rowi kró­lew­skiemu, że Dantès, który w swo­jej podróży zaha­czył o Neapol i Elbę, jest agen­tem bona­par­ty­stów…

– Ja go mogę oskar­żyć! – zawo­łał żywo mło­dzie­niec.

– Dobrze, ale tam każą ci zaraz pod­pi­sać zezna­nia i skon­fron­tują cię z tym, kogoś zade­nun­cjo­wał. Ow­szem, ja bym ci dostar­czył dowo­dów oskar­że­nia, ale cóż stąd? Dantès nie zosta­nie prze­cież wiecz­nie w wię­zie­niu; uwol­nią go pew­nego dnia, a wów­czas biada temu, co go tam wtrą­cił!

– Jed­nej rze­czy tylko pra­gnę – rzekł Fer­nand. – Jed­nej – aby to on zaczął ze mną zwadę.

– Dobrze, a Mer­ce­des? Mer­ce­des, która by cię znie­na­wi­dziła, gdy­byś tylko zadra­snął jej uko­cha­nego Edmunda?

– Tak, masz słusz­ność.

– Otóż widzisz, nie tak się robi; jeże­liby ktoś się ważył na coś podob­nego, lepiej byłoby wziąć po pro­stu, tak jak ja oto biorę, pióro, zanu­rzyć je w atra­men­cie i napi­sać lewą ręką, aby nikt nie roz­po­znał cha­rak­teru, kró­ciu­teńką denun­cja­cję.

Jak powie­dział, tak i zro­bił: napi­sał lewą ręką pochy­lo­nymi lite­rami kilka lini­jek, cha­rak­te­rem zupeł­nie odmien­nym od zwy­czaj­nego i podał kartkę Fer­nan­dowi, który pół­gło­sem ją odczy­tał.

Wierny pod­dany tronu i reli­gii zawia­da­mia panu pro­ku­ra­to­rowi kró­lew­skiemu, że nie­jaki Edmund Dantès, ofi­cer ze statku „Faraon”, przy­były w dniu dzi­siej­szym ze Smyrny, zawi­taw­szy po dro­dze do Neapolu i Por­to­fer­raio, otrzy­mał list od Murata do uzur­pa­tora i od uzur­pa­tora do stron­nic­twa bona­par­ty­stow­skiego w Paryżu.

Można prze­ko­nać się o Dantèsa występku po aresz­to­wa­niu go, jako że list ów znaj­duje się albo przy nim, albo u jego ojca, albo w jego poko­iku na statku „Faraon”.

– Ot i wszystko – ode­zwał się Dan­glars. – Tym spo­so­bem w two­jej zemście będzie jakiś sens, nikt nie będzie w sta­nie domy­ślić się, że to ty, a tym­cza­sem sprawa sama się poto­czy; teraz nie pozo­staje nic wię­cej, jak zło­żyć tę kartkę, tak jak ja to robię, i zaadre­so­wać: „Do pana pro­ku­ra­tora kró­lew­skiego”, a wszystko byłoby zała­twione. – I niby w żar­tach Dan­glars napi­sał adres na kartce.

– Tak, byłoby zała­twione – ozwał się Cade­ro­usse, który w ostat­nim wysiłku swego umy­słu przy­słu­chi­wał się, jak czy­tano i samym instynk­tem pojął, jakie nie­szczę­ście mogłoby ścią­gnąć podobne donie­sie­nie. – Tak, wszystko byłoby zała­twione, ale to pod­łość! – i się­gnął po list.

– Natu­ral­nie, że pod­łość – rzekł Dan­glars, odsu­wa­jąc od niego list – toteż jest żar­tem wszystko, co tu mówię i robię, mnie pierw­szemu byłoby przy­kro, gdyby coś miało spo­tkać Dantèsa, naszego poczci­wego Dantèsa! Więc popatrz…

Wziął list, zmiął go i rzu­cił w kąt altany.

– Dosko­nale – wes­tchnął Cade­ro­usse. – Dantès jest moim przy­ja­cie­lem i nie chcę, żeby mu się stała jaka krzywda.

– Kto tu, u dia­bła, zamie­rza wyrzą­dzać mu krzywdę! Nie ja prze­cież ani Fer­nand – rzekł Dan­glars i pod­niósł się, bacząc na Fer­nanda, który spo­glą­dał z ukosa na papier z denun­cja­cją rzu­cony w kąt.

– Kiedy tak – rzekł Cade­ro­usse – to daj­cie wina, wypiję zdro­wie Edmunda i pięk­nej Mer­ce­des!

– Piłeś już dosyć, opoju jeden – powie­dział Dan­glars. – Jeśli jesz­cze pocią­gniesz, będziesz tu chyba noco­wał, bo nie utrzy­masz się na nogach.

– Co, ja nie utrzy­mam się na nogach? Załóżmy się, że wyjdę sam na dzwon­nicę, i to bez żad­nej pomocy, i nawet się nie zachwieję!

– Dobrze, dobrze, nikt w to nie wątpi – rzekł Dan­glars. – Założę się, ale jutro, na dziś już dosyć, no, weź mnie pod rękę i chodźmy.

– Chodźmy – rzekł Cade­ro­usse – ale obejdę się bez two­jej ręki. Chodź z nami, Fer­nan­dzie. Wra­casz do Mar­sy­lii?

– Nie – odrzekł Fer­nand. – Wra­cam do swo­ich.

– Głu­piś! Chodź z nami do Mar­sy­lii, no chodźże.

– Nie mam po co, a zresztą wcale tam nie chcę iść.

– Jak powie­dzia­łeś? Nie chcesz, poczciw­cze? No to jak tam sobie wolisz, jestem za tym, żeby każdy robił, co mu się podoba, chodźmy, Dan­glars, a jego­mość niech sobie idzie do swo­jej osady, kiedy tak sobie życzy.

Dan­glars, korzy­sta­jąc z ustę­pli­wego chwi­lowo nastroju Cade­ro­usse’a, pocią­gnął go za sobą w stronę Mar­sy­lii; tylko, aby zosta­wić krót­szą drogę Fer­nan­dowi, zamiast iść bul­wa­rem Rive-Neuve, podą­żył do bramy Świę­tego Wik­tora. Cade­ro­usse, wsparty o jego ramię, szedł także, zata­cza­jąc się. Uszedł­szy ze dwa­dzie­ścia kro­ków, Dan­glars odwró­cił się i doj­rzał, jak Fer­nand rzu­cił się szybko na papier i scho­wał go do kie­szeni, po czym wybiegł z altany i puścił się jak strzała w stronę Pil­lon.

– A co to? Patrz no, gdzie on idzie – zdzi­wił się Cade­ro­usse. – Skła­mał nam, powie­dział, że pój­dzie do Kata­loń­czy­ków, a prze­cież idzie do mia­sta! Hej! Cze­kaj, Fer­nan­dzie, zbłą­dzi­łeś, nie tędy!

– To tobie się coś myli – rzekł Dan­glars. – Idzie pro­sto drogą Vie­il­les-Infir­me­ries.

– Prawda; a przy­siągł­bym, że poszedł na prawo. O! Wino to wielki zdrajca.

– No, no – szep­nął Dan­glars. – Zdaje się, że nie­źle pokie­ro­wa­łem sprawą, teraz wystar­czy ją zosta­wić, a poto­czy się sama.